Stosowanie praktyk ograniczających konkurencję przez przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie nauki jazdy w Bydgoszczy.
Dz.Urz.UOKiK.2002.3/4.125
Akt nienormatywnyDECYZJA
PREZESA URZĘDU OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW
z dnia 29 maja 2002 r.
w sprawie stosowania praktyk ograniczających konkurencję przez przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie nauki jazdy w Bydgoszczy
zakazanego porozumienia, polegającego na ustaleniu jednolitej ceny szkolenia kierowców (przygotowanie do egzaminu na kat. B prawa jazdy) w wysokości zbliżonej do 700 zł (głównie 699 lub 700 zł), którego skutkiem było ograniczenie konkurencji na lokalnym rynku szkolenia kierowców.
UZASADNIENIE
Lokalna prasa doniosła o istnieniu wśród bydgoskich szkół nauki jazdy porozumienia cenowego, dotyczącego szkolenia kierowców ubiegających się o prawo jazdy kat. B. Działający w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwanego dalej Prezesem Urzędu) Dyrektor bydgoskiej delegatury UOKiK wszczął postępowanie wyjaśniające, w ramach którego zbadał rynek szkolenia kierowców. Celem badania rynku było wstępne potwierdzenie informacji prasowych o istnieniu porozumienia cenowego.
Z przedłożonych przez przedsiębiorców informacji wynikało, iż podwyżki cen dokonano mniej więcej w tym samym czasie - w styczniu 2001 r.
W trakcie postępowania wyjaśniającego uzyskano niepotwierdzoną informację, iż bydgoscy przedsiębiorcy, szkolący kierowców spotykali się celem uzgodnienia jednolitej ceny kursów prawa jazdy. Spotkania odbywać się miały w siedzibie Regionalnego Stowarzyszenia Właścicieli Ośrodków Szkolenia Kierowców w Bydgoszczy (zwane dalej RSWOSK). W oparciu o tę informację, organ antymonopolowy wezwał RSWOSK do przedłożenia wszystkich, posiadanych przez siebie dokumentów, dotyczących uzgodnień w sprawie ustalenia ceny kursów prawa jazdy (kat. B).
Pismem z dnia 21 sierpnia 2001 r., Prezes RSWOSK przedłożył uwierzytelnione kopie dokumentów z trzech spotkań przedsiębiorców szkolących kierowców.
Dnia 28 października 2000 r. odbyło się spotkanie, którego tematem była "próba ustalenia cen minimalnych na szkolenie kierowców, szczególnie kat. B. Prezes Stowarzyszenia przedstawił kalkulację kosztów prowadzenia nauki jazdy kat. B, odczytano apel do szkolących, wydano deklarację dot. zgody na stosowanie cen minimalnych".
W deklaracji, o której mowa wyżej czytamy:
"Ja niżej podpisany (a) oświadczam, że nie zamierzam konkurować z innymi podmiotami zajmującymi się szkoleniem osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami NIE CENĄ lecz:
- Ofertą programową,
- Warunkami szkolenia i wyposażeniem dydaktycznym,
- Sprawnością i estetyką pojazdów szkoleniowych,
- Kwalifikacjami kadry instruktorskiej,
- Kulturą oraz wynikami szkolenia itp.
Oświadczam, że od dnia (tu puste miejsce w dokumencie - przyp. UOKiK) zastosuję minimalną cenę za szkolenie podstawowe w zakresie kategorii B prawa jazdy (w/w cena uwzględnia wszelkie zniżki).
Jednocześnie informuję, że dobrowolnie poddaję się kontroli realizacji niniejszego zobowiązania - w formie i przez osoby wyłonione na zebraniach środowiskowych z zastosowaniem demokratycznych procedur (głosowanie większościowe)".
Dnia 18 listopada 2000 r. odbyło się spotkanie, którego tematem była m.in. "ponowna próba ustalenia cen minimalnych na szkolenie kierowców kat. B".
Dnia 2 grudnia 2000 r. odbyło się spotkanie, którego tematem "była sprawa stosowania rzetelnych cen za prawo jazdy kat. B, wynikających z przedstawionej kalkulacji. Zebrani stwierdzili, że przedstawiona kalkulacja 35 zł za godzinę jazdy gwarantuje zachowanie właściwej jakości szkolenia przy kosztach prowadzenia działalności, wyliczonych na dzień 1 styczeń 2001 r."
W wymienionym wyżej piśmie z dnia 21 sierpnia 2001 r., Prezes RSWOSK wyjaśnił, iż ze względu na ogromny wzrost ilości samochodów, wzrosła również ilość chętnych do uzyskania prawa jazdy. Zdaniem Prezesa RSWOSK wzrostowi liczby samochodów towarzyszyło masowe powstawanie prywatnych szkół jazdy. Nowe szkoły - w momencie wchodzenia na rynek - oferowały coraz niższe ceny, w celu pozyskania klientów.
Zdaniem Prezesa RSWOSK, celem spotkań członków Stowarzyszenia z właścicielami pozostałych firm szkolących nie było zawarcie niezgodnego z obowiązującym prawem porozumienia cenowego. "Mieliśmy na względzie dobro naszych klientów (odpowiedni poziom szkolenia przy zastosowaniu minimum cenowego), dobro nasze (ograniczenie "wyścigu cenowego" w dół) oraz zwiększenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym (lepiej przygotowani przyszli kierowcy jeżdżą bezpieczniej)".
Na podstawie zebranego materiału dowodowego, postanowieniem z dnia 18 września 2001 r., Prezes Urzędu wszczął postępowanie antymonopolowe, którym objęto przedsiębiorców, biorących udział w spotkaniu z dnia 2 grudnia 2000 r. w siedzibie RSWOSK. W postanowieniu o wszczęcie postępowania antymonopolowego zarzucono przedsiębiorcom naruszenie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, poprzez zawarcie porozumienia cenowego, ustalającego minimalną cenę kursu prawa jazdy kat. B na poziomie 700 zł.
Organ antymonopolowy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy (Dz. U. Nr 122, poz. 1319 ze zm.), zwanej dalej ustawą, zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym, polegające w szczególności na ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów.
W celu postawienia przedsiębiorcom zarzutu stosowania praktyk ograniczających konkurencję, należy ustalić rynek właściwy, na którym uwidaczniają się negatywne skutki stosowanych praktyk.
W art. 4 pkt 8 ustawy znajduje się legalna definicja rynku właściwego - rozumie się przez to rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie, cenę oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji.
Rynek właściwy zawężony został do miasta Bydgoszczy - dużego, czterystutysięcznego ośrodka, zapewniającego jego mieszkańcom zaspokojenie większości potrzeb życiowych. Kandydaci na kierowców mają możliwość wyboru jednej z kilkudziesięciu szkół jazdy, w której mogą przygotować się do egzaminu na prawo jazdy. Państwowe egzaminy dla kandydatów na kierowców odbywają się na ulicach Bydgoszczy. Przeciętny konsument, pragnący uzyskać uprawnienia do kierowania pojazdem mechanicznym, mieszkaniec Bydgoszczy niewątpliwie skorzysta z usług jednego z przedsiębiorców, działających na terenie Bydgoszczy. Inny wybór byłby nieracjonalny z ekonomicznego punktu widzenia (jest to fakt notoryjny).
Art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy stanowi, iż zakazu, o którym mowa w art. 5 nie stosuje się do porozumień zawieranych między konkurentami, których łączny udział w rynku, w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia, nie przekracza 5%.
Porozumienie faktycznie zaczęło oddziaływać na lokalny rynek w styczniu 2001 r. Należało więc ustalić siłę rynkową, przedsiębiorców, zawierających zmowę cenową, według stanu na rok 2000.
W Bydgoszczy działało 45 ośrodków szkolenia. Ukarani przedsiębiorcy prowadzą 20 ośrodków szkolenia, co stanowi 44,4% ogółu ośrodków szkolenia. Należy przy tym zaznaczyć, iż w momencie wprowadzania w życie porozumienia - podwyższania cen w styczniu 2001 r., na bydgoskim rynku funkcjonowało 39 ośrodków szkolenia - udział szkół jazdy, prowadzonych przez ukaranych przedsiębiorców w tej liczbie wynosi 51,2%.
Organ antymonopolowy stoi na stanowisku, że obiektywnym kryterium wyznaczenia siły rynkowej przedsiębiorców, naruszających ustawę jest ustalenie ilości kursantów, wyszkolonych przez te ośrodki, przystępujących do egzaminu na prawo jazdy.
Na podstawie danych, uzyskanych z Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego w Bydgoszczy, udział kursantów, pochodzących z ukaranych ośrodków szkolenia w ogólnej liczbie egzaminowanych w roku 2000 kształtował się następująco:
- do egzaminu teoretycznego przystąpiło 4.035 osób, co stanowi 24% ogółu zdających;
- do egzaminu praktycznego przystąpiło 2.739 osób, co stanowi 18% ogółu zdających.
Należy zaznaczyć, iż dane powyższe nie są precyzyjne, gdyż do egzaminu na prawo jazdy w ośrodku egzaminacyjnym w Bydgoszczy przystępować mogą kursanci z całego kraju. Należy jednak domniemywać, że kursanci wyszkoleni przez bydgoskie szkoły jazdy zdają egzamin w Bydgoszczy.
Zaznaczyć tu również należy, iż - przy ustalaniu udziału w rynku - na liście przedsiębiorców wysłanej do Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego w Bydgoszczy nie znalazł się Polski Związek Motorowy OZDG Sp. z o.o. natomiast figuruje na niej ośrodek szkolenia "TRANSFER", prowadzony przez Jacka Kosmalskiego i Adama Topolińskiego.
Za udowodnione uznać jednak należy większy niż 5% udział ukaranych przedsiębiorców w lokalnym rynku szkolenia kierowców. Należy również domniemywać (wnioskowanie z mniejszego na większe), że udział ten jest większy niż ustalony w toku postępowania, gdyż egzamin na prawo jazdy w Bydgoszczy składają również kursanci z powiatów, położonych wokół Bydgoszczy (jest to najmniej kosztowne), szkolący się w ośrodkach szkolenia, mających swe siedziby poza Bydgoszczą.
W toku niniejszego postępowania nie jest kwestionowana sama wysokość ceny (ok. 700 zł) za przygotowanie kandydatów na kierowców do egzaminu na prawo jazdy kat. B, lecz sposób jej ustalenia. Sprzeczne z prawem jest bowiem bezpośrednie lub pośrednie ustalenie ceny szkolenia kierowców: bezpośrednie - czyli na spotkaniach, tak jak to miało miejsce podczas co najmniej trzech spotkań w siedzibie RSWOSK i pośrednie: poprzez identyczne zachowania rynkowe przedsiębiorców, którzy wprawdzie nie brali bezpośredniego udziału w ustaleniu ceny, ale faktycznie zachowują się tak, jakby tę cenę, w sposób bezpośredni ustalili (por. wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Antymonopolowego z dnia 7 lutego 2001 r., sygn. akt XVII Ama 25/00).
Odróżnić przy tym należy zachowania rynkowe, będące wynikiem wprowadzenia w życie zmowy cenowej od naśladowania, sprzecznych z prawem zachowań przedsiębiorców, uczestniczących w zmowie, które nie podlega sankcjom określonym w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów.
W niniejszej sprawie organ antymonopolowy, na podstawie posiadanych dowodów uznał, że skutki zmowy uwidoczniły się na rynku w styczniu 2001 r. (z wyjątkiem jednego przedsiębiorcy, który cenę 699 zł wprowadził od 1 grudnia 2000 r.).
Wszelkie zmiany, mające miejsce po styczniu 2001 r. - ze względu na upływ czasu od spotkań, w trakcie których zasugerowano stosowanie jednolitej ceny - uznać należy za naśladownictwo sprzecznych z prawem zachowań. Naśladownictwo zachowań rynkowych polegało w tym przypadku na obserwowaniu podwyżek cen, mających swe źródło w zmowie cenowej i dostosowywaniu opłat za szkolenie do poziomu ustalonego przez podmioty biorące udział w porozumieniu. Takich zachowań rynkowych nie można oceniać w kategoriach porozumienia ograniczającego lub eliminującego konkurencję. Naśladownictwo, o którym mowa wyżej jest jedynie negatywnym następstwem zastosowania zmowy cenowej. Do powszechnych podwyżek cen kursów nauki jazdy do poziomu 700 zł nie doszłoby gdyby nie działanie podmiotów uczestniczących w zmowie. Oceniając rynkowe zachowania podmiotów podwyższających ceny swych usług pod wpływem obserwacji zmian na rynku, wywołanych zmową cenową, stwierdzić możemy iż właśnie w naśladownictwie ujawniają się destrukcyjne dla wolnej konkurencji, skutki zawarcia porozumienia cenowego. Silna, skonsolidowana grupa podmiotów gospodarczych, działająca w porozumieniu potrafiła zlikwidować konkurencje cenami na bydgoskim rynku szkolenia kierowców.
Sam fakt obecności przedstawiciela danego ośrodka szkolenia na którymkolwiek ze spotkań, o których mowa w kontekście rozpatrywanej sprawy nie świadczy o przystąpieniu do porozumienia. Sprzeczne z prawem antymonopolowym zmowy kartelowe ujawniają się na rynku. Prezes Urzędu, w toku tego postępowania zbadał zachowania rynkowe wszystkich ośrodków szkolenia na terenie Bydgoszczy - niezależnie od tego, czy ich przedstawiciele brali udział w spotkaniach w siedzibie RSWOSK, czy też nie.
Za sprzeczne z prawem uznano następujące zachowania poszczególnych przedsiębiorców:
W stosunku do przedsiębiorców, którzy w styczniu 2001 r. czyli w okresie, w którym uwidoczniły się skutki zawartego, w siedzibie RSWOSK, porozumienia nie podporządkowali się dyktatowi cenowemu i nie podwyższyli cen szkolenia kierowców do poziomu 700 zł, nie stwierdzono stosowania praktyki ograniczającej konkurencję. Tymi przedsiębiorcami są:
Postępowanie należało umorzyć w stosunku do przedsiębiorców, którzy w styczniu 2001 r., a więc w okresie gdy ujawniły się skutki zawarcia porozumienia cenowego, nie prowadzili działalności gospodarczej, polegającej na szkoleniu kierowców. Tymi przedsiębiorcami są:
Górną granicą braną pod uwagę przy nałożeniu kary pieniężnej (pkt II decyzji) było zgodnie z art. 101 ust. 2 pkt 1 ustawy 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym, poprzedzającym rok nałożenia kary.
Ukarani przedsiębiorcy, ustalając jednolitą cenę szkolenia kierowców, dążący do wyłączenia możliwości konkurowania ceną w sposób rażący naruszyli prawo antymonopolowe. Zmowy kartelowe, a z taką właśnie zmową mamy do czynienia w niniejszej sprawie służą do ograniczania konkurencji bez wytwarzania w zamian (w efekcie tego ograniczenia konkurencji) jakichkolwiek korzyści (przede wszystkim dla konsumentów). Kara pieniężna, nałożona wprawdzie w minimalnej wysokości winna zniechęcić przedsiębiorców szkolących kierowców do ponownych prób regulowania rynku poprzez sztuczne wprowadzanie cen szkolenia kierowców.
Mając na uwadze fakt, iż szkolenie kierowców zaliczyć należy raczej do drobnej przedsiębiorczości, nie przynoszącej dużych przychodów, Prezes Urzędu nałożył minimalną karę w wysokości 1.000 Euro.
Wymiar kary nie mógł przekroczyć 10% rocznych przychodów każdego z ukaranych przedsiębiorców. W związku z wyłączeniem jawności danych o przychodach poszczególnych przedsiębiorców - każdy z ukaranych przedsiębiorców otrzymuje - jako załącznik do decyzji wyliczenie, z którego wynika jaki procent jego przychodów stanowi kara pieniężna. Przy przeliczaniu na złote, zgodnie z art. 115 ustawy przyjęto wartość Euro według kursu średniego walut obcych ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski w ostatnim dniu roku kalendarzowego poprzedzającego rok nałożenia kary, tj. w dniu 31 grudzień 2001 r. Zgodnie z tym przyjęto, iż 1 Euro stanowi równowartość 3,4963 zł.
Mając na uwadze powyższe należało orzec jak w sentencji. [...]