Ustalenie norm dopuszczalnego ryzyka walutowego w działalności banków.

Dzienniki resortowe

Dz.Urz.NBP.1993.4.7

Akt utracił moc

Wersja od: 1 stycznia 1997 r.

ZARZĄDZENIE Nr 4/93

Prezesa Narodowego Banku Polskiego

z dnia 19 marca 1993 r.

w sprawie ustalenia norm dopuszczalnego ryzyka walutowego w działalności banków.

Na podstawie art. 100 ust. 5 pkt 1 oraz art. 101 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 1992 r. Nr 72, poz. 359 i z 1993 r. Nr 6, poz. 29) zarządza się, co następuje:

§  1.

1. Użyte w zarządzeniu określenia oznaczają:

1) pozycja walutowa otwarta (netto) względem pojedynczej waluty obcej - saldo wartości wszystkich aktywów i pasywów wykazywanych w danej walucie z wyłączeniem salda zerowego, z uwzględnieniem kontraktów pozabilansowych obejmujących operacje sprzedaży i kupna tej waluty po określonym z góry kursie.

2) pozycja walutowa długa - pozycję, dla której wartość aktywów w danej walucie przewyższa wartość pasywów w tej walucie, z uwzględnieniem pozycji pozabilansowych mających wpływ na pozycję walutową.

3) pozycja walutowa krótka - pozycję, dla której wartość pasywów w danej walucie przewyższa wartość aktywów w tej walucie, z uwzględnieniem pozycji pozabilansowych mających wpływ na pozycję walutową.

4) pozycja walutowa globalna - różnicę pomiędzy sumą wartości wszystkich pozycji długich i krótkich w walutach obcych.

5) pozycja walutowa maksymalna - sumę wartości bezwzględnych wszystkich pozycji długich i pozycji krótkich w walutach obcych.

6) fundusze własne banku - fundusze, o których mowa w art. 35 ust. 5 ustawy Prawo bankowe.

2. Zasady kwalifikacji pozycji walutowych zostały określone w załączniku nr 1 do zarządzenia.

§  2.

1. Ustala się normy dopuszczalnego ryzyka walutowego dla walut wymienialnych w następującej wysokości:

1) pozycja walutowa banku otwarta (netto długa lub krótka) względem pojedynczej waluty obcej nie może przekraczać 15% funduszy własnych banku,

2) pozycja globalna (długa lub krótka) nie może przekraczać 30% funduszy własnych banku,

3) pozycja maksymalna względem wszystkich walut obcych nie może przekraczać 40% funduszy własnych banku.

1a. 1  Prezes Narodowego Banku Polskiego może na uzasadniony wniosek banku wyrazić zgodę na uznanie pewnych stałych dewizowych pozycji bilansowych o długoterminowym charakterze jako elementów strukturalnej pozycji walutowej banku i wyłączenie ich przy wyliczaniu norm, o których mowa w ust. 1.

2.  W przypadku stwierdzenia, iż ryzyko ponoszone przez dany bank stwarza istotne zagrożenie dla interesów posiadaczy wkładów oszczędnościowych i lokat zgromadzonych w banku Prezes Narodowego Banku Polskiego, zwanego dalej "NBP", może wprowadzić indywidualne, bardziej rygorystyczne, normy poszczególnych banków.

§ 3. Banki, w których w dniu wejścia w życie niniejszego zarządzenia otwarte pozycje walutowe przekraczają wymagane normy, obowiązane są do osiągnięcia tych norm nie później niż do dnia 1 sierpnia 1993 roku.

§ 4. Banki mogą, w szczególnie uzasadnionych okolicznościach, wystąpić przed dniem 1 sierpnia 1993 roku do Prezesa NBP o przesunięcie ostatecznego terminu dojścia do wymaganej pozycji walutowej przedkładając indywidualny harmonogram osiągnięcia wymaganych norm. Jako termin ostateczny osiągnięcia tych norm ustala się dzień 31 grudnia 1993 roku.

§ 5. Normy ustalone w § 2 - z uwzględnieniem norm ustalonych w harmonogramach - obowiązują na koniec każdego dnia roboczego.

§ 6. Prezes NBP, na wniosek banku z udziałem kapitału zagranicznego, może wyrazić zgodę na uwzględnienie w wyliczeniu pozycji walutowej wartości kapitału wniesionego za objęte akcje w walutach obcych.

§ 7. Zarządzenie niniejsze nie może stanowić podstawy do jednostronnego wypowiadania przez bank wcześniej zawartych umów.

§  8.

1. Banki posiadające upoważnienie Prezesa NBP do prowadzenia działalności w obrocie wartościami dewizowymi opracują we własnym zakresie - przed dniem 1 lipca 1993 roku - wewnętrzne regulaminy, procedury i normy dotyczące dokonywania przez bank operacji walutowych, w szczególności

1) zarządzania ryzykiem walutowym,

2) zasad i procedur kontroli wewnętrznej w celu nadzorowania ryzyka walutowego,

3) limitów wewnętrznych na przeprowadzane przez bank operacje walutowe obejmujące całość operacji.

2. Szczegółowe wymagania w zakresie, o którym mowa w ust. 1 zostały określone w załączniku nr 1 do zarządzenia.

3. 2  Banki, o których mowa w § 2 ust. 1a dokonują odpowiednich zmian w regulaminach, w procedurach i normach określonych w ust. 1.

§ 9.  Banki zobowiązane są do przesyłania do NBP informacji:

1) 3  (skreślony),

2) dekadowych, dotyczących wysokości pozycji walutowej globalnej i maksymalnej w każdym dniu dekady, począwszy od dnia wejścia w życie niniejszego zarządzenia - składanych do Departamentu Dewizowego.

§ 10. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem 15 kwietnia 1993 roku.

ZAŁĄCZNIK nr 1 ⁴

ZASADY KWALIFIKACJI POZYCJI WALUTOWYCH ORAZ ZALECENIA DLA BANKÓW DOTYCZĄCE DOKONYWANIA OPERACJI WALUTOWYCH

I. BILANSOWE I POZABILANSOWE POZYCJE WALUTOWE

1. Bilansowe i pozabilansowe pozycje walutowe wykazuje się w złotych po przeliczeniu według średniego kursu ogłoszonego przez NBP obowiązującego na dzień sporządzania sprawozdania.

2. Wartość aktywu uwzględniana w pozycji walutowej musi odpowiadać jej rzeczywistej aktualnej wartości.

2.1. Przez wartość aktualną aktywu należy rozumieć wartość nominalną pomniejszoną o wymagane rezerwy celowe i umorzenia. Zatem umorzenia oraz utworzenie rezerw celowych, zarówno w walucie obcej jak i w złotych, na należności walutowe powodują zmianę pozycji walutowej banku.

3. Regulacja daje możliwość rozróżnienia pozycji walutowych na operacyjne i strukturalne. Pozycje operacyjne związane są z operacjami walutowymi, jak też świadomym ponoszeniem ryzyka spekulacyjnego, natomiast pozycje strukturalne związane są z utrzymaniem w okresach długich stałych elementów aktywów lub pasywów np. nieruchomości, dotacji dla oddziałów zagranicznych, niektórych papierów wartościowych itp. w walucie denominowania.

Bilansowe pozycje walutowe

Do bilansowych pozycji walutowych zalicza się aktywa (należności) i pasywa (zobowiązania) wykazywane w sytuacji miesięcznej w kolumnie dewizy - jako równowartość w złotych ewidencjonowane w podanych poniżej zespołach BPK 91:

1. Zespół 0 "Majątek trwały".

1.1. Aktywa obejmujące dotacje dla oddziałów, filii zagranicznych, majątek trwały eksploatacyjny i pozaeksploatacyjny, udziały afiliacyjne i partycypacyjne wykazywane w walucie kraju, na terenie którego znajdują się, niezależnie od środków przekazanych, czy użytych na ich zakup.

2. Zespół 1 "Operacje z udziałem środków pieniężnych i operacje międzybankowe" ewidencjonowane w walucie denominowania.

2.2. Aktywa obejmujące stan środków pieniężnych - walut w banku, rachunki walutowe nostro w bankach zagranicznych i krajowych, lokaty terminowe walutowe w bankach zagranicznych i krajowych, operacje walutowe z podmiotami finansowymi - należności z tytułu udzielonych pożyczek i kredytów tym podmiotom.

2.2. Pasywa obejmujące lokaty bieżące i terminowe innych banków, pożyczki i kredyty otrzymane od podmiotów finansowych.

3. Zespół 2 "Operacje z podmiotami niefinansowymi" ewidencjonowane w walucie denominowania.

3.1. Aktywa obejmujące należności z tytułu udzielonych kredytów na sfinansowanie operacji eksportowych i importowych oraz inne należności od podmiotów niefinansowych.

3.2. Pasywa obejmujące zgromadzone środki podmiotów niefinansowych a vista jak i terminowe.

4. Zespół 3 "Operacje z jednostkami budżetowymi i pozabudżetowymi" ewidencjonowane w walucie denominowania.

4.1. Aktywa obejmujące udzielone kredyty, pożyczki udzielone jednostkom budżetowym i pozabudżetowym oraz rozliczenia z tytułu operacji walutowych z budżetem Państwa.

4.2. Pasywa obejmujące środki jednostek budżetowych a vista i terminowe.

5. Zespół 4 "Papiery wartościowe"

5.1. Aktywa obejmujące papiery wartościowe wykazywane w walucie denominowania. Nie dotyczy to papierów wartościowych przedstawiających bezpośrednie prawo do kapitału, które ewidencjonowane są w walucie kraju, na terenie którego znajduje się podmiot emitujący dane papiery wartościowe.

6. Zespół 5 "Operacje różne" ewidencjonowane w walucie denominowania.

6.1. Aktywa obejmujące czeki i inne walory przyjęte do inkasa, koszty płacone z góry, dochody do otrzymania, należności z innych tytułów.

6.2. Pasywa obejmujące czeki i inne walory w oczekiwaniu na zaliczenie na konta klienta, dochody pobierane z góry, koszty do zapłacenia, odsetki zastrzeżone, zobowiązania z innych tytułów.

7. Zespół 6 "Środki własne i przyswojone" ewidencjonowane w walucie denominowania.

7.1. Pasywa obejmujące zasoby stałe III kategorii - pasywa podporządkowane lub przyswojone, odsetki od kredytów podlegające ustawowemu trybowi kapitalizacji.

7.2. Pasywa w wysokości utworzonych rezerw celowych na udzielone gwarancje i poręczenia podmiotom finansowym i niefinansowym.

Pozabilansowe pozycje walutowe

Na pozycję walutową mają wpływ operacje pozabilansowe dotyczące kupna i sprzedaży walut, wyłącznie po z góry ustalonym kursie.

II. ZALECENIA DLA BANKÓW DOTYCZĄCE DOKONYWANIA OPERACJI WALUTOWYCH

Warunkiem koniecznym do wyrażenia zgody na wykonywanie przez oddział banku, departament, wydział czy poszczególnego pracownika operacji walutowych winna być pełna zgodność z normami prawnymi, regulacjami nadzorczymi oraz wewnętrznymi regulaminami banku.

1. Zarząd banku ponosi wyłączną odpowiedzialność za ustalanie pełnej listy operacji walutowych wykonywanych przez bank.

1.1. Lista taka musi zawierać specyficzne limity dla każdej pojedynczej operacji walutowej, ograniczające jej rozmiary czy charakter, obowiązujące dla wszystkich pracowników banku.

1.2. W przypadku operacji nietypowych na polskim rynku lista musi też zawierać ich krótki opis pozwalający na jednoznaczną identyfikację każdej takiej operacji.

1.3. Dla każdej operacji walutowej wykonywanej przez bank musi istnieć pełny spis oddziałów, departamentów zespołów i poszczególnych pracowników uprawnionych do wykonywania tej operacji, przy czym każdy pracownik musi posiadać niezbędne kompetencje do wykonywania wszelkich operacji, do których jest upoważniony oraz każdy zespół musi posiadać środki techniczne niezbędne do prowadzenia tych operacji.

1.3.1. Każda jednostka organizacyjna wykonująca operacje walutowe musi mieć określone na piśmie limity ograniczające charakter i rozmiary pojedynczej transakcji, przy czym limity te nie mogą być bardziej liberalne niż odpowiednie limity dla jednostki wyższego rzędu.

2. Zarząd banku odpowiedzialny jest za opracowanie okresowych planów dotyczących rozwoju działalności dewizowej banku.

Plany takie powinny obejmować:

- wprowadzanie nowych operacji walutowych o ile zostanie to uznane za wskazane,

- określenie rozmiarów działalności związanej z rodzajem operacji walutowych wraz ze wskazaniem ewentualnych kontrahentów,

- wprowadzenie zmian organizacyjnych i technicznych związanych z metodami wykrywania, obserwacji i kontroli wszelkiego rodzaju ryzyka związanego z operacjami walutowymi.

Integralną częścią takiego planu musi być wskazanie rozwoju zasobów dostępnych w banku, obejmujących zarówno wyszkolony personel jak i środki techniczne, tak aby w każdym momencie istniała pewność, że zadania przed którymi stanie bank będą mogły być sprawnie i bezpiecznie wykonane uwzględniając ich charakter i rozmiary. Niedopuszczalne jest bardzo szybkie wkraczanie banku na nowe obszary działalności dewizowej.

3. Zarząd banku odpowiedzialny jest za opracowanie i zatwierdzenie zasad wytyczających ramy organizacyjne i merytoryczne prowadzenia polityki banku wobec następujących rodzajów ryzyka związanego z operacjami dewizowymi:

- ryzyka kursowego,

- ryzyka kredytowego,

- ryzyka kraju,

- ryzyka rozliczenia,

- ryzyka stopy procentowej,

- ryzyka płynności.

3.1. Ramowe zasady polityki banku wobec każdego wymienionego powyżej rodzaju ryzyka muszą zawierać:

a) mierzenie

– jednolite i jednoznaczne zasady mierzenia ryzyka,

b) raportowanie

– określenie formatu i okresu złożenia wewnętrznego sprawozdania o poziomie ryzyka, którego szczegółowość i okresowość powinna być adekwatna do rodzaju ryzyka. Raportowanie winno być dostępne dla zainteresowanych i odpowiedzialnych pracowników w czasie wystarczającym do odpowiedniej reakcji. Zaleca się również wydzielenie zespołu zajmującego się kontrolą poprawności składanych sprawozdań. Zespół taki powinien być organizacyjnie niezależny od służb sprawozdawczych, posiadać wiedzę fachową i uprawnienia (szczególnie ważne w przypadku komputerowego sporządzania sprawozdań) oraz ustalony tryb raportowania o stwierdzonych lub prawdopodobnych nieprawidłowościach,

c) limitowanie

– wytypowanie pracowników odpowiedzialnych za określenie wewnętrznych limitów i procedur wraz z podaniem zasad ich określania,

d) zarządzanie

– wytypowanie pracowników odpowiedzialnych za kontrolę danego ryzyka, uprawnionych do wydawania wiążących poleceń dotyczących ograniczenia podejmowanego przez bank ryzyka,

e) kontrolę

– wytypowanie pracowników odpowiedzialnych za zgodność działania wszystkich jednostek z wewnętrznymi i zewnętrznymi regulacjami wraz z odpowiednim systemem raportowania o stwierdzonych nieprawidłowościach.

4. W zakresie ryzyka kursowego rekomenduje się bankom ustalanie wewnętrznych limitów na otwarte pozycje walutowe. Wewnętrzne limity nie mogą przekraczać limitów wynikających z regulacji nadzorczych. Powinny one być bardziej restrukcyjne w zakresie pozycji długiej dla walut, co do których można oczekiwać spadku ich wartości oraz bardziej restrykcyjne w zakresie pozycji krótkiej dla walut, co do których można oczekiwać wzrostu ich wartości, z uwzględnieniem w obu przypadkach wysokości stopy procentowej. Ponadto, z uwagi na tryb wyliczania kursów walut obcych w Narodowym Banku Polskim, zaleca się bankom rejestrowanie odchylenia struktury walut obcych od koszyka walutowego używanego do wyznaczania kursu, w celu odróżnienia w wynikach osiąganych z wymiany kwoty uzyskanej ze zmiany kursu złotówki od kwoty wynikającej ze zmiany kursów walut obcych pomiędzy sobą.

5. W zakresie ryzyka kredytowego zaleca się bankom przyjmowanie ostrzejszych zasad udzielania kredytów w walutach obcych z uwzględnieniem zwiększonego ryzyka kredytowego wynikającego z możliwości wzrostu wartości zobowiązania kredytobiorcy na skutek dewaluacji waluty krajowej. Bank powinien posiadać listę kontrahentów, z którymi może zawierać transakcje wielkiej wartości, wyznaczyć wewnętrzne limity zaangażowania wobec pojedynczego kontrahenta dla każdej kategorii klientów. Limity te muszą uwzględniać obowiązujące normy prawne w tym zakresie i ograniczać krótkotrwałe zaangażowanie banku wynikające z rozliczania transakcji.

6. W zakresie ryzyka kraju, bank powinien uwzględniać możliwość, że nawet wysoce wiarygodny kontrahent, może nie być w stanie wypełnić swych zobowiązań wskutek restrykcji nałożonych przez władze centralne kraju kontrahenta na rozliczenia międzynarodowe z uwagi na niepokoje wewnętrzne lub inne przyczyny związane z sytuacją w kraju kontrahenta. W związku z tym bank powinien określać limity na całkowite zaangażowanie wobec wszystkich kontrahentów z kraju, co do którego istnieje ryzyko.

7. W zakresie ryzyka rozliczeń bank powinien posiadać pisemne procedury trybu prowadzenia rozliczeń z każdą kategorią klientów minimalizujące ponoszone ryzyko.

8. W zakresie mierzenia ryzyka stopy procentowej zaleca się bankom posiadanie systemów komputerowych umożliwiających pomiar wrażliwości instrumentów bankowych na ryzyko stopy procentowej. Wyliczenie wrażliwości na zmianę stopy procentowej i określanie limitów powinno odbywać się dla kilku wartości możliwych, przyszłych stóp procentowych. Określane limity powinny uwzględniać prawdopodobny kierunek i rozmiar zmian.

9. W zakresie mierzenia i zarządzania ryzykiem płynności bank nie może ograniczyć się do obserwacji terminów zapadalności i wymagalności należności i zobowiązań, lecz powinien dodatkowo uwzględniać prognozy przyszłych wpłat i wypłat walut obcych. Taki scenariusz prognoz powinien obejmować oczekiwany wpływ lub wypływ środków z tytułu określonych pozycji bilansowych i pozabilansowych w określonym czasie. Bank powinien sporządzać przynajmniej dwie prognozy; jedną opisującą najbardziej prawdopodobny przebieg w czasie, a drugą najbardziej dla banku niekorzystny, ale jeszcze prawdopodobny. Przebieg tych wydarzeń gorszy niż przewidywany jest sygnałem o niekompetencji odpowiednich służb. Bank powinien posiadać aktywa umożliwiające utrzymanie płynności w walutach obcych w przypadku zajścia prognozy najgorszej z możliwych. Niedopuszczalne jest prognozowanie ryzyka płynności w oparciu o domniemanie, że możliwe będzie zaciągnięcie nowych zobowiązań u kontrahentów, z którymi nie zawarto umowy. Zakup walut obcych w celu utrzymania płynności walutowej połączony z przekroczeniem obowiązujących ograniczeń na otwartą pozycję walutową jest sygnałem świadczącym o niekompetencji banku w zarządzaniu płynnością walutową.

10. Szczególną troską powinny być otoczone procedury związane z transakcjami wymiany walutowej inicjowanymi z użyciem elektronicznych środków łączności. Z uwagi na wielkie ryzyko związane z tego typu transakcjami, ich wykonywanie powinno spełniać następujące warunki:

10.1. Proponuje się podział organizacyjny, funkcjonalny i terytorialny na wydziały zajmujące się inicjowaniem, wykonywaniem i księgowaniem operacji wymiany walutowej.

10.2. Pracownicy inicjujący i wykonujący zawieranie transakcji wymiany walutowej powinni znać międzynarodowe zwyczaje dotyczące tych transakcji i stosować się do nich.

10.3. Pracownicy inicjujący te transakcje powinni mieć wyznaczone limity na łączną otwartą pozycję walutową wynikającą z zawieranych transakcji w ciągu dnia pracy.

10.4. Bank obowiązany jest zapewnić warunki gwarantujące poufność i bezpieczną rejestrację negocjacji związanych z zawieraniem umów.

10.5. Pracownicy inicjujący zawieranie transakcji mogą występować jedynie w imieniu własnego banku. Każda uzgodniona transakcja powinna być natychmiast zaewidencjonowana na odpowiednim, numerowanym formularzu z podaniem:

- nazwiska pracownika,

- nazwy kontrahenta,

- kwoty i nazwy walut wymienianych,

- kursu transakcji,

- daty aktualnej,

- daty waluty.

Formularz ten powinien być bezzwłocznie przekazany do działu zajmującego się wykonywaniem transakcji tak, aby dział ten mógł na bieżąco kontrolować pozycję walutową pracownika inicjującego zawieranie transakcji. W przypadku, gdy przesyłanie tych informacji odbywa się poprzez wewnętrzną sieć komputerową zagwarantowany być musi co najmniej ten sam poziom bezpieczeństwa.

10.6. Bank powinien posiadać limity i opracowaną procedurę gwarantującą, iż w przypadku gdy pracownik inicjujący zawieranie transakcji ponosi straty określonego poziomu, winien zaprzestać dalszego zawierania transakcji w tym dniu.

10.7. Wszelkie braki i niezgodności dotyczące potwierdzenia uzgodnionych transakcji powinny być kierowane do działu zajmującego się wykonywaniem transakcji i tam wyjaśniane, podobnie braki dotyczące uzgodnień kont nostro czy innych kont rozliczeniowych powinny być wyjaśniane w dziale księgowości.

10.8. Pracownicy inicjujący zawieranie transakcji nie mogą akceptować żadnych prezentów od swych aktualnych lub potencjalnych kontrahentów.

10.9. Umowy dotyczące transakcji terminowych nie mogą zawierać fikcyjnych kursów odbiegających od kursów rynkowych.

ZAŁĄCZNIK nr 2 ⁵

(B2) WYLICZENIE POZYCJI WYMIANY WALUTOWEJ

(skreślony)

¹ § 2 ust. 1a dodany przez § 1 pkt 1 zarządzenia nr 8/94 z dnia 5 lipca 1994 r. (Dz.Urz.NBP.94.13.21) zmieniającego nin. zarządzenie z dniem 1 sierpnia 1994 r.

² § 8 ust. 3 dodany przez § 1 pkt 2 zarządzenia nr 8/94 z dnia 5 lipca 1994 r. (Dz.Urz.NBP.94.13.21) zmieniającego nin. zarządzenie z dniem 1 sierpnia 1994 r.

³ § 9 pkt 1 skreślony przez § 1 zarządzenia nr 16/96 z dnia 22 listopada 1996 r. (Dz.Urz.NBP.96.21.57) zmieniającego nin. zarządzenie z dniem 1 stycznia 1997 r.

⁴ Załącznik nr 1 zmieniony przez § 1 pkt 3 zarządzenia nr 8/94 z dnia 5 lipca 1994 r. (Dz.Urz.NBP.94.13.21) zmieniającego nin. zarządzenie z dniem 1 sierpnia 1994 r.

⁵ Załącznik nr 2 skreślony przez § 1 zarządzenia nr 16/96 z dnia 22 listopada 1996 r. (Dz.Urz.NBP.96.21.57) zmieniającego nin. zarządzenie z dniem 1 stycznia 1997 r.