Stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów przez ING Bank Śląski S.A. w Katowicach.
Dz.Urz.UOKiK.2006.3.41
Akt nienormatywnyDECYZJA
z dnia 8 czerwca 2006 r.
w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów przez ING Bank Śląski w Katowicach
UZASADNIENIE
[...] W trakcie [...] postępowania, organ antymonopolowy ustalił, że działalność ING Bank Śląski S.A. polega m.in. na świadczeniu usług w ramach prowadzenia rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz rachunków oszczędnościowych dla osób fizycznych. Warunki świadczenia przedmiotowych usług są określone w umowie oraz w Regulaminach i Tabelach opłat i prowizji, będących ich integralnymi częściami. Od dnia 29 marca 2005 r. zaczął obowiązywać nowy wzorzec umowny "Regulamin świadczenia przez ING Bank Śląski S.A. usług w ramach prowadzenia rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz rachunków oszczędnościowych dla osób fizycznych" [...]
Do wszystkich klientów korzystających z powyższych usług bez względu na ich rodzaj Bank wystosował takie same pisma informujące o zmianach, jakie zostały wprowadzone do warunków ich świadczenia. Konsumentów poinformowano wyłącznie o zakresie zmian, natomiast nie została im dostarczona nowa treść Regulaminu. Nie przytoczono treści postanowień, które zastąpiły poprzednie. [...] Pełny tekst Regulaminu dostępny był w każdej placówce Banku oraz na stronie internetowej Banku. [...]
W toku niniejszego postępowania organ antymonopolowy zważył, co następuje.
[...] Zarzucaną praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest naruszenie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji poprzez niedostarczenie konsumentom nowego wzorca umownego, tj. "Regulaminu świadczenia przez ING Bank Śląski S.A. usług w ramach prowadzenia rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz rachunków oszczędnościowych dla osób fizycznych" - zwanego dalej nowym Regulaminem, wydanego w czasie trwania umów, do których zastosowanie ma przedmiotowy nowy Regulamin oraz braku umożliwienia w związku z tym wypowiedzenia umów w najbliższym terminie wypowiedzenia, o czym mówi art. 3841 Kc.
Umowy, na podstawie, których świadczone są usługi w ramach prowadzenia rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz rachunków oszczędnościowych dla osób fizycznych są umowami ciągłymi [...]. Na podstawie zawartych z konsumentami umów, Bank zobowiązał się świadczyć usługi przez nieograniczony czas. Tak więc, konsument zawierając umowę decyduje się na określone w danym momencie warunki. Ze względu na nieograniczoność czasu świadczenia usług, w trakcie ich realizacji mogą ulec zmianie warunki prawne, na podstawie których są świadczone, a także warunki ekonomiczne, a więc wysokość pobieranych opłat z tytułu ich świadczenia [...]. W celu zabezpieczenia interesów konsumentów, na rzecz których świadczone są usługi ciągłe, przedsiębiorca jest zobowiązany poinformować ich o zmianie warunków na jakich są one świadczone.
Biorąc pod uwagę fakt, że umowy, do których zastosowanie ma w/w nowy Regulamin mają charakter umów ciągłych, stosuje się do nich przepisy art. 384 i art. 3841 Kc. Zgodnie z art. 3841 Kc wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384, a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia. Natomiast art. 384 §1 i §2 Kc stanowi, że ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzory umów, regulaminy wiążą drugą stronę, jeżeli zostały jej doręczone przy zawarciu umowy. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.
W przedmiotowym przypadku w czasie trwania ciągłego stosunku umownego został wydany nowy wzorzec umowny, którego postanowienia zmieniają warunki świadczonych dotychczas poszczególnych usług. Konsumenci bez względu na rodzaj usług, z których korzystają, a które obecnie zostały objęte nowym Regulaminem otrzymali takie same pisma informujące o zakresie wprowadzonych zmian. Jak ustalono, konsumenci, do których ma zastosowanie powyższy Regulamin, otrzymali pisemne informacje o terminie wprowadzenia do stosowania nowego ww. Regulaminu oraz o zakresie zmian warunków umów, jakie w związku z tym zostaną wprowadzone, jednak bez przytoczenia nowych postanowień, czy też dostarczenia nowego wzorca umownego.
W celu ochrony interesów konsumentów przed brakiem informacji o zmieniających się warunkach świadczenia na ich rzecz usług w ramach umów ciągłych, Kodeks cywilny nakazuje przedsiębiorcy dostarczyć konsumentom zmienione warunki umów. Konsument ma prawo do zapoznania się z faktyczną treścią warunków, które w nowy sposób kształtują realizację umowy [...] W sytuacji, gdy po ich analizie uzna, że nie chce już korzystać z oferty przedsiębiorcy, może odstąpić od umowy. Prawa te gwarantują mu art. 384 i art. 3841 Kodeksu cywilnego.
Na podstawie dostarczonych przez Bank dokumentów, organ antymonopolowy stwierdził, że nowy Regulamin, zmienia w znacznym zakresie warunki świadczenia poszczególnych usług, o których to zmianach konsument nie został poinformowany. [...] Biorąc pod uwagę powyższe zmiany warunków świadczenia usług na rzecz konsumentów, organ antymonopolowy uznał, że Bank w trakcie realizacji umów wydał zupełnie nowy wzorzec umowny. Zgodnie z art. 384 § 1 Kc ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowny, w szczególności ogólne warunki umowy, regulaminy wiążą drugą stronę, jeżeli zostały jej doręczone przy zawarciu umowy. Sposób zapoznawania konsumentów z warunkami umów, określony w przedmiotowym artykule ma bezpośrednie zastosowanie do wzorców umownych wydawanych w trakcie realizacji umów ciągłych. Przedsiębiorca jest zobowiązany do doręczenia konsumentowi nowego Regulaminu. Niewystarczające jest zaproszenie konsumentów do zapoznania się z nim w siedzibie Banku, czy też na stronie internetowej. Konieczne jest faktyczne doręczenie, nie zaś tylko stworzenia klientowi takich warunków, w których z łatwością będzie mógł się dowiedzieć o treści wydanego przez profesjonalistę regulaminu. [...]
Zawiadomienie o zmianie treści regulaminu (ogólnych warunków umów) nie przesądza o związaniu drugiej strony umowy jego postanowieniami. Jak wynika bowiem z treści art. 3841 Kc, klientowi przysługuje dodatkowe uprawnienie do wypowiedzenia umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia, który zazwyczaj określany jest przez strony umowy już w chwili jej zawarcia. Jeśli klient z tego uprawnienia nie skorzysta, przyjmuje się, że w ten milczący sposób wyraził on zgodę na dalsze trwanie łączącego go z bankiem stosunku prawnego o treści wyznaczonej przez nowy regulamin (ogólne warunki umów). [...] Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2002 r., sygn. akt IV CKN 1616/2000, w którym orzeczono: "Zmiana stosunku prawnego o charakterze ciągłym przez związanie stron umowy wzorcem wydanym w czasie jej trwania (art. 385 §3 Kc, obecnie art. 3841 Kc) następuje dopiero z chwilą bezskutecznego upływu okresu wypowiedzenia, chyba że umowa zawiera odmienne uregulowania albo gdy po zakomunikowaniu wzorca strony postanowiły inaczej."
[...] Co do koniecznego "zachowania wymagań określonych w art. 384" dodać należy istotne zastrzeżenie dotyczące sposobu, w jaki powinno zostać zapewnione dowiedzenie się "z łatwością" przez kontrahenta (w stosunku ciągłym) o zmianie wzorca i treści nowego. Wymaganie "łatwości dowiedzenia się" nie będzie mogło być uznane za dochowane, jeśli kontrahenta, który zawarł umowę na "starych" warunkach, powiadomi się o nowych inaczej niż w drodze indywidualnego doręczenia mu pełnego tekstu nowego wzorca. Tego sposobu podania zmian do wiadomości kontrahenta nie zdołają zastąpić - także w stosunkach, w których posługiwanie się wzorcem jest zwyczajowo przyjęte - praktykowane niejednokrotnie inne sposoby, np. wywieszenie nowego wzorca w miejsce dotychczasowego, zawiadomienie kontrahenta o fakcie zmian z informacją, gdzie może zapoznać się z ich treścią. [...]
Do momentu wprowadzenia nowego Regulaminu każda z usług posiadała własny jej dotyczący Regulamin. Poszczególne regulaminy otrzymywali konsumenci zainteresowani konkretnymi usługami. Zgrupowanie regulacji dotyczących różnych produktów w jednym dokumencie, spowodowało powstanie zupełnie nowego Regulaminu. Analiza jego treści wykazała, że faktycznie w mniejszym lub większym stopniu zmianie uległy wszystkie aspekty warunków umów. Z treści rozsyłanych pism wynika, że Bank pozwolił sobie na dokonanie oceny, które zmiany w Regulaminie są bardziej ważne, a które mniej w wyniku czego opisał tylko część warunków umów, które uległy zmianie. [...]
Samo zawiadomienie o zmianie treści warunków umowy, należy uznać za niewystarczające, gdyż związanie stron umowy nowymi ogólnymi warunkami umów, wzorami umów, regulaminami może nastąpić jedynie przez faktyczne ich doręczenie. Dlatego też zgodnie z art. 3841 Kc ogólne warunki, wzory umów czy regulaminy wydane w czasie trwania stosunku prawnego o charakterze ciągłym wiążą drugą stronę, jeżeli zostały zachowane przepisy art. 384 Kc, a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia. Natomiast w przedmiotowym przypadku Bank nie doręczył konsumentom nowego wzorca umownego, a więc nie dostarczył pełnych informacji o wprowadzonych zmianach, co jest sprzeczne z obowiązkiem wynikającym z art. 3841 Kc, przez co ograniczone zostało prawo konsumentów do odstąpienia od umowy. Dodatkowo przekazane pismo z góry określiło termin wprowadzenia nowego Regulaminu. [...]
Organ antymonopolowy za bezprawne uznał poinformowanie konsumentów o terminie oraz o części zmian, jakie zostały wprowadzone do warunków, na jakich są świadczone usługi, bez dostarczenia nowego wzorca umownego, co uniemożliwiło w związku z tym wypowiedzenie umów, które zostały ukształtowane przez nowy Regulamin.
Zakwestionowana praktyka narusza interesy całej grupy konsumentów, którzy korzystają z oferty Banku. Nowy Regulamin łączy w sobie regulacje dotyczące kilku różnych produktów, przy czym nie wszyscy klienci Banku korzystają z nich równocześnie. Oceniana praktyka polega na niewywiązaniu się z ww. obowiązków, w wyniku czego ograniczona została konsumentom możliwość podjęcia decyzji o odstąpieniu od umów lub kontynuacji korzystania z usług banku na nowych warunkach. Dlatego też przedmiotowe działanie narusza nie tylko interes pojedynczego konsumenta, ale całej zbiorowości obecnych i potencjalnych klientów Banku.
W związku z faktem, że zaistniały łącznie obie przesłanki, organ antymonopolowy uznał ocenianą praktykę za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Wobec powyższego orzeka się jak w pkt I sentencji decyzji.
Zgodnie z art. 100e ustawy antymonopolowej, Prezes Urzędu może nadać decyzji w całości lub w części rygor natychmiastowej wykonalności, jeżeli wymaga tego ważny interes konsumentów. W przedmiotowym przypadku ważny interes konsumentów upatruje się w interesie ekonomicznym konsumenta. Przepisy prawa ze swego założenia mają za zadanie regulować stosunki uczestników obrotu handlowego, ale również mają zabezpieczać interesy słabszych jego uczestników przed bezprawnymi, nieuczciwymi praktykami. W przedmiotowym przypadku mamy do czynienia z relacją profesjonalisty - przedsiębiorcy z konsumentem. Zgodnie z założeniami ustawy antymonopolowej, przedsiębiorca ma zapewnić konsumentom rzetelną, prawdziwą i pełną informację o warunkach umowy oraz produkcie, a także zapewnić pewność warunków realizacji umowy zgodnych z przepisami prawa. Natomiast w przedmiotowym przypadku, doszło do pogłębienia różnicy siły stron kontraktu, przez niepodanie pełnej, rzetelnej informacji, tj. niedostarczenie nowego Regulaminu, w wyniku czego uniemożliwiono konsumentom podjęcie decyzji o kontynuowaniu umowy bądź odstąpieniu od niej.
Ponieważ przeświadczenie konsumentów o konieczności przyjęcia do stosowania nowego Regulaminu bez prawa do wypowiedzenia, może doprowadzać do dalszego korzystania z usług banku, pomimo że w sytuacji, gdyby znali oni pełne, nowe warunki umów, mogliby podjąć decyzję o zaprzestaniu korzystania z usług świadczonych przez ING Bank Śląski na rzecz innego banku, konieczne jest nadanie decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności w punkcie I decyzji. Stąd należało orzec jak w punkcie II sentencji decyzji.