Realizacja programu rozwoju szkółkarstwa leśnego w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych na lata 2009-2015.
B.I.LP.2009.5.37
Akt obowiązującyZARZĄDZENIE Nr 27
DYREKTORA GENERALNEGO LASÓW PAŃSTWOWYCH
z dnia 22 kwietnia 2009 r.
w sprawie realizacji programu rozwoju szkółkarstwa leśnego w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych na lata 2009-2015
Na podstawie § 6 i 10 Statutu Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, stanowiącego załącznik do zarządzenia nr 50 ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa z 18 maja 1994 r. w sprawie nadania Statutu Państwowemu Gospodarstwu Leśnemu Lasy Państwowe, a także w związku z upoważnieniem zawartym w art. 33, ust. 1 ustawy z 28 września 1991 r. o lasach (jednolity tekst w Dz. U. z 2005 r., nr 45, poz. 435, z późniejszymi zmianami), zarządzam, co następuje.
DYREKCJA GENERALNA
LASÓW PAŃSTWOWYCH
PROGRAM
Kierunki rozwoju szkółkarstwa w Lasach Państwowych
na lata 2009-2015
Załącznik do zarządzenia nr 27 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych
w sprawie realizacji programu pt.: "Kierunki rozwoju szkółkarstwa w Lasach Państwowych na lata 2009 - 2015"
Zatwierdzam do użytku służbowego:
DYREKTOR GENERALNY LASÓW PAŃSTWOWYCH
dr inż. Marian Pigan
Program opracował zespół zadaniowy, powołany decyzją nr 84 dyrektora generalnego Lasów Państwowych, z 7 listopada 2008 r., w składzie:
1. Marek Berft, DGLP - przewodniczący zespołu
2. Wojciech Tarkowski, DGLP - sekretarz zespołu
3. Dariusz Guran, Nadleśnictwo Zielona Góra
4. Piotr Kacprzak, RDLP Radom
5. Elżbieta Murat, RDLP Szczecinek
6. Robert Pabian, Nadleśnictwo Rudy Raciborskie
7. Andrzej Reguła, Nadleśnictwo Wichrowo
8. Jacek Zwierzyński, RDLP Piła
Konsultanci:
1. Prof. dr hab. STEFAN TARASIUK
2. Prof. dr hab. WOJCIECH WESOŁY
3. Mgr inż. WOJCIECH FONDER
SPIS TREŚCI
I. Wprowadzenie
II. Syntetyczna analiza aktualnego stanu szkółkarstwa w Lasach Państwowych
III. Status szkółek
IV. Organizacja produkcji szkółkarskiej
V. Tendencje hodowli lasu
VI. Ogólne zasady planowania i działalności szkółkarskiej
VII. Wymagania i warunki realizacji szkółkarstwa specjalistycznego
VIII. Wymagania i warunki realizacji szkółkarstwa polowego
IX. Kierunki rozwoju technicznego i technologicznego szkółkarstwa leśnego
X. Pozyskiwanie zewnętrznej pomocy finansowej
XI. System doskonalenia kwalifikacji
XII. Badania naukowe: kierunki i cele badawcze
XIII. Szkółki leśne w programie edukacji leśnej społeczeństwa
XIV. Dochody z działalności w szkółkarstwie i nasiennictwie
WYKAZ TABEL I RYCIN:
1. Analiza wykorzystania posiadanego potencjału szkółek leśnych wg regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych 2006-2007
2. Analiza kosztów produkcji szkółkarskiej roku 2008 wg danych wniosku HODOWLA LASU (hurtownia danych)
3. Udział ugorów w powierzchni produkcyjnej szkółek w roku 2007 i 2008
4. Porównanie intensywności produkcji szkółkarskiej w technologii kontenerowej i tradycyjnej
5. Porównanie kosztu jednostkowego dojrzałych sadzonek świerkowych wyhodowanych: w systemie kontenerowym w szkółce Nadleśnictwa Jabłonna oraz w systemie polowym w szkółce Nadleśnictwa Bardo Śląskie
6. Porównanie jednostkowych kosztów produkcji dojrzałych sadzonek modrzewia, dębu i buka w systemie polowym i kontenerowym uzyskanych w roku 2008 w wybranych szkółkach LP
7. Rozmiar produkcji materiału sadzeniowego i wielkość powierzchni produkcyjnej szkółek w PGL LP w latach 1955-2007 - kierunki zmian
8. Potencjał powierzchniowy szkółek w stosunku do rozmiaru zadań hodowli lasu w okresie 2006-2008, kierunki i tempo zmian
PROGRAM I KIERUNKI ROZWOJU SZKÓŁKARSTWA W LASACH PAŃSTWOWYCH NA LATA 2009-2015
I.
WPROWADZENIE
WPROWADZENIE
Funkcjonujący w Lasach Państwowych model szkółkarstwa leśnego gwarantuje respektowanie wymienionych zasad i głównie z tego powodu utrzymywanie szkółkarstwa w strukturach organizacyjnych Lasów Państwowych należy uznać za działanie racjonalne. Zręby obecnego modelu organizacyjnego szkółkarstwa Lasów Państwowych tworzone były w drugiej dekadzie lat siedemdziesiątych dwudziestego wieku, na podstawie stosowanych wówczas technologii, z uwzględnieniem funkcjonującego w tamtym czasie rynku pracy oraz rozmiaru zadań hodowlanych, realizowanych przez jednostki Lasów Państwowych i inne podmioty spoza LP (prywatni właściciele lasów, lasy komunalne, itp.). Zdecydowanie dominującą technologią była produkcja sadzonek z odkrytym systemem korzeniowym, w tradycyjnych szkółkach polowych, z zastosowaniem płodozmianu. Dla przeważającej większości gatunków w technologii tej produkuje się wielolatki, w tym sadzonki szkółkowane. Jako minimum obowiązywała zasada samowystarczalności nadleśnictw w zakresie produkcji materiału sadzeniowego, niezbędnego do pokrycia własnych potrzeb hodowlanych. W praktyce oznaczało to, że w każdym nadleśnictwie była jedna szkółka gospodarcza o powierzchni około trzech, czterech hektarów, a także mniejsze szkółki, najczęściej bez niezbędnej infrastruktury, rozrzucone na terenie obrębów i leśnictw. Dalszym etapem rozwojowym było podjęcie hodowli sadzonek z odkrytym systemem korzeniowym w inspektach i korytach na różnego rodzaju podłożach i substratach. Kolejnym krokiem w rozwoju technologicznym było zastosowanie osłon ze szkła lub folii, początkowo prymitywnych, wraz z upływem czasu doskonalonych technicznie. Aktualny wysoki poziom w zakresie budowy i wyposażenia tuneli foliowych stworzył warunki dla hodowli sadzonek w warunkach kontrolowanych.
Najnowszym osiągnięciem techniczno-technologicznym w szkółkarstwie jest kontenerowa produkcja sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym, w warunkach kontrolowanych, która stwarza możliwość produkcji sadzonek w dużej liczbie. Odpowiednie oprzyrządowanie techniczne metod kontenerowych daje możliwość uzyskiwania dojrzałego materiału sadzeniowego w cyklu jednorocznym dla wszystkich gatunków drzew leśnych, z wyjątkiem jodły.
II.
SYNTETYCZNA ANALIZA AKTUALNEGO STANU SZKÓŁKARSTWA W LASACH PAŃSTWOWYCH
SYNTETYCZNA ANALIZA AKTUALNEGO STANU SZKÓŁKARSTWA W LASACH PAŃSTWOWYCH
Tabela 1. Analiza wykorzystania potencjału szkółek leśnych wg regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych za rok 2006 i 2007.
RDLP | 2006 | 2006 | 2007 | 2007 | Wskaźnik: ary szkółek/ha nasadzeń 2006 | Wskaźnik: ary szkółek/ha nasadzeń 2007 |
Powierzchnia szkółek ogółem (ar) | ODNOWIENIA I ZALESIENIA (ha) | Powierzchnia szkółek ogółem (ar) | ODNOWIENIA I ZALESIENIA (ha) | |||
Białystok | 21.091,00 | 3.510,34 | 20.939 | 3.707,39 | 6,01 | 5.65 |
Katowice | 22.378,00 | 4.840,50 | 20.467 | 4.892,37 | 4,62 | 4.18 |
Kraków | 7.841,00 | 779,78 | 7.566 | 663,19 | 10,08 | 11.41 |
Krosno | 16.413,00 | 3.049,10 | 16.050 | 2.545,38 | 5,38 | 6.31 |
Lublin | 18.698,00 | 2.783,14 | 18.810 | 2.577,51 | 6,72 | 7.30 |
Lódz | 13.949,00 | 2.323,59 | 13.941 | 1.924,81 | 6,00 | 7.24 |
Olsztyn | 22.666,00 | 3.577,32 | 22.296 | 3.702,48 | 6,34 | 6.02 |
Pila | 13.202,00 | 3.149,77 | 12.996 | 3.214,66 | 4,19 | 4.04 |
Poznan | 16.284,00 | 3.119,54 | 16.055 | 2.944,40 | 5,22 | 5.45 |
Szczecin | 26.730,00 | 7.109,73 | 25.853 | 7.125,73 | 3,76 | 3.63 |
Szczecinek | 25.377,00 | 4.970,99 | 24.333 | 4.314,66 | 5,11 | 5.64 |
Torun | 19.818,00 | 3.186,38 | 19.856 | 2.977,51 | 6,22 | 6.67 |
Wroclaw | 20.015,00 | 4.852,99 | 19.810 | 4.588,52 | 4,12 | 4.32 |
Zielona Góra | 15.459,00 | 4.576,31 | 15.031 | 4.210,49 | 3,38 | 3.57 |
Gdansk | 12.429,00 | 1.819,73 | 11.624 | 1.828,75 | 6,83 | 6.36 |
Radom | 16.193,00 | 2.439,29 | 16.265 | 2.442,16 | 6,64 | 6.66 |
Warszawa | 7.204,00 | 1.352,13 | 7.018 | 1.319,93 | 5,33 | 5.32 |
R-m LP | 295.747,00 | 57.440,63 | 288.803 | 54.979.94 | 5,15 | 5.25 |
Regionalne dyrekcje Lasów Państwowych, w których wskaźnik wykorzystania powierzchni produkcyjnej szkółek w stosunku do zadań hodowlanych w roku 2007 był mniejszy od 4,00 zaspokajały swoje podstawowe potrzeby dotyczące nasadzeń, a także potrzeby innych podmiotów prowadzących zalesienia i odnowienia. Oznacza to, że aktualnie w większości regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych istnieją nadmierne rezerwy w zakresie powierzchni szkółek. Na podstawie danych globalnych szacuje się, że wielkość niewykorzystywanej okresowo powierzchni produkcyjnej szkółek wynosi nawet około 800 ha w skali Lasów Państwowych. Przeciętne koszty ponoszone na działalność szkółkarską w przeliczeniu na 1 ha powierzchni produkcyjnej szkółek (tab. 2), wynoszą 52 tys. zł. Należy przy tym podkreślić, że rachunek nie uwzględnia kosztów związanych z utrzymaniem służby leśnej w szkółkach oraz narzutu kosztów ogólnoadministracyjnych, a zatem faktyczne, możliwe do uzyskania, oszczędności są jeszcze większe.
Tabela 2. Analiza kosztów produkcji szkółkarskiej w roku 2008 wg danych zawartych we wniosku HODOWLA LASU (stan na lata 2008-2012, hurtownia danych)
Lp. | RDLP | Koszty bezpośrednie produkcji MPK-22 (tys. zł) | Koszty utrzymania infrastruktury MPK-2772 (tys. zł) | Razem koszty bezpośrednie produkcji szkółkarskiej (tys. zł) | Powierzchnia produkcyjna szkółek (ha/) | Koszty na 1 ha pow. prod. szkółek (kol. 5/9) |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 9 | 10 |
1. | Białystok | 8.926 | 1.430 | 10.356 | 206,66 | 50,1 |
2. | Katowice | 14.446 | 3.466 | 17.912 | 191,13 | 93,7 |
3. | Kraków | 3.588 | 693 | 4.281 | 72,27 | 59,2 |
4. | Krosno | 8.670 | 1.259 | 9.929 | 155,75 | 63,7 |
5. | Lublin | 5.792 | 1.008 | 6.800 | 179,79 | 37,8 |
6. | Łódź | 4.570 | 819 | 5.389 | 140,74 | 38,3 |
7. | Olsztyn | 8.571 | 1.422 | 9.993 | 214,15 | 46,7 |
8. | Piła | 4.507 | 1.002 | 5.509 | 128,13 | 43,0 |
9. | Poznań | 5.938 | 1.019 | 6.957 | 158,94 | 43,8 |
10. | Szczecin | 10.230 | 2.532 | 12.762 | 254,39 | 50,2 |
11. | Szczecinek | 8.748 | 1.276 | 10.024 | 238,68 | 42,0 |
12. | Toruń | 6.911 | 1.770 | 8.681 | 196,81 | 44,1 |
13. | Wrocław | 11.967 | 1.974 | 13.941 | 192,8 | 72,3 |
14. | Zielona Góra | 6.382 | 1.131 | 7.513 | 150,82 | 49,8 |
15. | Gdańsk | 4.495 | 580 | 5.075 | 113,44 | 44,7 |
16. | Radom | 5.607 | 1.226 | 6.833 | 158,06 | 43,2 |
17. | Warszawa | 4.078 | 680 | 4.758 | 69,26 | 68,7 |
Razem LP | 123.426 | 23.287 | 146.713 | 2.821,82 | 52,0 |
Trzeba również wyraźnie stwierdzić, że analizy oparte na danych globalnych dają wyłącznie podstawy do ocen ogólnych. Natomiast dane wyjściowe, na podstawie których podejmowane będą konkretne decyzje gospodarcze, należy oprzeć na szerszych, szczegółowych analizach regionalnych, które będą uwzględniać faktyczne i zróżnicowane uwarunkowania lokalne. Na słabe wykorzystanie potencjału szkółkarskiego w Lasach Państwowych wskazuje także analiza powierzchni ugorowanych na szkółkach polowych za lata 2007-2008 (tab. 3).
Tabela 3. Udział ugorów w stosunku powierzchni produkcyjnej szkółek w latach 2007-2008
2007 | 2008 | |||||
RDLP | powierzchnia produkcyjna szkółek | powierzchnia ugorów | procent ugorów | powierzchnia produkcyjna szkółek | powierzchnia ugorów wg planu 2008 | procent ugorów |
Białystok | 217,43 | 77,23 | 35,5 | 196,96 | 90,96 | 46,18 |
Gdańsk | 124,22 | 43,31 | 34,9 | 113,44 | 50 | 44,08 |
Katowice | 230,84 | 72,68 | 31,5 | 191,27 | 66,5 | 34,77 |
Kraków | 73,65 | 20,78 | 28,2 | 72,27 | 26,49 | 36,65 |
Krosno | 158,76 | 35,32 | 22,2 | 155,7 | 30,83 | 19,80 |
Lublin | 187,21 | 62,45 | 33,4 | 179,79 | 71,96 | 40,02 |
Łódź | 139,58 | 54,57 | 39,1 | 140,67 | 66,99 | 47,62 |
Olsztyn | 222,19 | 91,72 | 41,3 | 213,47 | 101,63 | 47,61 |
Piła | 128,13 | 61,13 | 47,7 | 128,13 | 61,13 | 47,71 |
Poznań | 160,55 | 74,63 | 46,5 | 158,94 | 73,76 | 46,41 |
Radom | 163,05 | 85,37 | 52,4 | 158,06 | 82,33 | 52,09 |
Szczecin | 264,81 | 115,52 | 43,6 | 254,46 | 113,22 | 44,49 |
Szczecinek | 265,71 | 79,33 | 29,9 | 238,68 | 97,21 | 40,73 |
Toruń | 187,66 | 50,43 | 26,9 | 196,26 | 56,97 | 29,03 |
Warszawa | 72,04 | 22,56 | 31,3 | 69,26 | 31,77 | 45,87 |
Wrocław | 195,99 | 36,47 | 18,6 | 192,55 | 33,57 | 17,43 |
Zielona Góra | 149,25 | 58,96 | 39,5 | 150,82 | 65,37 | 43,34 |
Lasy Państwowe | 2.941,07 | 1.042,46 | 35,4 | 2.810,73 | 1.120,69 | 39,87 |
Tylko w trzech regionalnych dyrekcjach Lasów Państwowych odsetek powierzchni ugorowanych w analizowanych dwóch latach jest na poziomie 30%, zalecanym przez Zasady Hodowli Lasu. W pozostałych (14) RDLP utrzymuje się większy poziom ugorów, a w 11 RDLP w roku 2008 powierzchnię ugorowaną w stosunku do roku 2007 zwiększono. Zmiana tego stanu rzeczy wymaga rezygnacji ze ścisłego przestrzegania zasady samowystarczalności nadleśnictw w zakresie zapotrzebowania na materiał sadzeniowy (§ 68 ZHL), a przyjęcie jako wiodącej zasady samowystarczalności w ramach regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych lub grupy nadleśnictw gospodarujących w zbliżonych warunkach przyrodniczych i geograficznych.
Tradycyjna produkcja szkółkarska, polegająca na hodowli sadzonek w systemie polowym, oparta jest na technologii ekstensywnej, w której konieczne jest stosowanie płodozmianu i stałe utrzymywanie powierzchni ugorowanej. W tej technologii przeciętnie z 1 ara powierzchni szkółek w Lasach Państwowych uzyskuje się średnio 4 tys. sadzonek. W Lasach Państwowych stosowane są także technologie intensywnej produkcji sadzonek, w tym w warunkach kontrolowanych. W tych technologiach można produkować wysokiej jakości materiał sadzeniowy z odkrytym i zakrytym systemem korzeniowym bez potrzeby utrzymywania 30% powierzchni czasowo wyłączanej z produkcji, a wydajność z 1 ara powierzchni szkółki jest wielokrotnie większa i waha się w granicach od 11 do 33 tys. sadzonek. Dane porównawcze przedstawia tabela 4.
Tabela 4. Porównanie intensywności produkcji szkółkarskiej w technologii kontenerowej i tradycyjnej
Lp. | Jednostka organizacyjna LP | Powierzchna produkcyjna szkółek (w arach) | Produkcja sadzonek (w tys. szt.) | Liczba sadzonek (w tys. szt./ar) |
1. | Lasy Państwowe (szkółki polowe) | 283.001 | 976.260 | 3,4 |
2. | Nadleśnictwo Rudy Raciborskie, szkółka Nędza | 200 | 4.300 | 22 |
3. | Nadleśnictwo Jabłonna, szkółka Skierdy | 95 | 2.850 | 30 |
4. | Lasy Państwowe | 286.800 | 1.068.986 | 4 |
Technologie intensywnej produkcji sadzonek w warunkach kontrolowanych dają możliwość skrócenia czasu produkcji dojrzałego materiału sadzeniowego, co przekłada się bezpośrednio na koszty produkcji szkółkarskiej.
Tabela 5. Porównanie kosztu jednostkowego produkcji sadzonki świerkowej 1/0 wyhodowanej w systemie kontenerowym w Nadleśnictwie Jabłonna oraz 3-letniego świerka szkółkowanego w Nadleśnictwie Bardo Śląskie
(w obydwu przypadkach jest to dojrzały materiał sadzeniowy)
Szkółka | Rodzaj produkcji | Jednostkowy roczny koszt produkcji sadzonki Św (zł) | Koszt mikoryzacji (zł) | Koszt sadzonki niemikoryzowanej (zł) | Koszt sadzonki dojrzałej (zł) |
Skierdy | kontenerowa - zakryty system korzeniowy - Św 1/0 | 0,22 | 0,09 | 0,13 | 0,13 |
Bardo Śląskie | polowa - odkryty system korzeniowy - Św 1/2 | 0,18 | 0,00 | 0,18 | 0,55 |
Na podstawie wyrywkowej analizy kosztów produkcji dojrzałego materiału sadzeniowego w ośmiu losowo wybranych szkółkach Lasów Państwowych można stwierdzić, że porównywalne koszty jednostkowe sadzonek można uzyskać w produkcji tradycyjnej i kontenerowej dla takich gatunków jak modrzew, dąb i buk. Ilustruje to tabela 6.
Tabela 6. Porównanie jednostkowych kosztów produkcji dojrzałych sadzonek modrzewia, dębu i buka, w systemie polowym i kontenerowym, uzyskanych w roku 2008 w wybranych szkółkach Lasów Państwowych
Rodzaj produkcji * | Gatunek/asortyment (zł/szt.) | |||||
Md 2/0 grunt | Md 1/0 kontener | Db 3/0 grunt | Db 1/0 kontener | Bk 2/0 grunt | Bk 1/0 kontener | |
Szkółka polowa; średnio z 6 analizowanych nadleśnictw | 0,38 | 0,35 | 0,3 | |||
Szkółka polowa; minimum | 0,11 | 0,06 | 0,1 | |||
Szkółka polowa; maksimum | 0,77 | 0,54 | 0,6 | |||
Szkółka kontenerowa Nadleśnictwa Jabłonna | 0,36 | 0,62 | 0,61 | |||
Szkółka kontenerowa Nadleśnictwa Rudy Raciborskie | 0,3 | 0,4 | 0,35 | |||
Szkółka kontenerowa Nadleśnictwa Oleszyce | 0,32 | 0,36 | 0,34 | |||
* Analizowano koszty szkółek polowych w Nadleśnictwach: Drawsko, Gromnik, Jarocin, Oleszyce, Płońsk, Waliły |
Podsumowując kwestię opłacalności hodowli sadzonek w technologiach kontenerowych należy stwierdzić, że ostateczna ocena ekonomicznej działalności szkółkarskiej powinna być oparta na wieloletnim rachunku ciągnionym, liczonym do czasu uzyskania przez uprawę oceny definitywnej, a nie na jednostkowym koszcie sadzonki opuszczającej bramę szkółki. Dziesięcioletnie doświadczenia w tym zakresie na terenie Nadleśnictwa Rudy Raciborskie wykazały, że koszty wyprowadzenia upraw przy użyciu dobrej jakości mikoryzowanych sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym mogą być mniejsze niż przy stosowaniu tańszych sadzonek z odkrytym systemem korzeniowym. Należy podkreślić, że aktualnie wdrażany nowy system ewidencjonowania i ustalania kosztów produkcji szkółkarskiej, oparty na zarządzeniu nr 16 dyrektora generalnego Lasów Państwowych z 25 lutego 2008 roku, stworzył podstawy bieżącego analizowania tych kosztów na każdym szczeblu organizacyjnym Lasów Państwowych. Fakt ten należy bezwzględnie wykorzystywać w procesie nadzorowania i koordynowania działalności szkółkarskiej na poziomie regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych.
Postulowane zmiany polskiego modelu szkółkarstwa leśnego należy wprowadzać stopniowo, na podstawie wszechstronnej analizy uwzględniającej warunki lokalne, jak też doskonaląc kadrę pracowników odpowiedzialnych za szkółkarstwo leśne. W planach rozwoju tej dziedziny konieczne jest także zastosowanie rozwiązań systemowych polegających na:
a) zapewnieniu dofinansowania priorytetowych inwestycji szkółkarskich ze środków funduszu leśnego w ramach realizowanych wspólnych przedsięwzięć - wskazanych w regionalnych programach szkółkarskich, po przedstawieniu uzasadnionego wniosku dyrektora RDLP;
b) wyjściu z ofertą szkółkarską do potencjalnych odbiorców sadzonek i innych produktów związanych z produkcją szkółkarską.
III.
STATUS SZKÓŁEK
STATUS SZKÓŁEK
2. Za utrzymaniem produkcji szkółkarskiej w strukturach organizacyjnych Lasów Państwowych przemawiają ponadto następujące argumenty:
* "Program zachowania leśnych zasobów genowych i hodowli selekcyjnej drzew leśnych w Polsce" (obecny i aktualizowany),
* "Program testowania potomstw wyłączonych drzewostanów nasiennych, drzew doborowych, plantacji nasiennych i plantacyjnych upraw nasiennych",
* "Program przebudowy drzewostanów",
* "Krajowy program zwiększania lesistości",
* "Program pomocowy NFOŚiGW dla przedsięwzięć służących ochronie i zrównoważonemu rozwojowi lasów",
* "Program edukacji społeczeństwa w zakresie leśnictwa i ekologii";
3. Docelową formą jest prywatyzacja prac leśnych w szkółkach Lasów Państwowych, realizowana na podstawie długookresowych umów.
IV.
ORGANIZACJA PRODUKCJI SZKÓŁKARSKIEJ
ORGANIZACJA PRODUKCJI SZKÓŁKARSKIEJ
2. Koordynacja produkcji szkółkarskiej:
V.
TENDENCJE HODOWLI LASU
TENDENCJE HODOWLI LASU
* powierzchni zadań odnowieniowo-zalesieniowych w Lasach Państwowych oraz zmniejszanie powierzchni zalesień realizowanych przez prywatnych właścicieli;
* powierzchni produkcyjnej szkółek oraz liczby sadzonek produkowanych w szkółkach leśnych.
Rycina 1. Rozmiar produkcji materiału sadzeniowego i wielkość powierzchni produkcyjnej szkółek w PGL LP \ w latach 1955-2007 (kierunki zmian)
2. Tempo procesu zmniejszania się zadań hodowlanych w Lasach Państwowych jest większe od tempa likwidacji nadmiaru powierzchni szkółek, co przedstawia poniższa rycina.
Rycina 2. Potencjał powierzchniowy szkółek w stosunku do rozmiaru zadań hodowli lasu w latach 2006, 2007, 2008 (kierunki zmian)
3. Przewiduje się, że jedną z konsekwencji wejścia w życie systemu obszarów "Natura 2000" będzie dalsze ograniczenie zadań gospodarki leśnej i związanych z tym potrzeb w zakresie rozmiaru produkcji szkółkarskiej.
4. W docelowym rozmiarze produkcji szkółkarskiej niezbędnym jest uwzględnianie zapotrzebowania na sadzonki w ramach gospodarstwa przebudowy oraz okresowego wzrostu potrzeb bieżących, wynikających z zadań zagospodarowania terenów poklęskowych (np. Beskidy).
5. Wobec braku skutecznych metod ustalania zapotrzebowania na materiał sadzeniowy prywatnych właścicieli lasów, należy ostrożnie planować rozmiar produkcji przeznaczonej na ten cel.
VI.
OGÓLNE ZASADY PLANOWANIA I DZIAŁALNOŚCI SZKÓŁKARSKIEJ
OGÓLNE ZASADY PLANOWANIA I DZIAŁALNOŚCI SZKÓŁKARSKIEJ
2. W analizie opłacalności produkcji szkółkarskiej należy uwzględniać nie tylko jednostkowe koszty produkcji sadzonek, ale również koszty wyprowadzenia uprawy w rachunku ciągnionym.
3. Planując optymalny rozmiar i asortyment produkcji szkółkarskiej należy:
4. Parametry charakteryzujące produkcję danej szkółki powinny uwzględniać również sprzedaż zewnętrzną, co może być szczególnie istotne dla RDLP, w których jest znaczący:
* udział lasów niepaństwowych,
* rozmiar zalesień i odnowień realizowanych przez podmioty inne niż PGL LP.
5. Analizując potrzebę likwidacji lub budowy szkółki należy działać rozważnie i racjonalnie, uwzględniając rachunek ekonomiczny produkcji przy zachowaniu zdolności produkcyjnych na poziomie zabezpieczającym potrzeby w skali RDLP. W pierwszej kolejności należy rozpatrzyć celowość utrzymywania produkcji szkółkarskiej w obiektach:
6. W procesie planowania optymalnej powierzchni produkcyjnej szkółek należy uwzględnić możliwość takiego sposobu redukcji zbędnej powierzchni, który w razie potrzeby umożliwi stosunkowo łatwe i tanie przywrócenie terenu do funkcji szkółki leśnej. W tym przypadku można zredukowaną powierzchnię przeznaczyć np. na poletka łowieckie, plantacje choinkowe itp.
7. Należy wytypować szkółki docelowe, których rolą będzie również zapewnienie produkcji sadzonek dla nadleśnictw, które nie będą miały własnych szkółek. Szkółki takie, stanowiące podstawę produkcji należy modernizować i doinwestować, stosownie do ich stanu technicznego.
VII.
WYMAGANIA I WARUNKI REALIZACJI SZKÓŁKARSTWA SPECJALISTYCZNEGO
WYMAGANIA I WARUNKI REALIZACJI SZKÓŁKARSTWA SPECJALISTYCZNEGO
2. Nasiona używane do produkcji sadzonek kontenerowych oraz przy siewie punktowym powinny dawać gwarancję najwyższej skuteczności wschodów.
3. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że jesienne sadzenie sadzonek kontenerowych jest korzystne ze względów przyrodniczych, organizacyjnych i ekonomicznych. Wysadzanie sadzonek kontenerowych na powierzchnie w okresie późnoletnim i jesiennym jest najlepszym ich zabezpieczeniem przed uszkodzeniami mrozowymi.
4. Inną metodą zabezpieczenia sadzonek przed szkodami mrozowymi jest wyposażenie szkółek kontenerowych w magazyny-chłodnie do zimowego przechowywania sadzonek. W pierwszej kolejności do takiego przechowywania należy przeznaczać gatunki liściaste oraz modrzew i daglezję. Jako generalną zasadę należy przyjąć, że magazyny-chłodnie powinny powstawać u producentów, a nie odbiorców sadzonek kontenerowych.
5. Przechowalnictwo sadzonek powinno służyć nie tylko ochronie sadzonek przed szkodami od czynników abiotycznych, ale również optymalizacji spedycji materiału sadzeniowego.
6. Pożądanym kierunkiem jest ujednolicenie w LP rodzajów kontenerów do produkcji sadzonek, co pozwoli znacznie obniżyć koszty zakupu kontenerów (jedna matryca).
7. Sadzonki kontenerowe przeznaczone do zalesiania terenów zdegradowanych powinny w szkółce podlegać zabiegowi sterowanej mikoryzacji.
VIII.
WYMAGANIA I WARUNKI REALIZACJI SZKÓŁKARSTWA POLOWEGO
WYMAGANIA I WARUNKI REALIZACJI SZKÓŁKARSTWA POLOWEGO
2. W sytuacji ograniczonych możliwości stosowania środków chemicznych w leśnictwie należy podjąć działania gwarantujące dostęp do niezbędnych środków chemicznych, stosowanych w profilaktyce szkółkarstwa leśnego. Równocześnie należy poszukiwać alternatywnych, biologicznych metod ochrony produkcji szkółkarskiej.
3. Zapisy ujęte w Zasadach Hodowli Lasu, dotyczące norm wysiewu i wydajności sadzonek, należy traktować jako orientacyjne, a podstawą oceny produkcji szkółkarskiej powinna być jakość sadzonek (z uwzględnieniem parametrów części nadziemnej i systemu korzeniowego, w tym jego zaopatrzenie w ektomikoryzy) oraz efekty ekonomiczne.
XI.
KIERUNKI ROZWOJU TECHNICZNEGO I TECHNOLOGICZNEGO SZKÓŁKARSTWA LEŚNEGO
KIERUNKI ROZWOJU TECHNICZNEGO I TECHNOLOGICZNEGO SZKÓŁKARSTWA LEŚNEGO
Nowoczesne metody produkcji szkółkarskiej muszą ponadto uwzględniać konieczność ograniczania do niezbędnego minimum ilości środków chemicznych stosowanych na szkółkach. Należy preferować alternatywne metody biologiczne w zakresie profilaktyki i zwalczania patogenów grzybowych oraz szkodliwych owadów, a także biotechnologie wspierające jakość hodowanych sadzonek.
1. Szkółki polowe. W szkółkach polowych uznanych w regionalnych programach szkółkarskich za docelowe należy:
2. Szkółki kontenerowe rozumiane jako obiekty o potencjale produkcyjnym ponad mln sadzonek rocznie:
3. Produkcja sadzonek mikoryzowanych.
a. Z prowadzonych badań wynika, że w wielu szkółkach gruntowych w Polsce stan naturalnego mikotrofizmu hodowanego tam materiału sadzeniowego jest zadawalający, jednak w sytuacjach, w których w miejscu hodowli tego materiału nie można spodziewać się naturalnej mikoryzacji sadzonek lub nastąpiły zakłócenia mikrobiologiczne eliminujące właściwe dla danego gatunku drzewa grzyby ektomikoryzowe, należy wprowadzić mikoryzację kontrolowaną sadzonek, przy użyciu wyselekcjonowanych w laboratoriach grzybów ektomikoryzowych.
b. Mikoryzacja zwiększa koszty produkcji materiału sadzeniowego. Dlatego zabieg sterowanej mikoryzacji sadzonek drzew leśnych powinien dotyczyć hodowli:
* sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym w szkółkach kontenerowych, w których używany do produkcji sadzonek substrat pozbawiony jest grzybów ektomikoryzowych;
* materiału sadzeniowego na substratach torfowych, w skrzyniach lub inspektach, zwłaszcza, gdy szkółka zlokalizowana jest w pewnym oddaleniu od kompleksu leśnego;
* materiału sadzeniowego w glebie mikrobiologicznie zdegradowanej, a więc takiej, w której skład jakościowy i ilościowy grzybów glebowych znacznie odbiega od charakterystycznego dla gleb leśnych.
Uzasadnieniem ekonomicznym dla podejmowania produkcji sadzonek mikoryzowanych, zaopatrzonych we właściwe dla danego gatunku drzewa ektomikoryzy, jest zapewnienie optymalnego sukcesu hodowlanego w zakresie zalesiania gruntów porolnych i nieużytków, przebudowy drzewostanów oraz zalesiania i odnawiania powierzchni zdegradowanych.
c. Posiadana przez pracowników Lasów Państwowych wiedza w zakresie biotechnologii mikoryzacji sadzonek drzew leśnych jest szeroko wykorzystywana we własnych szkółkach leśnych, ale może być również ofertą handlową dla innych producentów materiału sadzeniowego w kraju i za granicą.
d. Stosowana technologia znacznie zwiększa jakość hodowanych sadzonek i znacząco wpływa na ich udatność w uprawach, zwłaszcza na glebach zdegradowanych i gruntach porolnych. Lasy Państwowe dysponują szczegółowymi wynikami badań w tym zakresie.
X.
POZYSKIWANIE ZEWNĘTRZNEJ POMOCY FINANSOWEJ
POZYSKIWANIE ZEWNĘTRZNEJ POMOCY FINANSOWEJ
2. W procesie pozyskiwania zewnętrznych środków finansowych oraz szkolenia w zakresie sporządzania wniosków przez nadleśnictwa, konieczna jest koordynacja i aktywny udział wyspecjalizowanych służb RDLP oraz Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych.
3. W związku z 5-letnim zakazem sprzedaży sadzonek ze szkółek objętych dotacją Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, funkcje sprzedaży zewnętrznej muszą przejąć inne, niedotowane szkółki Lasów Państwowych.
XI.
SYSTEM DOSKONALENIA KWALIFIKACJI
SYSTEM DOSKONALENIA KWALIFIKACJI
2. Organizatorzy szkoleń powinni uwzględniać różny poziom wiedzy pracowników szkolonych i dlatego należy podzielić je na trzy rodzaje:
3. Organizując szkolenia należy przeznaczyć więcej czasu na "część praktyczną" i organizować je w wybranych szkółkach, prezentujących odpowiedni poziom organizacyjny i technologiczny.
XII.
BADANIA NAUKOWE - POTRZEBY, KIERUNKI I CELE BADAWCZE
BADANIA NAUKOWE - POTRZEBY, KIERUNKI I CELE BADAWCZE
* ustalenie jednolitych zasad określania żywotności sadzonek, co jest szczególnie istotne w odniesieniu do sadzonek po okresie zimowym w szkółce lub chłodni;
* określenie metod produkcji sadzonek kontenerowych jodły pospolitej ze szczególnym uwzględnieniem warunków wzrostu, nawożenia i parametrów podłoża hodowlanego, w celu poprawy dynamiki wzrostu systemu korzeniowego;
* biopreparaty wieloskładnikowe, ze zróżnicowanymi jakościowo i funkcjonalnie grzybami mikoryzowymi oraz bakteriami wspomagającymi ich wzrost;
* ustalenie odrębnych norm w zakresie ilości i jakości wysiewanych nasion oraz jakości i wydajności sadzonek przy stosowaniu siewu punktowego;
* opracowanie metod biologicznej profilaktyki oraz zwalczania grzybów patogenicznych i szkodliwych owadów;
* mikrorozmnażanie wegetatywne sadzonek drzew i krzewów leśnych;
* technologie przechowywania sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym w chłodniach z regulowaną temperaturą i wilgotnością powietrza.
XIII.
SZKÓŁKI LEŚNE W PROGRAMIE EDUKACJI LEŚNEJ SPOŁECZEŃSTWA
SZKÓŁKI LEŚNE W PROGRAMIE EDUKACJI LEŚNEJ SPOŁECZEŃSTWA
Szkółki leśne aktywnie uczestniczą w edukacji leśnej społeczeństwa. Model edukacji oparty na dokonaniach szkółkarstwa leśnego należy kontynuować. Społeczeństwo powinno mieć świadomość, że działalność ta jest znaczącym osiągnięciem organizacyjnym i wymaga wielkich nakładów finansowych.
XIV.
DOCHODY Z DZIAŁALNOŚCI W SZKÓŁKARSTWIE I NASIENNICTWIE LEŚNYM
DOCHODY Z DZIAŁALNOŚCI W SZKÓŁKARSTWIE I NASIENNICTWIE LEŚNYM