Ustalenie systemu okresowej, powszechnej inwentaryzacji gatunków roślin, zwierząt, innych organizmów i siedlisk przyrodniczych, mających znaczenie wskaźnikowe przy ocenie stanu lasów oraz prognozowanie zmian w ekosystemach leśnych.
B.I.LP.2006.7/8.33
Akt obowiązującyZARZĄDZENIE Nr 31
Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych
z dnia 6 czerwca 2006 r.
w sprawie ustalenia systemu okresowej, powszechnej inwentaryzacji gatunków roślin, zwierząt, innych organizmów i siedlisk przyrodniczych, mających znaczenie wskaźnikowe przy ocenie stanu lasów oraz prognozowaniu zmian w ekosystemach leśnych
Na podstawie § 6 Statutu Lasów Państwowych1, w wykonaniu zadań Lasów Państwowych, o których mowa w art. 13a, ust. 1 ustawy o lasach2 zarządzam, co następuje:
1 Statut Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe został nadany zarządzeniem nr 50 ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa z 18 maja 1994 r. § 6 Statutu Lasów Państwowych stanowi, że w wykonaniu zadań określonych przez ustawę (o lasach) oraz przez przepisy wykonawcze do ustawy, a także innych przepisów prawnych dyrektor generalny wydaje zarządzenia i decyzje obowiązujące w Lasach Państwowych
2 Powołany przepis stanowi, że w celu realizacji trwale zrównoważonej gospodarki leśnej Lasy Państwowe obowiązane są w szczególności do inicjowania, koordynowania i prowadzenia okresowej oceny stanu lasów i zasobów leśnych oraz prognozowania zmian w ekosystemach leśnych, sporządzania okresowych wielkoobszarowych inwentaryzacji stanu lasów, jak również prowadzenia banku danych o zasobach leśnych i stanie lasów
3 Jedną z funkcji lasów, objętych trwale zrównoważoną gospodarką leśną jest m.in. ochrona różnorodności biologicznej. Różnorodność biologiczna wyodrębnionego terytorialnie obszaru, możliwa do osiągnięcia, jest pochodną biotopów, wchodzących w skład danego obszaru, ich areałów, rozmieszczenia, zniekształcenia w stosunku do stanu naturalnego oraz występowania sztucznych barier, zakłócających funkcjonalność (sprawność) danego układu (zespołu) biotopów. Według powszechnie akceptowanych poglądów szkoły prof. Jana Szyszko - o potencjalnej zdolności danego układu (zespołu) biotopów do ochrony różnorodności biologicznej i rzeczywistym stopniu wypełnienia tej zdolności można wnioskować na podstawie występowania i cech charakterystycznych wybranych organizmów bioindykacyjnych. Odbywa się to według następującego toku rozumowania: jeśli dany układ biotopów odpowiada wymaganiom np. bociana czarnego i bocian ten istotnie gnieździ się w ramach tego układu biotopów - to na podstawie tego faktu (tej okoliczności) uprawnione jest przyjęcie tezy, że analizowany układ biotopów w możliwie najwyższym stopniu chroni różnorodność biologiczną, właściwą dla danego układu biotopów; jeśli jednak w danym układzie biotopów nie stwierdzi się występowania bociana czarnego, lecz organizmy bioindykacyjne mniej wymagające - będzie to oznaczać obniżoną zdolność danego układu biotopów do ochrony różnorodności biologicznej: dany układ biotopów w obniżonym stopniu wypełnia funkcję ochrony biologicznej różnorodności
4 Na przykład organizmy zwierzęce występujące poza biotopami leśnymi, mogą stanowić istotną bazę żerową dla ważnych organizmów bioindykacyjnych, mających swoje ostoje w lasach; ponadto już sama informacja o sprawności i funkcjonalności biotopów sąsiadujących z biotopami leśnymi ma znaczenie dla oceny tych ostatnich (na przykład pełni rolę jednej z determinant wyznaczających funkcje o znaczeniu priorytetowym dla danego obszaru leśnego)
5 Zdolność do ochrony różnorodności biologicznej jest tylko jednym z bardzo wielu atrybutów zasobów naturalnych (w tym nieruchomości gruntowych), wpływających na jego wartość pieniężną. Zasoby naturalne (w tym lasy jako gruntowe nieruchomości leśne) wykazują na ogół cały szereg innych zdolności, sprawiających iż wiążą się z tymi zasobami bardzo różne funkcje, skutkujące pożytkami naturalnymi o charakterze materialnym lub niematerialnym. Na przykład w odniesieniu do lasów można wyróżnić funkcje produkcyjne, skutkujące pożytkami naturalnymi o charakterze materialnym - takimi, jak surowiec drzewny (użytek główny) czy użytki uboczne (w tym tusze zwierząt łownych oraz trofea łowieckie). Z lasami związane są również funkcje pozaprodukcyjne, skutkujące pożytkami naturalnymi o charakterze niematerialnym. Funkcje pozaprodukcyjne lasu można podzielić na skutkujące pożytkami niematerialnymi bieżąco użytkowanymi (funkcje środowiskotwórcze oraz funkcje stabilizacyjno-ochronne) oraz skutkujące pożytkami istnienia i trwania lasu. Do funkcji istnienia i trwania lasu należą funkcje gromadzenia i zachowywania wzorcowych informacji o naturze. Ważną funkcją gromadzenia i zachowywania wzorcowych informacji o naturze jest funkcja ochrony biologicznej różnorodności. Jest generalną prawidłowością, że wytwarzanie przez las pożytków naturalnych o charakterze materialnym, jak również niematerialnych pożytków naturalnych lasu bieżąco użytkowanych, skutkuje przysparzaniem różnym beneficjentom pożytków prawnych (w rozumieniu kodeksu cywilnego są to pożytki cywilne lub pożytki z praw). Pobranie przez beneficjenta pożytku prawnego lasu wymaga użycia należących do niego określonych zasobów ekonomicznych. Pożytek prawny to przyrost dochodu netto osiąganego przez beneficjenta tego pożytku, uzyskiwany dzięki istnieniu i funkcjonowaniu lasów. Można mówić o beneficjentach pierwszego, drugiego, trzeciego i kolejnych rzędów - zależnie od tego, w jakim stopniu dochód netto beneficjenta wiąże się z pożytkami naturalnymi lasu. Obszar leśny (dostatecznie rozległy, należycie zróżnicowany pod względem wieku drzewostanu oraz racjonalnie zagospodarowany według zasad trwale zrównoważonej gospodarki leśnej) ma właściwość do przyczyniania się do powstawania u beneficjentów pożytków prawnych w sposób ciągły i na zbliżonym poziomie ilościowo-wartościowym. Jeżeli roczną wartość pieniężną tych pożytków prawnych skapitalizujemy, otrzymamy wartość pieniężną danego obszaru leśnego, odzwierciedlającą zdolność lasu do przyczyniania się do zwiększania dochodu netto, osiąganego przez beneficjentów tych pożytków. Nie jest to jednak jeszcze całkowita wartość pieniężna obszaru leśnego, gdyż nie uwzględnia zdolności obszarów leśnych do wydawania naturalnych pożytków niematerialnych istnienia i trwania lasu. Tę część wartości pieniężnej obszarów leśnych ustala się z wykorzystaniem różnych rozwiązań metodologicznych. Na przykład wartość lasu związaną z funkcją dawania beneficjentowi satysfakcji ze świadomości, iż las będzie towarzyszył przyszłym pokoleniom danej społeczności, zasadniczo można ustalać jedynie drogą ankietyzacji. Z kolei wartość pieniężną lasu, odzwierciedlającą funkcję ochrony różnorodności biologicznej, można ustalać z zastosowaniem następującej metodyki:
mamy dwa obszary leśne, wykazujące dostateczne podobieństwo z punktu widzenia charakterystyki biotopów - obszar "A" i obszar "B"; w trakcie powszechnej inwentaryzacji w obszarze "A" stwierdzono występowanie organizmu bioindykacyjnego "Z", w drugim z tych obszarów (w obszarze "B") powszechna inwentaryzacja nie ujawniła organizmu bioindykacyjnego "Z"; wartość pieniężna obszaru leśnego "A", odzwierciedlająca jego zdolność do ochrony biologicznej różnorodności, odpowiada nakładom pieniężnym (odpowiednio prolongowanym), jaką w obrębie obszaru leśnego "B" należałoby teoretycznie ponieść na czynności rekultywacyjne, rewitalizacyjne, rekonstruujące istniejącą infrastrukturę inżynieryjną oraz usuwające inne zakłócenia i zniekształcenia w funkcjonalności obszaru leśnego "B", aby doprowadzić do powstawania w nim warunków, sprzyjających bytowaniu i rozmnażaniu się organizmu bioindykacyjnego "Z", powiększonym o nakłady na reintrodukcję organizmu bioindykacyjnego "Z" oraz innych organizmów zwierzęcych, których pojawienie się w obrębie obszaru leśnego "B" wymagałoby zbyt długiego czasu lub praktycznie nie byłoby możliwe bez działań reintrodukcyjnych.
Wszystko, co powyżej odniesiono do obszarów leśnych, dotyczy wszelkich innych obszarów, obejmujących przyrodnicze zasoby naturalne, a także obszarów funkcjonalnych tworzących układ (zespół) różnych przyrodniczych zasobów naturalnych (różnych biotopów). Można zatem stwierdzić, że każdy obszar funkcjonalny kraju (tworzący określony układ /zespół/ biotopów, zidentyfikowanych co do granic) może być ustalony pod względem całkowitej wartości pieniężnej. Jeżeli w obrębie danego obszaru funkcjonalnego projektowane jest przedsięwzięcie infrastrukturalne, to może ono skutkować wzrostem lub obniżeniem wartości pieniężnej tego obszaru funkcjonalnego. Zarówno w przypadku wzrostu, jak i obniżenia całkowitej wartości pieniężnej danego obszaru funkcjonalnego w następstwie przedsięwzięcia infrastrukturalnego, możemy mieć do czynienia ze wzrostem lub spadkiem wartości pieniężnej danego obszaru funkcjonalnego, odzwierciedlającej zdolność do ochrony różnorodności biologicznej. Informacje o wysokości nakładów przedsięwzięcia infrastrukturalnego, ich wpływie na zmianę całkowitej wartości pieniężnej obszarów funkcjonalnych (w obrębie których ma być lub może być zlokalizowane) oraz wpływie na zmianę wartości pieniężnej, odzwierciedlającej zdolność obszarów funkcjonalnych do ochrony biologicznej różnorodności - wszystkie te informacje mają pierwszorzędne znaczenie w procesie racjonalizacji tych przedsięwzięć (w tym w aspekcie minimalizacji ujemnych skutków przyrodniczych).
Według poglądów lansowanych przez szkołę profesora Jana Szyszko - do ustalania wartości pieniężnej określonego obszaru funkcjonalnego, odzwierciedlającej zdolność tego układu do ochrony biologicznej różnorodności, nadają się przede wszystkim zwierzęta, które w rozwoju osobniczym korzystają z wielu biotopów, a zasięg terytorialny bytowania wynosi około 10 km2.
6 Organizmy bioindykacyjne, które wykazują odpowiednią zdolność do dyspersji, ale równocześnie są związane w rozwoju osobniczym zasadniczo tylko z biotopem leśnym (preferują biotopy leśne jako siedliska stałego bytowania), mogą służyć do diagnozowania części lasu, wykazujących homogeniczność z punktu widzenia stadium rozwojowego oraz chwilowego stanu danego obszaru leśnego. Określone informacje o takich organizmach (na przykład średnia masa jednego osobnika, zagęszczenie osobników, zróżnicowanie gatunkowe organizmów bioindykacyjnych) mogą być w praktyce przydatne do weryfikacji podziału lasu na wydzielenia leśne (wyłączenia drzewostanowe). Ponadto informacje te mogą służyć do wnioskowania o zagrożeniu trwałości oraz ciągłości użytkowania lasu (podejmowanie decyzji o zabiegach interwencyjnych w zakresie ograniczania liczebności polifagów czy zwalczania chorób grzybowych), a także do wnioskowania o zbliżeniu się danego fragmentu lasu do stadium quasiklimaksowego (podejmowanie decyzji o rozpoczęciu użytkowania rębnego). W omawianym zakresie wnioskowania (diagnozowania) najlepiej poznana została rola biegaczowatych jako indykatorów stanu i stadiów rozwojowych biotopów leśnych.
7 Powołane w § 5, ust. 1 przepisy ustawy o lasach stanowią, że: "W celu realizacji trwale zrównoważonej gospodarki leśnej Lasy Państwowe obowiązane są w szczególności do (...) prowadzenia oceny stanu lasów i zasobów leśnych oraz prognozowania zmian w ekosystemach leśnych" (art. 13a, ust. 1, pkt 1). Dyrektor generalny Lasów Państwowych "inicjuje, organizuje oraz koordynuje przedsięwzięcia na rzecz ochrony lasów, racjonalnej gospodarki leśnej i rozwoju leśnictwa" (art. 33, ust. 3, pkt 3), dyrektor generalny Lasów Państwowych m.in. organizuje (...) prognozowanie w leśnictwie" (art. 33, ust. 3, pkt 4). Dyrektor generalny Lasów Państwowych "organizuje wspólne przedsięwzięcia jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych" (art. 33, ust. 3, pkt 8), środki "funduszu leśnego mogą być przeznaczone (...) na (...) wspólne przedsięwzięcia jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych (...), (...), prace związane z oceną i prognozowaniem stanu lasów i zasobów leśnych" (art. 58, ust. 2, pkt 1 i 5).
8 Klasyfikacja działalności leśnej, w tym klasyfikacja działalności administracyjnej w zakresie gospodarki leśnej (tzw. zasadniczej działalności administracyjnej polegającej za zarządzaniu zasobami ludzkimi i majątkowymi w ramach zwykłego zarządu) stanowić będzie przedmiot odrębnego zarządzenia dyrektora generalnego Lasów Państwowych.
9 Statut Lasów Państwowych w § 10 stanowi, że "Dyrektor generalny może powoływać inne, stałe lub doraźne, zespoły doradcze do określonych spraw i problemów z zakresu działalności Lasów Państwowych oraz określać zasady i tryb działania takich zespołów".
10 Statut Lasów Państwowych w § 20. stanowi, że "Dyrektor regionalny może powoływać stałe lub doraźne zespoły doradcze do określonych spraw i problemów z zakresu działalności regionalnej dyrekcji oraz określać zasady i tryb ich działania".
11 Zwrot kosztów następuje na podstawie decyzji nr 49 dyrektora generalnego Lasów Państwowych z 23 kwietnia 1999 r. w sprawie ustalenia wzoru oraz obiegu oświadczenia, będącego dowodem księgowym, na podstawie którego w Lasach Państwowych reguluje się zobowiązania wobec członków zespołów doradczych dyrektora generalnego Lasów Państwowych.