Prowadzenie okresowej powszechnej inwentaryzacji gatunków roślin, zwierząt i innych organizmów oraz parametryzacji wybranych cech biotopów na terenie Puszczy Białowieskiej.

Dzienniki resortowe

B.I.LP.2016.7.122

Akt obowiązujący
Wersja od: 14 czerwca 2016 r.

DECYZJA Nr 336
DYREKTORA GENERALNEGO LASÓW PAŃSTWOWYCH
z dnia 14 czerwca 2016 r.
w sprawie prowadzenia okresowej powszechnej inwentaryzacji gatunków roślin, zwierząt i innych organizmów oraz parametryzacji wybranych cech biotopów na terenie Puszczy Białowieskiej

ZP.722.15.2016

Na podstawie art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach 1 , w związku z § 6 Statutu Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe 2  - w wykonaniu zadania Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, w wykonaniu zadań wynikających z obowiązków Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, określonych m.in. w art. 33 ust. 3 pkt 1a, pkt 3-4 i pkt 8 oraz w art. 56 ust. 2 ustawy 3  - mając na względzie § 5 zarządzenia nr 29 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 14 czerwca 2016 r., znak: ZP.720.3.2016, zwanego dalej "zarządzeniem inwentaryzacyjnym" - postanawiam, co następuje:

§  1. 
1. 
Niniejsza decyzja, w konkretyzacji postanowień zarządzenia inwentaryzacyjnego, określa szczegółowe zasady prowadzenia okresowej powszechnej inwentaryzacji gatunków roślin, zwierząt i innych organizmów oraz parametryzacji wybranych cech biotopów w odniesieniu do zgrupowania nadleśnictw, obejmujących trzy nadleśnictwa puszczańskie: Białowieża, Browsk i Hajnówka, funkcjonujące w zasięgu Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku, zwanego dalej pierwszym zgrupowaniem nadleśnictw.
2. 
W ślad za nazewnictwem użytym w zarządzeniu inwentaryzacyjnym, inwentaryzacja, o której mowa w ust. 1, jest dalej nazywana inwentaryzacją wskaźnikową dotyczącą pierwszego zgrupowania nadleśnictw.
3. 
Niniejsza decyzja ustala także - w odniesieniu do obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska" - działania mające na celu wykonanie niektórych z postanowień zarządzenia inwentaryzacyjnego mających za przedmiot ocenę planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na terytorium Polski.
§  2. 
1. 
Dla prac terenowych w roku 2016, związanych z inwentaryzacją wskaźnikową, dotyczącą pierwszego zgrupowania nadleśnictw, ustala się okres ich realizacji od początku kwietnia 2016 r. do końca września 2016.
2. 
Następne działania inwentaryzacyjne w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej, dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw, zostaną wykonane w latach 2017, 2018, 2019, 2020; w późniejszym okresie działania inwentaryzacyjne będą wykonywane co trzy lata.
3. 
Co do zasady przed działaniami inwentaryzacyjnymi w latach 2017 - 2020, a także w latach następnych, konkretyzacja inwentaryzacji wskaźnikowej, dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw, będzie obejmowana kolejnymi decyzjami zarządczymi Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych.
§  3. 
W roku 2016 i w latach następnych inwentaryzacja wskaźnikowa, dotycząca pierwszego zgrupowania nadleśnictw, powinna być prowadzona z uwzględnieniem okoliczności, że:
1)
na podstawie decyzji zarządczej Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, w zasięgu nadleśnictw Białowieża oraz Browsk zostały wyodrębnione terytorialnie dwa obszary, objęte szczególnymi zasadami gospodarki leśnej, o których mowa w § 8 zarządzenia inwentaryzacyjnego;
2)
obszarem referencyjnym, o którym mowa w § 7, są na mocy niniejszej decyzji grunty we władaniu Białowieskiego Parku Narodowego.
§  4. 
Integralną częścią niniejszej decyzji są:
1)
załącznik nr 1, zawierający kopie dokumentów, składających się na dokumentację legalizującą w roku 2016 działania inwentaryzacyjne, prowadzone w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej, dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw;
2)
załącznik nr 2, będący kopią porozumienia zawartego między prof. Janem Szyszko, Ministrem Środowiska, a dr. inż. Konradem Tomaszewskim, Dyrektorem Generalnym Lasów Państwowych, dotyczącego prac inwentaryzacyjnych na terenie Puszczy Białowieskiej.
§  5. 
1. 
Szczegółową metodykę terenowych działań inwentaryzacyjnych do wykonania w roku 2016 w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej, dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw oraz działań, o których mowa w § 1 ust. 3, określa załącznik nr 3 do niniejszej decyzji.
2. 
Przedmiotem załącznika, o którym mowa ust. 1, jest w szczególności:
1)
rycina z rozmieszczeniem środków powierzchni kołowych;
2)
charakterystyka sprzętu oraz urządzeń potrzebnych do prowadzenia prac inwentaryzacyjnych oraz poboru materiału empirycznego;
3)
działania organizacyjne, nabór wykonawców oraz instruktaż przedwykonawczy;
4)
procedura utrwalania w terenie środków powierzchni kołowych;
5)
warunki oraz procedura przesuwania w terenie środków powierzchni kołowych;
6)
procedura wykonywania zdjęć fotograficznych i filmowanie roślinności leśnej w poszczególnych wydzieleniach leśnych;
7)
sposób ochrony powierzchni kołowych przed zniekształceniem ze względu na wymogi inwentaryzacji wskaźnikowej;
8)
wykaz gatunków wskaźnikowych;
9)
procedura wykonywania zdjęć fitosocjologicznych oraz procedura inwentaryzacji gatunków wskaźnikowych;
10)
procedura szacowania potencjalnej pojemności nisz ekologicznych, o której mowa w § 21 zarządzenia inwentaryzacyjnego;
11)
wykaz oraz procedura inwentaryzacji i ustalania cech taksacyjnych poszczególnych warstw lasu;
12)
procedura inwentaryzacji dokonywanej z wykorzystaniem pułapek Barbera;
13)
procedura poboru próbek gleby oraz próbek ścioły;
14)
procedura dokonywania inwentaryzacji obiektów dziedzictwa kulturowego;
15)
procedura wyrywkowej kontroli post factum działań inwentaryzacyjnych;
16)
procedura prowadzenia studiów archiwalnych, o których mowa w § 26 zarządzenia inwentaryzacyjnego;
17)
procedura oceny planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska";
18)
sposób ewidencjonowania, w tym z użyciem dziennika robót oraz rejestrowania działań prowadzonych w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej przez drużyny inwentaryzacyjne, o których mowa w § 14 zarządzenia inwentaryzacyjnego;
19)
sposób ewidencjonowania księgowego działań prowadzonych w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej; sposób dokonywania rozrachunków i rozliczeń;
20)
plan finansowy oraz harmonogram działań inwentaryzacyjnych.
§  6. 
1. 
Do czasu zmian decyzji, dokonywanych na drodze jej nowelizacji, może być ona konkretyzowana, aktualizowana, interpretowana, jak również modyfikowana na drodze notatek służbowych, zatwierdzanych przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, sporządzanych w szczególności po uwzględnieniu opinii oraz sugestii Forum Ekologicznego oraz zespołu doradczo-pomocniczego Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych ds. różnorodności biologicznej na obszarze Lasów Państwowych.
2. 
Notatki, o których mowa w ust. 1, podlegają upublicznieniu na zasadach, na jakich upublicznia się akty sprawstwa kierowniczego Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych.
§  7. 
Potwierdza się, że do czasu wydania niniejszej decyzji działania inwentaryzacyjne na terenie nadleśnictw Puszczy Białowieskiej i w Białowieskim Parku Narodowym były wykonane przez Lasy Państwowe w myśl jej postanowień.
§  8. 
Decyzja wchodzi w życie z dniem podpisania i podlega niezwłocznemu upublicznieniu także w Biuletynie Informacji Publicznej LP.

ZAŁĄCZNIKI

ZAŁĄCZNIK Nr  1

Kopie dokumentów

legalizujących działania inwentaryzacyjne

na terenie Puszczy Białowieskiej w roku 2016

Białystok, 25.04.2016 r.

WPN.6401.137.2016.MD

DECYZJA

Na podstawie art. 15 ust 1 pkt 3, 5, 9, 13, 15, 18 i 24, ust. 5, art. 52 ust. 1 pkt 2, 6, art. 56 ust. 2, ust. 4 pkt 4, ust. 7 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651, z późn. zm.), § 6 ust. 1 pkt 2, 6 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) oraz art. 104 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 23) po rozpatrzeniu wniosku Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku znak: ZO.7211.69.2016 z dnia 22.04.2016 r. (data wpływu: 22.04.2016 r.) o wydanie zezwolenia na czynności podlegające zakazom w stosunku do 22 gatunków chrząszczy objętych ochroną gatunkową oraz odstępstwo od zakazów obowiązujących w 21 rezerwatach przyrody

zezwalam

Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku na:

I. chwytanie przy pomocy pułapek Barbera na terenie lasów zarządzanych przez nadleśnictwa: Białowieża, Browsk i Hajnówka, osobników następujących gatunków:

* biegacz Bessera Carabus besseri,

* biegacz Fabrycjusza Carabus fabricii,

* biegacz urozmaicony Carabus variolosus,

* biegacz Zawadzkiego Carabus zawadzkii,

* biegacz zielonozłoty Carabus auronitens,

* biegacz bagienny Carabus clathratus,

* biegacz wypukły Carabus convexus,

* biegacz skórzasty Carabus coriaceus,

* biegacz wspaniały Carabus excellens,

* biegacz gładki Carabus glabratus,

* biegacz pomarszczony Carabus intricatus,

* biegacz obrzeżony Carabus marginalis,

* biegacz dołkowany Carabus irregularis,

* biegacz Menetriesa Carabus menetriesi,

* biegacz szykowny Carabus nitens,

* biegacz karpacki Carabus obsoletus,

* biegacz problematyczny Carabus problematicus,

* biegacz stepowy Carabus scabriusculus,

* biegacz Scheidlera Carabus scheidleri,

* biegacz leśny Carabus sylvestris,

* biegacz transylwański Carabus transylvanicus,

* biegacz Ulricha Carabus ulrichii

oraz ich przetrzymywanie;

II. odstępstwo od zakazów: chwytania dziko występujących zwierząt, umyślnego uszkadzania roślin oraz grzybów, niszczenia gleby, zbioru dziko występujących roślin i grzybów oraz ich części, ruchu pieszego poza wyznaczonymi szlakami, ruchu pojazdów poza drogami publicznymi i prowadzenia badań naukowych, obowiązujących w rezerwatach przyrody: "Berezowo", "Dębowy Grąd", "Dolina Waliczówki", "Głęboki Kąt", "Gnilec", "Kozłowe Borki", "Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej", "Lipiny w Puszczy Białowieskiej", "Michnówka", "Nieznanowo", "Olszanka Myśliszcze", "Przewłoka", "Podcerkwa", "Podolany", "Pogorzelce", "Rezerwat Krajobrazowy Władysława Szafera", "Siemianówka", "Sitki", "Starzyna", "Szczekotowo", "Wysokie Bagno",

z zastrzeżeniem następujących warunków:

1. w zakres prac prowadzonych w ramach odstępstwa od zakazów obowiązujących w rezerwatach przyrody wchodzą następujące czynności:

* założenie powierzchni kołowych w wytypowanych wydzieleniach,

* wykonywanie zdjęć fitosocjologicznych i pomiarów drzewostanu;

* pobór próbek gleby,

* założenie i kontrole pułapek Barbera oraz chwytanie w nie owadów;

* zbiór okazów roślin i grzybów w celach identyfikacji gatunkowej oraz dokumentacyjnych;

* wykonanie dokumentacji fotograficznej;

2. pułapki Barbera będą zabezpieczone przed odławianiem innych grup organizmów (ssaki, płazy, gady) i będą kontrolowane w comiesięcznych odstępach w okresie VI-IX;

3. przedmiotowe czynności będą wykonywane przez pracowników PGL LP w liczbie nieprzekraczającej 100 osób;

4. pojazdy wykorzystywane przy realizacji przedmiotowych czynności będą opatrzone logiem wnioskodawcy oraz będą sprawne technicznie, a poruszanie się nimi dotyczy wyłącznie dróg leśnych o najmniejszej szerokości 3 m i będzie ograniczone do niezbędnego minimum.

Przedmiotowe zezwolenie jest ważne do 31.12.2016 r.

W przypadku niezachowania ww. warunków przedmiotowe zezwolenie zostanie cofnięte.

Zobowiązuje się wnioskodawcę do przedłożenia sprawozdania zawierającego wyniki badań objętych niniejszym zezwoleniem z powołaniem się na znak niniejszej decyzji Regionalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska w Białymstoku w terminie do dnia 31.01.2017 r.

UZASADNIENIE

Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku wystąpiła z wnioskiem znak: ZO.7211.69.2016 z dnia 22.04.2016 r. (data wpływu: 22.04.2016 r.) o wydanie zezwolenia na czynności podlegające zakazom w stosunku do 22 gatunków chrząszczy objętych ochroną gatunkową oraz na odstępstwo od zakazów obowiązujących w rezerwatach przyrody: "Berezowo", "Dębowy Grąd", "Dolina Waliczówki", "Głęboki Kąt", "Gnilec", "Kozłowe Borki", "Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej", "Lipiny w Puszczy Białowieskiej", "Michnówka", "Nieznanowo", "Olszanka Myśliszcze", "Przewłoka", "Podcerkwa", "Podolany", "Pogorzelce", "Rezerwat Krajobrazowy Władysława Szafera", "Siemianówka", "Sitki", "Starzyna", "Szczekotowo", "Wysokie Bagno", w związku z realizacją prac badawczych mających na celu realizację zadania pn. "Monitoring stanu lasu i różnorodności biologicznej na obszarze Puszczy Białowieskiej". Z przedstawionego wniosku wynika, iż czynności te polegałyby na założeniu powierzchni kołowych w wytypowanych wydzieleniach, wykonywaniu zdjęć fitosocjologicznych i pomiarów drzewostanu, poborze próbek gleby, założeniu i kontroli pułapek Barbera oraz wykonaniu dokumentacji fotograficznej.

Przedmiotowe rezerwaty przyrody w przeważającej części są lasami i obejmują swymi obszarami szeroki wachlarz leśnych zbiorowisk roślinnych o charakterze naturalnym będących miejscami występowania wielu gatunków roślin, zwierząt i grzybów, w tym objętych ochroną gatunkową. Cele ich ochrony przede wszystkim są związane z zachowaniem ich walorów przyrodniczych w niezmienionym stanie, a także z ochroną wielu stanowisk roślin oraz ostoi zwierząt objętych ochroną gatunkową. Zadania ochronne i plany ochrony dla nich ustanowione nie obejmują wnioskowanych czynności w związku z czym wymagają one uzyskania zezwolenia.

Po zapoznaniu się z aktami sprawy stwierdzono, że wydanie niniejszego zezwolenia jest niezbędne w realizacji badań naukowych. Dla przedmiotowych czynności nie ma rozwiązań alternatywnych. Przedmiotowe chrząszcze prowadzą skryty tryb życia i jedyną możliwością zbadania ich liczebności na stanowiskach jest chwytanie ich osobników. Ponadto uznano, że wydanie zezwolenia nie spowoduje zagrożenia dla dziko występujących populacji chronionych gatunków. Pułapki będą ustawiane wyłącznie na powierzchniach próbnych stanowiących niewielką część kompleksu Puszczy Białowieskiej. Wyniki prac z pewnością przyczynią się do lepszego poznania zasobów przyrodniczych kompleksu Puszczy Białowieskiej, która wchodzi w skład obszaru Natura 2000. Z przedstawionego wniosku w odniesieniu do rezerwatów przyrody wynika, iż przedmiotowe odstępstwo miałoby dotyczyć zakazów chwytania dziko występujących zwierząt, umyślnego uszkadzania roślin oraz grzybów, niszczenia gleby, zbioru dziko występujących roślin i grzybów oraz ich części, ruchu pieszego poza wyznaczonymi szlakami, ruchu pojazdów poza drogami publicznymi i prowadzenia badań naukowych obowiązujących w ww. rezerwatach przyrody, a ich celem jest realizacja projektu badawczego.

W myśl art. 15 ust. 1 pkt 3, 5, 9, 13, 15, 18 i 24 i ust. 5 i 8 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651, z późn. zm.) zezwolenie na odstępstwa od zakazów obowiązujących w rezerwatach przyrody jak chwytanie dziko występujących zwierząt, umyślne uszkadzanie roślin oraz grzybów, niszczenie gleby, zbiór dziko występujących roślin i grzybów oraz ich części, ruch pieszy poza wyznaczonymi szlakami, ruch pojazdów poza drogami publicznymi i prowadzenie badań naukowych może wydać na czas nie dłuższy niż 5 lat właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska wskazując warunki jego realizacji, a zezwolenie takie może zostać wydane jeżeli odstępstwa te są uzasadnione wykonywaniem badań naukowych oraz nie spowodują negatywnego oddziaływania na cele ochrony rezerwatu. W myśl art. 56 ust. 2, ust. 4 pkt 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651, z późn. zm.) zezwolenie na czynności podlegające zakazom w stosunku do gatunków objętych ochroną gatunkową wydaje właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska jeżeli nie są one szkodliwe dla zachowania we właściwym stanie ochrony dziko występujących populacji gatunków, a zezwolenie takie może zostać wydane jeżeli jest to niezbędne w realizacji badań naukowych, w przypadku braku rozwiązań alternatywnych. Na mocy § 6 ust. 1 pkt 2, 6 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r., poz. 1348) do ww. zakazów należy chwytanie osobników i ich przetrzymywanie. Gatunki będące przedmiotem niniejszego zezwolenia to gatunki objęte ochroną gatunkową ścisłą zamieszczone w Załączniku Nr 1 do tegoż rozporządzenia pod pozycjami 538-541 oraz objęte ochroną częściową zamieszczone w Załączniku Nr 2 do niego pod pozycjami 101-118.

Mając na uwadze powyższe orzeczono jak w sentencji.

Pouczenie

Od niniejszej decyzji służy odwołanie do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska za pośrednictwem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji.

Opłatę skarbową pobrano zgodnie z przepisami ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. z 2015 r. poz. 783, z późn. zm.).

Otrzymuje:

1. RDLP w Białymstoku

2. a/a

Do wiadomości:

3. Nadleśnictwo Białowieża

4. Nadleśnictwo Browsk

5. Nadleśnictwo Hajnówka

Białystok, 25.04.2016 r.

WPN.6400.29.2016.MW

DECYZJA

Na podstawie art. 51 ust. 1 pkt 6, 7, art. 56 ust. 2 pkt 1, 2, ust. 4 pkt 4, ust. 7 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651, z późn. zm.), § 6 ust. 1 pkt 4, 5 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z 2014 r. poz. 1409), § 6 ust. 2 pkt 4 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. z 2014 r. poz. 1408) oraz art. 104 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 23) po rozpatrzeniu wniosku Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku (ul. Lipowa 51, 15-424 Białystok) znak: ZO.7211.69.2016 z dnia 22.04.2016 r. (data wpływu: 22.04.2016 r.) o wydanie zezwolenia na zbiór okazów gatunków roślin i porostów objętych ochroną gatunkową

zezwalam

Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku na zbiór ręczny z obszaru lasów zarządzanych przez Nadleśnictwa: Białowieża, Browsk i Hajnówka okazów następujących gatunków:

* mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi,

* podejźrzon marunowy Botrychium matricariifolium,

* turzyca strunowa Carex chordorrhiza,

* turzyca życicowa Carex loliacea,

* buławnik czerwony Cephalanthera rubra,

* widlicz (widłak) cyprysowy Diphasiastrum tristachyum,

* pszczelnik wąskolistny Dracocephalum ruyschiana,

* kruszczyk błotny Epipactis palustris,

* tajęża jednostronna Goodyera repens,

* lilia złotogłów Lilium martagon,

* listera sercowata Listera cordata,

* kukuczka kapturkowata Neottianthe cucullata,

* sasanka otwarta Pulsatilla patens,

* leniec bezpodkwiatkowy Thesium ebracteatum,

* pełnik europejski Trollius europaeus,

* płożyk wonny Geocalyx graveolens,

* natorfek nagi Odontoschisma denudatum,

* natorfek torfowcowy Odontoschisma sphagni,

* czosnek niedźwiedzi Allium ursinum,

* modrzewnica zwyczajna Andromeda polifolia,

* orlik pospolity Aquilegia vulgaris,

* parzydło leśne Aruncus sylvestris,

* turzyca dwupienna Carex dioica,

* pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata,

* kukułka plamista Dactylorhiza maculata,

* goździk piaskowy Dianthus arenarius,

* naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora,

* widlicz (widłak) spłaszczony Diphasiastrum complanatum,

* kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine,

* konitrut błotny Gratiola officinalis,

* kocanki piaskowe Helichrysum arenarium,

* turówka leśna Hierochloë australis,

* wroniec widlasty (widłak wroniec) Huperzia selago,

* groszek wschodniokarpacki Lathyrus laevigatus,

* widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum,

* widłak goździsty Lycopodium clavatum,

* miodownik melisowaty Melittis melissophyllum,

* bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata,

* gruszycznik jednokwiatowy Moneses uniflora,

* gnieźnik leśny Neottia nidus-avis,

* podkolan biały Platanthera bifolia,

* podkolan zielonawy Platanthera chlorantha,

* gruszyczka zielonawa Pyrola chlorantha,

* gruszyczka mniejsza Pyrola minor,

* gruszyczka okrągłolistna Pyrola rotundifolia,

* jaskier wielki Ranunculus lingua,

* próchniczek błotny Aulacomnium palustre,

* biczyca trójwrębna Bazzania trilobata,

* prątnik zbiegający Bryum weigelii,

* bezlist zwyczajny Buxbaumia aphylla,

* mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata,

* drabik drzewkowaty Climacium dendroides,

* widłoząb kędzierzawy Dicarnum polysetum,

* widłoząb miotłowy Dicranum scoparium,

* dzióbkowiec Zetterstedta Eurhynchium angustirete,

* dzióbkowiec bruzdowany Eurhynchium striatum,

* gajnik lśniący Hylocomium splendens,

* tęposz niski Leptodictyum humile,

* bielistka siwa Leucobrium glaucum,

* skosatka zanokcicowata Plagiochila asplenioides,

* rokietnik pospolity Pleurozium schreberi,

* płonnik pospolity Polytrichum commune,

* płonnik cienki Polytrichum strictum,

* brodawkowiec czysty Pseudoscleropodium purum,

* piórosz pierzasty Ptilium crista-castrensis,

* fałdownik nastroszony Rhytidiadelphus squarrosus,

* fałdownik trzyrzędowy Rhytidiadelphus triquetrus,

* torfowiec ostrolistny Sphagnum capillifoium,

* torfowiec spiczastolistny Sphagnum cuspidatum,

* torfowiec kończysty Sphagnum fallax,

* torfowiec frędzlowany Sphagnum fimbriatum,

* torfowiec Girgensohna Sphagnum girgensohnii,

* torfowiec magellański Sphagnum magellanicum,

* torfowiec błotny Sphagnum palustre,

* torfowiec okazały Sphagnum riparium,

* torfowiec nastroszony Sphagnum squarrosum,

* torfowiec obły Sphagnum teres,

* torfowiec Warnstorfa Sphagnum warnstorfii,

* torfowiec Wulfa Sphagnum wulfianum,

* tujowiec delikatny Thuidium delicatulum,

* tujowiec tamaryszkowaty Thuidium tamariscinum,

* piórkowiec kutnerowaty Trichocolea teomentella,

* chrobotek leśny Cladonia arbuscula,

* chrobotek reniferowy Cladonia rangiferina,

oraz ich przetrzymywanie w granicach województwa podlaskiego poza obszarem parków narodowych, z zastrzeżeniem następujących warunków:

1. przedmiotowe czynności będą wykonywane przez pracowników PGL LP w liczbie nieprzekraczającej 100 osób;

2. zbiór będzie wykonywany w przypadku braku możliwości oznaczenia gatunku w terenie.

Przedmiotowe zezwolenie jest ważne do 31.12.2016 r.

W przypadku niezachowania ww. warunków przedmiotowe zezwolenie zostanie cofnięte.

Zobowiązuje się wnioskodawcę do przedłożenia sprawozdania zawierającego wyniki badań objętych niniejszym zezwoleniem z powołaniem się na znak niniejszej decyzji Regionalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska w Białymstoku w terminie do dnia 31.01.2017 r.

UZASADNIENIE

Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku wystąpiła z wnioskiem znak: ZO.7211.69.2016 z dnia 22.04.2016 r. (data wpływu: 22.04.2016 r.) o wydanie zezwolenia na czynności podlegające zakazom w stosunku do roślin i porostów objętych ochroną gatunkową w związku z realizacją prac badawczych mających na celu realizację zadania pn. "Monitoring stanu lasu i różnorodności biologicznej na obszarze Puszczy Białowieskiej". Z przedstawionego wniosku wynika, iż zbiór byłby dokonywany tylko w przypadku braku możliwości oznaczenia gatunków w terenie.

Po zapoznaniu się z aktami sprawy stwierdzono, że wydanie niniejszego zezwolenia jest niezbędne w realizacji badań naukowych. Dla przedmiotowych czynności nie ma rozwiązań alternatywnych. W przypadku braku możliwości oznaczenia gatunku w terenie należy pobrać jego okaz do oznaczenia w warunkach laboratoryjnych. Ponadto uznano, że wydanie zezwolenia nie spowoduje zagrożenia dla dziko występujących populacji chronionych gatunków. Wyniki prac z pewnością przyczynią się do lepszego poznania zasobów przyrodniczych kompleksu Puszczy Białowieskiej, która wchodzi w skład obszaru Natura 2000.

W myśl art. 56 ust. 2 pkt 1 i 2, ust. 4 pkt 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r. poz. 627, z późn. zm.) zezwolenie na czynności podlegające zakazom w stosunku do gatunków objętych ochroną gatunkową wydaje właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska jeżeli nie spowoduje to zagrożenia dla dziko występujących populacji gatunków chronionych, a zezwolenie takie może zostać wydane jeżeli jest to niezbędne w realizacji badań naukowych oraz w przypadku braku rozwiązań alternatywnych. Na mocy § 6 ust. 1 pkt 4, 5 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z 2014 r. poz. 1409) do ww. zakazów należy zbiór i przetrzymywanie okazów chronionych roślin. Na mocy § 6 ust. 2 pkt 4 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. z 2014 r. poz. 1408) do ww. zakazów należy zbiór i przetrzymywanie okazów chronionych porostów.

Mając na uwadze powyższe orzeczono jak w sentencji.

Pouczenie

Przetrzymywanie zebranych zgodnie z niniejszym zezwoleniem okazów gatunków chronionych w granicach parku narodowego bądź innego województwa wymaga uzyskania odrębnego zezwolenia Ministra Środowiska lub właściwego miejscowo regionalnego dyrektora ochrony środowiska.

Od niniejszej decyzji służy odwołanie do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska za pośrednictwem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji.

Opłatę skarbową pobrano zgodnie z przepisami ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. z 2015 r. poz. 783, z późn. zm.).

Otrzymuje:

1. RDLP w Białymstoku

2. a/a

Do wiadomości:

3. Nadleśnictwo Białowieża

4. Nadleśnictwo Browsk

5. Nadleśnictwo Hajnówka

MINISTER ŚRODOWISKA

Warszawa, dnia 27 kwietnia 2016 r.

DLP-III.4102.133.2016

DECYZJA

Na podstawie art. 15 ust. 3 pkt 1 oraz art. 15 ust. 6 i ust. 8 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651, z późn. zm.) i art. 104 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 23), po rozpatrzeniu wniosku Pana Konrada Tomaszewskiego, Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 26 kwietnia 2016 r. oraz uwzględnieniu opinii Dyrektora Białowieskiego Parku Narodowego, a także faktu, że planowane czynności nie spowodują zagrożenia dla przyrody Parku

ZEZWALAM

na odstępstwo od zakazów z art. 15 ust. 1 pkt 3, pkt 5, pkt 9, pkt 13, pkt 15 oraz pkt 20 ustawy o ochronie przyrody obowiązujących w parku narodowym w związku z wykonywaniem inwentaryzacji różnorodności biologicznej na terenie Białowieskiego Parku Narodowego (BPN) będącej realizacją porozumienia Ministra Środowiska i Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, w następującym zakresie:

1. Wykonania prac inwetaryzacyjnych na powierzchniach kołowych, w siatce odpowiednio: 650m x 650m oraz 1300m x 1300m, w tym pomiaru drzewostanu, wykonania zdjęć fitosocjologicznych, poboru prób glebowych, wykonania odkrywek glebowych;

2. Inwentaryzacji zgniotka cynobrowego (Cucujus cinnaberinus), zgniotka szkarłatnego (Cucujus haematodes), ponurka Schneidera (Boros schneideri), pachnicy (Osmoderma sp.), zagłębka bruzdkowanego (Rhysodes sulcatus) oraz gatunków z rodziny biegaczowatych (Carabidae);

3. Szacowania liczebności następujących gatunków ptaków: dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus), orlik krzykliwy (Aquila pomarina), bocian czarny (Ciconia nigra), muchołówka białoszyja (Ficedula albicollis), muchołówka mała (Ficedula parva).

4. Wskazuję warunki realizacji zezwolenia wynikające z potrzeb ochrony przyrody:

a) miejsca poboru odkrywek i odwiertów glebowych należy lokalizować w miejscach wolnych od nor, wykrotów, ścieżek zwierzęcych w odległości co najmniej 1 m od najbliższego drzewa;

b) w obszarze ochrony ścisłej BPN odwierty glebowe po pobraniu próbki gleby wykładane będą kolejno na płócienną płachtę, a następnie począwszy od najgłębszej warstwy zostaną ręcznie umieszone w wywierconym otworze w celu zachowania pierwotnego ułożenia poszczególnych warstw profilu glebowego, a następnie przykryte ściółką lub mchem;

c) w obszarze ochrony ścisłej BPN zostanie wykonanych nie więcej niż 30 odkrywek glebowych;

d) w obszarze ochrony ścisłej BPN wielkość odkrywki glebowej zostanie ograniczona do niezbędnego minimum tj. 30-40 cm szerokości i ok. 80 cm długości i głębokości;

e) w obszarze ochrony ścisłej BPN substrat glebowy z odkrywki wykładany będzie na płachtę płócienną o wymiarach ok. l,5m x 2m rozłożoną bezpośrednio przy dłuższym boku odkrywki z zachowaniem kolejności warstw;

f) zasypywanie odkrywki polegać będzie na zsuwaniu warstw do odkrywki w odwrotnej kolejności z zachowaniem (o ile to możliwe) zgodności poziomów genetycznych gleby. Ściółka po zasypaniu odkrywki zostanie przełożona na pierwotne miejsce.

g) w obszarze ochrony ścisłej BPN, w miejscu wykonywania odkrywki, w przypadku próchnic typu mor, moder-mor, nawet moder (o ile będzie to możliwe) wycięty zostanie fragment darni (wraz z krzewinkami i warstwą mszystą), który po zasypaniu odkrywki zostanie wyłożony na powierzchnię w celu przywrócenia stanu pierwotnego;

h) podczas inwentaryzacji gatunków owadów saproksylicznych ("podkorowych" saproksylobiontów), o których mowa w zezwoleniu, odchylane lub odrywane fragmenty kory leżących drzew będą po obserwacji w miarę możliwości pozostawiane w dotychczasowym miejscu na pniach drzew w celu zachowania najmniejszej ingerencji w siedlisko przyrodnicze. Wielkość podnoszonych lub odrywanych fragmentów kory powinna być ograniczona do niezbędnego minimum. Próbkowanie na powierzchniach drzew nie powinno być większe niż 30 % zastanej powierzchni kory. Rozpoznanie potencjalnych siedlisk gatunków należy prowadzić z preferencją dla odchylania płatów kory. W przypadku oderwania kory należy podejmować próby ponownego jej przyłożenia np. poprzez podparcie lub przywiązanie biodegradowalnym sznurkiem. W trakcie poszukiwań monitoringowych nie należy odginać i odrywać długich pasów kory. Próbkowanie powinno o ile to możliwe dotyczyć kilku miejsc oddzielonych od siebie kora nienaruszoną.

i) inwentaryzacja pachnicy (Osmoderma sp) zostanie przeprowadzona w oparciu o odłowy dorosłych osobników do żywołownych pułapek feromonowych, aby uniknąć niszczenia siedlisk larw tego gatunku. Pułapki będą kontrolowane co drugi dzień w okresie dwóch tygodni, a odłowione chrząszcze zostaną oznakowane i wypuszczone;

j) w obszarze ochrony ścisłej BPN w celu odłowów gatunków epigeicznych z rodziny biegaczowatych (Carabidae) zostanie zainstalowanych nie więcej niż 30 pułapek Barbera w siatce 1300m x 1300m;

k) wykonawcami czynności objętych niniejszym zezwoleniem będą osoby wskazane przez Generalną Dyrekcją Lasów Państwowych;

l) prace terenowe będzie nadzorował pracownik Białowieskiego Parku Narodowego, wyznaczony przez Dyrektora Parku.

Zezwolenie jest ważne do dnia 31 grudnia 2016 r.

Uzasadnienie

Zgodnie z art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651, z późn. zm.) minister właściwy do spraw środowiska, po zasięgnięciu opinii dyrektora parku, może zezwolić na obszarze parku narodowego na odstępstwa od zakazów, o których mowa w art. 15 ust. 1 ww. ustawy, jeżeli jest to uzasadnione m.in. wykonywaniem badań naukowych, ochroną przyrody i nie spowoduje to negatywnego oddziaływania na przyrodę parku.

Dyrektor Generalny Lasów Państwowych wystąpił w dniu 26 kwietnia 2016 r. z wnioskiem do Ministra Środowiska o wydanie zezwolenia na odstępstwa od zakazów obowiązujących w parku narodowym, w związku koniecznością wykonania inwentaryzacji różnorodności biologicznej na terenie Puszczy Białowieskiej, w tym Białowieskiego Parku Narodowego. Wniosek został pozytywnie zaopiniowany przez Dyrektora Białowieskiego Parku Narodowego (pismo z dnia 26 kwietnia 2016 r.).

Wykonanie prac terenowych wynika z projektu Państwowego Gospodarstwa Leśnego "Lasy Państwowe" realizowanego na podstawie umowy z Ministrem Środowiska "Monitoring stanu lasów i różnorodności biologicznej na obszarze Puszczy Białowieskiej". Celem tych badań jest pozyskanie informacji o obecnej kondycji lasów Puszczy Białowieskiej, a także określenie wpływu gospodarki leśnej oraz ochrony biernej na różnorodność biologiczną tego cennego obszaru. Badania te realizowane są z zamysłem ich kontynuacji w postaci monitoringu na stałych powierzchniach założonych w ramach niniejszego projektu, reprezentujących przekrój leśnych zbiorowisk roślinnych Puszczy Białowieskiej, w tym Białowieskiego Parku Narodowego.

Ze względu na potrzebę ochrony przyrody i biorąc pod uwagę opisaną we wniosku metodykę badań Minister Środowiska stwierdził, że inwentaryzacja zgniotka cynobrowego (Cucujus cinnaberinus), zgniotka szkarłatnego (Cucujus haematodes), ponurka Schneidera (Boros schneideri), będzie polegała na zdejmowaniu płatów kory z drzew i wyszukiwaniu postaci dorosłych oraz larw. Poszukiwania prowadzone będą na martwych drzewach, z uwzględnieniem składu gatunkowego drzewostanu i preferencji chrząszczy względem stadium rozkładu drewna. Podnoszone fragmenty kory leżących drzew będą po obserwacji w miarę możliwości odkładane na dotychczasowe miejsca, przy czym wielkość podnoszonych fragmentów będzie ograniczona do minimum, tak by możliwe było wiarygodne stwierdzenie osobnika danego gatunku, przy zachowaniu jak najmniejszej ingerencji w siedlisko przyrodnicze.

W przypadku pachnicy (Osmoderma sp.), która zasiedla przede wszystkim obszerne, często niedostępne próchnowiska, inwentaryzacja zostanie przeprowadzona w oparciu o odłowy dorosłych osobników do żywołownych pułapek feromonowych. Wykorzystanie pułapek pozwoli na unikniecie niszczenia siedliska larw pachnicy. W przypadku zagłebka bruzdkowanego (Rhysodes sulcatus) weryfikacja znanych stanowisk zostanie przeprowadzona poprzez przeszukiwanie martwych, leżących, silnie rozłożonych kłód.

Mając na względzie ograniczenie do niezbędnego minimum wpływu prowadzonych badań na obszarze ochrony ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego, ale też uwzględniając potrzebę osiągnięcia zakładanych celów badawczych, ograniczono powierzchnie na których zostaną pobrane próby glebowe. Dla zminimalizowania wpływu przedmiotowych prac na biocenozy ograniczono również w obszarze ochrony ścisłej szerokość odkrywki glebowej do niezbędnego minimum tj. ok. 30-40 cm szerokości i ok. 80 cm głębokości z zaleceniem zasypania wykonanej okrywki z zachowaniem zgodności poziomów genetycznych gleby. Dzięki temu przeprowadzone czynności badawcze nie powinny pozostawiać widocznych śladów na powierzchni i nie będą też stwarzać zagrożenia ze strony inwazyjnych gatunków obcych.

Mając na względzie minimalizację negatywnego wpływu odłowu owadów epigeicznych z rodziny biegaczowatych (Carabidae) na obszarze ochrony ścisłej BPN ilość powierzchni, na których zainstalowane zostaną pułapki Barbera, ograniczona będzie do niezbędnego minimum. Zasięg przestrzenny pułapek Barbera jest dość ograniczony, zważywszy że będą one rozlokowane w obszarze ochrony ścisłej w więźbie 1300 na 1300 metrów, a na pozostałym obszarze Parku w siatce 650 m x 650 m, można przyjąć, że ich wpływ na skład gatunkowy oraz liczebność tej grupy owadów będzie nieistotny. Zastosowanie pułapek żywołownych w tym przypadku mogłoby się przyczynić do uzyskania odmiennych i nieporównywalnych wyników z pozostałą częścią Puszczy Białowieskiej. Stąd też zasadnym jest zastosowanie pułapek zawierających glikol.

Szacowanie liczebności wskazanych w zezwoleniu gatunków ptaków będzie prowadzone w oparciu o metody nieinwazyjne (modyfikowana metoda kartograficzna wraz z wyszukiwaniem dziupli, kontrola znanych rewirów lęgowych).

W celu zapewnienia prawidłowości wykonania decyzji Minister Środowiska zdecydował, iż wykonawcami czynności objętych niniejszym zezwoleniem będą osoby wskazane przez Generalną Dyrekcję Lasów Państwowych, a prace terenowe będzie nadzorował pracownik Białowieskiego Parku Narodowego, wyznaczony przez Dyrektora Parku.

Reasumując, należy stwierdzić, że przedstawiona we wniosku metodyka oraz warunki realizacji zezwolenia określone przez Ministra Środowiska zapewniają ograniczenie negatywnych oddziaływań na przyrodę Parku do niezbędnego minimum.

Mając powyższe na uwadze, Minister Środowiska orzekł jak w sentencji.

Pouczenie:

Od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez Ministra Środowiska nie służy odwołanie, jednak strona niezadowolona z decyzji, zgodnie z art. 127 § 3 ustawy Kodeks postępowania administracyjnego, może się zwrócić do Ministra Środowiska o ponowne rozpatrzenie sprawy w terminie 14 dni od dnia doręczenia niniejszej decyzji.

Otrzymują:

1. Pan Konrad Tomaszewski

Dyrektor Generalny Lasów Państwowych

2. Pan Aleksander Bołbot

p.o. Dyrektora

Białowieskiego Parku Narodowego

Warszawa, dnia 28 kwietnia 2016 r.

MINISTER ŚRODOWISKA

DLP-III.4102.133.2016

DECYZJA

Na podstawie art. 104 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 23) i art. 56 ust. 2b ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651, z późn. zm.) oraz art. 52 ust. 1 pkt 1, pkt 2, pkt 4, pkt 6, pkt 7, pkt 12, pkt 13 w związku z § 6 ust. 1 pkt 1, pkt 2, pkt 4, pkt 6, pkt 7 oraz ust. 2 i ust. 3 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. 2014 poz. 1348) i art. 51 ust. 1 pkt 2 i 7 ustawy o ochronie przyrody w związku z § 6 ust. 1 pkt 2 i pkt 5 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin ( Dz.U. 2014 poz. 1409) po rozpatrzeniu wniosku Pana Konrada Tomaszewskiego, Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 26 kwietnia 2016 r. w sprawie wydania zezwolenia na odstępstwa od czynności zakazanych wobec wybranych gatunków objętych ochroną gatunkową oraz uwzględnieniu opinii Dyrektora Białowieskiego Parku Narodowego,

ZEZWALAM

na czynności podlegające zakazom określonym w ww. rozporządzeniach Ministra Środowiska w stosunku do osobników podlegających ochronie gatunkowej w związku z wykonywaniem inwentaryzacji różnorodności biologicznej na terenie Białowieskiego Parku Narodowego będącej realizacją porozumienia Ministra Środowiska i Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, tj:

1. Umyślnego płoszenia i niepokojenia, niszczenia siedlisk, chwytania i chwilowego przetrzymywania następujących gatunków owadów: zgniotka cynobrowego (Cucujus cinnaberinus), zgniotka szkarłatnego (Cucujus haematodes), ponurka Schneidera (Boros schneideri), pachnicy (Osmoderma sp.), zagłębka bruzdkowanego (Rhysodes sulcatus).

2. Umyślnego chwytania, przetrzymywania i zabijania gatunków z rodziny biegaczowatych (Carabidae).

3. Płoszenia lub niepokojenia poprzez kontrolę rewirów lęgowych i siedlisk następujących gatunków ptaków: dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus), orlik krzykliwy (Aquila pomarina), bocian czarny (Ciconia nigra), muchołówka białoszyja (Ficedula albicollis), muchołówka mała (Ficedula parva).

4. Umyślnego zrywania, uszkadzania i przetrzymywania gatunków roślin objętych ochroną gatunkową w związku z wykonywaniem zdjęć fitosocjologicznych.

Wskazuję warunki realizacji zezwolenia wynikające z potrzeb ochrony populacji gatunków roślin i zwierząt:

a) podczas inwentaryzacji gatunków owadów saproksylicznych ("podkorowych" saproksylobiontów), o których mowa w zezwoleniu, odchylane lub odrywane fragmenty kory leżących drzew będą po obserwacji w miarę możliwości pozostawiane w dotychczasowym miejscu na pniach drzew w celu zachowania najmniejszej ingerencji w siedlisko przyrodnicze. Wielkość podnoszonych lub odrywanych fragmentów kory powinna być ograniczona do niezbędnego minimum. Próbkowanie na powierzchniach drzew nie powinno być większe niż 30 % zastanej powierzchni kory. Rozpoznanie potencjalnych siedlisk gatunków należy prowadzić z preferencją dla odchylania płatów kory. W przypadku oderwania kory należy podejmować próby ponownego jej przyłożenia poprzez np. podparcie lub przywiązanie biodegradowalnym sznurkiem. W trakcie poszukiwań monitoringowych nie należy odginać i odrywać długich pasów kory. Próbkowanie powinno dotyczyć kilku miejsc oddzielonych od siebie korą nienaruszoną.

b) w przypadku inwentaryzacji zagłębka bruzdkowanego (Rhysodes sulcatus) poszukiwania gatunku zostaną zakończone na danym stanowisku wraz ze znalezieniem pierwszego osobnika lub po przeszukiwaniu 10 drzew;

c) inwentaryzacja pachnicy (Osmoderma sp) zostanie przeprowadzona w okresie pojawu postaci dorosłej tego gatunku- na początku lipca, w oparciu o odłowy dorosłych osobników do żywołownych pułapek feromonowych, aby uniknąć niszczenia siedlisk larw tego gatunku;

d) czas przetrzymywania owadów w pułapkach żywołownych będzie ograniczony do minimum, a po weryfikacji gatunku i oznakowaniu owady będą wypuszczane w pobliżu miejsca schwytania;

e) w celu odłowów gatunków epigeicznych z rodziny biegaczowatych (Carabidae) w obszarze ochrony ścisłej BPN zostanie zainstalowanych nie więcej niż 30 pułapek Barbera w siatce 1300m x 1300m;

f) po zakończeniu badań na danym stanowisku wszelkie stosowane pułapki zostaną zdemontowane;

g) kontrola rewirów lęgowych i siedlisk ptaków będzie prowadzona z zachowaniem szczególnej ostrożności, tak aby płoszenie i niepokojenie ptaków ograniczone było do minimum;

h) zbierane i przetrzymywane mogą być jedynie tylko te gatunki roślin, których nie ma możliwości oznaczenia w terenie. Ilość osobników danego gatunku zebranych w celu jego oznaczenia musi być ograniczona do minimum.

i) wykonawcami czynności objętych niniejszym zezwoleniem będą osoby wskazane przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych;

j) prace terenowe będzie nadzorował pracownik Białowieskiego Parku Narodowego, wyznaczony przez Dyrektora Parku.

Zobowiązuję Wnioskodawcę do przedłożenia Ministrowi Środowiska informacji z zakresu wykorzystania niniejszego zezwolenia w terminie do dnia 28 lutego 2017 r.

Uzasadnienie

Zgodnie z art. 56 ust. 2b ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651, z późn. zm.) minister właściwy do spraw środowiska, po zasięgnięciu opinii dyrektora parku, może zezwolić w stosunku do gatunków objętych ochroną na czynności podlegające zakazom określonym w art. 51 ust. 1 i 1a oraz art. 52 ust. 1 i 1a ww. ustawy. Zezwolenie może być wydane w przypadku braku rozwiązań alternatywnych, jeżeli nie jest szkodliwe dla zachowania we właściwym stanie ochrony dziko występujących populacji chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów oraz jeśli zachodzi jedna z przesłanek wymienionych w art. 56 ust. 4 pkt 1-7 ustawy o ochronie przyrody.

W rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 49 ustawy o ochronie przyrody przez Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. poz. 1348) oraz w wydanym na podstawie art. 48 ustawy o ochronie przyrody rozporządzeniu Ministra Środowiska - z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. poz. 1409) zostały określone właściwe dla poszczególnych gatunków lub grup gatunków zwierząt i roślin zakazy i odstępstwa od zakazów.

Dyrektor Generalny Lasów Państwowych wystąpił w dniu 26 kwietnia 2016 r. z wnioskiem do Ministra Środowiska o wydanie zezwolenia na odstępstwa od zakazów w stosunku do gatunków chronionych w parku narodowym, w związku koniecznością wykonania inwentaryzacji różnorodności biologicznej na terenie Puszczy Białowieskiej, w tym Białowieskiego Parku Narodowego. Wniosek został pozytywnie zaopiniowany przez Dyrektora Białowieskiego Parku Narodowego (pismo z dnia 26 kwietnia 2016 r.)

Wykonanie prac terenowych wynika z projektu Państwowego Gospodarstwa Leśnego "Lasy Państwowe" realizowanego na podstawie umowy z Ministrem Środowiska "Monitoring stanu lasów i różnorodności biologicznej na obszarze Puszczy Białowieskiej". Celem tych badań jest pozyskanie informacji o obecnej kondycji lasów Puszczy Białowieskiej, a także określenie wpływu gospodarki leśnej oraz ochrony biernej na różnorodność biologiczną tego cennego obszaru. Badania te realizowane są z zamysłem ich kontynuacji w postaci monitoringu na stałych powierzchniach założonych w ramach niniejszego projektu, reprezentujących przekrój leśnych zbiorowisk roślinnych Puszczy Białowieskiej, w tym Białowieskiego Parku Narodowego.

Inwentaryzacja zgniotka cynobrowego (Cucujus cinnaberinus), zgniotka szkarłatnego (Cucujus haematodes), ponurka Schneidera (Boros schneideri), będzie polegała na zdejmowaniu płatów kory z drzew i wyszukiwaniu postaci dorosłych oraz larw. Poszukiwania będą prowadzone na martwych drzewach, z uwzględnieniem składu gatunkowego drzewostanu i preferencji chrząszczy względem stadium rozkładu drewna. Podnoszone fragmenty kory leżących drzew będą po obserwacji w miarę możliwości odkładane na dotychczasowe miejsca, przy czym wielkość podnoszonych fragmentów będzie ograniczona do minimum, tak by możliwe było wiarygodne stwierdzenie osobnika danego gatunku, przy zachowaniu jak najmniejszej ingerencji w siedlisko tych gatunków.

W przypadku pachnicy (Osmoderma sp.), która zasiedla przede wszystkim obszerne, często niedostępne próchnowiska, inwentaryzacja zostanie przeprowadzona w oparciu o odłowy dorosłych osobników do żywołownych pułapek feromonowych. Wykorzystanie pułapek pozwoli na unikniecie niszczenia siedliska larw pachnicy. Inwentaryzacja pachnicy zostanie przeprowadzona w okresie pojawu postaci dorosłych tego gatunku - na początku lipca. Pułapki zostaną zainstalowane z zachowaniem odległości wynikającej ze zdolności dyspersyjnych pachnicy. Pułapki będą kontrolowane co drugi dzień w okresie dwóch tygodni, a odłowione chrząszcze zostaną oznakowane, aby uniknąć ich ponownego zliczenia i wypuszczone.

W przypadku zagłębka bruzdkowanego (Rhysodes sulcatus) weryfikacja znanych stanowisk zostanie przeprowadzona poprzez przeszukiwanie martwych, leżących, silnie rozłożonych kłód (świerk, dąb). Na każdym inwentaryzowanym stanowisku poszukiwania gatunku zostaną zakończone wraz ze znalezieniem pierwszego osobnika lub po przeszukiwaniu 10 drzew.

Mając na względzie minimalizację negatywnego wpływu odłowu owadów epigeicznych z rodziny biegaczowatych (Carabidae) na obszarze ochrony ścisłej BPN, powierzchnia, na której zainstalowane zostaną pułapki Barbera, ograniczona będzie do niezbędnego minimum. Zasięg przestrzenny pułapek Barbera jest dość ograniczony, zważywszy że będą one rozlokowane w obszarze ochrony ścisłej w więźbie 1300 na 1300 metrów, a na pozostałym obszarze Parku w siatce 650 m x 650 m, można przyjąć, że ich wpływ na skład gatunkowy oraz liczebność tej grupy owadów będzie nieistotny. Potencjalnym rozwiązaniem alternatywnym do odłowu nieprzyżyciowego owadów epigeicznych mogłoby być zastosowanie pułapek żywołownych. Rozwiązanie to nie może mieć jednak zastosowania z uwagi na przyjętą metodykę badania w pozostałej części Puszczy oraz uzyskanie nieco odmiennych wyników (zjadanie osobników). Zatem biorąc pod uwagę wpływ wyłożenia 30 pułapek Barbera na skład gatunkowy i populację tej grupy owadów, a także wskazując na wagę uzyskanych wyników, zasadnym jest zastosowanie pułapek zawierających glikol.

Szacowanie liczebności wskazanych w zezwoleniu gatunków ptaków będzie prowadzone w oparciu o metody nieinwazyjne (modyfikowana metoda kartograficzna wraz z wyszukiwaniem dziupli, kontrola znanych rewirów lęgowych) i będzie się wiązało co najwyżej z niepokojeniem lub nieumyślnym płoszeniem.

Umyślne uszkadzanie i zrywanie roślin objętych ochroną gatunkową zostało ograniczone jedynie do sytuacji braku możliwości oznaczenia danego gatunku w terenie. Przypadki takie będą odnosiły się głównie do mszaków i wątrobowców, których oznaczenie może być trudne w terenie oraz nie będą wiązały się ze zbiorem dużej liczby osobników danego gatunku ze stanowiska. Zatem nie spowoduje to zagrożenia dla zachowania we właściwym stanie ochrony dziko występując gatunków roślin. Na etapie formułowania wniosku oraz wydawania decyzji nie było możliwe wskazanie konkretnych gatunków roślin objętych ochroną gatunkową, które będą stwarzały trudności w ich prawidłowym oznaczeniu w terenie.

Ze względu na tematykę i zakres badań - przeprowadzenie inwentaryzacji, czyli zbieranie informacji jakościowych i ilościowych na temat populacji ww. gatunków badań, nie jest możliwe ustalenie liczby osobników, których dotyczy wniosek.

W celu zapewnienia prawidłowości bieżącego wykonania decyzji Minister Środowiska stwierdził za zasadne dodanie warunku, że prace terenowe będzie nadzorował pracownik Białowieskiego Parku Narodowego, wyznaczony przez Dyrektora Parku.

Biorąc pod uwagę fakt, że inwentaryzacja wskazanych w zezwoleniu gatunków owadów saproksylicznych nie wiąże się z ich uśmiercaniem - schwytane osobniki będą po oznaczeniu wypuszczane w miejscach odłowu (Osmoderma sp.) lub w przypadku pozostałych gatunków saproksylicznych wymienionych w zezwoleniu będą jedynie niepokojone podczas poszukiwania ich siedlisk oraz że zaproponowano sposób ich poszukiwania mający na celu ograniczenie ingerencji w siedliska tych gatunków - należy stwierdzić, że wnioskowane czynności przy spełnieniu określonych w niniejszej decyzji warunków nie będą szkodliwe dla zachowania ich populacji we właściwym stanie ochrony.

W przypadku chwytania i uśmiercania owadów z rodziny biegaczowatych w pułapkach Barbera, rozmiar i zakres tych czynności został ograniczony do niezbędnego minimum, co nie powinno skutkować negatywnym oddziaływaniem na stan populacji gatunków z rodziny biegaczowatych na terenie Parku.

Również kontrola rewirów lęgowych i eksploracja siedlisk wskazanych we wniosku gatunków ptaków przy spełnieniu określonych w niniejszej decyzji warunków nie stanowi zagrożenia dla zachowania we właściwym stanie populacji tych gatunków.

Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że wnioskowane czynności w przypadku zastosowania warunków ich realizacji określonych przez Ministra Środowiska nie będą szkodliwe dla zachowania we właściwym stanie ochrony dziko występujących populacji chronionych gatunków roślin i zwierząt. Sposób realizacji wprowadzonych czynności umożliwi jednocześnie osiągnięcie zakładanych celów oraz dobrostan roślin i zwierząt poddawanych tym czynnościom.

W rozpatrywanej sprawie zostały spełnione przesłanki z art. 56 ust. 4 ustawy o ochronie przyrody - brak jest rozwiązań alternatywnych w odniesieniu do planowanych działań mogących zapewnić uzyskanie miarodajnych wyników.

Przedmiotem wnioskowanych czynności jest przeprowadzenie inwentaryzacji, czyli zbieranie informacji jakościowych i ilościowych na temat populacji ww. gatunków na terenie Białowieskiego Parku Narodowego w celach związanych z realizacją badań naukowych, co odpowiada przesłance wymienionej w art. 56 ust. 4 pkt 4 ustawy o ochronie przyrody, warunkującej wydanie przedmiotowego zezwolenia przez Ministra Środowiska .

Mając na uwadze powyższe, organ orzekł ja na wstępie.

Pouczenie:

Od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez Ministra Środowiska nie służy odwołanie, jednak strona niezadowolona z decyzji, zgodnie z art. 127 § 3 ustawy Kodeks postępowania administracyjnego, może się zwrócić do Ministra Środowiska (ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa) o ponowne rozpatrzenie sprawy w terminie 14 dni od dnia doręczenia niniejszej decyzji.

Otrzymują:

1. Pan Konrad Tomaszewski

Dyrektor Generalny Lasów Państwowych

2. Pan Aleksander Bołbot

p.o. Dyrektora

Białowieskiego Parku Narodowego

3. a/a.

GENERALNY DYREKTOR

OCHRONY ŚRODOWISKA

Warszawa, dnia 06.05.2016 r.

DZP-WG.6401.01.13.2016.JRO

DECYZJA

Na podstawie art. 104 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2016 r., poz. 23) oraz art. 56 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 pkt 4, w związku z art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651, z późn. zm.), po rozpatrzeniu wniosku Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku z dnia 29 kwietnia 2016 r., znak: ZO.7211.69.2016, uzupełnionego pismem z dnia 5 maja 2016 r., w sprawie wydania zezwolenia na odstępstwo od umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt wybranych gatunków objętych ochroną,

zezwalam

Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku na umyślne zabijanie przy użyciu pułapek Barbera zawierających glikol etylenowy dziko występujących zwierząt należących do gatunków: biegacz Bessera (Carabus besseri), biegacz Fabrycjusza (Carabus fabricii), biegacz urozmaicony (Carabus variolosus), biegacz Zawadzkiego (Carabus zawadzkii) na terenie Nadleśnictw: Białowieża, Browsk i Hajnówka w województwie podlaskim, w związku z wykonywaniem prac badawczych pt. "Monitoring stanu lasu i różnorodności biologicznej na obszarze Puszczy Białowieskiej".

Zezwolenie jest wydane pod następującymi warunkami:

1) pułapki Barbera będą wyposażone w daszek, zawieszony ok. 1,5 - 2 cm nad powierzchnią ziemi oraz ograniczone będą od góry lejkiem, aby uniknąć przypadkowego odłowu drobnych kręgowców,

2) maksymalna liczba zastosowanych pułapek nie przekroczy 1000 szt.,

3) w okresie największej aktywności chrząszczy epigeicznych, tj. od 1 czerwca do 30 września, pułapki będą opróżniane nie rzadziej niż co 30 dni, a po zakończeniu badań zostaną zdemontowane,

4) po zakończeniu badań na danym stanowisku pułapki zostaną zdemontowane,

5) osobami uprawnionymi do wykonania czynności objętych niniejszym zezwoleniem są wybrani pracownicy PGL LP, pod kierunkiem RDLP w Białymstoku oraz nadzorem Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych i Instytutu Badawczego Leśnictwa.

Zezwolenie jest ważne do dnia 31 grudnia 2016 roku.

Zobowiązuję wnioskodawcę do przedłożenia Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska informacji z zakresu wykorzystania zezwolenia w terminie do dnia 31 stycznia 2017 roku.

Uzasadnienie

Wnioskiem z dnia 29 kwietnia 2016 r., znak: ZO.7211.69.2016, uzupełnionym pismem z dnia 5 maja 2016 r., Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku zwróciła się do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z prośbą o wydanie zezwolenia na umyślne zabijanie przy użyciu pułapek Barbera zawierających glikol etylenowy dziko występujących zwierząt należących do gatunków: biegacz Bessera, biegacz Fabrycjusza, biegacz urozmaicony, biegacz Zawadzkiego. Celem wnioskowanych czynności jest wykonywanie prac badawczych pt. "Monitoring stanu lasu i różnorodności biologicznej na obszarze Puszczy Białowieskiej" na terenie Nadleśnictw: Białowieża, Browsk i Hajnówka w województwie podlaskim. Charakter badań oraz zastosowana metodyka odłowów za pomocą pułapek Barbera na bardzo rozległym obszarze badań uniemożliwia określenia liczby osobników, które zostaną odłowione i zabite.

Na podstawie zał. nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. poz. 1348) biegacz Bessera, biegacz Fabrycjusza, biegacz urozmaicony, biegacz Zawadzkiego, objęte są ochroną gatunkową ścisłą.

Na podstawie art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie przyrody oraz § 6 pkt 1 ww. rozporządzenia w stosunku do dziko występujących zwierząt gatunków objętych ochroną ścisłą zabrania się umyślnego zabijania.

Zgodnie z art. 56 ust. 1 pkt 1 i ust. 4, w związku z art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie przyrody, na odstępstwo od ww. zakazu w stosunku do dziko występujących zwierząt gatunków objętych ochroną ścisłą, może zezwolić Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, w przypadku braku rozwiązań alternatywnych, jeżeli nie jest to szkodliwe dla zachowania we właściwym stanie ochrony dziko występujących populacji chronionych gatunków zwierząt oraz jeżeli zachodzi jedna z przesłanek materialno-prawnych, wskazanych w art. 56 ust. 4 pkt 1-6 tejże ustawy.

Ze względu na dużą liczebność biegaczowatych oraz zróżnicowanie rozmieszczenia powierzchni badawczych obejmującego zasięgiem trzy nadleśnictwa należy uznać, że czynność, której dotyczy niniejsze zezwolenie, nie będzie szkodliwa dla zachowania we właściwym stanie ochrony dziko występujących populacji chronionych gatunków zwierząt. Zastosowanie pułapek ziemnych zabezpieczonych daszkiem oraz lejkiem zminimalizuje dodatkowo ryzyko odłowu drobnych kręgowców, co zabezpieczy przed negatywnym wpływem na populacje m.in. małych ssaków i płazów.

Planowane działania badawcze mogą dostarczyć cennych informacji dotyczących obecnej kondycji lasów Puszczy Białowieskiej przy wykorzystaniu metod zooindykacyjnych z zastosowaniem biegaczowatych, jako wskaźnika stanu środowiska. Bogactwo gatunków fauny epigeicznej, różnorodność związków i zależności łączących je z innymi organizmami, a także obecność we wszystkich typach środowiska lądowego pozwala wykorzystać bezkręgowce jako wskaźniki zmian zachodzących w badanych geoekosystemach i należy uznać, że nie ma innego rozwiązania alternatywnego, w odniesieniu do przedmiotowych czynności. Określone wskaźniki średniej biomasy osobniczej SBO dla każdej powierzchni badawczej pozwolą na wykonanie szeregu analiz przyrodniczych. Z uwagi na dużą liczbę powierzchni przewidzianych do realizacji w stosunkowo krótkim okresie czasu brak jest możliwości przeprowadzania częstych kontroli, co uniemożliwia zastosowanie pułapek żywołownych.

Określony przez Wnioskodawcę cel wykonywanych czynności jest ściśle związany z badaniami naukowymi, w tym dotyczącymi zbierania informacji dotyczących stanu ilościowego populacji ww. gatunków zwierząt, co spełnia przesłankę zawartą w art. 56 ust. 4 pkt 4 ustawy o ochronie przyrody, warunkującą wydanie w powyższym zakresie zezwolenia przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.

Pouczenie

W przypadku realizacji ww. czynności na terenie rezerwatów przyrody należy uzyskać zezwolenie na odstępstwa od zakazów określonych w art. 15 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody właściwego regionalnego dyrektora ochrony środowiska, zgodnie z art. 15 ust. 5 ustawy o ochronie przyrody.

Niniejsza decyzja nie jest tożsama z zezwoleniem na odstępstwo od zakazu przetrzymywania, posiadania, zbywania, oferowania do sprzedaży, wymiany lub darowizny okazów ww. gatunków zwierząt. Zgodnie z art. 56 ust. 2 pkt 2 i ust. 4, w związku z art. 52 ust. 1 pkt 6 i 10 ustawy o ochronie przyrody organem właściwym do wydania zezwolenia w tym zakresie jest regionalny dyrektor ochrony środowiska na obszarze swojego działania.

Od decyzji wydanej przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska nie służy odwołanie, jednakże strona niezadowolona z decyzji może zwrócić się do tego organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy w terminie 14 dni od jej otrzymania, zgodnie z art. 127 § 3 i art. 129 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego.

Otrzymuje:

Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku ul. Lipowa 51, 15-424 Białystok

Do wiadomości:

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Białymstoku

ZAŁĄCZNIK Nr  2

Kopia porozumienia zawartego

między Ministrem Środowiska

a Dyrektorem Generalnym Lasów Państwowych

Program dla Puszczy Białowieskiej jako dziedzictwa kulturowo-przyrodniczego UNESCO oraz obszaru sieci Natura 2000 opracowany przez Ministra Środowiska prof. dr hab. Jana Szyszko i Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych dr. Konrada Tomaszewskiego.

Istnieje poważny spór między większością społeczności lokalnej, solidaryzującą się z leśnikami prowadzącymi od prawie stu lat gospodarkę leśną w lasach państwowych, a niektórymi zarówno polskimi jak i zagranicznymi ośrodkami kształtującymi opinią publiczną w sprawie stanu polskiej części Puszczy Białowieskiej obejmującej ponad 60 tyś lasów na terenie nadleśnictw Białowieża, Browsk i Hajnówka. Społeczność lokalna uważa, że Puszcza Białowieska tego rejonu to jej dziedzictwo kulturowe, a stan tej Puszczy, z jej unikatową różnorodnością jest pochodną jej użytkowania w przeszłości. Twierdzą, że wiedzą, jak ją użytkować aby Puszcza służyła człowiekowi, dawała Mu dotychczasowe dobra i chcą, aby nie tylko podziwiał ją cały świat, ale i cały świat korzystał zarówno i z ich wiedzy jak i z użytków tej Puszczy. Są gościnni i otwarci na Gości. Uważają jednak, iż są lekceważeni i obrażani. To co powstało dzięki ich wiedzy i ich pracy traktowane jest przez wielonakładowe środki społecznego przekazu jako dobro nietknięte ręką człowieka a Oni są największym zagrożeniem dla tego dobra. Czują się zagrożeni, czując również zagrożenie dla bytu Puszczy i jej zasobów, które według nich obecnie ulegają degradacji.

Przedstawione dane podczas sesji referatowej w Senacie w dniu 12 marca 2016 roku jak też wizja terenowa na terenie Puszczy Białowieskiej w dniu 13 marca 2015 roku wydaje się świadczyć iż miejscowa ludność jak również leśnicy mają rację (patrz zał.). Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że Puszcza Białowieska to jeden z najlepiej udokumentowanych obiektów z punktu widzenia historii użytkowania zasobów leśnych przez człowieka. Traktowanie więc tego obiektu jako najlepiej zachowane lasy pierwotne lub też wręcz nietknięte ręką człowieka jest przesadą. Ne ulega także wątpliwości, iż Puszcza Białowieska to dziedzictwo kulturowo-przyrodnicze miejscowej ludności i miejscowych leśników, tak świetnie użytkowane w przeszłości, że może być podziwiane i uznawane przez cały świat jako obiekt przyrodniczy o lasach o charakterze naturalnym z unikatowym bogactwem występujących dziko żyjących gatunków i siedlisk dla tych gatunków. Jest więc przykładem realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju, tak modnej w tej chwili w państwach wysoko rozwiniętych gospodarczo i tak pożądanej do naśladowania w świetle encykliki Ojca Świętego Franciszka Laudato Si. Była użytkowana, służyła człowiekowi a człowiek chronił bioróżnorodność.

Spór jest jednak ewidentny i należy go rozwiązać na bazie wiedzy naukowej.

Oto program Ministra Środowiska i Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych zmierzający do tego aby dokładnie udokumentować zarówno różne punkty widzenia jak i ustalić odpowiedzialność konkretnych osób za podejmowane decyzje. W tym celu należy:

Dokonać i udostępnić opinii publicznej:

1. Pełną dostępną dokumentacje wszelkich aktów prawno - gospodarczych z uwzględnieniem inwentaryzacji przyrodniczej obejmującej rezerwaty i obszary Natura 2000 na terenie trzech nadleśnictw gospodarczych a więc Białowieży, Browska i Hajnówki, tak daleko wstecz jak to możliwe

2. Pełną dokumentacje dostępnych artykułów prasowych i informacji internetowych ukazujących się w Polsce i poza jej granicami w ciągu ostatnich 25 lat dotyczących Puszczy Białowieskiej

3. Pełną dokumentacje listów znajdujących się w Ministerstwie Środowiska i Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych z ostatnich 25 lat dotyczących Puszczy Białowieskiej

4. Wykaz nazwisk autorów aktów prawno gospodarczych, artykułów prasowych, informacji internetowych oraz listów znajdujących się w Ministerstwie Środowiska i Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych z możliwością dotarcia do tych dokumentów

Rozpocząć program badawczo monitoringowy, finansowany przez Lasy Państwowe, obejmujący następujące działania.

1. Identyfikację, z użyciem teledetekcji sanitarnej i oględzin terenowych wszystkich miejsc w Puszczy, w których z całą pewnością występowało osadnictwo i różna działalność gospodarcza.

2. Każde z wydzieleń na terenie wymienionych trzech nadleśnictw gospodarczych zostanie opisane pod względem obecnego stanu drzewostanu i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk leśnych 91IO, 91DO i 91EO oraz gatunków tych siedlisk z uwzględnieniem występowania ilościowego między innymi dzięcioła białogrzbietego (Dendrocopos leucotos) , d. trójpalczastego (Picoides tridactylus), sóweczki (Glaucidium passerinum), włochatki (Aegolius funereus), bogatka wspaniałego (Buprestis splendens), zgniotka cynobrowego (Cucujus cinnaberinus), zgłębka bruzdkowanego (Rhysodes sulcateus), ostrzenia (Sinodendron cylindricum) i biegaczowatych (Carabidae), Wykonają to, zgodnie z przyjętą metodyką, dobrze wyszkoleni pracownicy naukowi zatrudnieni w nadleśnictwach Białowieża, Browsk i Hajnówka. W każdym drzewostanie zostanie określona liczba i masa drzew martwych. W każdym drzewostanie dokonany zostanie pomiar zawartości węgla organicznego w ściółce oraz profilu glebowym na głębokości 0-5 i 20-25 cm. Działania te będą przeprowadzane nie rzadziej niż co pięć lat.

3. Każde z wydzieleń na terenie trzech nadleśnictw będzie sfotografowane ze stałego miejsca w kierunku stałego miejsca wiosną i w środku sezonu wegetacyjnego (lipiec) w 2016 rok. Miejsce fotografowania jak i stałe miejsce do fotografowania będą na stale oznaczone w terenie. Dokumentacja fotograficzna będzie powtarzana w ten sam sposób nie rzadziej niż co pięć lat.

4. W związku z różnymi koncepcjami mającymi na celu ochronę siedlisk leśnych 91IO, 91DO i 91EO oraz gatunków tych siedlisk w roku 2016 teren trzech nadleśnictw zostanie podzielony na dwie, reprezentatywne części na których ma dojść do ochrony tych siedlisk i gatunków tych siedlisk. Pierwszą, stanowiącą około 1/3 powierzchni, zgodnie z sugestiami Komisji Europejskiej, UNESCO, części naukowców i części opinii publicznej pozostawi się bez jakiejkolwiek ingerencji człowieka a więc wprowadzi się całkowity zakaz wycinania drzew. Druga, zgodnie z sugestiami drugiej części naukowców, Lasów Państwowych, części opinii publicznej i przeważającej części opinii miejscowej ludności, zostanie poddana działaniom inżynierii ekologicznej poprzez realizację planów urządzeniowych lasu. Od roku 2016 nastąpiło by więc, między innymi, wycinanie i pozyskanie drzew, zgodnie z opracowanymi planami urządzeniowymi lasu. Zwolennicy tej koncepcji twierdzą bowiem, że to sztucznie wprowadzony zakaz racjonalnego użytkowania, a więc drastyczne i niezrozumiałe ograniczenie pozyskania drewna w ostatnich latach, doprowadziło do zaniku i degradacji siedlisk 91IO, 91DO i 91EO.

5. Uruchomienie długoterminowego eksperymentu, który pozwoli na udzielenie odpowiedzi na pytanie kto ma rację. Czy Ci którzy uważają że wiedzą jak użytkować zasoby przyrodnicze i jak z nich korzystać aby cały świat uznawał je jako lasy pierwotne nie tknięte ręką człowieka, czy Ci którzy nie posiadają takich zasobów przyrodniczych w swoim sąsiedztwie a więc zniszczyli je w przeszłości i domagają się braku jakichkolwiek działań, co według pierwszych prowadzi do zniszczenia tych zasobów.

6. Cały eksperyment zostanie poddany analizie ekonomicznej uwzględniającej straty i zyski związane z regeneracją i odtwarzaniem analizowanych siedlisk priorytetowych i siedlisk dla gatunków jak też straty i zyski związane z emisją dwutlenku węgla do atmosfery w obu zastosowanych wersjach.

7. Korzystając z okazji Autorzy niniejszego projektu zwracają się z apelem do Komisji Europejskiej i UNESCO aby rozpropagowali w innych państwach wysoko rozwiniętych gospodarczo idee uruchomienia, na bazie istniejących tam zasobów leśnych, podobnego obszarowo eksperymentu. Polska strona jest gotowa uczestniczyć w tych działaniach i na 2/3 powierzchni zaprojektować działania zmierzające do odtworzenia siedlisk 91IO, 91DO i 91EO, lub do nich zbliżonych, w tych rejonach Europy gdzie mogą one występować. Oczywiście pozostałą część należałoby poddać całkowitemu zakazowi pozyskania drewna.

8. Niniejszy program zostaje przetłumaczony na wszystkie języki ONZ jak również wszystkie języki państw Unii Europejskiej i rozesłany do ministrów środowiska lub ich odpowiedników we wszystkich państwach świata.

Załącznik:

Sprawozdanie z przebiegu wraz z wnioskami Konferencji naukowej na temat "Puszcza Białowieska - mity, fakty i przyszłość" z dnia 13 marca 2016r.

Warszawa 25.03.2016.

ZAŁĄCZNIK Nr  3

PAŃSTWOWE GOSPODARSTWO LEŚNE LASY PAŃSTWOWE

grafika

terenowych działań inwentaryzacyjnych do wykonania

w roku 2016 w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej, dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw, oraz działań, o których mowa w § 1 ust. 3 zarządzenia inwentaryzacyjnego

Spis treści

1. Wprowadzenie

2. Informacja o metodyce i działaniach wykonanych przed rozpoczęciem faktycznych prac terenowych

2.1. Określenie współrzędnych punktów oznaczających usytuowanie w terenie środków powierzchni kołowych oraz wprowadzenie bazy danych o lasach do rejestratorów

2.2. Materiały, sprzęt oraz urządzenia potrzebne do prowadzenia prac inwentaryzacyjnych oraz do poboru materiału empirycznego, związanego z tymi pracami

2.3. Działania organizacyjne, nabór wykonawców, instruktaż przedwykonawczy

3. Procedura utrwalania w terenie środków powierzchni kołowych

4. Warunki oraz procedura przesuwania w terenie środków powierzchni kołowych

5. Procedura numerycznego utrwalania wyglądu płatów roślinności leśnej poszczególnych wydzieleń leśnych

6. Sposób ochrony powierzchni kołowych przed zniekształceniem ze względu na wymogi inwentaryzacji wskaźnikowej

7. Wykaz gatunków wskaźnikowych

8. Procedura wykonywania zdjęć fitosocjologicznych oraz procedura inwentaryzacji gatunków wskaźnikowych

8.1. Procedura wykonywania zdjęć fitosocjologicznych

8.2. Procedura analizy danych pochodzących ze zdjęć fitosocjologicznych

8.3. Procedura inwentaryzacji gatunków awifauny

8.4. Procedura identyfikowania oraz inwentaryzowania gatunków o szczególnych funkcjach wskaźnikowych

9. Procedura szacowania potencjalnej pojemności nisz ekologicznych, o której mowa w § 21 zarządzenia inwentaryzacyjnego

10. Wykaz oraz procedura inwentaryzacji i ustalania cech taksacyjnych poszczególnych warstw lasu

10.1. Pomiary dendrometryczne na powierzchniach kołowych

10.2. Taksowanie drewna martwego na powierzchniach kołowych

11. Drugi etap prac inwentaryzacyjnych

11.1. Uzupełniające prace na powierzchniach kołowych

11.2. Uzupełniające oględziny wydzieleń leśnych

12. Procedura inwentaryzacji dokonywanej z wykorzystaniem pułapek Barbera

13. Procedura poboru próbek gleby oraz próbek ścioły

13.1. Lokalizacja miejsc poboru próbek

13.2. Szczegółowy sposób pobierania i dostarczania próbek

13.3. Odmienność postępowania na obszarze ochrony ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego (BPN)

13.4. Uwagi końcowe

14. Procedura dokonywania inwentaryzacji obiektów dziedzictwa kulturowego

15. Procedura wyrywkowej kontroli post factum działań inwentaryzacyjnych

16. Procedura prowadzenia studiów archiwalnych, o których mowa w § 26 zarządzenia inwentaryzacyjnego

17. Procedura oceny planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska"

17.1. Weryfikacja stanowisk motyli dziennych z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej

17.2. Weryfikacja stanowisk płazów

17.3. Weryfikacja stanowisk nietoperzy

18. Ewidencjonowane, w tym z użyciem dziennika robót, oraz rejestrowanie działań prowadzonych w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej przez drużyny inwentaryzacyjne, o których mowa w § 14 zarządzenia inwentaryzacyjnego

19. Ewidencjonowanie księgowe działań prowadzonych w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej; sposób dokonywania rozrachunków i rozliczeń

20. Plan finansowy oraz harmonogram działań inwentaryzacyjnych

21. Wzory raptularzy (formularzy)

22. Materiały o funkcjach przewodników

1. 

Wprowadzenie

Niniejszy załącznik opracowano na podstawie dokumentu roboczego, nad którym prace w DGLP ukończono na początku kwietnia 2016 r.

W istotnym zakresie metodyka działań inwentaryzacyjnych do wykonania w roku 2016 w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej, dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw, wynika z postanowień zarządzenia inwentaryzacyjnego oraz z decyzji, której częścią składową jest niniejszy załącznik.

Niniejszy załącznik należy zatem traktować jako przede wszystkim doprecyzowanie i dalsze uszczegółowienie tejże metodyki.

W niniejszym załączniku nie uwzględniono tych fragmentów wyżej wymienionego dokumentu roboczego, które zostały odpowiednio uwzględnione zarówno w zarządzeniu inwentaryzacyjnym, jak i w ww. decyzji.

2. 

Informacja o metodyce i działaniach wykonanych przed rozpoczęciem faktycznych prac terenowych

2.1. 

Określenie współrzędnych punktów oznaczających usytuowanie w terenie środków powierzchni kołowych oraz wprowadzenie bazy danych o lasach do rejestratorów

Stosownie do postanowienia § 13 zarządzenia inwentaryzacyjnego prace terenowe przewidziane do przeprowadzenia w roku 2016 w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej, dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw, wymagały wyprzedzającego określenia współrzędnych punktów oznaczających w terenie środki powierzchni kołowych, o których mowa w § 11 ust. 1 pkt 3 zarządzenia inwentaryzacyjnego.

Zgodnie z założeniami metodycznymi wyżej wymienione zadanie powinno być zrealizowane w Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych we współpracy z Zakładem Informatyki Lasów Państwowych. Do punktów tych powinny być w szczególności przyporządkowane adresy leśne oraz dane z opisu taksacyjnego, m.in.: skład gatunkowy, wiek, TSL, siedlisko przyrodnicze N2000, zbiorowisko roślinne oraz inne cechy.

Realizacja tego obowiązku - zgodnie z przyjętą metodyką - wymagała pozyskania oraz wykorzystania informacji alfanumerycznych i geometrycznych o lasach i innych gruntach pierwszego zgrupowania nadleśnictw, jak również o gruntach znajdujących się we władaniu Białowieskiego Parku Narodowego

Określeniu współrzędnych poszczególnych punktów, oznaczających środki ww. powierzchni kołowych, powinna służyć specjalna aplikacja informatyczna.

Współrzędne te wraz z innymi informacjami alfanumerycznymi i geometrycznymi o lasach, będących przedmiotem inwentaryzacji wskaźnikowej dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw, powinny być wprowadzone do elektronicznych rejestratorów podręcznych, o których mowa w § 12 pkt 2 zarządzenia inwentaryzacyjnego.

Przed właściwymi pracami terenowymi w ramach działań inwentaryzacyjnych wchodzących w roku 2016 w skład inwentaryzacji wskaźnikowej dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw, działania, skutkujące określeniem wyżej wymienionych współrzędnych oraz utrwaleniem ich w pamięci ww. rejestratorów wraz z innymi informacjami o lasach, zostały zrealizowane. Usytuowanie środków wyżej wymienionych powierzchni kołowych obrazuje ryc. 1.

2.2. 

Materiały, sprzęt oraz urządzenia potrzebne do prowadzenia prac inwentaryzacyjnych oraz do poboru materiału empirycznego, związanego z tymi pracami

Mając na względzie § 12 zarządzenia inwentaryzacyjnego, przyjęto, że działania inwentaryzacyjne do wykonania w roku 2016 w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw będą wymagać zużywania oraz używania następujących materiałów, sprzętu i urządzeń:

1) palików drewnianych służących za pachołki wyznaczające w terenie środki powierzchni kołowych;

2) nadajników, sytuowanych w środku poszczególnych powierzchni kołowych, i zintegrowanych z nimi odbiorników, przytwierdzanych do odzieży osoby będącej członkiem drużyny inwentaryzacyjnej - tworzących zestawy pozwalające na prowadzenie prac terenowych dokładnie w obrębie poszczególnych powierzchni kołowych (zestaw jako generator sygnału ostrzegającego osobę prowadzącą prace terenowe o znalezieniu się poza powierzchnią kołową);

3) elektronicznych rejestratorów podręcznych, będących zminiaturyzowanymi tabletami, wyposażonymi w:

a) odbiorniki GPS,

b) kamerki filmowe,

c) nadajniki, pozwalające na zdalne lub przewodowe wysyłanie danych do serwerów stacjonarnych;

4) cyfrowych aparatów fotograficznych;

5) wysokościomierzy oraz średnicomierzy dendrometrycznych;

6) świdrów glebowych, szpadli oraz innych elementów zestawów do poboru prób glebowych oraz prób ścioły;

7) woreczków do umieszczania okazów roślin wymagających specjalistycznego oznaczenia pod względem przynależności gatunkowej;

8) pojemników plastikowych do umieszczania woreczków z okazami roślin, o których mowa w ppkt 7;

9) zestawów składających się na pułapki Barbera;

10) pułapek żywołownych konstrukcji IBL;

11) wiader plastikowych;

12) woreczków płóciennych;

13) płacht do odkładania materiału z poszczególnych poziomów glebowych w związku z wykonywaniem odkrywek glebowych;

14) urządzeń i sprzętu służącego do inwentaryzacji obiektów dziedzictwa kulturowego na terenie Puszczy Białowieskiej.

Zgodnie z metodyką działań inwentaryzacyjnych, będących w roku 2016 częścią składową inwentaryzacji wskaźnikowej dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw (zwanej dalej metodyką) przyjęto następujący podział obowiązków w zakresie zaopatrzenia w wyżej wymienione materiały, sprzęt i urządzenia:

1) paliki drewniane - wykonawca: Nadleśnictwo Nurzec jako podmiot świadczący usługi wewnątrzinstytucjonalne na rzecz Nadleśnictwa Białowieża;

2) cyfrowe aparaty fotograficzne - wykorzystywanie aparatów fotograficznych będących na stanie poszczególnych nadleśnictw (w tym przede wszystkim nadleśnictw delegujących pracowników do prac inwentaryzacyjnych);

3) elektroniczne rejestratory podręczne, będące zminiaturyzowanymi tabletami - dostawca: podmiot działający pod firmą Taxus (dostawa wraz z: 1) zainstalowanym oprogramowaniem dedykowanym do działań inwentaryzacyjnych, 2) franczyzą, obejmującą m.in. opiekę nad bazą danych powstających w trakcie działań inwentaryzacyjnych); nabywcy: nadleśnictwa działające w zasięgu Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku (sprzęt do wykorzystywania, w ramach usług wewnątrzinstytucjonalnych, do działań inwentaryzacyjnych w pierwszym i kolejnych zgrupowaniach nadleśnictw obejmowanych inwentaryzacją wskaźnikową; także do wykorzystania przez nadleśnictwa, będące nabywcami w razie wejścia w skład danego zgrupowania nadleśnictw);

4) pułapki Barbera oraz pułapki żywołowne - wykonawca: Instytut Badawczy Leśnictwa, działający w ramach konsorcjum instytucji naukowych (część składowa kosztów usług obcych świadczonych przez to konsorcjum w ramach pracy badawczej);

5) pozostałe urządzenia i sprzęt - nabywcami są poszczególne nadleśnictwa w zasięgu terytorialnym regionalnej dyrekcji

grafika

Ryc. 1. Środki powierzchni kołowych

Lasów Państwowych (sprzęt i urządzenia do wykorzystywania, w ramach usług wewnątrzinstytucjonalnych, do działań w pierwszym i kolejnym zgrupowaniach nadleśnictw obejmowanych inwentaryzacją wskaźnikową; także do wykorzystania przez nadleśnictwa, będące nabywcami w razie wejścia w skład danego zgrupowania nadleśnictw), z zastrzeżeniem co do sprzętu i urządzeń stanowiących własność lub znajdujących się we władaniu usługodawców zewnętrznych.

Przed właściwymi pracami terenowymi w ramach działań inwentaryzacyjnych wchodzących w roku 2016 w skład inwentaryzacji wskaźnikowej dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw - działania, skutkujące zapewnieniem zaopatrzenia tych działań w ww. materiały, sprzęt i inne urządzania, zostały zrealizowane zgodnie z metodyką.

2.3. 

Działania organizacyjne, nabór wykonawców oraz instruktaż przedwykonawczy

W metodyce przyjęto, że na potrzeby działań inwentaryzacyjnych, wchodzących w roku 2016 w skład inwentaryzacji wskaźnikowej dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw, w Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych zostanie wyodrębnione stanowisko Głównego Koordynatora Inwentaryzacji Makroskalowych w Lasach Państwowych (dalej Główny Koordynator).

Przed właściwymi pracami terenowymi w ramach działań inwentaryzacyjnych wchodzących w roku 2016 w skład inwentaryzacji wskaźnikowej dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw-stanowisko to z woli Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych objął Jan Tabor, pracownik Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych.

W metodyce przyjęto, że wszechstronna pomoc na rzecz wyżej wymienionych działań inwentaryzacyjnych będzie obowiązkiem regionalnego zespołu doraźnego powołanego przez dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku.

Przed właściwymi pracami terenowymi w ramach działań inwentaryzacyjnych wchodzących w roku 2016 w skład inwentaryzacji wskaźnikowej dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw - zespół taki został powołany, a stanowisko przewodniczącego objął Piotr Czyżyk, zastępca dyrektora ds. gospodarki leśnej w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku.

W metodyce przyjęto, że:

1) z Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych do poszczególnych regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych zostanie wysłane pismo obligujące dyrektorów regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych do dokonania rozpoznania i zwrotnego przekazania do DGLP informacji na temat pracowników jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych, legitymujących się:

a) wiedzą i doświadczeniem w zakresie badań fitosocjologicznych,

b) umiejętnością identyfikowania (rozpoznawania) gatunków roślin i zwierząt, w tym gatunków awifauny,

c) dokonywania szeroko rozumianej taksacji urządzeniowej lasu;

2) Główny Koordynator:

a) doprowadzi do zgromadzenia (na potrzeby wprowadzania bazy danych do ww. rejestratorów oraz do użytku analogowego w trakcie prac terenowych) materiałów kartograficznych (chodzi o: 1) mapy przeglądowe nadleśnictw: Białowieża, Browsk, Hajnówka z podziałem na leśnictwa, 2) mapy leśnictw ww. nadleśnictw oraz 3) mapy obrębów Białowieskiego Parku Narodowego w skali 1 : 10 000; zgromadzony materiał kartograficzny powinien umożliwiać identyfikację: 1) wieku oraz składu gatunkowego poszczególnych drzewostanów, 2) usytuowanie i numerację oddziałów oraz pododdziałów, 3) przebieg dróg, cieków; na mapy powinny być naniesione: 1) ponumerowane punkty oznaczające w terenie środki powierzchni kołowych, 2) kontury zespołów roślinnych i/lub siedlisk przyrodniczych, 3) usytuowanie poszczególnych typów siedliskowych lasu (kolor: blada, ale widoczna, sepia; materiał kartograficzny powinien zawierać różne legendy oraz inne potrzebne informacje),

b) opracuje (w tym na potrzeby utrwalenia numerycznego w pamięci ww. rejestratorów) wzory:

- raptularza do pomiarów na powierzchniach kołowych,

- etykiet do opisywania prób glebowych,

- raptularza do opisu taksacyjnego wydzielenia leśnego,

- raptularza do opisu osobliwości przyrodniczych,

- raptularza do odnotowywania wybranych gatunków roślin,

c) dokona - poprzez telefoniczne rozmowy kwalifikacyjne - weryfikacji przydatności ww. pracowników do prowadzenia działań inwentaryzacyjnych,

d) doprowadzi do wykreowania konsorcjum instytucji naukowych, o których mowa w § 6 ust. 1 pkt 5, oraz ustalenia warunków korzystania z jego usług,

e) doprowadzi do funkcjonalnego wyodrębnienia w ramach konsorcjum, o którym mowa w lit. b, zespołu konsultacyjno-weryfikacyjnego,

f) doprowadzi do ujęcia w warunkach dostawy ww. rejestratorów obowiązku uruchomienia przez dostawcę zespołu hotline w celu usuwania wszelkich nieprawidłowości w funkcjonowaniu sprzętu,

g) doprowadzi do zaproszenia pracowników jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych (po pomyślnej ich weryfikacji, o której mowa w lit. a, do przybycia do wskazanego miejsca w Białowieży w celu przeprowadzenia instruktażu przedwykonawczego oraz przeprowadzenia działań inaugurujących właściwe prace terenowe, przy czym:

- instruktaż ten powinien obejmować część kameralną i terenową,

- w ramach części kameralnej powinny być przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych: 1) wręczone oficjalne zaproszenia do udziału ww. pracowników, w charakterze członków, w zespole opiniodawczo-pomocniczym, o którym mowa w Zarządzeniu nr 2 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 28 stycznia 2016 r. w sprawie m.in. utworzenia Stałego Zespołu ds. inwentaryzacji leśnego bogactwa przyrodniczego, 2) przedstawione cele, założenia teoretyczne oraz w miarę szczegółowy przebieg działań inwentaryzacyjnych,

- ponadto, w ramach części kameralnej członkowie ww. zespołu konsultacyjno-weryfikacyjnego powinni omówić szczegóły prac terenowych w ujęciu detalicznym, zaś członkowie zespołu hotline - szczegóły posługiwania się ww. rejestratorami (zakres tematyczny instruktażu przedwykonawczego: 1) pomiar drzewostanu, zdjęcie fitosocjologiczne, stabilizacja powierzchni, pobór próbek gleby, zakładanie i kontrola pułapek Barbera, 2) charakterystyka wybranych siedlisk przyrodniczych i gatunków roślin podlegających inwentaryzacji, 3) prezentacja wskaźnikowych gatunków roślin, m.in.: gatunki starych lasów, gatunki typowe, 4) rozpoznawanie gatunków roślin oraz siedlisk przyrodniczych, wraz z ich waloryzacją, 5) charakterystyka i obsługa urządzeń i sprzętu wykorzystywanego przy inwentaryzacji),

- w ramach części terenowej, w grupach tematycznych pod okiem członków zespołu konsultacyjno-weryfikacyjnego oraz zespołu hotline powinny zostać przećwiczone wszystkie działania inwentaryzacyjne przewidziane do wykonania na powierzchniach kołowych,

h) doprowadzi do utworzenia drużyn inwentaryzacyjnych i wydania im za pokwitowaniem materiałów, sprzętu i urządzeń potrzebnych do prac terenowych,

i) opracuje oraz wyda drużynom inwentaryzacyjnym dzienniki robót,

j) zaprowadzi dokumentację faktograficzną przebiegu terenowych prac inwentaryzacyjnych;

3) ww. regionalny zespół doraźny, działający pod przewodnictwem zastępcy dyrektora ds. gospodarki leśnej Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku, zapewni:

a) zakwaterowanie i wyżywienie dla członków drużyn inwentaryzacyjnych,

b) transport ludzi, materiałów, sprzętu i urządzeń inwentaryzacyjnych, z zastrzeżeniem, że co do zasady założono, że w ramach kosztów delegacji członkowie drużyn inwentaryzacyjnych będą przemieszczać się w zorganizowanych grupach własnymi środkami transportowymi,

c) podaż świadczeń rekreacyjno-wypoczynkowych,

d) wszelkie inne logistyczne i techniczne świadczenia, jakie okażą się konieczne dla sprawnej realizacji prac terenowych.

Przed właściwymi pracami terenowymi w ramach działań inwentaryzacyjnych wchodzących w roku 2016 w skład inwentaryzacji wskaźnikowej dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw - działania, opisane powyżej w ppkt 1-3 zostały zrealizowane, przy czym w ramach ww. konsorcjum instytucji naukowych główną rolę przydzielono Instytutowi Badawczemu Leśnictwa.

3. 

Procedura utrwalania w terenie środków powierzchni kołowych

W metodyce przyjęto, że prace terenowe na terenie Puszczy Białowieskiej (49 319 ha gruntów leśnych zalesionych w zarządzie Lasów Państwowych oraz 10 517 ha gruntów we władaniu Białowieskiego Parku Narodowego) będą prowadzone na około 1440 powierzchniach kołowych, przy czym około 1/4 tych powierzchni - to powierzchnie założone w przeszłości przez Instytut Badawczy Leśnictwa na potrzeby realizacji projektu ForBioSensing finansowanego z funduszy Life+. Pole każdej powierzchni kołowej powinno wynosić 400 m2, co oznacza, że promień każdej powierzchni kołowej powinien wynosić 11,28 m. Co do zasady środki powierzchni kołowych powinny być rozmieszczone według schematu siatki kwadratów o boku wynoszącym 650 m. Jednoznacznymi identyfikatorami każdej powierzchni kołowej powinny być: 1) współrzędne geograficzne, 2)adres leśny oraz 3) numer powierzchni kołowej, unikatowy w obrębie całej Puszczy.

Lokalizacja w terenie środków powierzchni kołowych powinna być dokonywana przez poszczególne drużyny inwentaryzacyjne według operacyjnych wytycznych Głównego Koordynatora. Powinien być do tego wykorzystany rejestrator, który dzięki odbiornikowi GPS i właściwemu oprogramowaniu powinien naprowadzać oraz sygnalizować zlokalizowanie przez drużynę inwentaryzacyjną środka powierzchni kołowej.

Stabilizacja środka każdej powierzchni kołowej powinna następować poprzez zabicie pachołka (palik dębowy o wymiarach 6 cm x 6 cm x 50 cm wystający ponad powierzchnię ziemi na wysokość ok. 10 cm). Dodatkowo, usytuowanie środka powierzchni kołowej powinno zostać oznaczone poprzez namalowanie farbą na trzech najbliższych drzewach zielonych kół o średnicy ok. 5 cm, zwróconych w stronę palika. Dla ww. trzech drzew powinien być określony i dokumentacyjnie utrwalony azymut i odległości tych drzew od środka powierzchni kołowej (rozwiązanie takie jest niezbędne do odtworzenia środka powierzchni kołowej w razie wyciągnięcia, usunięcia lub zaginięcia pachołka).

Na podstawie wiedzy eksperckiej założono, że przyjęta liczba powierzchni kołowych będzie reprezentatywna dla terenu Puszczy Białowieskiej pod względem:

1) procentowego udziału powierzchniowego typów leśnych siedlisk przyrodniczych (dalej SP) o symbolach 91D0, 91E0, 91I0, 9170;

2) procentowego udziału powierzchniowego poszczególnych typów siedliskowych lasu (dalej TSL);

3) sposobu użytkowania (lasy gospodarcze, lasy objęte ograniczoną do niezbędnego minimum działalnością gospodarczą, rezerwaty częściowe, rezerwaty ścisłe);

4) klas wieku i składu gatunkowego drzewostanu.

W odniesieniu do SP o niewielkim areale w Puszczy Białowieskiej, lecz mających znaczenie dla Wspólnoty (91D0, 91F0, 91E0, 91I0), metodyka daje możliwość stanowienia dodatkowych powierzchni kołowych (nawet do tego stopnia, aby powierzchnie kołowe były usytuowane w obrębie wszystkich płatów występowania takich SP) - stosownie do wytycznych Głównego Koordynatora.

Obowiązkiem Głównego Koordynatora jest dokumentacyjne utrwalanie każdego przypadku zagęszczenia sieci powierzchni kołowych.

Przy opracowywaniu danych z prac terenowych na powierzchniach kołowych założenia co do reprezentatywności jej sieci będą odpowiednio weryfikowane z wykorzystaniem danych utrwalonych w Systemie Informatycznym Lasów Państwowych (SILP).

4. 

Warunki oraz procedura przesuwania w terenie środków powierzchni kołowych

W nawiązaniu do postanowienia § 15 ust. 2 zarządzenia inwentaryzacyjnego, w każdym przypadku, w którym jest to w sposób oczywisty uzasadnione (np. w związku z usytuowaniem środka powierzchni kołowej: 1) w pasie drogi, zwłaszcza o trwałej nawierzchni bitumicznej, 2) w zasięgu niedawno prowadzonych prac gospodarczych w lesie o skutkach istotnych dla oceny wyjściowej różnorodności biologicznej w danym wydzieleniu leśnym, 3) na terenach przemysłowych czy 4) w sposób trwały pozostających pod wodami itd.), członkowie drużyny inwentaryzacyjnej są upoważnieni do zmiany lokalizacji środka danej powierzchni kołowej.

Główny Koordynator w sposób operacyjny powinien ustalać i w prowadzonej dokumentacji utrwalać generalną regułę zmiany usytuowania środka powierzchni kołowej w stosunku do usytuowania zaprojektowanego. W razie braku możliwości zastosowania reguły generalnej członkowie drużyny inwentaryzacyjnej powinni dokonywać tego w sposób szczególny, w miarę możliwości po uzgodnieniach telefonicznych z Głównym Koordynatorem.

Za pomocą określonej funkcji zainstalowanej w rejestratorze członkowie drużyny są obowiązani do utrwalenia zmiany współrzędnych geograficznych środka danej powierzchni kołowej oraz do odnotowania uzasadnienia tej zmiany.

Obowiązkiem Głównego Koordynatora jest dokumentacyjne utrwalanie każdej zmiany współrzędnych geograficznych powierzchni kołowych (wraz z uzasadnieniem tej zmiany).

5. 

Procedura numerycznego utrwalania wyglądu płatów roślinności leśnej poszczególnych wydzieleń leśnych

W nawiązaniu do § 16 zarządzenia inwentaryzacyjnego wygląd roślinności w obrębie powierzchni kołowej powinien podlegać utrwaleniu poprzez wykonanie za pomocą rejestratora około trzydziestosekundowego filmu panoramicznego (po przyjęciu środka powierzchni kołowej za miejsce, z którego film ten ma być wykonany).

Niezależne od powyższego ze środka każdej powierzchni kołowej, z użyciem cyfrowego aparatu fotograficznego, powinny być wykonane cztery zdjęcia fotograficzne: w kierunku na północ, wschód, południe i zachód.

Dodatkowo, po oddaleniu się od środka powierzchni kołowej o 10 metrów w kierunku na południe, powinno być wykonane z tego miejsca zdjęcie w kierunku na północ - w ten sposób, aby miejsce zabicia pachołka stanowiło punkt centralny fotografii (przy czym 1/3 kadru danego zdjęcia powinna przedstawiać widok roślinności leśnej do miejsca zabicia pachołka, zaś 2/3 - widok roślinności leśnej za tym pachołkiem).

Obowiązkiem Głównego Koordynatora jest:

1) szczegółowe poinstruowanie członków drużyn inwentaryzacyjnych o sposobie numerycznego utrwalania wyglądu roślinności wydzieleń leśnych, a także

2) zapewnienie jednoznacznego identyfikowania numeru powierzchni kołowej związanej z danym jej filmowym i fotograficznym odwzorowaniem.

6. 

Sposób ochrony powierzchni kołowych przed zniekształceniem ze względu na wymogi inwentaryzacji wskaźnikowej

Jak to wynika z harmonogramu prac terenowych do wykonania w roku 2016 (por. pkt 19 - poniżej), działania inwentaryzacyjne cechują się rozciągnięciem w funkcji czasu. Mając na względzie, że do zakończenia tych działań należy unikać zniekształcenia antropogenicznego wydzieleń leśnych w stosunku do stanu wyjściowego na wiosnę (uszkodzenie runa w trakcie prac zrywkowych, zmniejszenie ilości drewna martwego, skutkującego spadkiem potencjalnej pojemności nisz ekologicznych itd.) - w wykonaniu § 24 zarządzenia inwentaryzacyjnego w promieniu stu metrów, licząc od środka każdej z powierzchni kołowych, nie wolno przeprowadzać prac gospodarczych, chyba że są one podyktowane siłą wyższą.

Wszelkie prace gospodarcze, które w roku 2016 zostaną wykonane w wydzieleniach leśnych ze zlokalizowanymi w nich powierzchniami kołowymi, powinny być utrwalane w Systemie Informatycznym Lasów Państwowych (SILP) ze szczególną starannością.

Nadleśniczowie kierujący nadleśnictwami Białowieża, Hajnówka i Browsk są obowiązani do:

1) szczegółowego poinstruowania kierujących zakładami usług leśnych co do konieczności ochrony powierzchni kołowych oraz ich otoczenia w promieni stu metrów, licząc od środka powierzchni kołowych, a także

2) objęcia szczególnym nadzorem wykonywania tej ochrony.

7. 

Wykaz gatunków wskaźnikowych

Problematyce wnioskowania o biologicznej naturalności krajobrazów "leśnych" oraz gatunków wskaźnikowych, których identyfikacja stanowi część składową tego wnioskowania poświęcono załącznik nr 1 do zarządzenia inwentaryzacyjnego, w szczególności zaś wersety [18], [23], [23a], [24] i [25] tegoż załącznika. O gatunkach wskaźnikowych oraz ich roli w procesie wnioskowania o biologicznej naturalności krajobrazów "leśnych" jest ponadto mowa w § 17 i § 23 ww. zarządzenia.

Tabela nr 1 ilustruje strukturę wykazu gatunków wskaźnikowych, które potencjalnie powinny być możliwe do zidentyfikowania, jeżeli przyjąć, że krajobraz "leśny" Puszczy Białowieskiej jest krajobrazem pierwotnym czy choćby krajobrazem dostatecznie naturalnym.

Tab. 1. Struktura wykazu gatunków wskaźnikowych

Typ roślinności leśnej stwierdzony na terenie Puszczy BiałowieskiejStadium rozwojowe ekosystemu diagnozowane na podstawie średniej biologicznej masy biegaczowatychGatunki skojarzone z danym potencjalnym typem roślinności leśnej oraz danym stadium rozwojowym ekosystemu według aktualnego stanu wiedzy naukowej
gatunki wiernegatunki starych lasówgatunki końca łańcucha przepływów, wymiany, przemiany oraz przekształcania materii, energii oraz informacji (w tym gatunki krajobrazowe)gatunki o specyficznych funkcjach wskaźnikowychinne gatunki o funkcjach wskaźnikowych
1Wczesna faza rozwojowa (SBO w granicach od... do .... mg)
Nazwa łacińskaEkosystem dojrzewający (SBO w granicach od ... do ... mg)
Ekosystem dojrzały (SBO w granicach od ... do ... mg)
Nazwa polskaFaza quasi-klimaksu (SBO w granicach od ... do... mg)
Faza rozpadu ekosystemu (SBO w granicach od .... do .... mg)
(...)(...)(...)(...)(...)(...)(...)
NWczesna faza rozwojowa (SBO w granicach od ... do .... mg)
Nazwa łacińskaEkosystem dojrzewający (SBO w granicach od ... do ... mg)
Ekosystem dojrzały (SBO w granicach od ... do ... mg)
Nazwa polskaFaza quasi-klimaksu (SBO w granicach od ... do ... mg)
Faza rozpadu ekosystemu (SBO w granicach od .... do .... mg)

8. 

Procedura wykonywania zdjęć fitosocjologicznych procedura inwentaryzacji gatunków wskaźnikowych

8.1. 

Procedura wykonywania zdjęć fitosocjologicznych

Zgodnie z metodyką zdjęcia fitosocjologiczne powinny być wykonywane metodą Braun- Blanqueta z uwzględnieniem aspektu wiosennego i letniego (a więc w ciągu jednego sezonu dwa razy). Zdjęcie fitosocjologiczne powinno zawierać przede wszystkim listę gatunków roślin oraz opis struktury pionowej fitocenozy. Dla każdej wyróżnionej warstwy roślinności ("a" "a1", "a2", "a3", "b" "c" i "d" ) należy oszacować jej pokrycie (rzut na płaszczyznę) w procentach. Pokrycie warstwy zielnej "c" zostanie oszacowane podczas wykonywania zdjęcia w obu aspektach, natomiast do analiz zostanie przyjęta wartość z aspektu letniego. Pokrycie warstwy mchów i porostów "d" zostanie oszacowane podczas wykonywania zdjęcia w aspekcie wiosennym i zweryfikowane w aspekcie letnim. Pokrycie warstw drzewostanu, tj. łączne pokrycie warstwy drzew "a" oraz w rozbiciu na poszczególne piętra drzewostanu - jeśli występują, tj. "a1", "a2", "a3" oraz warstwy krzewów "b" zostanie oszacowane podczas wykonywania zdjęcia w aspekcie letnim. Spisaniu (z użyciem nazwy łacińskiej) mają podlegać wszystkie zaobserwowane w obrębie każdej powierzchni kołowej gatunki roślin występujące we wszystkich warstwach lasu (a więc w warstwach "a1 ", "a2", "a3", "c" i "d" runa) wraz z podaniem warstwy, w której ten gatunek występuje, oraz stopnia jego pokrycia w danej warstwie (tab. 2). Stopień pokrycie gatunków drzewiastych i krzewiastych, a więc budujących warstwy "a1 ", "a2", "a3", "b", ze względu na nie w pełni rozwinięte ulistnienie wiosną, powinno zostać oszacowane w aspekcie letnim. W pozostałych warstwach stopień pokrycia gatunków powinien zostać oszacowany w obu aspektach, natomiast do analiz zostanie uwzględniona wyższa wartość stopnia pokrycia. Kierując się doświadczeniem, zakłada się, że czas poświęcany przez drużynę inwentaryzacyjną na jedno zdjęcie to 45 minut.

Tab. 2. Skala ilościowości gatunków roślin

Stopień skaliOpis
rGatunek występuje sporadycznie, jeden lub kilka osobników
+Gatunek występuje rzadko z nieznacznym pokryciem
1Gatunek zajmuje do 5% pola powierzchni zdjęcia fitosocjologicznego
2Gatunek zajmuje 6-25% pola powierzchni zdjęcia fitosocjologicznego
3Gatunek zajmuje 26-50% pola powierzchni zdjęcia fitosocjologicznego
4Gatunek zajmuje 51-75% pola powierzchni zdjęcia fitosocjologicznego
5Gatunek zajmuje ponad 75% pola powierzchni zdjęcia fitosocjologicznego

Rośliny, których identyfikacja pod względem przynależności gatunkowej będzie przekraczać umiejętności drużyny inwentaryzacyjnej, powinny zostać oznaczane przez zespół konsultacyjno-weryfikacyjny. Konkretyzując: okaz danej rośliny, wymagającej oznaczenia co do przynależności gatunkowej, wraz z etykietką zawierającą numer powierzchni i stopień pokrycia przez ten gatunek, umieszcza się w woreczku (każdy okaz w osobnym woreczku), a następnie w pojemniku plastikowym. Pojemnik plastikowy służy do gromadzenia okazów z całego dnia. Po rozpoznaniu gatunku rośliny (gatunków roślin) przez zespół konsultacyjno-weryfikacyjny, drużyna inwentaryzacyjna uzupełnia bez zbędnej zwłoki spis roślin zidentyfikowanych na danej powierzchni kołowej o informacje o tym gatunku (o tych gatunkach).

Dane wytwarzane w toku wykonywania zdjęć fitosocjologicznych w sposób bezpośredni powinny być wprowadzane do pamięci rejestratora (z zastosowaniem specjalistycznej aplikacji zainstalowanej w tym rejestratorze), przy czym docelowo powinny one być przesłane do bazy danych SILP.

8.2. 

Procedura analizy danych pochodzących ze zdjęć fitosocjologicznych

8.2.1. 

Procedura wykorzystująca wyniki zdjęć fitosocjologicznych

W metodyce przyjęto, że założone powierzchnie, na których wykonywane będą zdjęcia fitosocjologiczne, stanowią reprezentatywną próbę przedstawiającą z dużą dokładnością zmienność szaty roślinnej Puszczy Białowieskiej, w tym występowania gatunków wskaźnikowych rozumianych jako gatunki typowe dla poszczególnych zespołów leśnych oraz gatunki starych lasów. Informacje na temat występowania tych gatunków zostaną uzyskane ze zdjęć fitosocjologicznych wykonywanych w dwu aspektach (wiosennym i letnim) w 2016 r.

8.2.2. 

Procedura wykorzystująca uzupełniające oględziny wydzieleń leśnych

W metodyce założono, że w miesiącach czerwcu, lipcu i sierpniu 2016 r. na całym terenie wydzieleń leśnych ze zlokalizowanymi w nich powierzchniami kołowymi będą przeprowadzone uzupełniające prace inwentaryzacyjne (tzw. oględziny uzupełniające).

Jeżeli okaże się, że od zakończenia wiosennych prac inwentaryzacyjnych do czasu rozpoczęcia prac w czerwcu 2016 teren danego wydzielenia był objęty pracami gospodarczymi, to oględziny uzupełniające będą prowadzone z podziałem na oględziny w promieniu 100 metrów od środka powierzchni kołowej oraz na oględziny w pozostałej części wydzielania.

Według założeń metodycznych oględziny uzupełniające będą miały wiele funkcji do spełnienia. Jedną z tych funkcji będzie uzupełniająca inwentaryzacja gatunków wskaźnikowych, zarówno ze świata roślin, jak i zwierząt.

W ramach tej uzupełniającej inwentaryzacji sposób identyfikowania oraz określanie atrybutów osobników gatunków wskaźnikowych będzie przedmiotem ustaleń zapadających podczas kolejnych posiedzeń zespołu, o którym mowa w § 29 ust. 2 pkt 1 zarządzenia inwentaryzacyjnego.

8.2.3. 

Procedura wykorzystująca materiał z odłowów do pułapek

Podstawową funkcją inwentaryzacji prowadzonej z wykorzystaniem pułapek Barbera jest dokonywanie oszacowania, w odniesieniu do poszczególnych wydzieleń leśnych, wartości wskaźnika SBO jako miary fazy rozwojowej danego ekosystemu, w tym ekosystemu leśnego.

Jak wiadomo, z zastosowaniem pułapek Barbera następuje odławianie nie tylko osobników chrząszczy z rodziny biegaczowatych, lecz również osobników wielu innych organizmów zwierzęcych bytujących na powierzchni ziemi.

Ponadto, o czym jest mowa w dalszej części załącznika, prace terenowe przewidziane do wykonania na terenie Puszczy Białowieskiej w roku 2016 przewidują zakładanie innych pułapek aniżeli pułapki Barbera.

Przedmiotem identyfikacji i oznaczeń będą zarówno chrząszcze z rodzin biegaczowatych Carabidae oraz kusakowatych Staphylinidae odławiane do pułapek Barbera, jak i chrząszcze odławiane do innych pułapek. Będzie to następowało także pod kątem kolejnego uzupełnienia inwentaryzacji gatunków wskaźnikowych. Pozostałe owady odłowione do pułapek zostaną zakonserwowane.

W ramach kolejnej uzupełniającej inwentaryzacji sposób identyfikowania oraz określanie atrybutów osobników gatunków wskaźnikowych będzie tematem ustaleń zapadających podczas kolejnych posiedzeń zespołu, o którym mowa w § 29 ust. 2 pkt 1 zarządzenia inwentaryzacyjnego.

8.2.4. 

Wykorzystanie działań w ramach oceny planów zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska" do inwentaryzacji gatunków wskaźnikowych

Jak to podniesiono w dalszej części niniejszego załącznika, w ramach oceny planów zadań ochronnych, dokonywanej zarówno pod kątem rzetelności ich sporządzenia, a także ich skutków - będzie m.in. dokonywana inwentaryzacja niektórych gatunków roślin i zwierząt jako przedmiotów ochrony w ramach tychże planów.

Gatunki te będą analizowane m.in. pod kątem możliwości uznania ich za gatunki wskaźnikowe.

8.3. 

Procedura inwentaryzacji gatunków awifauny

Jak to wynika z tab. 1, w inwentaryzacji wskaźnikowej, dotyczącej pierwszego zgrupowania nadleśnictw, zgodnie z przyjętą metodyką główna rola organizmów wskaźnikowych końca łańcucha przypadła wybranym gatunkom ptaków, w tym głównie ptaków krajobrazowych:

1) dzięciołowi trójpalczastemu (Picoides tridactylus L.),

2) dzięciołowi białogrzbietemu (Dendrocopos leucotos Bechst.),

3) żurawiowi (Grus grus L.),

4) orlikowi krzykliwemu (Aquila pomarina C.L. Brehm.),

5) bocianowi czarnemu (Ciconia nigra L.),

6) bielikowi (Haliaetus albicilla L.),

7) puchaczowi (Bubo bubo L.),

8) cietrzewiowi (Lyrurus tetrix L.),

9) włochatce (Aegolius funereus L.),

10) sóweczce (Glaucidium passerinum L.),

11) muchołówce białoszyjej (Ficedula albicollis Temm.),

12) muchołówce małej (Ficedula parva Bechst.).

Podmioty dokonujące inwentaryzacji

Inwentaryzacja gatunków awifauny powinna być przeprowadzona w ramach usługi badawczej konsorcjum naukowego z wiodącą rolą Instytutu Badawczego Leśnictwa. Zadaniem konsorcjum jest wykorzystanie zgromadzonej wiedzy inwentaryzacyjnej przy sporządzaniu dokumentacji naukowych, o których mowa w § 56 zarządzenia inwentaryzacyjnego, stosownie do treści umowy pomiędzy tym konsorcjum a Dyrekcją Generalną Lasów Państwowych.

Inwentaryzacja dzięcioła trójpalczastego oraz dzięcioła białogrzbietego

Przy opracowywaniu metodyki inwentaryzacji ww. dzięciołów uwzględniono okoliczność, że:

1) w latach 2014-2015 na zlecenie Lasów Państwowych w Puszczy Białowieskiej została przeprowadzona ich inwentaryzacja;

2) inwentaryzacja, o której mowa w ppkt 1, była reprezentatywna w tym sensie, że pozwoliła na opracowanie dostatecznie silnych (pewnych) zależności pomiędzy:

a) liczebnością występowania obu dzięciołów i innymi ich atrybutami a

b) szczegółową charakterystyką biotopów,

co, z zastosowaniem metod interpolacyjnych i ekstrapolacyjnych, pozwoliło i pozwala na wnioskowanie o populacji generalnej tych dzięciołów, a także o jej terytorialnym rozmieszczeniu;

3) ze względu na termin porozumienia, o którym mowa w § 4 pkt 2, ze względu na behawior dzięcioła białogrzbietego jego inwentaryzacja w roku 2016 (zgodnie ze standardowym postępowaniem metodycznym) nie była możliwa do przeprowadzenia, zaś inwentaryzacja dzięcioła trójpalczastego (także z względu na uwarunkowania związane z fenologią tego gatunku oraz ograniczenia wynikające ze standardowego postępowania metodycznego) musiała z konieczności być ograniczona do terenu Nadleśnictwa Białowieża oraz obrębu Orłówka Białowieskiego Parku Narodowego, przy czym zostało przyjęte założenie metodyczne, że:

a) informacje inwentaryzacyjne o występowaniu dzięcioła trójpalczastego w roku 2016 w porównaniu z danymi dotyczącymi lat 2014 i 2015 zostaną odpowiednio wykorzystane do korekty wyników inwentaryzacji właśnie w latach 2014 i 2015 (i to w odniesieniu do obu gatunków dzięciołów),

b) zależności, o których mowa w ppkt 2, oraz korekta, o której mowa w lit. a, zostaną wykorzystane do wnioskowania o populacji generalnej (rozmieszczenie, kształtowanie się innych atrybutów populacji) obu gatunków dzięciołów według tzw. bilansu otwarcia (tj. wg stanu na rok 2016).

Mając na względzie powyższe, przyjęto, że w roku 2016 ustalanie liczebności dzięcioła trójpalczastego będzie dokonane z zastosowaniem tzw. metody kartowania. Jak wiadomo, metoda ta polega na systematycznym wielokrotnym przeszukiwaniu terenu powierzchni leśnej ukierunkowanemu na wykrywanie obecności osobników dzięcioła lub/oraz jego dziupli lęgowych.

Innymi słowy, w danym roku (w tym przypadku w roku 2016) odbędzie się kilka cykli przeszukiwania terenu Puszczy. W ramach danego cyklu przeszukiwania terenu prace będą prowadzone przez cały dzień ze szczególnym nasileniem prac w godzinach od wschodu słońca do południa oraz od 15.00-16.00 do zachodu słońca. Obserwacje terenowe prowadzone będą bez względu na warunki pogodowe, z pominięciem dni z silnym wiatrem oraz silnymi opadami deszczu. Prace związane z wyszukiwaniem dziupli lęgowych rozpoczynane będą od miejsc, w których w trakcie poprzednich cykli przeszukiwania stwierdzono ptaki kujące dziuple. Będą to miejsca, w których wykrywanie osobników dzięcioła trójpalczastego będzie następowało w pierwszej kolejności. W drugiej kolejności poszukiwania będą prowadzone w rejonach, w których w poprzednich cyklach przeszukiwania terenu stwierdzano obecność dzięcioła trójpalczastego na podstawie jego odgłosów (bębnienie czy żerowanie). W ostatniej kolejności wykrywanie obecności dzięcioła trójpalczastego będzie prowadzone tam, gdzie w poprzednich cyklach przeszukiwania terenu osobników dzięcioła trójpalczastego nie stwierdzano.

Przyjęto następującą szczegółową procedurę postępowania w ramach danego cyklu przeszukiwania terenu:

1) etap wstępny: obserwatorzy (w liczbie od dwóch do czterech) udają się do sąsiadujących ze sobą oddziałów leśnych, tworzących dany rejon badań inwentaryzacyjnych;

2) obserwatorzy poprzez penetrację oddziału, w tym kierując się odgłosami bytowania dzięciołów, dążąc w miarę możliwości do zobaczenia poszczególnych osobników dzięcioła, odnotowują:

a) dokładny czas obserwacji,

b) płeć osobników,

c) wykryte dziuple lęgowe dzięcioła trójpalczastego (ze szczegółowym ich opisem, obejmującym: gatunek drzewa, położenie dziupli na pniu drzewa itd.),

d) współrzędne geograficzne wykrytych osobników lub/oraz dziupli lęgowych.

Jak wiadomo, przy postępowaniu zgodnie z metodą kartowania wnioskowanie o liczebności oraz innych atrybutach populacji danego gatunku awifauny następuje poprzez:

1) nanoszenie na mapę wyników poszczególnych cykli przeszukiwania terenu,

2) stosowanie określonych kluczy logicznego rozumowania (uwzględniającego m.in. wiedzę o terytorialności danego gatunku awifauny i innych elementach jego behawioru, ale także polegającego na procesach czysto mentalnych, np. zasiedlona dziupla jako jednoznaczny identyfikator rewiru itd.).

Wynikiem inwentaryzacji dzięciołów powinno być ustalenie: liczebności, rewirów, struktury płci oraz innych atrybutów tych ptaków według stanu na rok 2016, z uwzględnieniem przestrzennego rozmieszczenia podstawowych rewirów ich bytowania (z podziałem tychże wyników na wyniki odnoszące się do: 1) obszaru objętego działaniami w wykonaniu planu zadań ochronnych, 2) obszarów referencyjnych, 3) obszaru Białowieskiego Parku Narodowego).

Oprócz wyników zbiorczych Instytut Badawczy Leśnictwa będzie obowiązany przekazać Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych kopie "surowych" danych inwentaryzacyjnych z poszczególnych cykli przeszukiwania terenu (dla dokonania niezależnego ich zinterpretowania).

Inwentaryzacja żurawia

W roku 2016, zgodnie z założeniami metodycznymi, inwentaryzacja żurawia w Puszczy Białowieskiej zostanie przeprowadzona na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego. Natomiast dane na temat tego gatunku ściśle w odniesieniu do Białowieskiego Parku Narodowego zostaną pozyskane bezpośrednio z tej jednostki - oczywiście po załatwieniu wszystkich, związanych z tym kwestii formalnych.

Inwentaryzacja, o której mowa w zdaniu poprzedzającym, zostanie dokonana w siłach wyżej wymienionego konsorcjum naukowego, z tym że nastąpi to z pomocą wielu pracowników jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych, świadczących usługi na rzecz Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych.

Prace będą przebiegać według następującej procedury:

1) krok pierwszy: ustalenie 59 punktów nasłuchowych, usytuowanych nierównomiernie na całym obszarze Leśnego Kompleksu Promocyjnego "Puszcza Białowieska", przy dokonywaniu wyboru tych punktów w miejscach charakterystycznych ze względu na behawior tego gatunku (siedliska bagienne i wilgotne, doliny rzeczne, sąsiedztwa zbiorników wodnych);

2) krok drugi: przeprowadzenie do 10 kwietnia nasłuchów w ciągu jednego dnia w godzinach porannych - obserwator rozpoczyna nasłuchy na godzinę przed wschodem słońca i kończy 2 godziny po wschodzie słońca;

3) krok trzeci: aktywne wyszukiwanie osobników żurawia ( w drugiej połowie kwietnia i w maju) według wskazań wynikających z ww. nasłuchów - z podziałem wyników tego wyszukiwania na:

a) zaobserwowane przypadki par ptaków,

b) zaobserwowane przypadki ptaków z młodymi,

c) pojedyncze ptaki dorosłe;

4) krok czwarty: ujęcie wyników wyszukiwania w urządzeniach ewidencyjnych (co zaobserwowano, o której godzinie oraz w którym miejscu).

Wynikiem inwentaryzacji żurawi powinno być ustalenie liczebności oraz innych atrybutów tych ptaków według stanu na rok 2016, z uwzględnieniem przestrzennego rozmieszczenia podstawowych rejonów (rewirów) ich bytowania (z podziałem tychże wyników na wyniki odnoszące się do: 1) obszaru objętego działaniami w wykonaniu planu zadań ochronnych, 2) obszarów referencyjnych).

Oprócz wyników zbiorczych Instytut Badawczy Leśnictwa będzie obowiązany przekazać Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych kopie "surowych" danych inwentaryzacyjnych z poszczególnych cykli przeszukiwania terenu (dla dokonania niezależnego ich zinterpretowania).

Inwentaryzacja orlika krzykliwego

Zgodnie z metodyką orlik krzykliwy będzie przedmiotem inwentaryzacji na terenie całej Puszczy Białowieskiej, łącznie z terenem Białowieskiego Parku Narodowego. Podstawą inwentaryzacji będą oględziny wcześniej rozpoznanych stanowisk lęgowych gatunku tego ptaka, dla których zostały ustanowione pięćsetmetrowe strefy ochronne wokół gniazd. W sezonie lęgowym orlika krzykliwego w tych miejscach zostaną przeprowadzone dwie kontrole tych stref: pierwsza w okresie budowy gniazd i wysiadywania jaj, druga w okresie karmienia młodych. Ponadto podczas inwentaryzacji prowadzone będą obserwacje ptaków tokujących, a także polujących i noszących pokarm do gniazda. Dodatkowo zostaną skontrolowane znane inne potencjalne rewiry lęgowe tych ptaków nie objęte ochroną strefową.

Wynikiem inwentaryzacji orlików krzykliwych powinno być ustalenie liczebności oraz innych atrybutów tych ptaków według stanu na rok 2016, z uwzględnieniem przestrzennego rozmieszczenia podstawowych rejonów (rewirów) ich bytowania (z podziałem tychże wyników na wyniki odnoszące się do: 1) obszaru objętego działaniami w wykonaniu planu zadań ochronnych, 2) obszarów referencyjnych, 3) obszaru Białowieskiego Parku Narodowego).

Oprócz wyników zbiorczych Instytut Badawczy Leśnictwa będzie obowiązany przekazać Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych kopie "surowych" danych inwentaryzacyjnych z poszczególnych cykli przeszukiwania terenu (dla dokonania niezależnego ich zinterpretowania).

Inwentaryzacja bociana czarnego

Inwentaryzacja bociana czarnego obejmie teren całej Puszczy Białowieskiej włącznie z Białowieskim Parkiem Narodowym. Podstawą inwentaryzacji będzie kontrola znanych stanowisk lęgowych gatunku, chronionych w postaci pięćsetmetrowych stref ochronnych wokół gniazda. W sezonie lęgowym odbędą się dwie kontrole tych stref. Pierwsza w okresie budowy gniazd i wysiadywania jaj, druga w okresie karmienia młodych. Ponadto podczas inwentaryzacji prowadzone będą obserwacje ptaków tokujących, a także polujących i noszących pokarm do gniazda. Dodatkowo zostaną skontrolowane znane inne potencjalne rewiry lęgowe tych ptaków nie objęte ochroną strefową.

Wynikiem inwentaryzacji bocianów czarnych powinno być ustalenie liczebności oraz innych atrybutów tych ptaków według stanu na rok 2016, z uwzględnieniem przestrzennego rozmieszczenia podstawowych rejonów (rewirów) ich bytowania (z podziałem tychże wyników na wyniki, odnoszące się do: 1) obszaru objętego działaniami w wykonaniu planu zadań ochronnych, 2) obszarów referencyjnych, 3) obszaru Białowieskiego Parku Narodowego).

Oprócz wyników zbiorczych Instytut Badawczy Leśnictwa będzie obowiązany przekazać Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych kopie "surowych" danych inwentaryzacyjnych z poszczególnych cykli przeszukiwania terenu (dla dokonania niezależnego ich zinterpretowania).

Inwentaryzacja bielika

Inwentaryzacja bielika będzie przeprowadzona na terenie całej Puszczy Białowieskiej. Podstawą inwentaryzacji będzie kontrola znanych stanowisk lęgowych gatunku, chronionych w postaci pięćsetmetrowych stref ochronnych wokół gniazda. W sezonie lęgowym odbędą się dwie kontrole tych stref. Pierwsza w okresie ewentualnych końcowych działań związanych z budową gniazd i wysiadywania jaj, druga w okresie karmienia młodych. Ponadto podczas inwentaryzacji prowadzone będą obserwacje ptaków tokujących, a także polujących i noszących pokarm do gniazda. Dodatkowo zostaną skontrolowane znane inne potencjalne rewiry lęgowe tych ptaków nie objęte ochroną strefową.

Wynikiem inwentaryzacji bielików powinno być ustalenie liczebności oraz innych atrybutów tych ptaków według stanu na rok 2016, z uwzględnieniem przestrzennego rozmieszczenia podstawowych rejonów (rewirów) ich bytowania (z podziałem tychże wyników na wyniki odnoszące się do: 1) obszaru objętego działaniami w wykonaniu planu zadań ochronnych, 2) obszarów referencyjnych, 3)obszaru Białowieskiego Parku Narodowego).

Oprócz wyników zbiorczych Instytut Badawczy Leśnictwa będzie obowiązany przekazać Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych kopie "surowych" danych inwentaryzacyjnych z poszczególnych cykli przeszukiwania terenu (dla dokonania niezależnego ich zinterpretowania).

Inwentaryzacja puchacza

Inwentaryzacja puchacza zostanie przeprowadzona na terenie całej Puszczy Białowieskiej. Podstawą inwentaryzacji będzie kontrola znanych stanowisk lęgowych gatunku, zarówno chronionych w postaci pięćsetmetrowych stref ochronnych wokół gniazda, jak i tych, których nie objęto tego typu ochroną. W sezonie lęgowym odbędą się dwie wieczorno-nocne kontrole stanowisk, połączone z nasłuchami odzywających się ptaków oraz kontrole dzienne po sezonie lęgowym, w celu wykrycia śladów bytności tych ptaków.

Wynikiem inwentaryzacji puchaczy powinno być ustalenie liczebności oraz innych atrybutów tych ptaków według stanu na rok 2016, z uwzględnieniem przestrzennego rozmieszczenia podstawowych rejonów (rewirów) ich bytowania (z podziałem tychże wyników na wyniki odnoszące się do: 1) obszaru objętego działaniami w wykonaniu planu zadań ochronnych, 2) obszarów referencyjnych, 3) obszaru Białowieskiego Parku Narodowego).

Oprócz wyników zbiorczych Instytut Badawczy Leśnictwa będzie obowiązany przekazać Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych kopie "surowych" danych inwentaryzacyjnych z poszczególnych cykli przeszukiwania terenu (dla dokonania niezależnego ich zinterpretowania).

Inwentaryzacja cietrzewia

Inwentaryzacja cietrzewia zostanie przeprowadzona na terenie całej Puszczy Białowieskiej. W związku z tym, że według najlepszej wiedzy naukowej gatunek ten nie występuje obecnie na terenie Puszczy Białowieskiej, prace terenowe zostaną ograniczone do kontroli historycznych stanowisk tego gatunku, prowadzone pod kątem stwierdzenia obecności tych ptaków (stwierdzenia wizualne, ślady bytowania).

Inwentaryzacja włochatki i sóweczki

Inwentaryzacja włochatki i sóweczki zostanie przeprowadzona na terenie całej Puszczy Białowieskiej. Ze względu na odmienną aktywność dobową kontrole dla tych gatunków będą prowadzone w innych porach.

W przypadku sóweczki wabienia zostaną przeprowadzone w godzinach od 16.00 do zmroku, biorąc przy tym pod uwagę, że największą aktywność gatunek ten wykazuje godzinę przed zachodem słońca, do godziny po zmroku. Należy zaznaczyć, że optymalny termin na wykrywanie stanowisk sóweczki przypada od przełomu marca i kwietnia do końca pierwszej dekady kwietnia. Inwentaryzacja w późniejszym okresie nie będzie tak skuteczna.

Kontrole włochatki zostaną przeprowadzone od godziny po zmroku do godz. 1-2 w nocy.

Wyszukiwanie sów opierać się będzie na stymulacji głosem terytorialnym lub/i godowym samca sóweczki oraz włochatki. Stymulacja prowadzona będzie na około 1500 punktów nasłuchowych, w miarę możliwości rozłożonych równomiernie na całej powierzchni (400-500 m). Czas stymulacji głosowej oraz nasłuchu to 10 minut na punkt. Ze względu na duży obszar oraz różnorodność terenową, mogą nastąpić modyfikacje w liczbie oraz lokalizacji punktów nasłuchowych. Pomiędzy punktami, w zależności od trudności terenu, obserwator przemieszczać się będzie samochodem, rowerem lub pieszo.

Pierwsza kontrola planowana jest na kwiecień (16 kwietnia - 24 kwietnia) i dotyczyć będzie wyszukiwania stanowisk obu gatunków. Przewiduje się korzystanie z pomocy osób mieszkających w pobliżu terenu objętego inwentaryzacją. Ich wskazówki mogą w sposób istotny przyspieszyć prace. Druga kontrola przewidywana jest na maj (14 maja - 22 maja), trzecia zaś na czerwiec (pierwsza dekada) i będzie dotyczyć wyszukiwania gniazd z młodymi.

Inwentaryzacja zostanie przeprowadzona przede wszystkim przez, wchodzące w skład wyżej wymienionego konsorcjum naukowego, Stowarzyszenie Ochrony Sów. Członkowie tego stowarzyszenia są bowiem bardzo doświadczonymi ornitologami.

Wynikiem inwentaryzacji ww. sów powinno być ustalenie liczebności oraz innych atrybutów tych ptaków według stanu na rok 2016, z uwzględnieniem przestrzennego rozmieszczenia podstawowych rejonów (rewirów) ich bytowania (z podziałem tychże wyników na wyniki odnoszące się do: 1) obszaru objętego działaniami w wykonaniu planu zadań ochronnych, 2) obszarów referencyjnych, 3) obszaru Białowieskiego Parku Narodowego). Ponadto Stowarzyszenie Ochrony Sów przedłoży opracowanie obejmujące wskazanie potencjalnych zagrożeń dotyczących przedmiotu inwentaryzacji oraz przedstawi zalecenia ochronne.

Oprócz wyników zbiorczych Instytut Badawczy Leśnictwa będzie obowiązany przekazać Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych kopie "surowych" danych inwentaryzacyjnych z poszczególnych cykli przeszukiwania terenu (dla dokonania niezależnego ich zinterpretowania).

Inwentaryzacja muchołówek

Inwentaryzacja muchołówek (białoszyjej oraz małej) zostanie przeprowadzona metodą nasłuchowo-transektową. Podstawową terytorialną jednostką inwentaryzacyjną będzie transekt liniowy o długości łącznej 25 km. W roku 2016 przejścia inwentaryzatorów linią danego transektu będą wykonane czterokrotnie. W trakcie danego przejścia będą odnotowane wszystkie odzywające się osobniki tych gatunków. Odnotowaniu będą podlegały m.in.: 1) data przejścia, 2) gatunek muchołówki, 3) dokładny czas usłyszenia odgłosu wydanego przez ptaka, 4) miejsce, w którym usłyszano odgłos wydany przez ptaka, 5) inne dane zgodne z przyjętą metodyką.

Dane z inwentaryzacji będą wykorzystane do ustalenia tzw. indeksów liczebności muchołówek, czyli wyprowadzenia wskaźników liczebności występowania muchołówek bazujących na odnotowanych odgłosach wydawanych przez osobniki tego gatunku. W wyniku przetwarzania ww. danych będzie ustalona zależność wartości danego indeksu od szczegółowej charakterystyki biotopu miejsca, w którym dokonano nasłuchu. Na tej podstawie będzie można (z zastosowaniem metody ekstrapolacji, interpolacji i metody skupień) zobrazować kształtowanie się i zmienność przestrzenną omawianego indeksu liczebności muchołówek na terenie Puszczy Białowieskiej (z uwzględnieniem wpływu zróżnicowania aktywności ludzkiej w poszczególnych częściach Puszczy: 1) obszar objęty działaniami w wykonaniu planu zadań ochronnych, 2) obszary referencyjne, 3) obszar Białowieskiego Parku Narodowego).

Oprócz opracowania zbiorczego Instytut Badawczy Leśnictwa będzie obowiązany przekazać Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych kopie "surowych" danych inwentaryzacyjnych z poszczególnych przejść transektowych (dla dokonania niezależnego ich zinterpretowania).

8.4. 

Procedura identyfikowania oraz inwentaryzowania gatunków o szczególnych funkcjach wskaźnikowych

Określenie gatunków o szczególnych funkcjach wskaźnikowych nastąpiło w zarządzeniu inwentaryzacyjnym, w tym przede wszystkim w wersecie [24] załącznika nr 1 do tego zarządzenia.

Inwentaryzacją gatunków o szczególnych funkcjach inwentaryzacyjnych na terenie Puszczy Białowieskiej zostaną m.in. objęte następujące gatunki chrząszczy saproksylicznych:

1) zgniotek cynobrowy (Cucujus cinnaberinus Scop.) oraz zgniotek szkarłatny (Cucujus haematodes Erich),

2) ponurek Schneidera (Boros schneideri Panz.),

3) pachnica (Osmoderma sp.).

Decydując się na inwentaryzowanie wyżej wymienionych gatunków chrząszczy, wzięto pod uwagę, że według powszechnie akceptowanych poglądów:

1) występowanie w krajobrazie ww. gatunków świadczy o nieprzerwanej w funkcji czasu biotycznej ciągłości funkcjonalnej nisz ekologicznych, związanych z martwym drewnem w lesie, a tym samym o naturalności biologicznej krajobrazu właśnie z punktu widzenia tychże nisz (gdyby, jak to wynika z poglądów naukowych, w przeszłości nisze te przez długi czas zanikły w danym krajobrazie, oznaczałoby to duże prawdopodobieństwo braku możliwości występowania omawianych gatunków chrząszczy w krajobrazie);

2) występowanie tych gatunków identyfikuje występowanie w krajobrazie pokaźnego zbioru innych organizmów zwierzęcych, w tym gatunków naturowych (są to innymi słowy tzw. gatunki parasolowe: skoro one występują w krajobrazie, to jest to dowód na występowanie całej gamy innych gatunków organizmów zwierzęcych, w tym gatunków naturowych).

W ramach tego zadania przewidziano także poszukiwanie na terenie Puszczy Białowieskiej śladów obecności kozioroga dębosza (Cerambyx cerdo L.), będącego gatunkiem związanym ze stojącymi, żywymi dębami. Ponadto na terenie Nadleśnictwa Białowieża weryfikacji poddane zostaną stanowiska zagłębka bruzdkowanego (Rhysodes sulcatus F.).

Z zastrzeżeniem co do zagłębka bruzdkowanego, inwentaryzacja ww. chrząszczy zostanie przeprowadzona na terenie całej Puszczy Białowieskiej - zasadniczo w około 1000 wydzieleniach leśnych, przy czym będą to wydzielenia leśne, w których zostały zlokalizowane powierzchnie kołowe (por. ryc. 1), jednak inwentaryzacja pachnicy zostanie dokonana we wszystkich miejscach na terenie Puszczy Białowieskiej, w których (ze względu na charakterystykę biotopu) ma ona szanse występować (zasada inwentaryzacji populacji generalnej).

Prace inwentaryzacyjne podzielono na trzy etapy, co wynika z:

1) fenologii owadów objętych inwentaryzacją,

2) rozległości i niedostępności obszaru, a także

3) możliwości zapewnienia odpowiednio przeszkolonej kadry wykonawców.

W ramach etapu I (przewidzianego na kwiecień - czerwiec 2016 r.) będzie przeprowadzona inwentaryzacja zgniotka cynobrowego i ponurka Schneidera. Odbędą się także poszukiwania śladów obecności kozioroga dębosza na terenie Nadleśnictwa Białowieża.

W ramach etapu II (przewidzianego na lipiec 2016 r.) zostanie przeprowadzona inwentaryzacja pachnicy. Inwentaryzacja ta zostanie dokonana według zasady inwentaryzacji populacji generalnej.

W ramach etapu III (przewidzianego na wrzesień - listopad 2016 r.) będzie kontynuowana inwentaryzacja zgniotka, ponurka i kozioroga w tej części Puszczy Białowieskiej, która nie zostanie objęta inwentaryzacją w okresie kwiecień - czerwiec 2016.

Dwa pierwsze z wymienionych gatunków, tj. zgniotek i ponurek, zasiedlają środowisko podkorowe różnych gatunków drzew, stąd ich inwentaryzacja będzie polegała na zdejmowaniu płatów kory i wyszukiwaniu postaci dorosłych oraz larw. Poszukiwania prowadzone będą na martwych drzewach, w liczbie 10 na wydzielenie, z uwzględnieniem składu gatunkowego drzewostanu i preferencji chrząszczy względem stadium rozkładu drewna (lekko poluzowana kora) i co do gatunku drzewa (np. ponurek preferuje sosny i dęby). Zarówno na drzewach stojących, jak i leżących poszukiwania i zliczanie wszystkich osobników prowadzone będą na powierzchni 1 m2. W ten sposób oprócz informacji o występowaniu gatunku lub jego braku zebrane zostaną także dane ilościowe. Podczas poszukiwań odnotowane zostaną podstawowe cechy jakościowe i ilościowe substratu, tj. gatunek drzewa, średnica oraz stopień pokrycia korą, czyli potencjalna powierzchnia zasiedlenia przez inwentaryzowane gatunki w ramach danego drzewa.

W przypadku pachnicy, która zasiedla przede wszystkim obszerne, często niedostępne próchnowiska (np. wysoko położone dziuple, dziuple bez możliwości dostępu itp.), inwentaryzacja zostanie przeprowadzona na podstawie odłowów dorosłych osobników do żywołownych pułapek feromonowych. Wykorzystanie pułapek pozwoli na uniknięcie niszczenia siedliska larw pachnicy. Ponadto należy dodać, iż najczęściej wykonywana inwentaryzacja pachnicy (tj. na podstawie obecności szczątków chrząszczy i odchodów larw) może dawać błędne wnioski odnośnie do występowania tego gatunku. Wynika to z możliwości pomylenia odchodów pachnicy z odchodami innych gatunków próchnojadów, ponadto szczątki i odchody mogą być obecne w próchnowisku przez wiele lat, niekoniecznie wskazując na aktualne jego zasiedlenie przez omawiany gatunek.

Inwentaryzacja pachnicy zostanie przeprowadzona w okresie szczytu pojawu postaci dorosłych tego gatunku - na początku lipca. W pierwszym kroku zostaną wyselekcjonowane wydzielenia, które charakteryzują się występowaniem starszych (>100 lat) drzewostanów, zwłaszcza gatunków liściastych (dąb, lipa), co implikuje duże prawdopodobieństwo obecności drzew dziuplastych. Pułapki zostaną zainstalowane z zachowaniem odległości wynikającej ze zdolności dyspersyjnych pachnicy. Pułapki będą kontrolowane co drugi dzień w okresie dwóch tygodni (szczyt lotu pachnicy), a odłowione chrząszcze zostaną oznakowane, aby uniknąć ponownego ich zliczenia, i wypuszczone. Zebrane w ten sposób dane pozwolą na pełne poznanie areału i liczebności populacji omawianego gatunku na terenie Puszczy Białowieskiej.

W przypadku zagłębka bruzdkowanego weryfikacja stanowisk wykazanych w inwentaryzacji w latach 2006-2007 zostanie przeprowadzona poprzez przeszukiwanie martwych, leżących, silnie rozłożonych kłód (świerk, dąb). Na każdym stanowisku poszukiwania gatunku zostaną zakończone wraz ze znalezieniem pierwszego osobnika lub po przeszukaniu 10 drzew. Poszukiwania wykonane zostaną w pierwszej połowie sierpnia w okresie największej aktywności postaci dojrzałych tego chrząszcza.

W trakcie wykonywania inwentaryzacji ww. gatunków owadów planuje się także przeprowadzenie poszukiwań śladów obecności innego cennego chrząszcza saproksylicznego, tj. kozioroga dębosza.

Gatunek ten związany jest z silnie nasłonecznionymi partiami lasów dębowych, gdzie rozwój larw odbywa się w drewnie pni żywych dębów. Gatunek był w przeszłości notowany na obszarze Puszczy Białowieskiej, jednak od wielu dziesiątków lat nie potwierdzono jego obecności. Zanik kozioroga na tym terenie jest prawdopodobnie następstwem procesów sukcesyjnych, które doprowadziły do pogorszenia warunków jego rozwoju, m.in. poprzez ocienienie pni dębów. Inwentaryzacja gatunku będzie polegała na poszukiwaniu charakterystycznych, dużych otworów wylotowych, a także chodników larwalnych na pniach dębów.

Wynikiem inwentaryzacji ww. chrząszczy powinno być ustalenie liczebności oraz innych atrybutów tych owadów według stanu na rok 2016, z uwzględnieniem przestrzennej zmienności tejże liczebności oraz tychże atrybutów (z podziałem wyników na wyniki odnoszące się do: 1) obszaru objętego działaniami w wykonaniu planu zadań ochronnych, 2) obszarów referencyjnych, 3) obszaru Białowieskiego Parku Narodowego).

Oprócz wyników zbiorczych Instytut Badawczy Leśnictwa będzie obowiązany przekazać Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych kopie "surowych" danych inwentaryzacyjnych (dla dokonania niezależnego ich zinterpretowania).

9. 

Procedura szacowania potencjalnej pojemności nisz ekologicznych, o której mowa w § 21 zarządzenia inwentaryzacyjnego

W ramach inwentaryzacji wskaźnikowej potencjalna pojemność nisz ekologicznych zostanie oszacowana dla zgniotka i ponurka.

Zasadniczo prace w tym zakresie będą wykonane z zachowaniem procedury podanej dla przykładu w § 21 ust. 3 zarządzenia inwentaryzacyjnego, przy czym (dookreślając) całkowite pole powierzchni drzew, stanowiące poszukiwaną pojemność nisz ekologicznych dla zgniotka i ponurka (P), zostanie ustalone z zastosowaniem następującej formuły matematycznej:

[1] P = Σ Sp * (Vm * r) / Vms,

w którym poszczególne symbole oznaczają:

SymbolZnaczenie symbolu
PSzacunkowa wartość pola powierzchni zewnętrznej pni drzew martwych w wydzieleniu, mogąca być potencjalnie zasiedlona przez zgniotka i ponurka w ramach danego wydzielenia leśnego (= potencjalna pojemność nisz ekologicznych dla zgniotka i ponurka w danym wydzieleniu leśnym)
SPOszacowane łączne pole powierzchni odpowiadające potencjalnej pojemności nisz ekologicznych dla zgniotka i ponurka w obrębie danego drzewa (wchodzącego w skład grupy 10 drzew próbnych)
ΣSpŁączna potencjalna pojemność nisz ekologicznych "ulokowanych" na dziesięciu drzewach próbnych
VmsMiąższość łączna 10 drzew próbnych
VmŁączna miąższość drzew martwych w obrębie danego wydzielenia leśnego (wynikająca z pomiaru tych drzew na powierzchniach kołowych, odpowiednio skorygowana w następstwie oględzin wydzieleń leśnych ze zlokalizowanymi w ich obrębie powierzchniami kołowymi)
rWspółczynnik redukujący łączną miąższość drzew martwych w obrębie danego wydzielania leśnego ustalany na podstawie szczegółowej charakterystyki drewna martwego

W tym miejscu nie może ujść uwadze, że stosując bezkrytycznie formułę:

[2] Lt = P/10 * Lp,

w której poszczególne symbole oznaczają:

LtOszacowana liczebność odpowiednio zgniotka lub ponurka w ramach danego wydzielenia leśnego
PJak we wzorze [1]
LpLiczba osobników odpowiednio zgniotka i ponurka zliczona na 10 m2 powierzchni zewnętrznej drzew próbnych (z odkrytą korowiną)

otrzymuje się szacunek maksymalnej liczebności odpowiednio zgniotka i ponurka w obrębie danego wydzielenia leśnego. Do tego szacunku (co zresztą zasygnalizowano w § 21 ust. 3 zarządzenia inwentaryzacyjnego) nie można podchodzić bezkrytycznie, albowiem należałoby z góry założyć występowanie prostej proporcjonalności pomiędzy indeksem liczebności tych gatunków (liczba osobników w przeliczeniu na 1 m 2 powierzchni drzewa próbnego z odsłoniętą korowiną) a polem powierzchni pni drzew martwych, stanowiących potencjalne miejsce bytowania tychże gatunków .

Jest prawdopodobne, że faktycznie będziemy mieli do czynienia z prawidłowością, uwidocznioną na ryc. 2.

grafika

Ryc. 2. Hipotetyczna zależność między potencjalną pojemnością nisz ekologicznych zgniotka, ustaloną na podstawie pomiarów i oględzin 10 drzew próbnych, a indeksem liczebności tego gatunku, wyrażonym liczbą osobników zidentyfikowanych w przeliczeniu na metr kwadratowy powierzchni pnia z odspojoną korowiną

Gdyby taka zależność istotnie się potwierdziła, to od pewnego poziomu wartości P należałoby przyjmować brak wpływu przyrostu tejże wartości na przyrost oszacowanej maksymalnej liczebności zgniotka.

Uwaga: w odniesieniu do działań inwentaryzacyjnych, przewidzianych do wykonawczego kontynuowania w odniesieniu do zgniotka i ponurka w okresie jesiennym, przewiduje się zmodyfikowanie metodyki, polegające na obejmowaniu części drzew próbnych zliczeniem osobników po odspojeniu korowiny na całej powierzchni możliwego bytowania tych owadów.

10. 

Wykaz oraz procedura inwentaryzacji i ustalania cech taksacyjnych poszczególnych warstw lasu

10.1. 

Pomiary dendrometryczne na powierzchniach kołowych

Na powierzchniach kołowych zostaną przeprowadzone pomiary dendrometryczne, polegające na ustaleniu pierśnic i wysokości drzew żywych (oraz krzewów, jeżeli ich pierśnica przekracza nw. wartość graniczną o odpowiedniej grubości).

Pomiarem pierśnic zostaną objęte wszystkie drzewa i krzewy, jeżeli pierśnica tych drzew i krzewów wynosi co najmniej 7 cm, przy czym jednocześnie z tym pomiarem będzie ustalana przynależność gatunkowa tychże drzew i krzewów. W każdym przypadku średnicomierz powinien być sytuowany na wysokości 1,3 m od powierzchni ziemi - w ten sposób, aby dłuższe ramię średnicomierza wskazywało środek powierzchni kołowej (ryc. 3)

grafika

Ryc. 3. Sposób przykładania średnicomierza do pnia drzewa (widok z góry)

Pierśnice drzew i krzewów powinny być ustalane z dokładnością do 1 mm. Każde drzewo i każdy krzew pomierzony powinien być odpowiednio oznaczony dla uniknięcia błędu podwójnego pomiaru. Należy przy tym pamiętać o obowiązku posługiwania się średnicomierzami odpowiednio zrektyfikowanymi.

Oznaczenie wysokości drzew na powierzchni kołowej będzie następować z zastosowaniem, opracowanych przez naukowców, dendrometrów równań stałych krzywych wysokości (tj. równań ustalających wysokość drzewa danego gatunku w drzewostanie jako funkcji jego pierśnicy).

Prace pomiarowe powinny być prowadzone z zastosowaniem procedury, ujętej w ramy schematu, stanowiącego przedmiot ryc. 4.

grafika

Ryc. 4. Procedura określania wysokości drzew na powierzchni kołowej

Pomiar drzew będzie wykonywany za pomocą profesjonalnego wysokościomierza po jego skalibrowaniu (z dokładnością do 0,1 m).

Drzewa, których wysokość będzie mierzona, powinny być oznaczone w terenie znakiem "X" umieszczanym ponad oznaczeniem nanoszonym na nie dla dowodu pomiaru pierśnic.

Wyniki pomiaru wysokości drzew powinny być utrwalane w formularzu, w jego wierszu przeznaczonym dla charakterystyki danego drzewa na powierzchni kołowej. Pełna charakterystyka danego żywego drzewa na powierzchni kołowej powinna obejmować następujące informacje umieszczane w jednym wierszu (w jednym rekordzie) formularza (raptularza): gatunek, pierśnica, piętro wiekowe lub/oraz zgrupowanie wiekowe (jeżeli drzewostan różnowiekowy), wiek piętra lub/oraz zgrupowania wiekowego (jeżeli drzewostan różnowiekowy), wysokość drzewa (jeżeli zostało wytypowane do pomiaru).

Dane dotyczące wysokości drzew i inne dane zawarte w ww. formularzu (raptularzu) będą wykorzystywane do wyboru najbardziej adekwatnego równania krzywej wysokości drzew. Na podstawie tych równań każde drzewo będzie oznaczone pod względem wysokości.

10.2. 

Taksowanie drewna martwego na powierzchniach kołowych

W roku 2016 powierzchnie kołowe zostaną wykorzystane do pomiaru drewna martwego. Będzie obowiązywało następujące rozróżnianie drewna martwego:

1) drewno martwe drzew stojących

a) drewno martwe drzew stojących w całości (posusz),

b) drewno martwe drzew stojących złamanych (złomy);

2) drewno martwe leżące na powierzchni ziemi:

a) części złomów

- wiszące (zwykle dotykające częściowo powierzchni ziemskiej, a częściowo zachowujące jeszcze mechaniczną łączność z pniem),

- leżące na powierzchni ziemskiej,

b) drzewa wywrócone (wykroty, wiatrowały),

c) drzewa ścięte pozostawione in situ,

d) wierzchołki drzew,

e) grube gałęzie.

Drzewa martwe, lecz stojące w całości (tj. w odniesieniu do posuszu), będą poddawane pomiarom, jeżeli ich pierśnica okaże się większa lub równa 7 cm (licząc wraz z grubością kory). W raptularzu (formularzu) będą odnotowywane następujące informacje:

1) gatunek drzewa,

2) pierśnica,

3) wysokość,

4) charakterystyka drewna martwego (o czym dalej).

Drzewa martwe będące złomami będą poddawane pomiarowi, jeżeli:

1) ich wysokość (z zastrzeżeniem pkt 3) przekraczać będzie 1,3 m, a jednocześnie

2) ich grubość (przynajmniej do określonej wysokości, licząc od powierzchni ziemskiej) będzie większa lub równa 7 cm (licząc wraz z grubością kory), a także

3) jeżeli ich wysokość, liczona od powierzchni ziemskiej, nie będzie wprawdzie przekraczać 1,3 m, lecz będzie nie mniejsza niż 0,5 m, a dodatkowo ich grubość w cieńszym końcu będzie równa lub większa niż 7 cm.

W odniesieniu do złomów, w raptularzu (formularzu) będą odnotowywane następujące informacje:

1) wysokość złomu, liczoną od powierzchni ziemskiej, do miejsca złamania (chyba że w tym miejscu grubość drzewa w korze jest mniejsza niż 7 cm; wówczas podaje się wysokość do miejsca, w którym grubość złomu osiąga wartość 7 cm);

2) średnicę złomu.

Drewno martwe leżące na powierzchni ziemskiej i drewno z nimi zrównane będzie zmierzone w tym tylko zakresie, w jakim drewno będzie znajdować się w obrębie powierzchni kołowej (zob. ryc. 5).

Pomiarom będą poddawane te fragmenty drewna martwego, których długość wynosi co najmniej 0,5 m, a grubość w każdym miejscu nie jest mniejsza niż 7 cm (w korze). W formularzu (raptularzu) będą utrwalane następujące informacje: 1) gatunek drzewa (w przypadku braku możliwości określenia gatunku drzew, np. ze względu na stopień rozkładu, identyfikacja będzie ograniczała się do podania, czy jest to gatunek drzewa iglastego czy liściastego), 2) długość fragmentu drzewa od grubszego miejsca do miejsca, w którym danym fragment osiąga grubość wynoszącą 7 cm, 3) grubość fragmentu drewna martwego mierzona w połowie jego długości, o której mowa w pkt 2.

grafika

Ryc. 5. Sposób pomiaru drewna leżącego

Drewno martwe będzie podlegać ocenie ze względu na stopień jego rozkładu. Będzie stosowana skala stopnia rozkładu drewna martwego, będąca przedmiotem tab. 2:

Tab. 2. Charakterystyka stopnia rozkładu drewna martwego

Opis stanu drewna martwegoSkala rozkładu drewna
Drewno nierozłożone - o niezmienionej strukturze drewna, nieporośnięte przez grzybnię lub porosty, w przypadku drzew ściętych o jasnym czole lub przeżywiczonej powierzchni ścięcia1
Drewno częściowo rozłożone - charakteryzuje się występowaniem grzybni lub porostów, ciemnym zabarwieniem czoła, widocznymi śladami zgnilizny na obwodzie lub w części twardzielowej2
Drewno silnie rozłożone - silnie porośnięte przez grzybnię, porosty i mchy, niekiedy z całkowicie rozłożoną częścią bielastą i częściowo zachowaną twardzielą3

Pomiary dendrometryczne na powierzchniach kołowych oraz taksowanie drewna martwego na powierzchniach kołowych będą utrwalane w formularzu (raptularzu), który w pkt 20 niniejszego załącznika przywołano jako wzór 1.

11. 

Drugi etap prac inwentaryzacyjnych

11.1. 

Uzupełniające prace na powierzchniach kołowych

Na przełomie czerwca i lipca 2016 r. na terenie Puszczy Białowieskiej, w siłach Zespołu Inwentaryzacyjnego, będzie przeprowadzony drugi etap prac inwentaryzacyjnych (o czym dalej). Realizacja drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych będzie służyła nie tylko osiągnięciu celów inwentaryzacji wskaźnikowej, lecz również ocenie planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska" (która to ocena będzie w tym przypadku działaniem niezwykle złożonym, o czym dalej), a ponadto zgromadzeniu informacji niezbędnej do wykorzystania inwentaryzacji w Puszczy Białowieskiej do doskonalenia modelu kanadyjskiego, służącego szacowaniu zawartości węgla w poszczególnych częściach lasu.

W trakcie drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych podstawowymi jednostkami terytorialnymi będą wydzielenia leśne - co do zasady te wydzielania, w których zlokalizowane zostały powierzchnie kołowe, przy czym część prac będzie dotyczyć stricte powierzchni kołowych.

Prace inwentaryzacyjne na powierzchniach kołowych w ramach drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych zostaną pod względem metodycznym "oprzyrządowane" w wykonaniu § 6 decyzji, której częścią składową jest niniejszy załącznik.

Wyprzedzająco podaje się co następuje:

1) prace na powierzchniach kołowych w trakcie drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych zostaną poprzedzone oględzinami zdjęć oraz panoramicznego ujęcia filmowego lasu w obrębie poszczególnych powierzchni kołowych;

2) oględziny, o których mowa w pkt 1, będą dokonywane przez członków drużyny, która wykonywała prace na danej powierzchni kołowej;

3) zakres oraz raptularz do ewidencjonowania zjawisk objętych ww. oględzinami ustali Główny Koordynator (po konsultacji z zespołem opiniodawczo-pomocniczym Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych ds. różnorodności biologicznej), uwzględniając m.in. takie zagadnienia, jak wypełnienie ekosystemu leśnego w obrębie powierzchni kołowej podszytem oraz podrostem oraz stan podszytu i podrostu czy utrwalone na zdjęciach oraz ujęciach filmowych osobliwości lub prawdopodobne osobliwości kulturowo-przyrodnicze;

4) zakres oraz raptularz do ujmowania w nim wyników uzupełniających prac na powierzchniach kołowych w ramach drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych ustali Główny Koordynator (po konsultacji z zespołem opiniodawczo-pomocniczym Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych ds. różnorodności biologicznej), uwzględniając m.in. takie zagadnienia, jak charakterystyka ścioły czy uzupełniająca charakterystyka poszczególnych warstw lasu, w tym dokonywana pod kątem profesjonalizacji ww. modelu kanadyjskiego.

11.2. 

Uzupełniające oględziny wydzieleń leśnych

Jak o tym już napomknięto powyżej, na przełomie czerwca i lipca 2016 r. Zespół Inwentaryzacyjny przeprowadzi drugi etap prac inwentaryzacyjnych, przy czym (powtórzmy) w trakcie drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych podstawowymi jednostkami terytorialnymi będą wydzielenia leśne, w których zlokalizowane zostały powierzchnie kołowe.

W ramach drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych nie przewiduje się co do zasady prowadzenia prac dendrometrycznych, a jedynie oględziny wydzieleń leśnych.

Realizacja drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych powinna służyć m.in.: 1) uzupełnieniu danych potrzebnych do oceny stopnia naturalności biologicznej poszczególnych części Puszczy Białowieskiej, 2) lokalizowaniu obiektów dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego (zwanych niezbyt precyzyjnie osobliwościami przyrodniczymi), 3) dostarczeniu informacji potrzebnych do oceny planów zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska", 4) dostarczeniu informacji potrzebnych do dalszej profesjonalizacji ww. modelu kanadyjskiego.

Główny Koordynator, biorąc pod uwagę między innymi: 1) zapisy w SDF-ach oraz planie zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska", 2) wyniki inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej w Lasach Państwowych w roku 2006/7, 3) analizę opisów taksacyjnych wydzieleń leśnych, utrwalonych w odniesieniu do nadleśnictw puszczańskich - ustali te wydzielenia leśne w nadleśnictwach puszczańskich bez zlokalizowanych w nich powierzchni kołowych, które powinny zostać objęte realizacją drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych, ze względu na funkcje celu tychże prac (dopełnienie oceny naturalności biologicznej poszczególnych części Puszczy Białowieskiej, identyfikacja obiektów dziedzictwa kulturowego, a przede wszystkim ocena planów zadań ochronnych oraz dalsza profesjonalizacja modelu kanadyjskiego).

Drugi etap prac inwentaryzacyjnych zostanie "szczegółowo oprzyrządowany" pod względem metodycznym w wykonaniu § 6 decyzji, której częścią składową jest niniejszy załącznik. W szczególności Główny Koordynator (przy konsultacji z zespołem opiniodawczo-pomocniczym Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych ds. różnorodności biologicznej) na okoliczność tego szczegółowego oprzyrządowania metodycznego opracuje materiały szkoleniowe, które przed inicjacją drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych zostaną rozesłane do członków Zespołu Inwentaryzacyjnego. Inicjacja drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych zostanie poprzedzona jednodniowym instruktażem przedwykonawczym.

Wyprzedzająco podaje się co następuje:

1. Oględziny wydzieleń leśnych, mających być terenem działań w ramach drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych, w pierwszej kolejności będą ukierunkowane na ich opis taksacyjny;

* opis taksacyjny, o którym mowa w ppkt 1, będzie dokonany zasadniczo zgodnie z Instrukcją Urządzania Lasu (część I § 19);

* informacje stanowiące ten opis powinny być utrwalane w formularzu (raptularzu), który w pkt 20 niniejszego załącznika przywołano jako wzór 3.

2. Oględziny w ramach drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych będą też służyć - w uzupełnieniu identyfikacji i oceny, jakie będą dokonane na podstawie zdjęć fitosocjologicznych (aspekt wiosenny i letni) - dalszemu identyfikowaniu naturowych siedlisk przyrodniczych na terenie Puszczy Białowieskiej oraz dalszemu ustalaniu odkształcenia stanu tych siedlisk przyrodniczych od stanu wzorcowego;

* przy identyfikowaniu i ocenie siedlisk przyrodniczych zalecane będzie posługiwanie się materiałem poradnikowym, o którym mowa w pkt 21 niniejszego załącznika;

* drużyny dokonujące oględzin wydzieleń pod kątem identyfikowania i oceny stanu siedlisk przyrodniczych będą obowiązane do wyartykułowania koniecznych działań ochronnych, jakie należałoby podjąć celem utrzymania lub przywrócenia należytego stanu ochrony tychże siedlisk;

* sposób utrwalania identyfikowania, oceny oraz zalecanych działań, o których mowa w ppkt 5, ustali Główny Koordynator.

3. Oględziny w ramach drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych będą służyć dalszemu identyfikowaniu gatunków roślin i zwierząt wskaźnikowych (będących przedmiotem identyfikacji w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej), ale także wyszukiwaniu innych istotnych organizmów, takich jak: 1) gatunki naturowe związane z poszczególnymi typami roślinności, 2) gatunki obce/inwazyjne dla danych biotopów, 3) gatunki bardzo rzadkie ze względu na ich naturę lub reliktowość albo wrażliwość na zakłócenie pierwotności lub semipierwotności biotopów;

* szczególna uwaga będzie zwracana na gatunki z rodziny storczykowatych;

* w trakcie dokonywania oględzin szczególną uwagę trzeba będzie zwracać na mikrosiedliska (nisze ekologiczne, luki w drzewostanie, okrajki, a także miejsca antropogenicznie przekształcone, np. pobocza dróg, składnice, zręby, uprawy itp.;

* drużyny dokonujące oględzin będą obowiązane do artykułowania działań koniecznych dla utrzymania lub przywrócenia należytego stanu ochrony gatunków roślin i zwierząt (o których mowa w pkt 3) oraz ich siedlisk;

* odnotowanie gatunków roślin i zwierząt, o których mowa w ppkt 8, jak również postulowanych działań ochronnych będzie dokonywane w raptularzu, który w pkt 20 niniejszego załącznika przywołano jako wzór 5; zidentyfikowane gatunki roślin i zwierząt będą podlegać sfotografowaniu.

4. Oględziny w ramach drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych będą ukierunkowane na identyfikowania obiektów dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego;

* wyniki oględzin w tym zakresie będą utrwalane w raptularzu, który w pkt 20 niniejszego załącznika przywołano jako wzór 4.

12. 

Procedura inwentaryzacji dokonywanej z wykorzystaniem pułapek Barbera

Jak już była o tym częściowo mowa w niniejszym załączniku, inwentaryzacja wskaźnikowa będzie obejmowała zakładanie na części powierzchni kołowych pułapek Barbera. Pułapki zostaną zainstalowane staraniem drużyn inwentaryzacyjnych na powierzchniach kołowych.

Mając na względzie:

1) minimalizację negatywnego wpływu odłowu owadów epigeicznych z wykorzystaniem pułapek Barbera, ale także

2) przyjęte cele prac inwentaryzacyjnych (m.in. porównanie SBO biegaczowatych w lasach użytkowanych gospodarczo oraz w lasach poddanych długotrwałej ochronie biernej)

- ich liczbę postanowiono ograniczyć do niezbędnego minimum. Na terenie ścisłej ochrony przyrody w Parku Narodowym pułapki zostaną wyłożone wyłącznie na powierzchniach wchodzących w skład sieci powierzchni założonych w ramach projektu ForBioSensing (powierzchnie w siatce 1300 na 1300 metrów - około 30 pułapek).

Mimo tego ograniczenia zainstalowanych zostanie około 720 pułapek. Z uwagi na tak dużą ich liczbę i związany z tym brak fizycznej możliwości przeprowadzenia wystarczająco częstych kontroli, niemożliwe jest wykorzystanie pułapek żywołownych. Z tego względu przewiduje się wykorzystanie pułapek zawierających glikol etylenowy jako środek konserwujący odłowione owady i inne organizmy (około 100 ml/pułapkę). Powyżej pojemnika z glikolem (pojemnik o objętości około 1 litra) zostanie umieszczony lejek, co pozwoli na uniknięcie odławiania i uśmiercania niepożądanych grup organizmów (np. myszy, jaszczurek, żab). Ponadto pułapki zostaną wyposażone w daszek zabezpieczający przed opadami deszczu i zanieczyszczeniami.

W uzasadnieniu dla wyboru tej metody należy stwierdzić, że zasięg przestrzenny pułapek Barbera jest dość ograniczony. Zważywszy, że będą one rozlokowane w więźbie 1300 na 1300 metrów, można przyjąć że ich wpływ na skład gatunkowy oraz liczebność tej grupy owadów będzie nieistotny. Alternatywą dla tego rozwiązania mógłby być (niezwykle pracochłonny i absorbujący) wariant instalowania pułapek żywołownych, który co prawda pozwala na zachowanie przy życiu przynajmniej części owadów, jednak ma też pewne mankamenty. Po pierwsze, wymaga częstych kontroli, co niesie za sobą ryzyko zawleczenia na odzieży lub obuwiu niepożądanych gatunków roślin, po drugie, może być przyczyną uzyskania nieco odmiennych wyników (np. zjadanie osobników). Bardzo istotne jest również to, że żywołowny sposób zbioru danych ograniczony tylko do terenu Parku Narodowego (z absolutnym brakiem fizycznej możliwości zastosowania takiego rozwiązania na terenie nadleśnictw puszczańskich) sprawiłby, że porównywalność wyników uzyskanych w obszarze ochrony ścisłej z wynikami z pozostałej części Puszczy byłby co najmniej dyskusyjny.

Pułapki będą kontrolowane i opróżniane w comiesięcznych odstępach od czerwca do września (4 kontrole), tj. w okresie największej aktywności chrząszczy epigeicznych. Odłowione organizmy będą umieszczane w odpowiednio oznakowanych pojemnikach (np. moczówka z numerem pułapki/powierzchni), a następnie przesyłane do laboratorium, gdzie materiał zostanie oczyszczony, wypłukany czystą wodą, a następnie osobniki chrząszczy z rodziny biegaczowatych zostaną oznaczone do gatunku. Uzyskane na podstawie średniej masy osobniczej przypisanej do gatunku współczynniki SBO dla każdej powierzchni zostaną zestawione w bazie danych, a następnie przekazane do analiz. Ponadto do gatunku zostaną oznaczone chrząszcze z rodziny kusakowatych, a wszystkie odłowione stawonogi będą zakonserwowane.

Opróżnianie pułapek, oznaczanie SBO oraz identyfikacja gatunkowa odłowionych organizmów będzie obowiązkiem Instytutu Badawczego Leśnictwa. Oprócz wyników zbiorczych Instytut Badawczy Leśnictwa będzie obowiązany przekazać Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych kopie "surowych" danych inwentaryzacyjnych (dla dokonania niezależnego ich zinterpretowania).

13. 

Procedura poboru próbek gleby oraz próbek ścioły

Z terenu powierzchni kołowych (w liczbie około 720, tj. na co drugiej powierzchni kołowej) pobierane będą trzy rodzaje próbek:

1) jedna próbka próchnicy nadkładowej (ścioły), z powierzchni 625 cm2, do określenia suchej masy próchnicy, w kg na m2;

2) cztery próbki o nienaruszonej strukturze, pobrane z odkrywki glebowej z warstw 0-10, 10-20, 20-40 oraz 40-100 cm, do określenia gęstości objętościowej gleby, w g na cm3;

3) pięć próbek zbiorczych, każda składająca się z 5 próbek pojedynczych, pobranych z próchnicy nadkładowej (ścioły) oraz z poziomów 0-10, 10-20, 20-40 i 40-100 cm, do oznaczenia zawartości węgla organicznego, w g na kg gleby.

13.1. 

Lokalizacja miejsc poboru próbek

W celu lokalizowania miejsc poboru próbek glebowych będzie stosowana następująca procedura:

1) w punkcie będącym środkiem powierzchni kołowej będzie ustalany kierunek północ - południe oraz wschód - zachód 4 ;

2) w kierunku na południe będą wyznaczane dwa punkty, leżące w odległości od granicy powierzchni kołowej około 2-4 metrów oraz około 6 metrów;

3) w kierunkach na północ, wschód i zachód będą wyznaczane po jednym punkcie, z których każdy powinien znajdować się w odległości około 2-4 metrów od granicy powierzchni kołowej.

Punkty te będą miejscami, w których będą pobierane próbki glebowe. Schemat usytuowania tych miejsc obrazuje ryc. 6.

grafika

Ryc. 6. Schemat usytuowania miejsc poboru próbek glebowych

Miejsca poboru próbek będą lokalizowane w punktach reprezentatywnych dla całej powierzchni kołowej. Powinny to być miejsca wolne od nor, wykrotów, ścieżek zwierzęcych, itp. Ponadto powinny być one położone co najmniej 1 m od pnia najbliższego drzewa.

13.2. 

Szczegółowy sposób pobierania i dostarczania próbek

Próbka próchnicy nadkładowej (ścioły) będzie pobierana przy użyciu kwadratowej ramki metalowej o wymiarach wewnętrznych 25 x 25 cm. Pobór będzie pobierany z miejsca, w którym zlokalizowana będzie odkrywka glebowa. Z miejsca tego będą zbierane gałązki, szyszki, świeżo opadłe igliwie lub/oraz świeżo opadłe liście (tak, aby była to zewnętrzna powierzchnia poziomu glebowego O1, zwanego "surowiną"). Do tak oczyszczonego miejsca będzie przykładana ww. ramka metalowa. Z obrębu tej ramki będzie do woreczka płóciennego wybierana próchnica nakładowa - tak, aby w woreczku znalazła się cała próchnica, jednak bez części mineralnych z warstwy leżącej poniżej ścioły, ważąc przy tym na to, że ilość próchnicy nadkładowej będzie różna w zależności od siedliska (najwięcej w siedliskach borów, nieco mniej w siedliskach borów mieszanych, bardzo mało lub nawet brak w siedliskach lasów mieszanych i zupełny brak w siedliskach lasów). Próbka będzie opisywana ołówkiem na dwóch białych, papierowych etykietkach, według następującego schematu: numer powierzchni/SM. Jedna etykietka będzie wkładana do woreczka, druga będzie przymocowywana do jego wiązania.

Odkrywka glebowa będzie wykonywana w miejscu oznaczonym na ryc. 6 za pomocą symbolu Δ (tj. w miejscu, z którego będzie pobierana surowina. Każda odkrywka będzie miała wymiary 100 x 60 x 105 cm. Po wykopaniu odkrywki (z zachowaniem dużej ostrożności), za pomocą bardzo ostrego szpadla będzie wygładzana (ścinana) południowa ściana pionowa (od strony północnej będą natomiast formowane schodki). Będzie zwracana uwaga na to, aby podczas formowania ściany południowej (jako ściany czołowej) nie dochodziło do zmiany gęstości gleby, Ściana czołowa będzie fotografowana.

Ze ściany czołowej odkrywki glebowej będą pobierane próbki glebowe o nienaruszonej strukturze. Będą one służyć do określenia gęstości objętościowej gleby. Na ścianie czołowej będą odmierzane 5 , poczynając od góry, i oznaczane warstwy o miąższości 0-10, 10-20, 20-40 oraz 40-100 cm. Próbki o nienaruszonej strukturze będą pobierane za pomocą cylinderków stalowych o objętości 100 cm3 ze środka miąższości każdej z warstw - tak, aby w wypadku warstwy 0-10 cm środek obwodu cylinderka znajdował się odpowiednio 5 cm (warstwa 0-10), 15 cm (warstwa 10-20), 30 cm (warstwa 20-40) oraz 70 cm (warstwa 40-100) poniżej punktu zerowego. Będzie zwracana uwaga na to, aby cylinderek był wciskany prostopadle do ściany czołowej, a podczas wciskania/ wbijania w ścianę nie był przechylany na boki. Cylinderek napełniony glebą będzie wyciągany ze ściany bocznej z dużą ostrożnością, nadmiar gleby będzie usuwany ostrym nożem (z reguły od strony zaostrzonej krawędzi cylinderka). W razie konieczności (nieudanej próby poboru próbki) pobór próbek gleby będzie powtarzany w innym, nienaruszonym miejscu ściany czołowej (oczywiście z zachowaniem warunku odległości od punktu zerowego). Torebki te będą opisywane wodoodpornym flamastrem z użyciem następujących symboli: 1) numer powierzchni kołowej/D-0-10; 2) numer powierzchni kołowej/D-10-20; 3) numer powierzchni kołowej/D-20-40; 4) numer powierzchni kołowej/D-40-100. Zawartość cylinderków, z zachowaniem dużej ostrożności, będzie umieszczana w odpowiednich torebkach. Torebki będą przechowywane i przewożone do laboratorium w warunkach wykluczających ich uszkodzenie

Próbki zbiorcze do oznaczenia zawartości węgla organicznego będą pobierane z użyciem pięciu wiader plastikowych o pojemności 10 litrów. Wiadra te będą oznaczane za pomocą następujących symboli: 1) Ofh (wiadro do umieszczania surowiny); 2) 0-10 (wiadro do umieszczania gleby z warstwy 0-10); 3) 10-20; 4) 10-20 i 5) 40-100.

Miejscami poboru próbek będą miejsca oznaczone na ryc. 5 za pomocą gwiazdki oraz miejsce odkrywka glebowa. W pierwszej kolejności będą pobierane próbki surowiny. Zanim to będzie następowało, miejsca poboru próbek oznaczone gwiazdką będą oczyszczane poprzez usunięcie gałązek, szyszek, świeżo opadłego igliwia lub/oraz liści. Z tak oczyszczonych miejsc (z miejsc oznaczonych na schemacie za pomocą gwiazdek oraz z miejsca w pobliżu odkrywki) do plastikowego wiadra oznaczonego symbolem Ofh będzie pobierana próchnica nadkładowa. W każdym z wyżej wymienionych miejsc (oznaczonych na schemacie gwiazdkami) będzie to dokonywane w ten sposób, aby nie następowało naruszenie struktury gleby poniżej surowiny. W miejscu, w którym wykonano odkrywkę, surowina będzie pobierana albo świdrem, albo łopatką (jednak w takiej ilości, w jakiej surowina jest pobierana w miejscach oznaczonych gwiazdkami za pomocą świdra glebowego).

Materiał glebowy (próchnica nakładowa zgromadzona w wiadrze z pięciu miejsc) będzie bardzo dokładnie wymieszany. Po takim wymieszaniu, w woreczku płóciennym będzie umieszczany 1 litr próchnicy nakładowej. Tak pobrana próbka glebowa będzie opisywana z użyciem papierowych etykietek - z użyciem następującego symbolu: "numer powierzchni kołowej". Do opisu etykietek będzie używany ołówek. Jedna etykietka będzie wkładana do woreczka, druga zaś będzie przytwierdzana do wiązania woreczka.

W podobny sposób będą pobierane próbki zbiorcze z warstw 0-10, 10-20, 20-40 i 40-100 cm, z tym że:

1) w miejscu zlokalizowania odkrywki glebowej próbki o naruszonej strukturze z warstw: 0-10, 10-20, 20-40 oraz 40-100 będą pobierane łopatką ze ściany danej odkrywki glebowej (każdorazowo w takich ilościach, w jakich następuje to przy użyciu świdra glebowego);

2) w woreczku płóciennym należy umieszczać nie 1 litr, lecz około 0,5 kg próbki gleby mineralnej (po wymieszaniu w wiadrze materiału z pięciu pobrań).

W wypadku gleb kamienistych do poboru próbek będą mogły być używane szpadle. W takim przypadku będzie przestrzegana zasada pobierania z każdego miejsca takiej ilości materiału, jaką pobiera się przy użyciu świdra glebowego.

13.3. 

Odmienność postępowania na obszarze ochrony ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego (BPN)

Mając na względzie ograniczenie do niezbędnego minimum wpływu prowadzonych działań inwentaryzacyjnych na obszarze ochrony ścisłej BPN, ale też uwzględniając potrzebę osiągnięcia zakładanych celów tych działań, ograniczono powierzchnie, na których pobrane zostaną próby glebowe (uwzględnione zostaną tylko te powierzchnie, które równocześnie wchodzą w skład siatki powierzchni założonych w ramach projektu ForBioSensing; będzie to zatem tylko 30 powierzchni kołowych). Dzięki temu możliwe będzie powiązanie wyników uzyskanych w ramach ww. projektu z działaniami realizowanymi na podstawie niniejszej metodyki. Takie rozwiązanie stanowi też niezbędne minimum pozwalające na osiągnięcie zakładanych celów (m.in. określenie/porównanie konsekwencji ochrony biernej i gospodarki leśnej). Dla zminimalizowania wpływu przedmiotowych prac na biocenozy tej części PN przyjęto, odmienne niż w lasach gospodarczych, rezerwatach i obszarze ochrony częściowej BPN, rozwiązania: szerokość odkrywki ograniczona zostanie do niezbędnego minimum (szerokość i głębokość odkrywki pozwalająca na pobranie próbki z maksymalnej głębokości - 70 cm. W praktyce oznaczać to będzie odkrywkę o wymiarach około 30-40 cm szerokości i około 80 cm długości i głębokości). Substrat glebowy wykładany będzie na płachtę płócienną o wymiarach około 1,5 x 2 m rozłożoną bezpośrednio przy dłuższym boku odkrywki. Gleba wykładana będzie w następującej kolejności: pierwsza warstwa (głębokość szpadla) od zewnętrznej strony płachty, kolejne warstwy coraz bliżej krawędzi odkrywki. Zasypywanie odkrywki polegać będzie na zsuwaniu warstw do odkrywki w odwrotnej kolejności z zachowaniem (na ile to możliwe) zgodności poziomów genetycznych gleby. Ściółka (surowina Ol - generalnie ściółka liściasta) zsunięta zostanie na stronę przeciwną niż płachta, po zasypaniu odkrywki zostanie ona przełożona na pierwotne miejsce. W przypadku próchnic typu mor, moder-mor, a nawet moder (jeśli będzie to możliwe) wycięta zostanie "ramka" razem z krzewinkami i warstwą mszystą, która zostanie delikatnie odwrócona i odłożona na stronę przeciwną niż płachta. Ostatnią czynnością na odkrywce będzie "odwrócenie" wyciętego fragmentu "darni" na pierwotne miejsce. Dzięki powyższej metodyce przeprowadzone działania nie powinny pozostawić widocznych śladów na powierzchni, nie będą też stwarzać zagrożenia np. ze strony inwazyjnych gatunków obcych. Ingerencja ograniczona zostanie do niezbędnego minimum.

Dla zminimalizowania odwiertów na biocenozę tej części PN przyjęto dodatkową (w stosunku do lasów gospodarczych, rezerwatów i obszaru ochrony częściowej BPN) procedurę. Mianowicie, kolejne odwierty (po pobraniu niezbędnej próbki gleby) wykładane będą kolejno na płócienną płachtę, a następnie - licząc od najgłębszej - zostaną ręcznie zwrócone do wywierconego otworu. Ostatnią czynnością będzie przykrycie otworu ściółką lub mchem. Dzięki temu negatywny wpływ zostanie ograniczony do niezbędnego minimum, a ślady przeprowadzonych działań nie powinny być widoczne na gruncie.

13.4. 

Uwagi końcowe

Próbki glebowe będą pobierane przez drużyny wyodrębniane w ramach Zespołu Inwentaryzacyjnego. Prace laboratoryjne będą wykonywane przez Instytut Badawczy Leśnictwa.

Oznaczanie próbek będzie dokonywane z użyciem etykiet, których wzór (do odpowiednich modyfikacji praktycznych) został przywołany w pkt 20 (zob. wzór nr 2 w pkt 20 niniejszego załącznika).

Po zakończeniu poboru próbek odkrywki glebowe będą zasypane z zachowaniem kolejności warstw i poziomów glebowych.

Wszystkie woreczki płócienne z próbkami zbiorczymi, dotyczące danej powierzchni kołowej, będą wiązane razem. Pozostały materiał glebowy dotyczący danej powierzchni kołowej (torebki z cylinderkami oraz woreczek z próbką próchnicy nakładowej) będzie grupowany wraz z ww. woreczkami zawierającymi próbki zbiorcze. Ułatwi to identyfikację i porządkowanie próbek w laboratorium.

Próbki w woreczkach będą przechowywane w przewiewnym, zadaszonym miejscu, w jednej warstwie, a po zgromadzeniu ich w ilości odpowiedniej do transportu, jak najszybciej będą przekazywane do Instytutu Badawczego Leśnictwa pod adresem: Laboratorium Chemii Środowiska Przyrodniczego IBL, ul. Braci Leśnej 3, 05-090 Sękocin Stary.

Po przeprowadzeniu prac laboratoryjnych próbki będą podlegały bezpiecznemu przechowywaniu - z uwzględnieniem okoliczności, że jest wielce prawdopodobne, że zostaną one wykorzystane do badań genetycznych na okoliczność identyfikowania mikroflory i mikrofauny mającej znaczenie przy ocenie naturalności biologicznej krajobrazu Puszczy Białowieskiej.

14. 

Procedura dokonywania inwentaryzacji obiektów dziedzictwa kulturowego

W wykonaniu § 25 zarządzenia inwentaryzacyjnego, w roku 2016, w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej na terenie Puszczy Białowieskiej, zostaną rozpoczęte prace polegające na inwentaryzacji i wstępnej ocenie naukowej obiektów dziedzictwa kulturowego.

Prace te będą prowadzone przez wyżej wymienione konsorcjum, przy głównej roli Instytutu Badawczego Leśnictwa. Będą prowadzone w zintegrowaniu z inwentaryzacją tzw. osobliwości przyrodniczo-kulturowych, która będzie wykonywana przez Zespół Inwentaryzacyjny w ramach drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych, przewidzianych na okres końca czerwca i lipca 2016 r., a także w zintegrowaniu ze studiami archiwalnymi, o których mowa w § 26 zarządzenia inwentaryzacyjnego.

Inwentaryzacja obiektów dziedzictwa kulturowego zostanie pod względem metodycznym "szczegółowo oprzyrządowana" w wykonaniu § 6 decyzji, której częścią składową jest niniejszy załącznik. Wyprzedzająco podaje się co następuje:

1) prowadzone przez ww. konsorcjum naukowe działania inwentaryzacyjno-badawcze w pierwszej kolejności będą opierać się na technologii lotniczego skanowania laserowego terenu Puszczy Białowieskiej, w tym z wykorzystaniem:

a) materiału będącego już w zasobach m.in. Instytutu Badawczego Leśnictwa,

b) materiału, jaki zostanie zgromadzony w następstwie nalotów samolotowych w roku 2016;

2) materiał skaningowy będzie poddany szczegółowej analizie w celu postawienia hipotez co do występowania w poszczególnych miejscach Puszczy Białowieskiej materialnych obiektów dziedzictwa kulturowego;

3) konsorcjum naukowe będzie systematycznie zasilane w wiedzę, będącą pokłosiem ww. inwentaryzacji tzw. osobliwości przyrodniczo-kulturowych oraz studiów archiwalnych (zob. pkt 16 niniejszego załącznika);

4) niezależnie od powyższego, konsorcjum przeprowadzi własne studia polegające na kwerendzie istniejącej dokumentacji zabytkoznawczej oraz archeologicznej dotyczącej Puszczy Białowieskiej;

5) dane, o których mowa w ppkt 3 i 4, posłużą do dalszej konkretyzacji hipotez stawianych na podstawie analizy zobrazowań skaningowych terenu Puszczy Białowieskiej, a także posłużą do zidentyfikowania miejsc badań terenowych niezidentyfikowanych na podstawie skaningu lotniczego;

6) badania terenowe, o których mowa w ppkt 5, będą ukierunkowane na wstępną ocenę naukową występowania obiektów dziedzictwa kulturowego; ocena ta będzie polegała na udzieleniu odpowiedzi na pytania:

a) czy odpowiednio: uwidocznienia na zobrazowaniach skaningowych terenu Puszczy oraz przekazy utrwalone w różnych materiałach archiwalnych odpowiadają bytom materialnym znajdującym się na powierzchni lub pod powierzchnią ziemi terenu Puszczy Białowieskiej?,

b) czy osobliwości przyrodniczo-kulturowe zinwentaryzowane przez Zespół Inwentaryzacyjny w ramach drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych oraz byty materialne, których istnienie zostanie potwierdzone po udzieleniu pozytywnej odpowiedzi na pytanie w lit. a - to obiekty dziedzictwa kulturowego, będące wytworami lub pozostałościami po wytworach rąk ludzkich?,

c) jaka jest charakterystyka tych ewentualnych wytworów rąk ludzkich, w szczególności czy świadczą one o prowadzeniu na terenie Puszczy Białowieskiej w przeszłości działalności wytwórczej lub osadniczej (a jeżeli tak, to jakiej)?;

7) badania terenowe w roku 2016 będą miały charakter głównie nieinwazyjny; będą one polegały na oględzinach oraz głównie nieinwazyjnej penetracji określonych miejsc za pomocą specjalistycznego sprzętu;

8) wynikiem prac będzie przede wszystkim zestawienie tabelaryczne o następującej strukturze danych:

Miejsce badań terenowych

(adres leśny)

Sposób wstępnej identyfikacji obiektu (z podziałem na analizę lotniczych zobrazowań skaningowych terenu Puszczy lub/oraz wyniki inwentaryzacji osobliwości przyrodniczo- kulturowych lub/oraz wyniki studiów archiwalnych własnych lub/oraz wyniki studiów archiwalnych, o których mowa w pkt 16 niniejszego załącznika)Streszczenie studiów archiwalnych odnoszących się do danego obiektuHipoteza robocza dotycząca danego obiektu dokonanaMetodyka zastosowanych badań terenowych (w tym użyty sprzęt); opis przebiegu badań terenowychWyniki badań terenowych z podaniem dokonanego rozpoznania obiektu i jego datowania.

Wnioski na temat działalności wytwórczej oraz osadnictwie na terenie Puszczy Białowieskiej.

Wnioski co do potrzeby przyszłych badań w zakresie zabytkoznawstwa, w tym archeologii

9) wynikiem prac będzie ponadto zobrazowanie mapowe aktywności ludzkiej na terenie Puszczy Białowieskiej w funkcji czasu.

15. 

Procedura wyrywkowej kontroli post factum działań inwentaryzacyjnych

Wyrywkowa kontrola będzie przeprowadzona w wykonaniu § 22 zarządzenia inwetaryzacyjnego. Zostanie ona przeprowadzona po zakończeniu wykonywania zdjęć fitosocjologicznych (aspekt letni) oraz po zakończeniu drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych.

"Oprzyrządowanie" tej kontroli pod względem metodycznym nastąpi w wykonaniu § 6 decyzji, której częścią składową jest niniejszy załącznik.

16. 

Procedura prowadzenia studiów archiwalnych, o których mowa w § 26 zarządzenia inwentaryzacyjnego

Obowiązek wykonania studiów archiwalnych, o których mowa w § 26 zarządzenia inwentaryzacyjnego, będzie spoczywał na Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie, przy czym OKL będzie korzystał z pomocy Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku, nadleśnictw puszczańskich, Zakładu Informatyki Lasów Państwowych, Leśnej Komisji Kombatanckiej, Zespołu Duszpasterskiego, a także usługodawców zewnętrznych, w tym m.in.:

1) Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej;

2) Białowieskiego Parku Narodowego;

3) odpowiednika BPN po stronie białoruskiej;

4) Krajowego Ośrodka Badania i Dokumentowania Zabytków;

5) archiwów państwowych (w tym Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych; Narodowego Archiwum Cyfrowego, Archiwum Państwowego w Białymstoku);

6) wybranych muzeów państwowych oraz samorządowych;

7) Sejmu RP;

8) bibliotek publicznych i niepublicznych;

9) instytucji, w tym instytucji naukowych, zajmujących się badaniami archeologicznymi oraz gromadzeniem wiedzy o zabytkach i ich umiejscowieniu;

10) instytucji naukowych zajmujących się badaniami historycznymi na temat Puszczy Białowieskiej;

11) instytucji kościelnych i związków wyznaniowych funkcjonujących na terenie Puszczy Białowieskiej lub w jej granicach;

12) innych usługodawców zewnętrznych, którzy zostaną zidentyfikowaniu w następstwie ogłoszenia publicznego.

"Oprzyrządowanie" studiów archiwalnych pod względem metodycznym nastąpi w wykonaniu § 6 decyzji, której częścią składową jest niniejszy załącznik. Wyprzedzająco podaje się, co następuje:

1) OKL zidentyfikuje oraz wyszczególni, a następnie będzie systematycznie wykorzystywał na potrzeby studium archiwalnego, wszelkie znajdujące się we władaniu tego zakładu zasoby materialne i niematerialne na temat Puszczy Białowieskiej i jej historii;

2) OKL, działając w imieniu Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, zwróci się do:

a) Krajowego Duszpasterza Leśników,

b) Krajowego Komendanta Leśnej Komisji Kombatanckiej z zapytaniem co do możliwości pomocy odpowiednio Zespołu Duszpasterskiego oraz Leśnej Komisji Kombatanckiej w realizacji studium archiwalnego;

3) biorąc pod uwagę uzyskane odpowiedzi na zapytanie, o którym mowa w ppkt 2, OKL zawrze, w imieniu Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, porozumienie z Zespołem Duszpasterskim oraz Leśną Komisją Kombatancką w sprawie pomocy w realizacji studium archiwalnego;

4) OKL, głównie na podstawie wykazów dostępnych w sieci internetowej, sporządzi zestawienie wszelkich publikacji na temat Puszczy Białowieskiej i jej historii, mogących zgodnie z tytułem tych publikacji mieć znaczenie przy realizacji studium archiwalnego;

5) OKL przygotuje projekt i doprowadzi do upublicznienia (rozpropagowania) przesłania medialnego, będącego apelem do wszystkich osób fizycznych i jednostek organizacyjnych mogących w jakikolwiek sposób pomóc w realizacji studium archiwalnego o zwrotne zgłoszenie zakresu tej pomocy;

6) biorąc pod uwagę odzew na ww. apel, OKL zwróci się do osób fizycznych i jednostek organizacyjnych o udzielenie przedmiotowej pomocy i będzie jej beneficjentem;

7) OKL skieruje zapytanie co do możliwości wykonania usługi, a po uzyskaniu pozytywnej odpowiedzi zwróci się do określonych bibliotek publicznych i niepublicznych, a także wszelkich innych instytucji, o wyświadczenie usługi, polegającej na sporządzeniu wykazów pozycji piśmiennictwa na temat Puszczy Białowieskiej i jej historii, i będzie jej beneficjentem;

8) OKL, m.in. na podstawie zestawienia, o którym mowa w ppkt 4, oraz wykazów, o których mowa w ppkt 7, zgromadzi w formie numerycznej lub analogowej wszelkie zidentyfikowane publikacje na temat Puszczy Białowieskiej i jej historii;

9) OKL przeprowadzi analizę wyżej wymienionych publikacji i sporządzi w jej wyniku zestawienie tabelaryczne na temat dat, miejsc i charakteru zdarzeń, będących przejawem aktywności ludzkiej na terenie Puszczy Białowieskiej;

10) OKL, poprzez kwerendę aplikacji stanowiących systemy informacji prawnej, sporządzi wykaz oraz doprowadzi do pozyskania wszelkich aktów prawnych dotyczących Puszczy Białowieskiej oraz gospodarki leśnej tu prowadzonej;

11) OKL, za pośrednictwem ministra właściwego ds. środowiska, zwróci się w imieniu Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych do Marszałka Sejmu z prośbą o sporządzenie przez podległe mu bezpośrednio lub pośrednio służby o zidentyfikowanie, skatalogowanie oraz udostępnienie wszelkich aktów prawnych, dotyczących Puszczy Białowieskiej, jej historii oraz prowadzonej w niej działalności leśnej - od aktów najwcześniejszych, nie wyłączając aktów prawnych wydanych w okresie II wojny światowej przez okupantów;

12) OKL zgromadzi akty prawne, o których mowa w ppkt 11, jeżeli zostaną przesłane do tego zakładu w wykonaniu prośby, o której mowa w pkt 11;

13) OKL, na podstawie aktów prawnych, o których mowa w pkt 10 i 12, odtworzy w funkcji czasu podział Puszczy Białowieskiej na nadleśnictwa, a także zidentyfikuje różne przejawy aktywności ludzkiej na terenie Puszczy, wynikające z domniemanego wykonania tychże aktów prawnych;

14) OKL zwróci się z prośbą do Krajowego Ośrodka Badania i Dokumentowania Zabytków oraz wszelkich instytucji zajmujących się badaniami archeologicznymi lub identyfikowaniem zabytków nieruchomych o udostępnienie wszelkiej dokumentacji archeologicznej oraz zabytkoznawczej dotyczącej Puszczy Białowieskiej, a w takim zakresie, w jakim prośba taka zostanie spełniona, będzie jej beneficjentem na potrzeby studium archiwalnego;

15) OKL, w wykonaniu porozumienia z Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych w Białymstoku, nadleśnictwami puszczańskimi, Zakładem Informatyki Lasów Państwowych oraz Biurem Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, zleci tym jednostkom wykonanie odpowiednio usługi wewnątrzinstytucjonalnej lub zewnętrznej, polegającej na:

a) sporządzeniu zestawienia wszystkich planów urządzenia lasu wykonanych od najdawniejszych czasów dla nadleśnictw i innych jednostek organizacyjnych prowadzących tu gospodarkę leśną,

b) ustaleniu, z możliwie najdokładniejszą identyfikacją pod względem adresu leśnego, działań w zakresie działalności wytwórczej, zrealizowanych od najwcześniejszych lat w poszczególnych częściach Puszczy Białowieskiej;

16) OKL sporządzi opracowanie będące identyfikacją "obciążenia" w funkcji czasu Puszczy Białowieskiej działalnością ludzką.

17. 

Procedura oceny planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska"

Aktualnie w nadleśnictwach puszczańskich obowiązuje plan zadań ochronnych ustalony dla obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska".

Zgodnie z § 54 zarządzenia inwentaryzacyjnego do końca roku 2016 ma zostać opracowany pierwszy raport oceniający plany zadań ochronnych ustalone dla tych obszarów Natura 2000, które obejmują grunty głównie w zarządzie Lasów Państwowych.

Jak to wynika z ww. § 54 zarządzenia inwentaryzacyjnego, raport oceniający plany zadań ochronnych powinien m.in. wskazywać i odnosić się do "stwierdzonych niezgodności między faktycznie występującymi siedliskami przyrodniczymi oraz gatunkami naturowymi i ich siedliskami a danymi zawartymi w Standardowym Formularzu Danych obszaru Natura 2000", a także do ewentualnych ewidentnych rozbieżności między planem zadań ochronnych a oceną naturalności biologicznej danego krajobrazu "leśnego" - oczywiście w świetle wyników inwentaryzacji wskaźnikowej.

W raporcie za rok 2016 zasadnicza rola będzie przypadać ocenie ww. planu zadań ochronnych ustalonego dla obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska".

Z uzyskanych informacji wynika, że plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska" nie był poprzedzony inwentaryzacją siedlisk przyrodniczych oraz inwentaryzacją gatunków roślin i zwierząt, które z natury rzeczy powinny być związane z poszczególnymi siedliskami przyrodniczymi.

Oparto się na informacjach o siedliskach przyrodniczych oraz gatunkach roślin i zwierząt i ich siedliskach, zawartych w różnych istniejących dokumentach źródłowych, w tym wykorzystano dość wiarygodne wyniki inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej w latach 2006-2007 przez Lasy Państwowe w skali całego kraju.

Nie może ujść uwadze, że do czasu ustalenia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska" na terenie nadleśnictw puszczańskich, w następstwie zatwierdzenia przez Ministra Środowiska dla Nadleśnictwa Białowieża bardzo niskiego etatu użytkowania głównego lasu, spod kontroli wymknął się rozwój gradacji kornika drukarza. Niewątpliwie miało to wpływ na kształtowanie się stanu ochrony siedlisk przyrodniczych (np. proces opanowywania dna lasu przez trzcinnik), a także na stan ochrony gatunków roślin i zwierząt (jak również ich siedlisk).

Dzięki temu, że w latach 2006-2007 siedliska przyrodnicze występujące na terenie Puszczy Białowieskiej zostały zinwentaryzowane przez Lasy Państwowe (i była to inwentaryzacja dość pewna) - na podstawie zdjęć fitosocjologicznych, jak również oględzin wydzieleń leśnych do przeprowadzenia w ramach drugiego etapu prac inwentaryzacyjnych (który - powtórzmy - zostanie "szczegółowo oprzyrządowany" pod względem metodycznym w wykonaniu § 6 decyzji, której częścią składową jest niniejszy załącznik), będzie możliwe dokonanie oceny stopnia denaturalizacji tychże siedlisk, z następczym ustaleniu związku tegoż stopnia denaturalizacji z wykonanymi od roku 2007 działaniami gospodarczymi w lasach oraz ze stopniem rozkładu drzewostanów w następstwie niekontrolowanego rozwoju gradacji kornika drukarza. Związek między stopniem denaturalizacji siedlisk przyrodniczych a wykonanymi od roku 2007 działaniami gospodarczymi (w miejscach, w których nie doszło do niekontrolowanego rozwoju zjawisk destrukcyjnych) pozwoli na ocenę zasadności ustalania działań ochronnych (pozwoli na udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy prowadzona działalność gospodarcza nie substytuowała w istocie działań ochronnych).

W podobnym postępowaniu będzie w roku 2016 dokonana ocena planu zadań ochronnych w odniesieniu do wybranych gatunków zwierząt będących przedmiotami ochrony w ramach obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska". W wyniku prac inwentaryzacyjnych nastąpi weryfikacja (w stosunku do inwentaryzacji w roku 2006/7) występowania wybranych motyli, płazów i jednego z gatunków nietoperza.

17.1. 

Weryfikacja stanowisk motyli dziennych z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej

Weryfikacja będzie dotyczyć siedmiu gatunków motyli dziennych z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej, tj. szlaczkonia szafrańca (Colias myrmidone), czerwończyka fioletka (Lycaena helle), czerwończyka nieparka (Lycaena dispar), modraszka telejusa (Phengaris teleius), modraszka eroidesa (Polyommatus eros eroides), przeplatki aurinii (Euphydryas aurinia) i przeplatki maturny (Euphydryas maturna), a także jednego gatunku ważki, tj. zalotki większej (Leucorhinia pectoralis). Weryfikacja zostanie przeprowadzona na terenie nadleśnictw oraz na terenie Białowieskiego Parku Narodowego. Wymienione motyle związane są przeważnie z otwartymi zbiorowiskami łąk lub muraw. Jedynie przeplatka maturna może być traktowana jako gatunek leśny choć i ona wymaga obecności polan lub szerokich przydroży. Natomiast zalotka większa rozwija się w szerokim spektrum różnych wód stojących o znacznym zakresie pH, od kwaśnych do słabo zasadowych.

Inwentaryzowane gatunki charakteryzują się zróżnicowanymi potrzebami siedliskowymi oraz odmienną fenologią, w związku z tym wymagają indywidualnego podejścia.

Inwentaryzacja będzie prowadzona w sposób ciągły w okresie od maja do września 2016 r., równolegle w trzech nadleśnictwach, przez zespół wykonawców mających doświadczenie w badaniach i monitoringu tych gatunków. W przypadku poszukiwania postaci dorosłych obserwacje będą prowadzone wyłącznie w sprzyjających warunkach pogodowych (małe zachmurzenie, temperatura powyżej 15°C, wiatr słaby i umiarkowany).

Poszukiwanie stadiów preimaginalnych nie wiąże się z takimi ograniczeniami. Ze względu na krótki okres badań i rozległy teren w pracach inwentaryzacyjnych będą brać udział specjaliści spoza IBL.

Czerwończyk fioletek jest monofagiem związanym z rdestem wężownikiem (Polygonum bistorta). Gatunek pojawia się w dwóch pokoleniach: od końca kwietnia do początku czerwca oraz od początku lipca do połowy sierpnia. Optymalnym okresem do poszukiwania stanowisk tego gatunku jest druga połowa maja i pierwsza połowa czerwca - pora intensywnego kwitnienia rośliny żywicielskiej. W tym czasie można napotkać osobniki pierwszego pokolenia oraz znaleźć jaja/ osłonki jajowe i larwy gatunku. W wypadku braku stwierdzenia gatunku powtórna weryfikacja obecności zostanie przeprowadzona w okresie lotu letniej generacji.

Czerwończyk nieparek jest na Podlasiu i w Polsce szeroko rozprzestrzenionym gatunkiem, którego należy się spodziewać w prawie wszystkich typach półnaturalnych środowisk otwartych z wyjątkiem suchych muraw. Ze względu na otwartą strukturę populacji pojawia się zazwyczaj lokalnie i w niewielkich zagęszczeniach. Zwykle liczniejsze jest drugie pokolenie spotykane głównie w sierpniu. Najwygodniejszą formą inwentaryzacji gatunku jest poszukiwanie stadiów preimaginalnych (jaja, larwy) na roślinach żywicielskich, którymi są niektóre gatunki szczawiu, w tym m.in. szczaw lancetowaty (Rumex hydrolapathum), szczaw wodny (R. aquaticus), szczaw tępolistny (R. obtusifolius) i szczaw kędzierzawy (R. crispus). Najdogodniejszą porą dla tego typu obserwacji jest druga część sezonu (sierpień - wrzesień), kiedy z daleka są widoczne przekwitłe kwiatostany.

W wypadku modraszka telejusa przesłanką do jego poszukiwań będzie obecność krwiściągu lekarskiego (Sanguisorba officinalis) - jedynej rośliny żywicielskiej gąsienic. Inwentaryzacja będzie prowadzona w okresie od połowy lipca do końca sierpnia, tj. w okresie pojawu motyla. Obecność gatunku na terenie Puszczy Białowieskiej wydaje się mało prawdopodobna ze względu na to, że leży ona poza zasięgiem zwartego występowania krwiściągu.

Inwentaryzacja modraszka eroidesa będzie prowadzona w czasie potencjalnego pojawu imagines, tj. od połowy czerwca do połowy lipca, a w wypadku szlaczkonia szafrańca w okresie lotu drugiego pokolenia, tj. od końca lipca do końca sierpnia. Kluczową kwestią będzie wytypowanie nasłonecznionych miejsc obfitujących w roślinę żywicielską, którą w przypadku obu gatunków jest szczodrzeniec (Chamaecytisus sp.). Ogólnie gatunków należy się spodziewać w suchych borowych siedliskach. Trzeba jednak przy tym pamiętać, że w ostatnich latach doszło do dramatycznego pogorszenia stanu ich populacji w Polsce, w tym na Podlasiu, w związku z czym istnieje duże prawdopodobieństwo, że nie zostaną one odnalezione.

Poszukiwania przeplatki aurinii będą prowadzone dwuetapowo, tj. w okresie lotu imagines (koniec maja - koniec czerwca) oraz w czasie intensywnego kwitnienia jedynej rośliny żywicielskiej - czarcikęsu łąkowego (Succisa pratensis), tj. w sierpniu i na początku września. Obserwacje w tym drugim okresie umożliwią lokalizację nowych płatów siedlisk, a obecność gatunku może być zweryfikowana ze względu na gromadne żerowanie gąsienic w charakterystycznych oprzędach.

Inicjalną rośliną żywicielską larw przeplatki maturny jest na terenie Puszczy Białowieskiej prawdopodobnie wyłącznie jesion wyniosły (Fraxinus excelsior). Samice do składania jaj wybierają drzewa rosnące w nasłonecznionych miejscach w okolicach obfitujących w rośliny nektarodajne. Okres lotu motyla przypada na drugą połowę czerwca i lipiec, ale poszukiwania będą prowadzone również w późniejszym okresie ze względu na możliwość znalezienia oprzędów larwalnych.

Poszukiwania zalotki większej będą wymagały lustracji różnego typu zbiorników wodnych na terenie Puszczy Białowieskiej oraz różnych terenów podmokłych w okresie lotu imagines od połowy maja do końca czerwca. Pojaw gatunku w warunkach puszczańskich trwa najprawdopodobniej od ostatnich dni maja. Poszukiwanie larw jest trudne i mało efektywne, dlatego nie będzie prowadzone. W niektórych przypadkach pewnym sposobem stwierdzenia gatunku może być zbiór wylinek; metoda ta może być stosowana jedynie w szczególnych przypadkach, np. na terenie torfianek lub lokalnych zagłębień z wodą, tuż po wylęgu imagines.

Stanowiska obserwacji poszczególnych gatunków motyli i ważki zostaną zmapowane w postaci punktów, a w przypadku możliwości zdefiniowania wyraźnych płatów siedliska (np. łąka z czarcikęsem czy rdestem wężownikiem), również w postaci poligonów.

17.2. 

Weryfikacja stanowisk płazów

Weryfikacja stanowisk płazów na terenie Puszczy Białowieskiej będzie dotyczyć dwóch gatunków, tj. traszki grzebieniastej (Triturus cristatus) i kumaka nizinnego (Bombina bombina).

Traszka grzebieniasta to największy krajowy gatunek traszki. Został wymieniony w II Załączniku Dyrektywy Siedliskowej UE i jest stosunkowo łatwy do stwierdzenia przy zastosowaniu odpowiedniej metodyki. Traszki pojawiają się w zbiornikach rozrodczych wcześnie, zwykle już w marcu (co zależy od warunków klimatycznych i zmienia się w każdym roku), a opuszczają je stopniowo w ciągu lata, ale stwierdzenie ich obecności jest wtedy raczej kwestią przypadku - pozostają zwykle ukryte wśród roślinności, wypływając tylko co kilka minut w celu zaczerpnięcia powietrza. Można wypatrywać osobników dorosłych, najlepiej nocą (są wtedy bardziej aktywne) lub zastosować pułapki samołówki, które jednak dość przypadkowo pozwalają schwytać pojedyncze osobniki.

Najbardziej miarodajną metodą jest poszukiwanie jaj tego gatunku płaza. Zwykle (to także zależy od warunków pogodowych w danym roku) traszki zaczynają składać jaja w połowie kwietnia, a kończą w pierwszych dniach czerwca (choć czasem znajduje się złożone świeżo jaja jeszcze w lipcu).

U tych płazów nie ma zjawiska masowego składania jaj - proces ten trwa długo, etapami, co pozwala efektywnie prowadzić badania w ciągu około 2 miesięcy. Jaja traszki grzebieniastej są łatwe do odróżnienia od jaj pozostałych traszek (są większe, jednolicie ubarwione - bez wyraźnego podziału na dwa bieguny). Także larwy tego płaza są bardzo charakterystyczne w ciągu całego rozwoju, trwającego zwykle około 3 miesięcy. Tak więc najłatwiej ocenić liczebność lokalnej populacji traszek w okresie od połowy kwietnia do początków czerwca, szukając jaj składanych do zaginanych w charakterystyczny sposób liści roślin wodnych.

W okresie rozwoju larw w środowisku wodnym możliwe jest ich czerpakowanie za pomocą siatki hydrobiologicznej z podwodnej roślinności. Wadą tej metody jest możliwość uszkodzenia larw łowionych w ten sposób, zaletą natomiast to, że można ją stosować praktycznie do końca lata (niektóre późno wyklute larwy kończą rozwój dopiero we wrześniu lub nawet zimują w wodzie).

Możliwe jest odnalezienie dorosłych i świeżo przeobrażonych traszek przebywających na lądzie w naturalnych kryjówkach (pod kamieniami, kłodami drewna, w wypróchniałych pniakach itp.) lub napotkanie ich nocą podczas wędrówek.

Kumak nizinny także został wymieniony w II Załączniku Dyrektywy Siedliskowej UE, a więc objęty ochroną w całej Unii Europejskiej. Kumak prowadzi zdecydowanie wodny tryb życia, zasiedlając różnego rodzaju zbiorniki wody stojącej, ale zawsze bogato zarośnięte roślinnością. Idealnym środowiskiem dla tego płaza są kompleksy opuszczonych stawów rybnych. Pora godowa zaczyna się dość późno - zwykle w połowie kwietnia - i trwa długo. Samce wydają głosy godowe do lipca. Płaza tego najłatwiej jest stwierdzić właśnie na podstawie bardzo charakterystycznych głosów godowych samców. Zakładając, że liczba dorosłych samców i samic jest na danym stanowisku zbliżona, nasłuchiwanie pozwala oszacować w przybliżeniu liczebność lokalnej populacji. Także skrzek i kijanki tego gatunku są charakterystyczne i łatwe do rozpoznania. Termin monitoringu gatunku jest zatem długi, praktycznie od kwietnia do lipca, a i później można napotkać kumaki w zasiedlonych przez nie zbiornikach, choć ocena ich liczebności jest już wtedy utrudniona. Dodatkowo spotyka się czasem wędrujące dorosłe i młodociane kumaki w środowiskach lądowych, nieraz w znacznej odległości od wody. Zwłaszcza świeżo przeobrażone kumaki podejmują wędrówki.

17.3. 

Weryfikacja stanowisk nietoperzy

Inwentaryzacja będzie dotyczyć jednego gatunku nietoperza, tj. mopka (Barbastella barbastellus). Ze względu na ujednolicenie danych z wcześniejszymi badaniami na tym terenie zdecydowano się na wykorzystanie metody rejestracji ultradźwiękowej na transektach liniowych, uzupełnionej o odłowy w sieci oraz kontrole drewnianych budynków na terenie Puszczy Białowieskiej (poszukiwanie kolonii).

Ze względu na trudności metodyczne i pracochłonność zrezygnowano z poszukiwania kolonii w szczelinach drzew; badania te mogą być ewentualnie przeprowadzone w przyszłości z wykorzystaniem radiotelemetrii.

Inwentaryzacja zostanie zapoczątkowana kwerendą archiwalną obejmującą wszystkie dostępne dane dotyczące występowania mopka na terenie Puszczy Białowieskiej, w tym również dane niepublikowane. Następnie zostaną wyznaczone powierzchnie badawcze obejmujące teren lasów zagospodarowanych w trzech puszczańskich nadleśnictwach. Na tych powierzchniach w okresie od czerwca do końca lipca będą prowadzone prace inwentaryzacyjne. Oprócz tego zostanie sporządzona lista budynków do skontrolowania na obecność nietoperzy.

Zaplanowano przeprowadzenie nocnych liczeń na 12 transektach liniowych, zlokalizowanych po 4 na obszarze każdego z nadleśnictw (Białowieża, Browsk, Hajnówka). Wykorzystane zostaną detektory ultradźwiękowe z możliwością ciągłego zapisu ultradźwięków w czasie rzeczywistym. Przewidziano cztery kontrole na każdym z transektów, co powinno wykluczyć zmienność aktywności nietoperzy spowodowaną warunkami pogodowymi. Kontrole będą prowadzone tylko w okresie największej aktywności nietoperzy, ze względu na cel prac (stwierdzenie występowania nietoperzy na danym obszarze). W związku z tym do badań wytypowano miesiące o najwyższej aktywności zwierząt (dane własne autora).

W sąsiedztwie transektów będą prowadzone odłowy w sieci w celu potwierdzenia oznaczeń, a także określenia statusu rozrodczego (fakt rozmnażania się tego gatunku na danym terenie). Uzupełniającą metodą będą kontrole drewnianych budynków znajdujących się w obrębie drzewostanów Puszczy. Mopek preferuje jako kryjówki szczeliny w korze drzew liściastych, jednak czasem tworzy kolonie za drewnianymi okiennicami starych domów lub za szalunkiem. Kontrole przeprowadzone w puszczańskich osadach oraz w leśniczówkach mogą przynieść pozytywne rezultaty.

Zebrane nagrania będą analizowane pod kątem występowania sygnałów echolokacyjnych mopków. Uzyskane dane, w połączeniu z danymi z odłowów i z danymi archiwalnymi, dadzą aktualny obraz występowania tego gatunku w Puszczy Białowieskiej, uaktualniony w stosunku do danych z inwentaryzacji przeprowadzonej w 2006 roku.

W ramach zakupów zaplanowano zakup pięciu detektorów ultradźwiękowych, sieci chiropterologicznych, licencji na oprogramowanie do analizy, a także drobniejszego wyposażenia.

Po zakończeniu inwentaryzacji urządzenia te zostaną przekazane do Nadleśnictwa Białowieża w celu wprowadzenia na stan ewidencyjny.

18. 

Ewidencjonowanie, w tym z użyciem dziennika robót oraz rejestrowanie działań prowadzonych w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej przez drużyny inwentaryzacyjne, o których mowa w § 14 zarządzenia inwentaryzacyjnego

Prace prowadzone przez Zespół Inwentaryzacyjny będą podlegać skrupulatnej ewidencji, w tym z użyciem dziennika robót i kart drogowych. Główny Koordynator, w wykonaniu § 6 decyzji, której częścią składową jest niniejszy załącznik, w formie notatki służbowej w sposób szczegółowy scharakteryzuje sposób prowadzenia i przechowywania ewidencji, o której mowa w zdaniu poprzedzającym.

Sprzęt, urządzenia oraz przedmioty używane przez członków Zespołu Inwentaryzacyjnego są przekazywane do stosowania przez tych członków na czas prac inwentaryzacyjnych na podstawie protokołu zdawczo-odbiorczego podpisywanego dwustronnie w dwóch egzemplarzach przez przedstawiciela nadleśnictwa mającego te rzeczy na stanie ewidencyjnym oraz danego członka Zespołu Inwentaryzacyjnego. Jeden egzemplarz tego protokołu jest w posiadaniu członka Zespołu, drugi - właściwego nadleśnictwa. Fakt zdania tych rzeczy odnotowuje się na właściwych egzemplarzach protokołu. Koordynator sporządza i przechowuje zestawienie zawierające ww. informacje, tj. nazwa j.o. LP wypożyczającej, dane wypożyczającego przyporządkowane do danej j.o. LP, informacje o dacie wypożyczenia i zdania sprzętu, informacje na temat stanu technicznego sprzętu.

Główny Koordynator, w wykonaniu § 6 decyzji, której częścią składową jest niniejszy załącznik, w formie notatki służbowej w sposób szczegółowy scharakteryzuje obieg protokołów, o których mowa w zdaniu poprzedzającym.

Ewidencja, o której mowa w zdaniu poprzedzającym, będzie stanowić jedną z podstaw prowadzenia rozrachunków i rozliczeń wewnątrzinstytucjonalnych, o których mowa w pkt 19 niniejszego załącznika.

19. 

Ewidencjonowanie księgowe działań prowadzonych w ramach inwentaryzacji wskaźnikowej; sposób dokonywania rozrachunków i rozliczeń

Wykonywanie działań, objętych niniejszym załącznikiem stanowi przejaw realizacji wspólnego przedsięwzięcia jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych w połączeniu z zintegrowanym poziomo z realizacją tegoż wspólnego przedsięwzięcia finansowaniem prac badawczych wykonywanych przez konsorcjum naukowe, z wiodącą rolą Instytutu Badawczego Leśnictwa.

Zarówno realizacja ww. wspólnego przedsięwzięcia jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych, jak i finansowanie ww. prac badawczych mieści się w uprawnionym obszarze działalności Lasów Państwowych. Jest to mianowicie wspomaganie administracji publicznej w tym zakresie jej obowiązków, które polegają na gromadzeniu szeroko rozumianej wiedzy o państwie (w tym przypadku wiedzy o kształtowaniu się różnorodności biologicznej, koniecznej do oceny ochrony środowiska na terytorium Polski), jak również na finansowaniu działalności naukowej (w tym przypadku badań ukierunkowanych m.in. na wykrywanie prawidłowości, jakim podlega naturalna różnorodność biologiczna krajobrazu).

Sprawia to, że w pełni uprawnione jest finansowanie działań objętych niniejszym załącznikiem, z wykorzystaniem środków związanych z funduszem leśnym.

Docelowo na potrzeby ewidencji księgowej wyżej wymienionych działań - w nadleśnictwach, regionalnych dyrekcjach Lasów Państwowych, zakładach Lasów Państwowych oraz w Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych - należy wyodrębnić następujące konta:

1) konto 505 wspomaganie administracji publicznej

505.1 (koszty inwentaryzacji przyrodniczej);

2) konto 740 dopłaty wewnętrzne Lasów Państwowych

740.2 dopłaty przedmiotowe.

Główny Księgowy Lasów Państwowych we współdziałaniu z naczelnikiem Wydziału Księgowego, w wykonaniu § 6 decyzji, której częścią składową jest niniejszy załącznik, w formie notatki służbowej ustali zapisy księgowe, jakie będą stosowane w związku z wykonywaniem w roku 2016 zarządzenia inwentaryzacyjnego na terenie Puszczy Białowieskiej, kierując się koncepcją tych zapisów utrwaloną w tab. 3 oraz uwzględniając następujące wytyczne:

1) nadleśnictwa, wystawiając noty księgowe na Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych, będą obciążać DGLP pełnym kosztem działania członków Zespołu Inwentaryzacyjnego;

2) pełny koszt działania członków Zespołu Inwentaryzacyjnego należy obliczać zgodnie z następującym algorytmem:

a) miesięczny koszt bezpośrednio - wytwórczy utrzymania danego stanowiska pracy zajmowanego przez członka Zespołu Inwentaryzacyjnego (bez kosztów delegacji związanych z inwentaryzacją przyrodniczą, obejmujących: koszty noclegów, koszty przejazdów, koszty używania własnego pojazdu mechanicznego, koszty nadgodzin itd.) powiększony o przypis kosztów ogólnego zarządu i przypis innych kosztów działalności pomocniczej, zredukowany poprzez pomnożenie przez iloraz liczby dni poświęconych na inwentaryzację i liczby dni pracy w miesiącu

plus

b) koszty delegacji, związane z inwentaryzacją przyrodniczą, obejmujące koszty noclegów, koszty przejazdów, koszty używania własnego pojazdu mechanicznego, koszty nadgodzin, powiększone o przypis kosztów ogólnego zarządu;

3) w przypadku świadczenia OKL (studia archiwalne) do kosztów ustalonych zgodnie z wytycznymi w ppkt 2 należy przypisywać prowizję.

Tab. 3. Koncepcja zapisów księgowych związanych z wykonywaniem w roku 2016 zarządzenia inwentaryzacyjnego na terenie Puszczy Białowieskiej

Zapis w jednostce organizacyjnejJednoczesny zapis księgowy w Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych
j.o.

LP

działaniekonta księgowe
strona

W-n

strona

Ma

Nadl.,

zakłady

Koszty członków Zespołu Inwentaryzacyjnego (lub usługa OKL)505.1501; 503
Przypis kosztów ogólnego zarządu501; 503
Należna dopłata przedmiotowa (dokonywana z wykorzystaniem środków związanych z funduszem leśnym)245.x740.2850245.x
Wpływ środków na rachunek bankowy130245.x245.x189
Przeniesienie kosztów członków Zespołu Inwentaryzacyjnego715505
DGLP, RDLPŚwiadczenia pracowników DGLP oraz RDLP na rzecz inwentaryzacji przyrodniczej505501; 503
Przypis kosztów ogólnego zarządu501; 503
Przeniesienie kosztów świadczeń pracowników DGLP oraz RDLP na rzecz inwentaryzacji przyrodniczej715505
Nadl.Koszty wytwarzania palików (będących pachołkami)505Z - 4
Należna dopłata przedmiotowa (dokonywana z wykorzystaniem środków związanych z funduszem leśnym)245. x740.2850245.x
Wpływ środków na rachunek bankowy130245. x245.x.189
Należność przedmiotowa z tytułu samodzielnego zakupu przez nadleśnictwa sprzętu, urządzeń oraz przedmiotów długotrwałego używania na potrzeby własnych prac inwentaryzacyjnych (z opcją przekazywania na pewien czas tych rzeczy członkom Zespołu Inwentaryzacyjnego działającym w innych nadleśnictwach)245. x800850245.x.
Wpływ środków na rachunek bankowy130245.x245.x189
DGLPZobowiązanie wobec Instytutu Badawczego Leśnictwa z tytułu prac badawczych konsorcjum naukowego850Z - 2
Uregulowanie zobowiązania wobec Instytutu Badawczego Leśnictwa z tytułu prac badawczych konsorcjum naukowegoZ - 2189

20. 

Plan finansowy oraz harmonogram działań inwentaryzacyjnych

Naczelnik, kierujący komórką organizacyjną właściwą w DGLP ds. planowania, we współdziałaniu z naczelnikiem wydziału właściwego w DGLP ds. ochrony przyrody, Głównym Koordynatorem, w wykonaniu § 6 decyzji, której częścią składową jest niniejszy załącznik, w formie notatki służbowej ustali plan finansowy realizacji tej decyzji.

Przewidywany harmonogram realizacji wyżej wymienionej decyzji przedstawiono w tab. 4 poniżej.

Tab. 4. Harmonogram prac inwentaryzacyjnych

DziałanieZakres pracPlanowany okres realizacji w miesiącach (od - do)
Prace inwentaryzacyjne na powierzchniach kołowych* Pomiar drzewostanu na powierzchniach kołowych

* Zdjęcie fitosocjologiczne - aspekt wiosenny

* Założenie pułapek Barbera

* Pobór prób glebowych na potrzeby bilansu CO2

* Dokumentacja fotograficzna

kwiecień - maj
Prace inwentaryzacyjne na powierzchniach kołowychZdjęcie fitosocjologiczne - aspekt letniII połowa czerwca - sierpień
Prace inwentaryzacyjne na powierzchniach kołowychObsługa pułapek Barberaod czerwca do września - 4 kontrole co 1 m-c
Drugi etap prac inwentaryzacyjnych* Otaksowanie wydzieleń drzewostanowych

* Oględziny przyrodnicze wydzieleń taksacyjnych pod kątem stanu siedlisk przyrodniczych oraz występowania chronionych gatunków roślin

VI-VII
Weryfikacja stanowisk motyli i ważekWeryfikacja stanowisk czerwończyka fioletka i przeplatki aurinii oraz zalotki większejmaj - czerwiec
Weryfikacja stanowisk modraszka eroidesa i przeplatki maturnyczerwiec - lipiec
Weryfikacja stanowisk modraszka telejusa i szlaczkonia szafrańca, kontynuacja weryfikacji stanowisk czerwończyka fioletkalipiec - sierpień
Weryfikacja stanowisk czerwończyka nieparka i kontynuacja weryfikacji stanowisk przeplatki aurinii oraz przeplatki maturnysierpień - wrzesień
Prezentacja wynikówpaździernik
Inwentaryzacja i weryfikacja stanowisk chrząszczy saproksylicznychInwentaryzacja i weryfikacja stanowisk zgniotka cynobrowego i ponurka Schneidera oraz poszukiwanie śladów obecności kozioroga dębosza na terenie Nadleśnictwa Białowieżakwiecień - czerwiec
Inwentaryzacja i weryfikacja stanowisk pachnicy na wyznaczonych powierzchniach na terenie Puszczy Białowieskiejlipiec
Weryfikacja stanowisk zagłębka bruzdkowanego na terenie Puszczy Białowieskiejsierpień
Kontynuacja inwentaryzacji oraz weryfikacji zgniotka, ponurka i kozioroga na pozostałym obszarze Puszczywrzesień - listopad
Prezentacja wynikówgrudzień
Odłowy Carabidae i ocena siedlisk na podstawie współczynnika SBOSzkolenie wykonawców z zakresu instalowania i kontroli pułapek do odłowu Carabidae i zbioru materiałówkwiecień
Segregowanie, oczyszczanie i oznaczanie zebranego materiałuczerwiec - listopad
Analizy współczynnika SBOpaździernik -listopad
Prezentacja wynikówgrudzień
Inwentaryzacja płazówWeryfikacja stanowisk traszki grzebieniastejkwiecień - czerwiec
Weryfikacja stanowisk kumaka nizinnegokwiecień - lipiec
Prezentacja wynikówsierpień
Inwentaryzacja wybranych gatunków ptakówInwentaryzacja żurawiakwiecień - maj
Inwentaryzacja bociana czarnego, bielika i puchaczakwiecień - czerwiec
Inwentaryzacja dzięcioła trójpalczastegokwiecień - połowa lipca
Inwentaryzacja orlika krzykliwego i cietrzewiakwiecień - lipiec
Inwentaryzacja muchołówekmaj - czerwiec
Prezentacja wynikówsierpień
Inwentaryzacja sówInwentaryzacja włochatki i sóweczki - pierwsza kontrolakwiecień
Inwentaryzacja włochatki i sóweczki - druga kontrolamaj
Inwentaryzacja włochatki i sóweczki - trzecia kontrolaczerwiec
Prezentacja wynikówlipiec
Inwentaryzacja mopkaKwerenda danychkwiecień - maj
Prace weryfikacyjne w terenieczerwiec - lipiec
Prezentacja wynikówsierpień
Analizy zawartości węgla w glebiePrace laboratoryjneczerwiec - listopad
Prezentacja wynikówgrudzień
Nadzór merytoryczny nad pracami dotyczącymi inwentaryzacji stanu siedliskPrzygotowanie materiałów szkoleniowych (prezentacje i przewodniki do oznaczania gatunków i zbiorowisk roślinnych) oraz szkolenia z zakresu prowadzenia prac fitosocjologicznychkwiecień - czerwiec
Oznaczanie próbek roślin pobranych w terenie, weryfikacja otrzymanych tabel fitosocjologicznych, kontrola/weryfikacja zdjęć fitosocjologicznychmaj - grudzień
Inwentaryzacja dziedzictwa kulturowegoPrace inwentaryzacyjneczerwiec- listopad
Prezentacja wynikówgrudzień

21. 

Wzory raptularzy (formularzy)

Wzór 1 - Pomiar na powierzchniach kołowych "Monitoringu stanu lasów i różnorodności biologicznej na obszarze Puszczy Białowieskiej"
gatunek
Nr powierzchni:drzewa domiarowe:azymut [°]
odl. [cm]
D 1.8[mm]
Adres leśny:Nach.ter.pr. pow.Nr zesp.
Drzewa żyweDrewno martwe
War.Gat.WiekD 1.3HWar.Gat.WiekTyp*D 1.3/ D L/2*H / HLSt.rozk.% kary**

* typ 1 (posusz) - mierzymy D 1-3; typ 2 (złomy), typ 3 ( drewno leżące) - mierzymy DL/2

** określany dla drzew o stopniu rozłożenia 1-2

Wzór 2

Adres leśny ...........................................Adres leśny ...........................................Adres leśny ...........................................
Numer powierzchni ..........................Numer powierzchni ..........................Numer powierzchni ..........................
Poziom ..................................................Poziom ..................................................Poziom ..................................................
Adres leśny ...........................................Adres leśny ...........................................Adres leśny ...........................................
Numer powierzchni ..........................Numer powierzchni ..........................Numer powierzchni ..........................
Poziom ..................................................Poziom ..................................................Poziom ..................................................
Adres leśny ...........................................Adres leśny ...........................................Adres leśny ...........................................
Numer powierzchni ..........................Numer powierzchni ..........................Numer powierzchni ..........................
Poziom ..................................................Poziom ..................................................Poziom ..................................................
Adres leśny ...........................................Adres leśny ...........................................Adres leśny ...........................................
Numer powierzchni ..........................Numer powierzchni ..........................Numer powierzchni ..........................
Poziom ..................................................Poziom ..................................................Poziom ..................................................
Adres leśny ...........................................Adres leśny ...........................................Adres leśny ...........................................
Numer powierzchni ..........................Numer powierzchni ..........................Numer powierzchni ..........................
Poziom ..................................................Poziom ..................................................Poziom ..................................................
Adres leśny ...........................................Adres leśny ...........................................Adres leśny ...........................................
Numer powierzchni ..........................Numer powierzchni ..........................Numer powierzchni ..........................
Poziom ..................................................Poziom ..................................................Poziom ..................................................

Wzór 3

Adres leśny:Nowe wydzieleniePow:Gr.strat.
Nowy adres:SporneNr taks.
Opis wydzielenia
Rodz. pow.Gł.funkcja lasuKat.ochr.Cecha drzewostanuBudowa pionowaSt.zgod z siedl.Stopień u szkódGł.przycz. zagroż.Czynnik sprawczyWiek dojrzałości rębnejOkres odn. uprz/przebPrzebudGosp.
Opis siedliska
TSLWariant

uwilg.

Stan siedliskaPodtyp glebyGatunek glebyCecha glebyMakrorzeźbaPołożenie terenuNachylenieWystawa stokuGatunki runaTyp pokrywyZbiorow.

roślinne

TD
Opis drzewostanu
WarstwyGatunki
KodZmiesz.ZwarcieZagęszcz.Jak.

hod.

Zd.Lokal.KodUdziałWiekD 13Wys.BonitacjaJak. tech.Zasob.

Wzór 4

Osobliwości przyrodnicze
Osobliwości przyrodnicze
NrRodz.ob.NazwaPom.prz.Lok.Pow.Liczba

Wskazania gospodarcze

Nr działki manipul.Rodzaj czynnościPilność zabieguLiczba cieć/nawrPow.Pow.

zred.

%

qrub.

Opis powierzchni nie tworzacych wydzielenia

Powierzchnia nie tworząca wydzielenia
NrKodLokaliz.Pow.LiczbaGat.Wiek
Informacje różne

Wzór 5

Lp.Adres leśnyGatunekFot. nrWspółrzędne geograf.DataImię Nazwisko
1.02-04-05-08-248AcN .......°....... ' ........"E .......° ........' ........."
Adnotacje: (opis stanowiska, forma występowania. liczebność, osobniki generatvwne itp.)
Lp.Adres leśnyGatunekFot. nrWspółrzędne geograf.DataImię Nazwisko
2.02-04-05-08-320AbN .......°....... ' ........"E .......° ........' ........."
Adnotacje: (opis stanowiska, forma występowania. liczebność, osobniki generatvwne itp.)
Lp.Adres leśnyGatunekFot. nrWspółrzędne geograf.DataImię Nazwisko
3.02-04-05-08-5AkN .......°....... ' ........"E .......° ........' ........."
Adnotacje: (opis stanowiska, forma występowania. liczebność, osobniki generatvwne, okaz zebrano itp.)

22. 

Materiały o funkcjach przewodników

W metodyce przyjęto, że funkcję przewodnika będzie pełnić opracowanie publicznie dostępne:

Przewodnik do oznaczania zbiorowisk leśnych Puszczy Białowieskiej opracowany przez R. Gawrysia, Instytut Badawczy Leśnictwa 2016.

Wyżej wymienione opracowanie stanowi część składową niniejszego załącznika wyłącznie w wersji utrwalenia numerycznego.

INSTYTUT BADAWCZY LEŚNICTWA

grafika

Przewodnik

do oznaczania zbiorowisk leśnych

Puszczy Białowieskiej

Opracował: mgr inż. Radosław Gawryś

Sękocin Stary 2016

Spis treści

Wstęp

Syntaksonomia wyróżnionych jednostek

Spis literatury

Bór brusznicowy

Bór czernicowy (trzęślicowy)

Sosnowy bór bagienny

Trzcinnikowo-sosnowy bór mieszany świeży

Kontynentalny bór mieszany

Bór świerkowy czernicowy

Trzcinnikowo-świerkowy bór mieszany świeży

Borealna świerczyna na torfie

Bór mieszany torfowcowy

Dębowo-świerkowy bór mieszany wilgotny (jegiel)

Dąbrowa świetlista

Leszczynowo-świerkowy las mieszany

Grąd miodownikowy

Grąd subkontynentalny

Grąd typowy

Grąd czyśćcowy

Grąd murszowy

Grąd turzycowy

Grąd trzcinnikowy

Łęg olszowo-świerkowy

Łęg jesionowo-olszowy

Łęg wiązowo-jesionowy

Ols porzeczkowy

Dębniak turzycowy

Sosnowo-brzozowy las bagienny (biel)

Wysokotorfowiskowy mszar sosnowy

Torfowcowo-brzozowy las bagienny

Załączniki

Wstęp

Niniejszy przewodnik ma na celu ułatwienie identyfikacji zbiorowisk leśnych występujących na terenie Puszczy Białowieskiej. Ze względu na lokalny zasięg opracowania i wyjątkowo szczegółowo, w porównaniu do innych obszarów Polski, opisaną szatę rośliną Puszczy Białowieskiej zdecydowano się na liczne odstępstwa od ogólnie przyjętego podziału systematycznego w opracowaniu J. M. Matuszkiewicza (2013). Za punkt wyjścia posłużyły opracowania syntaksonomiczne A. W. Sokołowskiego (1980, 1993) odnoszące się do terenu Puszczy Białowieskiej, a przez to lepiej charakteryzujące zespoły roślinne omawianego obszaru. Przyjęcie podziału syntaksonomicznego w przedstawionej formie pozwala również na zwiększenie stopnia szczegółowości planowanego monitoringu, co pozwoli na uzyskanie dokładniejszych danych, a to z kolei ma bezpośrednie przełożenie, na jakość wyciąganych wniosków.

Na podstawie opisu i tabel fitosocjologicznych zawartych w opracowaniach A. W. Sokołowskiego (1964, 1968, 1972, 1980, 1990, 1991, 1993, 1996), niepublikowanych materiałów archiwalnych Instytutu Badawczego Leśnictwa oraz opracowań Kwiatkowskiego (1994), Matuszkiewicza J. M. (2007), Matuszkiewicza W. (2013) sporządzono syntetyczny opis jednostek fitosocjologicznych obejmujący charakterystykę poszczególnych warstw roślinności (drzewostan, warstwa krzewów, runo, warstwa mchów i porostów) z podaniem przeciętnego pokrycia oraz gatunków lub grup gatunków najczęściej występujących w poszczególnej warstwie lub nadających jej charakter. Przedstawiono również uwarunkowania siedliskowe poszczególnych zbiorowisk, ich wewnętrzne zróżnicowanie oraz szczegóły pozwalające na odróżnienie podobnych do siebie zespołów leśnych. Ponadto podano odpowiadający poszczególnym zespołom roślinnym typ siedliskowy lasu oraz kod siedliska przyrodniczego zgodnie z załącznikiem I Dyrektywy Siedliskowej.

W przypadku zespołu grądu subkontynentalnego szczegółowo opisano jego podzespoły wyróżniane na terenie Puszczy Białowieskiej i przyporządkowano do nich gatunki typowe. Przemawia za tym duże zróżnicowanie siedliskowe obejmujące aż trzy typy - LMśw, Lśw, Lw, jak i istotne zróżnicowanie składu gatunkowego fitocenozy w obrębie zespołu.

Dla każdego zespołu roślinnego została opracowana lista gatunków typowych. Do jej opracowania zostały wykorzystane dane z syntetycznych opracowań fitosocjologicznych (tabel fitosocjologicznych) w skali regionu lub kraju (np. Sokołowski 1980, Matuszkiewicz 1985). W skład listy gatunków typowych dla danego zespołu leśnego wchodzi maksymalnie 15 taksonów, które wystąpiły, co najmniej w 41% zdjęć fitosocjologicznych (III stopień stałości - zakres stopni stałości przedstawia tab. 1). Zgodnie z opracowaniem (Czerepko i in. 2009) za gatunki typowe uznano gatunki charakterystyczne zespołu (ChAss.), związku (ChAll.), rzędu (ChO.), klasy (ChCl.), a także wyróżniające (D) i towarzyszące (Comp.), co można przedstawić za pomocą następującej formuły:

Gatunki typowe (stałość) = ChAss.≥ III + ChAll.≥ III + ChO.≥ III + ChCl.≥ III+ D≥ III + Comp.≥ III

Tabela 1. Stopnie stałości

Stopień stałościProcent zdjęć fitosocjologicznych, w których takson występuje
I1-20
II21-40
III41-60
IV61-80
V81-100

Syntaksonomia wyróżnionych jednostek

Klasa: VACCINIO-PICEETEA Br.-Bl. 1939

Rząd: Cladonio-Vaccinietalia Kiell.-Lund 1967

Związek: Dicrano-Pinion Libb. 1933

1. Zespół: Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum Sokoł. 1981 - bór brusznicowy

2. Zespół: Vaccinio myrtilli-Pinetum (Kobendza 1930) em. Sokoł. 1977 - bór czernicowy (trzęślicowy)

3. Zespół: Vaccinio uliginosi-Pinetum Kleist 1929 - sosnowy bór bagienny

4. Zespół: Calamagrostio arundinaceae-Pinetum Sokoł. 1980 - trzcinnikowo-sosnowy bór mieszany świeży

5. Zespół: Querco roboris-Pinetum (W. Mat 1981) J. Mat. 1988 - kontynentalny bór mieszany

Rząd: Vaccinio-Piceetalia Br.-Bl. 1939

Związek: Piceion abietis Pawł.& all. 1928 (= Vaccinio-Piceion Br.-Bl. 1938)

1. Zespół: Vaccinio myrtilli-Piceetum Sokoł. 1981 - bór świerkowy czernicowy

2. Zespół: Calamagrostio arundinaceae-Piceetum Sokoł. 1968 trzcinnikowo-świerkowy bór mieszany świeży

3. Zespół: Sphagno-girgensohnii-Piceetum Polakowski 1962 - borealna świerczyna na torfie

4. Zespół: Betulo pubescentis-Piceetum Sokoł. 1980 - bór mieszany torfowcowy

5. Zespół: Querco-Piceetum (Mat. 1952) Mat. & Pol. 1955 - dębowo-świerkowy bór mieszany wilgotny (jegiel)

Klasa: QUERCO-FAGETEA Br-Bl. & Vlieg. 1937

Rząd: Quercetalia pubescenti-petraeae Klika 1933 corr. Moravec in Beg. et Theurill 1984

1. Zespół: Potentillo albae-Quercetum Libb. 1933 - dąbrowa świetlista

Rząd: Fagetalia sylvaticae Pawł. in Pawł., Sokoł & Wallisch 1928

Związek: Carpinion betuli Issl. 1931 emend. Oberd. 1953

1. Zespół: Corylo-Piceetum Sokoł. 1973 - leszczynowo-świerkowy las mieszany

2. Zespół: Melitti-Carpinetum Sokoł. 1976 - las miodownikowo-grabowy (grąd miodownikowy)

3. Zespół: Tilio cordatae-Carpinetum betuli Tracz. 1962 - grąd subkontynentalny

Podzespół: Tilio-Carpinetum typicum Traczyk 1962

Podzespół: Tilio-Carpinetum stachyetosum sylvaticae Traczyk 1962

Podzespół: Tilio-Carpinetum circaeaetosum alpinae (Paczoski 1930) Sok. 1980

Podzespół: Tilio-Carpinetum caricetosum remotae Sokoł. 1980

Podzespół: Tilio-Carpinetum calamagrostietosum Traczyk 1962 em. Sokoł. 1980

Związek: Alno-Ulmion Br.-Bl. & Tx. 1943

1. Zespół: Piceo-Alnetum Sokoł. 1980 - łęg olszowo-świerkowy

2. Zespół: Fraxino-Alnetum W. Mat. 1952 - łęg jesionowo-olszowy

3. Zespół: Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em. J. Mat. 1976 - łęg wiązowojesionowy

Klasa: ALNETEA GLUTINOSAE Br.-Bl. & R. Tx. 1943

Rząd: Alnetalia glutinosae R. Tx. 1937

Związek: Alnion glutinosae (Malc. 1929) Meijer Drees 1936

1. Zespół: Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 - ols porzeczkowy

2. Zespół: Carici elongatae-Quercetum Sokoł. 1972 - dębniak turzycowy

3. Zespół: Thelypteridi-Betuletum pubescentis Czerw. 1972 - sosnowo-brzozowy las bagienny

Klasa: OXYCOCCO-SPHAGNETEA Br.-Bl. & R. Tx. 1943

Rząd: Sphagnetalia magellanici (Pawł. 1928) Moore (1964) 1968

Związek: Sphagnion magellanici Kästner et Flössner 1933 em. Dierss. 1975

1. Zespół: Ledo-Sphagnetum magellanici Sukopp 1959 em. Neuhäusl 1969 - wysokotorfowiskowy mszar sosnowy

2. Zespół: Sphagno-Betuletum pubescentis Sokoł. 1985 - torfowcowo-brzozowy las bagienny

Spis literatury

Czerepko J. 2009. Czerepko J., Głaz J. Hilszczański J., Boczoń A., Cieśla A., Jabłoński M., Paluch R., Pigan I., Rachwald A., Sokołowski K. 2009b. Stan ochrony i monitoring leśnego siedliska przyrodniczego. Dokumentacja IBL.

Kwiatkowski W. 1994. Krajobrazy roślinne Puszczy Białowieskiej. Phytoocenosis 6: 35-87.

Matuszkiewicz J. M. 2008. Zespoły leśne Polski. PWN. Warszawa.

Matuszkiewicz W. 2013. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Wyd. 3.

Sokołowski A. W. 1964. Roślinność rezerwatu Lipiny w Puszczy Białowieskiej. Ochr. Przyr. 30: 127-139.

Sokołowski A. W. 1968. Zespoły leśne nadleśnictwa Zwierzyniec w Puszczy Białowieskiej. Prace IBL, nr 354.

Sokołowski A. W. 1972. Zespół Carici elongatae-Quercetum - dębniak turzycowy. Acta Soc. Bot. Pol. 41.1: 113-120.

Sokołowski A. W. 1980. Zbiorowiska leśne północno-wschodniej Polski. Mon. Bot. 60: 1-205.

Sokołowski A. W. 1990. Roślinność rezerwatu Głuszec w Puszczy Białowieskiej. Ochrona Przyrody. 47: 111-157.

Sokołowski A. W. 1991. Roślinność rezerwatu Sitki w Puszczy Białowieskiej. Ochr. Przyr. 48: 85-103.

Sokołowski A. W. 1993. Fitosocjologiczna charakterystyka zbiorowisk leśnych Białowieskiego Parku Narodowego. Parki Nar. Rez. Przyr., 12, 3: 5-190.

Sokołowski A. W. 1996. Szata roślinna Rezerwatu im. Władysława Szafera w Puszczy Białowieskiej. Ochrona Przyrody 53: 37-86.

Bór brusznicowy

Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum Sokoł. 1981

Bór sosnowy z umiarkowanie zwartym drzewostanem o runie krzewinkowym z elementami kserotermicznymi i dobrze rozwiniętą warstwą mszystą.

Drzewostan: pokrycie ok. 70%, sosnowy, ze stałą domieszką świerka (tworzącego głównie niższą warstwę drzewostanu) oraz brzozy brodawkowatej.

Warstwa krzewów: słabo rozwinięta o pokryciu do 20%, stanowi ją głównie świerk z domieszką jarzębu, rzadziej brzozy brodawkowatej, dębu.

Warstwa zielna: pokrycie do 50%, głównie Vaccinium myrtillus oraz Vaccinium vitis-idaea.

Warstwa mszysta: dobrze rozwinięta o pokryciu powyżej 70%, gatunkami panującymi są Pleurozium schreberi oraz Hylocomium splendens, a w podzespole cladonietosum również Dicranum polysetum ze znaczną domieszka Cladonia spp.

Warunki siedliskowe: na wyniesieniach (podzespół cladonietosum) i stokach wydmowych oraz równinach eolicznych o znacznej miąższości i głębokim położeniu poziomu wody gruntowej.

TSL: Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum cladonietosum - Bs; Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum myrtilletosum - Bśw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie 22 zdjęć fitosocjologicznych A.W. Sokołowskiego z terenu Puszczy Białowieskiej.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
ChCl. Vaccinio-Piceetea
1.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaV
2.Hylocomium splendens - gajnik lśniącyV
3.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityV
4.Dicranum polysetum - widłoząb kędzierzawyV
5.Vaccinium vitis-idaea - borówka brusznicaV
6.Trientalis europaea - siódmaczek leśnyIV
7.Melampyrum pratense - pszeniec zwyczajnyIV
Towarzyszące
8.Luzula pilosa - kosmatka owłosionaV
9.Calamagrostis arundinacea - trzcinnik leśnyV
10.Convallaria majalis - konwalia majowaIV
11.Festuca ovina - kostrzewa owczaIV
12.Calluna vulgaris - wrzos pospolityIV
13.Scorzonera humilis - wężymord niskiIII
14.Peucedanum oreoselinum - gorysz pagórkowyIII
15.Chamaecytisus ruthenicus - szczodrzeniec ruskiIII

Zróżnicowanie zespołu:

Podzespół Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum cladonietosum wyróżnia się obecnością gatunków kserotermicznych, w tym porostów Cladonia spp. Niewielki udział stanowi Vaccinium myrtillus, Hylocomium splendens.

Podzespół Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum myrtilletosum odróżnia od podzespołu Cladonietosum brak gatunków kserotermicznych i dominacja w warstwie zielnej Vaccinium myrtillus.

Siedliska przyrodnicze: Podzespół Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum cladonietosum odpowiada siedlisku przyrodniczemu 91T0-1 (Śródlądowy bór chrobotkowy).

grafika

Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum w rezerwacie Sitki, Puszcza Białowieska

Bór czernicowy (trzęślicowy)

Vaccinio myrtilli-Pinetum (Kobendza 1930) em. Sokoł. 1977

Bór sosnowy na ubogich piaskach eolicznych z obecnością gatunków typowych dla siedlisk wilgotnych i pojedynczo z borów bagiennych.

Drzewostan: pokrycie do 70%, sosnowy ze stałą, czasem znaczną, domieszką świerka oraz w mniejszym stopniu brzozy omszonej i brzozy brodawkowatej.

Warstwa krzewów: słabo wykształcona (do 10%) złożona z podszytu świerkowego oraz domieszki jarzębu i kruszyny.

Warstwa zielna: pokrywa zazwyczaj 25-50% powierzchni gruntu. W runie dominuje Vaccinium myrtillus (optimum), a stałym gatunkiem jest Molinia coerulea, która niekiedy występująca bardzo licznie.

Warstwa mszysta: dobrze wykształcona o pokryciu zazwyczaj powyżej 50%. Budują ją głównie Pleurozium schreberi, Dicranum polysetum, Hylocomium splendens.

Warunki siedliskowe: miejsca płaskie lub nieco obniżone na równinach piasków eolicznych, rzadziej deluwialnych, rzecznych i zwałowych. Może występować również na okrajkach torfowisk wysokich i przejściowych.

TSL: Bw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 12, kol. 5 w Sokołowski A. W. 1980. Zbiorowiska leśne Północno-Wschodniej Polski. Monographiae Botanicae. Warszawa.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
D i ChAss.
1.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaV
2.Polytrichastrum formosum - złotowłos strojnyIII
3.Sphagnum capillifolium - torfowiec ostrolistnyIII
ChCl. Vaccinio-Piceetea
4.Vaccinium vitis-idaea - borówka brusznicaV
5.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityV
6.Hylocomium splendens - gajnik lśniącyV
7.Dicranum polysetum - widłoząb kędzierzawyV
8.Ptilium crista-castrensis - piórosz pierzastyV
9.Trientalis europaea - siódmaczek leśnyIII
Towarzyszące
10.Polytrichum commune - płonnik pospolityV
11.Molinia coerulea - trzęślica modraV
12.Luzula pilosa - kosmatka owłosionaIV
13.Calluna vulgaris - wrzos pospolityIV

Zróżnicowanie zespołu:

Wariant typowy przedstawia najbardziej powszechną postać zespołu.

Wariant z Ledum palustre wyróżnia się pojedynczą obecnością Ledum palustre i Vaccinium uliginosum oraz większym udziałem Sphagnum spp.

Wariant z Pteridium aquilinum wyróżnia się dużym pokryciem terenu przez orlicę pospolitą.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum odróżnia bór czernicowy obecność Molinia coerulea oraz szereg pojedynczo występujących gatunków siedlisk wilgotnych (Sphagnum spp., Aulacomnium palustr, Vaccinium uliginosum, Ledum palustre), a także brak gatunków związanych z suchszymi postaciami borów i muraw psammofilnych (Festuca ovina, Carex ericetorum, Peucedanum oreosolinum).

W odróżnieniu od Vaccinio uliginosi-Pinetum w borze czernicowym Ledum palustre i Vaccinium uliginosum występują w niewielkiej ilościowości (max. 1), a gatunki z klasy Oxycocco-Sphagnetea spotykane są sporadycznie. Ponadto w Vaccinio uliginosi-Pinetum Vaccinium myrtillus występuje w mniejszej ilościowości.

Siedliska przyrodnicze: brak.

grafika

Vaccinio myrtilli-Pinetum w Białowieskim Parku Narodowym

Sosnowy bór bagienny

Vaccinio uliginosi-Pinetum Kleist 1929

Bór sosnowy na glebach torfów wysokich, o runie krzewinkowym i kępkowo-dolinkowej strukturze dna lasu zdominowanej przez mchy torfowce.

Drzewostan: sosnowy o dość niskim zwarciu i niskiej bonitacji (do 60%) z domieszką brzozy omszonej, a rzadziej świerka i brzozy brodawkowatej tworzących dolną warstwę drzew.

Warstwa krzewów: słabo wykształcona (do 20%) złożona z podszytu sosny, brzóz i świerka.

Warstwa zielna: dobrze wykształcona (do 80%), zdominowana przez krzewinki Vaccinium uliginosum, V. myrtillus, Ledum palustre, a w mniejszym stopniu Vaccinium vitis-idaea i Calluna vulgaris. Stałym elementem runa są gatunki z klasy Oxycocco-Sphagnetea (Eriophorum vaginatum, Oxycoccus palustris, Sphagnum magellanicum, Andromeda polifolia), jednak ta grupa gatunków nigdy nie przewyższa pokrycia taksonów z klasy Vaccinio-Piceetea.

Warstwa mszysta: dobrze wykształcona o pokryciu zazwyczaj powyżej 80%. Budują ją torfowce (Sphagnum magellanicum, S. fallax, S. palustre) oraz Pleurozium schreberi i Dicranum polysetum rosnące głównie na kępach.

Warunki siedliskowe: obniżenia międzywydmowe i niecki deflacyjne.

TSL: Bb.

Gatunki typowe opracowane na podstawie 16 zdjęć fitosocjologicznych A. W. Sokołowskiego z północno-wschodniej Polski.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
ChCl. Oxycocco-Sphagnetea
1.Eriophorum vaginatum - wełnianka pochwowataV
2.Oxycoccus palustris - żurawina błotnaIV
3.Sphagnum magellanicum - torfowiec magellańskiIII
4.Andromeda polifolia - modrzewnica zwyczajnaIII
5.Polytrychum strictum - płonnik cienkiIII
6.Aulacomnium palustre - próchniczek bagiennyIII
ChCl. Vaccinio-Piceetea
7,Vaccinium myrtillus - borówka czarnaV
8.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityV
9.Ledum palustre - bagno zwyczajneIII
10.Dicranum polysetum - widłoząb kędzierzawyIII
11.Hylocomium splendens - gajnik lśniącyIII
12.Vaccinium uliginosum - borówka bagiennaIII
13.Vaccinium vitis-idaea - borówka brusznicaIII
Towarzyszące
14.Sphagnum fallax - torfowiec kończystyV
15.Sphagnum palustre - torfowiec błotnyV

Zróżnicowanie zespołu:

Podzespół Vaccinio uliginosi-Pinetum molinietosum charakteryzuje się obecnością trzęślicy modrej oraz mniejszym udziałem gatunków wysokotorfowiskowych niż podzespół Vaccinio uliginosi-Pinetum sphagnetosum.

Podzespół Vaccinio uliginosi-Pinetum sphagnetosum charakteryzuje się większym, w stosunku do podzespołu Vaccinio uliginosi-Pinetum molinietosum, udziałem gatunków z klasy Oxycocco-Sphagnetea. Wykształca się na głębokich torfach w procesie sukcesji z torfowiska wysokiego Ledo-Sphagnetum magellanici i często wstępuje na jego obrzeżach.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Vaccinio myrtilli-Pinetum bór sosnowy bagienny odróżnia stała obecność gatunków z klasy Oxycocco-Sphagnetea oraz mniejsza ilościowość Vaccinium myrtillus, a większa Vaccinium uliginosum.

Od Ledo-Sphagnetum magellanici bór sosnowy bagienny odróżnia przewaga sumarycznego pokrycia gatunków klasy Vaccinio-Piceetea nad Oxycocco-Sphagnetea.

Siedliska przyrodnicze: zespół Vaccinio uliginosi-Pinetum odpowiada siedlisku przyrodniczemu 91D0-2 (Sosnowy bór bagienny).

grafika

Vaccinio uliginosi-Pinetum w rezerwacie Kuriańskie Bagno, Puszcza Augustowska

grafika

Vaccinio uliginosi-Pinetum z sukcesją brzozy w Białowieskim Parku Narodowym

Trzcinnikowo-sosnowy bór mieszany świeży

Calamagrostio arundinaceae-Pinetum Sokoł. 1980

Bór sosnowy z domieszką dębu w dolnych piętrach i dominacją w runie traw i gatunków ciepłolubnych. Zespół o charakterze reliktowym przekształcający się w Calamagrostio arundinaceae-Piceetum

Drzewostan: o niskim stopniu pokrycia (ok 60%), sosnowy z domieszką, czasem znaczną, brzozy brodawkowatej. W dolnej warstwie niewielka domieszka świerka, rzadziej dębu.

Warstwa krzewów: słabo wykształcona (do 10%) złożona z podszytu świerkowego, brzozy brodawkowatej, jarzębu, grabu.

Warstwa zielna: dobrze wykształcona (ponad 50%), bogata florystycznie z dużym udziałem traw oraz gatunków kserotermicznych przy wybitnie borowym charakterze runa ze znikomym udziałem gatunków rzędu Querco-Fagetea.

Warstwa mszysta: dobrze wykształcona o pokryciu ok. 50%. Budują ją głównie Pleurozium schreberi, Hylocomium splendens i Dicranum polysetum.

Warunki siedliskowe: wysoczyzny morenowe oraz wydmy w obszarze moreny ablacyjnej. TSL: BMśw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie 25 zdjęć fitosocjologicznych A.W. Sokołowskiego z terenu Puszczy Białowieskiej.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
DAss.
1.Chamaecytisus ruthenicus - szczodrzeniec ruskiV
2.Calamagrostis epigejos - trzcinnik pisakowyIII
ChCl. Vaccinio-Piceetea
3.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaV
4.Vaccinium vitis-idaea - borówka brusznicaV
5.Dicranum polysetum - widłoząb kędzierzawyV
6.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityV
7.Hylocomium splendens - gajnik lśniącyV
8.Trientalis europaea - siódmaczek leśnyV
9.Melampyrum pratense - pszeniec zwyczajnyIV
10.Ptilium crista-castrensis - piórosz pierzastyIII
ChCl. Querco-Fagetea
11Melica nutans - perłówka zwisłaIII
Towarzyszące
12.Calamagrostis arundinacea - trzcinnik leśnyV
13.Convallaria majalis - konwalia majowaV
14.Rubus saxatilis - malina kamionkaV
15.Luzula pilosa - kosmatka owłosionaV

Zróżnicowanie zespołu:

Wykazuje zróżnicowanie geograficzne na odmianę subborealną (Puszcza Augustowska) i sarmacką (Puszcza Białowieska i Knyszyńska).

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Calamagrostio arundinaceae-Piceetum odróżnia brak szeregu gatunków z klasy Querco-Fagetea (Eurhynchium angustirete, Milium effusum, Viola reichenbachiana, Melica nutans, Ajuga reptans) oraz obecność Calamagrostis epigejos, Genista tinctoria, Polytrichum juniperinum, Viola canina, Thymus serpyllum, Agrostis capillaris.

Od Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum i Vaccinio myrtilli-Piceetum odróżnia brak Dicranum scoparium oraz obecność gatunków termofilnych m.in. Calamagrostis epigejos, Genista tinctoria, Polytrichum juniperinum, Viola canina, Thymus serpyllum, Hieracium pilosella, Agrostis capillaris.

Siedliska przyrodnicze: brak.

grafika

Calamagrostio arundinaceae-Pinetum w rezerwacie Sitki, Puszcza Białowieska

Kontynentalny bór mieszany

Querco roboris-Pinetum (W. Mat. 1981) J. Mat. 1988

Bór mieszany dębowo-sosnowy odznaczający się obecnością gatunków eutroficznych i dużym udziałem dębu w dolnych warstwach drzewostanu.

Drzewostan: o pokryciu ok. 70% buduje dąb i sosna w różnych proporcjach oraz świerk i brzoza brodawkowata.

Warstwa krzewów: zazwyczaj pokrywa ok. 10% powierzchni płatu, składa się z dębu, jałowca, miejscami leszczyny z domieszką trzmieliny brodawkowatej, kruszyny, jarzębiny, świerka i grabu.

Warstwa zielna: zazwyczaj nie przekracza 30% pokrycia powierzchni płatu. Składa się głównie z Vaccinium myrtillus, Vaccinium vitis-idaea, Luzula pilosa, Calamagrostis arundinaceae, Festuca ovina, Convallaria majalis.

Warstwa mszysta: zazwyczaj nie przekracza 10% pokrycia powierzchni płatu. Budują ją głównie Pleurozium schreberi, Hylocomium splendens i Dicranum polysetum.

Warunki siedliskowe: wydmy lub fragmenty wydm dotykające skraju dolin rzecznych w sąsiedztwie innych borów mieszanych.

TSL: BMśw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 27, kol. 2 i 3 w Sokołowski A. W. 1980. Zbiorowiska leśne Północno-Wschodniej Polski. Monographiae Botanicae. Warszawa.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
ChCl. Vaccinio-Piceetea
1.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaV
2.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityV
3.Hylocomium splendens - gajnik lśniącyV
4.Vaccinium vitis-idaea - borówka brusznicaV
5.Dicranum polysetum - widłoząb kędzierzawyV
6.Melampyrum pratense - pszeniec zwyczajnyIV
7.Trientalis europaea - siódmaczek leśnyIV
8.Scorzonera humilis - wężymord niskiIV
9.Orthilia secunda - gruszkówka jednostronnaIII
ChCl. Querco-Fagetea
10.Melica nutans - perłówka zwisłaIII
11.Carex digitata - turzyca palczastaIII
Towarzyszące
12.Luzula pilosa - kosmatka owłosionaV
13.Festuca ovina - kostrzewa owczaV
14.Solidago virgaurea - nawłoć pospolitaV
15.Rubus saxatilis - malina kamionkaV

Zróżnicowanie zespołu:

Wariant typowy obejmuje uboższą postać zespołu.

Wariant z Campanula persicifolia jest powszechniejszy na terenie Puszczy Białowieskiej i odznacza się większym bogactwem gatunkowym oraz obecnością gatunków zbiorowisk okrajkowych i łąkowych Campanula persicifolia, Trifolium alpestre, Agrostis capillaris, Hypericum perforatum, Achillea millefolium.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Calamagrostio arundinaceae-Piceetum z którym często graniczy odróżnia zdecydowanie mniejszy udział świerka w drzewostanie a większy dębu oraz występowanie z niższą stałością Oxalis acetosella, Ptilium crista-castrensis, Carex digitata, Goodyera repens, Mycelis muralis.

Siedliska przyrodnicze: brak.

grafika

Querco roboris-Pinetum w rezerwacie Starzyna, Puszcza Białowieska

Bór świerkowy czernicowy

Vaccinio myrtilli-Piceetum Sokoł. 1981

Stosunkowo ubogi florystycznie bór świerkowy na glebach mineralnych wykształcający się z sosnowego boru brusznicowego i czernicowego.

Drzewostan: często złożony z samego świerka, rzadziej z domieszką brzozy brodawkowatej oraz sosny, sporadycznie dębu i innych gatunków.

Warstwa krzewów: słabo wykształcona (do 10%) złożona z podszytu świerka i jarzębu rzadziej kruszyny.

Warstwa zielna: słabo wykształcona, zazwyczaj o pokryciu nieprzekraczającym 20%. Jej głównym składnikiem jest Vaccinium myrtillus.

Warstwa mszysta: bogata w gatunki o pokryciu zazwyczaj powyżej 60%, aczkolwiek w niektórych płatach jest ona bardzo zredukowana. Największą ilościowość uzyskuje Pleurozium schreberi, Hylocomium splendens, Dicranum polysetum.

Warunki siedliskowe: miejsca płaskie lub nieco obniżone na równinach piasków eolicznych, rzadziej deluwialnych, rzecznych i zwałowych.

TSL: wariant typowy - Bśw, wariant z Plagiochila asplenioides - Bw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 17 w Sokołowski A. W. 1993. Fitosocjologiczna charakterystyka zbiorowisk leśnych Białowieskiego Parku Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 12 (3).

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
DAss.
1.Plagiothecium laetum - dwustronek jasnyIV
2.Lophocolea heterophylla - płozik różnolistnyIV
3.Pohlia nutans - borześlad zwisłyIV
4.Plagiothecium curvifolium - dwustronek zgiętolistnyIII
ChCl. Vaccinio-Piceetea
5.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaV
6.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityV
7.Hylocomium splendens - gajnik lśniącyV
8.Dicranum scoparium - widłoząb miotłowyV
9.Dicranum polysetum - widłoząb kędzierzawyV
10.Ptilium crista-castrensis - piórosz pierzastyIV
11.Vaccinium vitis-idaea - borówka brusznicaIV
12.Trientalis europaea - siódmaczek leśnyIII
Towarzyszące
13.Polytrichastrum formosum - złotowłos strojnyV
14.Calamagrostis arundinacea - trzcinnik leśnyIV
15.Maianthemum bifolium - konwalijka dwulistnaIV

Zróżnicowanie zespołu:

Wariant typowy wykształcony z Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum.

Wariant z Plagiochila asplenioides wykształcony z Vaccinio myrtilli-Pinetum, odróżniający się od wariantu typowego obecnością Plagiochila asplenioides i Bazzania trilobata oraz rzadziej Lycopodium annotinum oraz Dryopteris carthusiana.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Vaccinio myrtilli-Pinetum odróżnia bór świerkowy czernicowy brak lub niewielki udział sosny w drzewostanie, uboższe runo, a także obecność licznych mszaków: Plagiothecium laetum, Pohlia nutans, Dicranum scoparium, Lophocolea heterophylla, Plagiochila asplenioides.

Od Sphagno-girgensohnii-Piceetum odróżnia bór świerkowy czernicowy brak, poza sporadycznymi przypadkami, torfowców.

Siedliska przyrodnicze: brak.

grafika

Vaccinio myrtilli-Piceetum w Białowieskim Parku Narodowym

grafika

Vaccinio myrtilli-Piceetum w Białowieskim Parku Narodowym - faza rozpadu

Trzcinnikowo-świerkowy bór mieszany świeży

Calamagrostio arundinaceae-Piceetum Sokoł. 1980

Borealny mieszany bór świerkowy z domieszką sosny i brzozy.

Drzewostan: świerkowy z domieszką sosny i brzozy brodawkowatej pokrywa ok. 70% powierzchni płatu. Sporadycznie spotykana jest osika oraz słabo rosnący dąb.

Warstwa krzewów: słabo wykształcona (do 10%) złożona z podszytu świerkowego, jarzębu, leszczyny, dębu oraz grabu i lipy.

Warstwa zielna: zazwyczaj nie przekracza 30% pokrycia powierzchni płatu. Tworzą ją gatunki z klasy Vaccinio-Piceetea, a w mniejszym stopniu z klasy Querco-Fagetea (Carex digitata) i gatunki ciepłolubne (Polygonatum odoratum, Carex montana) wśród gatunków towarzyszących dominują gatunki mezotroficzne (Maianthemum bifolium, Oxalis acetosella).

Warstwa mszysta: zazwyczaj nie przekracza 40% pokrycia powierzchni płatu. Budują ją głównie Hylocomium splendens, Pleurozium schreberi i Dicranum polysetum, a także Eurhynchium angustirete, Plagiomnium affine.

Warunki siedliskowe: faliste równiny moreny ablacyjnej lub łagodne stoki pagórków i wzgórz kemowych.

TSL: BMśw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie 27 zdjęć fitosocjologicznych A.W. Sokołowskiego z terenu Puszczy Białowieskiej.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
1.DAss.

Carex digitata - turzyca palczasta

V
2.Orthilia secunda - gruszkówka jednostronnaIII
ChCl. Vaccinio-Piceetea
3.Hylocomium splendens - gajnik lśniącyV
4.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityV
5.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaV
6.Trientalis europaea - siódmaczek leśnyV
7.Vaccinium vitis-idaea - borówka brusznicaV
8.Dicranum polysetum - widłoząb kędzierzawyV
9.Dicranum scoparium - widłoząb miotłowyIV
ChCl. Querco-Fagetea
10.Melica nutans - perłówka zwisłaIV
11.Anemone nemorosa - zawilec gajowyIII
Towarzyszące
12.Calamagrostis arundinacea - trzcinnik leśnyV
13.Luzula pilosa - kosmatka owłosionaV
14.Maianthemum bifolium - konwalijka dwulistnaV
15.Convallaria majalis - konwalia majowaV

Zróżnicowanie zespołu:

Wariant typowy obejmuje uboższa postać zespołu charakteryzującym się niewielkim udziałem gatunków klasy Querco-Fagetea i brakiem gatunków ciepłolubnych.

Wariant z Polygonatum odoratum jest częściej spotykany, odznacza się większym bogactwem gatunkowym, zwiększonym udziałem gatunków klasy Querco-Fagetea w porównaniu do wariantu typowego oraz obecnością gatunków ciepłolubnych.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Calamagrostio arundinaceae-Pinetum odróżnia obecność szeregu gatunków z klasy Querco-Fagetea (Eurhynchium angustirete, Milium effusum, Viola reichenbachiana, Melica nutans, Ajuga reptans) oraz brak Calamagrostis epigejos, Genista tinctoria, Polytrichum juniperinum, Viola canina, Thymus serpyllum, Agrostis capillaris.

Od Querco roboris-Pinetum odróżnia występowanie z wyższą stałością Oxalis acetosella, Ptilium crista-castrensis, Carex digitata, Goodyera repens, Mycelis muralis oraz zdecydowanie większy udział świerka w drzewostanie a mniejszy dębu.

Od Querco-Piceetum odróżnia obecność gatunków ciepłolubnych (Polygonatum odoratum, Carex montana).

Od Vaccinio myrtilli-Piceetum odróżnia obecność gatunków klasy Querco-Fagetea i rzędu Quercetalia pubescentis.

Siedliska przyrodnicze: brak.

grafika

Calamagrostio arundinaceae-Piceetum w rezerwacie Starzyna, Puszcza Białowieska

grafika

Calamagrostio arundinaceae-Piceetum w Białowieskim Parku Narodowym - faza rozpadu

Borealna świerczyna na torfie

Sphagno-girgensohnii-Piceetum Polakowski 1962

Borealny, bagienny bór świerkowy na torfach przejściowych.

Drzewostan: często złożony z samego świerka, rzadziej z domieszka brzozy omszonej, olszy czarnej, sporadycznie sosny.

Warstwa krzewów: słabo wykształcona (do 10%) złożona z podszytu świerka z niewielkim udziałem jarzębu i kruszyny.

Warstwa zielna: słabo wykształcona, zazwyczaj o pokryciu nie przekracza 20%. Jej głównym składnikiem jest Vaccinium myrtillus.

Warstwa mszysta: bogata w gatunki o pokryciu zazwyczaj powyżej 80%. Największą ilościowość uzyskuje Sphagnum girgensohnii, S. palustre, Pleurozium schreberi.

Warunki siedliskowe: w dużych nieckach wytopiskowych i sąsiedztwie borów bagiennych.

TSL: Sphagno-girgensohnii-Piceetum myrtilletosum - BMb; Sphagno-girgensohnii-Piceetum dryopteridetosum - LMb.

Gatunki typowe opracowane na podstawie 46 zdjęć fitosocjologicznych A. W. Sokołowskiego z północno-wschodniej Polski.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
ChAll. Vaccinio-Piceenion
1.Sphagnum girgensohnii- torfowiec GirgensonaIII
2.Lycopodium annotinum - widłak jałowcowatyIII
3.Orthilia secunda - gruszkówka jednostronnaIII
ChCl. Scheuchzerio-Caricetea
4.Carex canescens - turzyca siwaIV
ChCl. Alnetea glutinosae
5.Sphagnum squarrosum - torfowiec nastroszonyIII
ChCl. Vaccinio-Piceetea
6.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityV
7.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaV
8.Vaccinium vitis-idaea - borówka brusznicaV
9.Hylocomium splendens - gajnik lśniącyV
10.Dicranum polysetum - widłoząb kędzierzawyIV
11.Trientalis europaea - siódmaczek leśnyIII
12.Dicranum scoparium - widłoząb miotlastyIII
13.Ptilium crista-castrensis - piórosz pierzastyIII
Towarzyszące
14.Sphagnum palustre - torfowiec błotnyV
15.Dryopteris carthusiana - nerecznica krótkoostnaV

Zróżnicowanie zespołu:

Podzespół Sphagno-girgensohnii-Piceetum myrtilletosum odznacza się stosunkowo niska liczba gatunków. Występuje na płytkich torfach i może się wykształcić z Vaccinio myrtilli-Piceetum lub Sphagno-Betuletum pubescentis.

Podzespół Sphagno-girgensohnii-Piceetum dryopteridetosum jest bogatszy florystycznie i odróżnia się obecnością gatunków z żyźniejszych siedlisk, w tym leszczyny w podszycie. Od podzespołu myrtilletosum odróżnia go obecność Thelypteris palustris, Galium palustre, Trichocolea tomentella, Carex ceaspitosa. Wykształca się na głębokich torfach głównie z Ribeso nigri-Alnetum i Thelypteridi-Betuletum pubescentis.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Vaccinio myrtilli-Pinetum odróżnia borealną świerczynę na torfie brak Vaccinium uliginosum, Ledum palustre, Calluna vulgaris.

Od Vaccinio myrtilli-Piceetum odróżnia wysokie pokrycie torfowców, które w borze czernicowym spotykane są sporadycznie.

Od Querco-Piceetum odróżnia brak gatunków charakterystycznych dla lasów liściastych (Galeobdolon luteum, Carex digitata, Viola reichenbachiana, Stellaria holostea, Anemone nemorosa) i większe pokrycie mchów, a w szczególności torfowców.

Od Betulo pubescentis-Piceetum odróżnia niewielki udział gatunków liściastych w drzewostanie oraz o wiele bardziej rozwinięta warstwa mszysta z przewagą torfowców.

Od Sphagno-Betuletum pubescentis odróżnia odmienny skład gatunkowy drzewostanu oraz brak gatunków wysokotorfowiskowych.

Siedliska przyrodnicze: zespół Sphagno-girgensohnii-Piceetum w całości odpowiada siedlisku przyrodniczemu 91D0-5 (Borealna świerczyna bagienna).

grafika

Sphagno-girgensohnii-Piceetum w rezerwacie Mechacz Wielki, Puszcza Romincka

grafika

Sphagno-girgensohnii-Piceetum w Białowieskim Parku Narodowym w fazie regeneracji po rozpadzie drzewostanu

Bór mieszany torfowcowy

Betulo pubescentis-Piceetum Sokoł. 1980

Las olszowo-świerkowy o strukturze kępkowo-dolinkowej na głębokich torfach przejściowychh.

Drzewostan: złożony z świerka i olszy z domieszką sosny i brzozy omszonej. We wczesnych fazach sukcesyjnych olsza może stanowić główny składnik drzewostanu.

Warstwa krzewów: słabo wykształcona (ok. 10%) złożona z podszytu świerka z niewielkim udziałem olszy, jarzębu i kruszyny.

Warstwa zielna: pokrywa około połowy powierzchni płatu. Zdominowana przez gatunki borowe, charakterystyczne dla klasy Vaccinio-Piceetea. Obecne są również gatunki charakterystyczne dla związku Alno-Ulmion (Plagiomnium undulatum, Chrysosplenium alternifolium) oraz gatunki olsowe (Ribes nigrum, Solanum dulcamara).

Warstwa mszysta: pokrywa około połowy powierzchni płatu o dużym bogactwie gatunkowym. Gatunki dominujące to Pleurozium schreberi, Plagiochila asplenioides, Thuidium tamariscifolium. Torfowce odgrywają podrzędną rolę.

Warunki siedliskowe: duże kompleksy torfowiskowe na obrzeżach olsów i dolin rzecznych.

TSL: LMb.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 20, kol. 4 i 5 w Sokołowski A. W. 1980. Zbiorowiska leśne Północno-Wschodniej Polski. Monographiae Botanicae. Warszawa.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
DAss.
1.Lysimachia vulgaris - tojeść pospolitaV
2.Sphagnum palustre - torfowiec błotnyV
3.Crepis paludosa - pępawa błotnaV
4.Circaea alpina - czartawa drobnaIV
ChCl. Vaccionio-Piceetea
5.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaV
6.Hylocomium splendens - gajnik lśniącyV
7.Vaccinium vitis-idaea - borówka brusznicaIV
8.Trientalis europaea - siódmaczek leśnyIV
9.Bazzania trilobata - biczyca trójwrębnaIV
10.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityIII
11.Pyrola rotundifolia - gruszyczka okrągłolistnaIII
ChCl. Querco-Fagetea
12.Paris quadrifolia - czworolist pospolityIV
13.Anemone nemorosa - zawilec gajowyIII
Towarzyszące
14.Rubus saxatilis - malina kamionkaV
15.Maianthemum bifolium - konwalijka dwulistnaV

Zróżnicowanie zespołu:

Zespół wrażliwy na zmiany warunków wodnych. Postacie wykształcone z Sphagnogirgensohnii-Piceetum dryopteridetosum w wyniku osuszenia charakteryzują się wysokim pokryciem Oxalis acetosella.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Sphagno-girgensohnii-Piceetum odróżnia obecność w drzewostanie olszy i sosny oraz większa ilość brzóz, niewielki udział torfowców oraz stała obecność gatunków z klasy Querco-Fagetea (Plagiomnium undulatum, Chrysosplenium alternifolium).

Siedliska przyrodnicze: brak przyporządkowania zespołu do siedliska przyrodniczego w literaturze, choć mógłby być ten takson zaliczony do 91D0.

Dębowo-świerkowy bór mieszany wilgotny (jegiel)

Querco-Piceetum (W. Mat. 1952) W. Mat. et Polak. 1955

Bór mieszany dębowo-świerkowy wilgotny o charakterze borealnym

Drzewostan: złożony z świerka i dębu niekiedy z domieszką osiki, brzóz, rzadko sosny. W dolnej warstwie drzew spotykany grab oraz jarzębina.

Warstwa krzewów: pokrywa zazwyczaj do 40% powierzchni płatu. Buduje ją przede wszystkim podrost świerkowy, a także grab, jarząb i leszczyna.

Warstwa zielna: wykształca się słabo, uboga florystycznie, rzadko osiąga 30% pokrycia powierzchni płatu. W runie dominuje Vaccinium myrtillus, Calamagrostis arundinacea, Maianthemum bifolium i Oxalis acetosella.

Warstwa mszysta: różnie wykształcona, lepiej rozwinięta (do 30%) w zbiorowiskach gdzie brak w drzewostanie gatunków liściastych.

Warunki siedliskowe: pomiędzy ubogimi borami a eutroficznymi lasami liściastymi. Również na okrajkach torfowisk i rynnowych obniżeniach terenu.

TSL: wariant typowy - BMw; wariant ze Stellaria holostea - LMw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 26, kol. 6 w Sokołowski A. W. 1980. Zbiorowiska leśne Północno-Wschodniej Polski. Monographiae Botanicae. Warszawa.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
ChCl. Vaccinio-Piceetea
1.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaV
2.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityV
3.Dicranum scoparium - widłoząb miotlastyV
4.Hylocomium splendens - gajnik lśniącyIV
5.Trientalis europaea - siódmaczek leśnyIV
ChCl. Querco-Fagetea
6.Eurhynchium angustirete - dzióbkowiec ZetterstedtaV
7.Carex digitata - turzyca palczastaIII
Towarzyszące
8.Oxalis acetosella - szczawik zajęczyV
9.Calamagrostis arundinacea - trzcinnik leśnyV
10.Maianthemum bifolium - konwalijka dwulistnaV
11.Polytrichastrum formosum - złotowłos strojnyV
12.Dryopteris carthusiana - nerecznica krótkoostnaV
13.Circaea alpina - czartawa drobnaV
14.Luzula pilosa - kosmatka owłosionaIV
15.Rubus idaeus - malina właściwaIV

Zróżnicowanie zespołu:

Wariant typowy jest uboższy florystycznie i charakteryzuje się przewaga gatunków klasy Vaccinio-Piceetea nad gatunkami z klasy Querco-Fagetea.

Wariant ze Stellaria holostea jest bogatszy florystycznie od wariantu typowego i charakteryzuje się większym udziałem gatunków z klasy Querco-Fagetea.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Vaccinio myrtilli-Piceetum odróżnia obecność dębu i osiki w drzewostanie, zredukowana warstwa mchów, oraz stała obecność, choć o niewielkim pokryciu, gatunków z klasy Querco-Fagetea (Eurhynchium angustirete).

Od Sphagno-girgensohnii-Piceetum odróżnia brak, poza sporadycznymi przypadkami, torfowców.

Od Calamagrostio arundinaceae-Piceetum odróżnia brak gatunków ciepłolubnych (Polygonatum odoratum, Carex montana).

Od Tilio-Carpinetum calamagrostietosum odróżnia niewielka ilość grabu przechodzącego z warstwy krzewów do dolnej warstwy drzewostanu.

Siedliska przyrodnicze: brak.

grafika

Querco-Piceetum w Białowieskim Parku Narodowym

grafika

Querco-Piceetum z regenerującym świerkiem po rozpadzie drzewostanu w Białowieskim Parku Narodowym

Dąbrowa świetlista

Potentillo albae-Quercetum Libb. 1933

Las mieszany, bogaty florystycznie z licznymi gatunkami rzędu Quercetalia pubescentis, nielicznymi gatunkami rzędu Fagetalia sylvaticae i klasy Querco-Fagetea oraz bardzo liczną grupą gatunków towarzyszących z klasy Trifolio-Geraniatea, Festuco-Brometea, Molinio- Arrhenatheretea.

Drzewostan: dość luźny (ok 70%) złożony z dębu z domieszką sosny, świerka i grabu, rzadziej brzozy brodawkowatej, sporadycznie osiki.

Warstwa krzewów: o pokryciu ok. 20% składa się z gatunków budujących drzewostan, leszczyny, wawrzynka wilczełyko, trzmieliny brodawkowatej i zwyczajnej, jarzębu, jałowca, kruszyny, szakłaka, tarniny i innych gatunków o niskiej jednak stałości.

Warstwa zielna: bujnie rozwinięta o dużym bogactwie gatunkowym i pokryciu ponad 50% płatu z dużym udziałem ziół i traw. W runie obecne są liczne gatunki rzędu Quercetalia pubestentis i klasy Querco-Fagetea, w mniejszym stopniu rzędu Fagetalia sylvaticae i klasy Vaccinio-Piceetea. Poza tym obecny jest szereg gatunków związanych z zbiorowiskami okrajkowymi, murawowymi i łąkowymi.

Warstwa mszysta: pokrywa ok. 10% powierzchni i buduje ją głownie Pleurozium schreberi, Mnium spp.

Warunki siedliskowe: wyniesienia i pagórki moreny ablacyjnej, rzadziej miejsca płaskie.

TSL: LMśw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 12, kol. 5 w Sokołowski A. W. 1980. Zbiorowiska leśne Północno-Wschodniej Polski. Monographiae Botanicae. Warszawa.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
D i ChAss.
1.Calamagrostis arundinacea -trzcinnik leśnyV
2.Convallaria majalis - konwalia majowaV
3.Rubus saxatilis - malina kamionkaV
4.Pulmonaria angustifolia - miodunka wąskolistnaV
5.Ranunculus polyanthemos - jaskier wielokwiatowyV
6.Scorzonera humilis - wężymord niskiV
7.Betonica oficinalis - bukwica zwyczajnaV
8.Clinopodium vulgare - klinopodium pospoliteIV
9.Potentilla alba- pięciornik białyIV
10.Peucedanum cervaria - gorysz sinyIII
DO. i ChO. Quercetalia pubescenti-petraeae
11.Carex montana - turzyca pagórkowaV
12.Melittis melissophyllum - miodownik melisowatyV
13.Campanula persicifolia - dzwonek brzoskwiniolistnyV
14.Serratula tinctoria - sierpik barwierskiV
15.Trifolium alpestre - koniczyna trójkłosowaV

Zróżnicowanie zespołu:

Dąbrowa świetlista wykazuje zróżnicowanie na odmianę subborealną i środkowopolską obejmującą zasięgiem obszar Puszczy Białowieskiej w ramach której Sokołowski (1980) opisał:

Wariant z Geranium sylvaticum, żyźniejszy, występujący często w miejscach płaskich, obejmujący większość zbiorowisk na terenie Puszczy Białowieskiej i ulegający zmianom w kierunku Melitti-Carpinetum.

Wariant z Juniperus communis uboższy i rzadszy na terenie Puszczy Białowieskiej.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Querco roboris-Pinetum odróżnia o wiele bardziej rozwinięta warstwa ziół, obecność licznych gatunków ciepłolubnych i o wiele mniejszy udział gatunków borowych stanowiących w kontynentalnym borze mieszanym główny składnik runa.

Od Melitti-Carpinetum odróżnia bardziej rozwinięta warstwa ziół, znacznie większy udział gatunków z rzędu Quercetalia pubestentis (w Melitti-Carpinetum zwykle 2-3 gatunki) oraz brak w drzewostanie grabu i lipy występujących powszechnie w grądzie miodownikowym.

Siedliska przyrodnicze: zespół Potentillo albae-Quercetum w całości odpowiada siedlisku przyrodniczemu 91I0-1 (Świetlista dąbrowa).

grafika

Potentillo albae-Quercetum w rezerwacie Dąbrowy Seroczyńskie, Nadleśnictwo Siedlce

Leszczynowo-świerkowy las mieszany

Corylo-Piceetum Sokoł. 1973

Mezotroficzny las o charakterze borealnym z drzewostanem świerkowym i dominującą leszczyną w warstwie krzewów nadającą zbiorowisku charakterystyczną fizjonomię. Zespół powstały często w wyniku sukcesji z borów mieszanych Calamagrostio-Piceetum i Calamagrostio-Pinetum.

Drzewostan: dość luźny (ok 70%) złożony ze świerka z domieszką brzozy brodawkowatej, osiki, rzadziej dębu i lipy.

Warstwa krzewów: różnie rozwinięta niekiedy do 50%. Głównym składnikiem jest leszczyna, poza nią występuje podszyt świerku, jarzębina, rzadziej inne gatunki.

Warstwa zielna: o pokryciu do 70%. Runo budują liczne gatunki klasy Querco-Fagetea w tym rzędów Quercetalia pubescentis i Fagetalia sylvaticae. Obecne są również gatunki borowe, z których tylko Vaccinium myrtillus pojawia się w większej ilości (niekiedy główny składnik runa).

Warstwa mszysta: rzadko przekracza 10% powierzchni. Buduje ją Hylocomium splendens, Pleurozium schreberi, Eurhynchium angustirete, Plagiomnium affine.

Warunki siedliskowe: przeważnie stoki wzgórz morenowych.

TSL: LMśw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 36 w Sokołowski A. W. 1980. Zbiorowiska leśne Północno-Wschodniej Polski. Monographiae Botanicae. Warszawa.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
ChO. Fagetalia sylvaticae
1.Galeobdolon luteum - gajowiec żółtyIV
2.Lathyrus vernus - groszek wiosennyIII
3.Eurhynchium angustirete - dzióbkowiec ZetterstedtaIII
ChO. Quercetalia pubescenti-petraeae
4.Campanula persicifolia - dzwonek brzoskwiniolistnyIII
ChCl. Querco-Fagetea
5.Hepatica nobilis - przylaszczka pospolitaV
6.Carex digitata - turzyca palczastaV
7.Melica nutans - perłówka zwisłaV
8.Corylus avellana - leszczyna pospolitaV
ChCl. Vaccinio-Piceetea
9.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaV
10.Hylocomium splendens - gajnik lśniącyV
11.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityV
12.Vaccinium vitis-idaea - borówka brusznicaIII
13.Trientalis europaea - siódmaczek leśnyIII
Towarzyszące
14.Maianthemum bifolium - konwalijka dwulistnaV
15.Oxalis acetosella - szczawik zajęczyV

Zróżnicowanie zespołu:

Wariant z Convallaria majalis przedstawia typową postać zespołu.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Calamagrostio arundinaceae-Piceetum i innych borów mieszanych odróżnia przewaga w warstwie mchów i ziół gatunków rzędu Fagetalia sylvaticae i klasy Querco-Fagetea.

Od Melitti-Carpinetum odróżnia wysoka stałość i pokrycie Galeobdolon luteum, Hylocomium splendens, Pleurozium schreberi, Rubus idaeus i świerka w drzewostanie; brak Melittis melissophyllum, Galium schultesii, Brachypodium sylvaticum i o wiele mniejszy udział dębu i brak zwartego piętra grabu w drzewostanie.

Siedliska przyrodnicze: brak.

grafika

Corylo-Piceetum w Wigierskim Parku Narodowym

Grąd miodownikowy

Melitti-Carpinetum Sokoł. 1976

Wielowarstwowy las mieszany o ciepłolubnym charakterze z dominacją grabu w dolnej warstwie drzewostanu.

Drzewostan: dość zwarty (do 90%), wielowarstwowy. Górną warstwę buduje dąb i świerk w różnych proporcjach z domieszką brzozy brodawkowatej rzadziej osiki, sosny i lipy. Dolna warstwa złożona jest głównie z grabu, rzadziej lipy.

Warstwa krzewów: słabo rozwinięta, zazwyczaj nie przekracza 20%. Składa się z grabu z domieszką lipy, świerka, jarzębu, rzadziej leszczyny i innych gatunków.

Warstwa zielna: słabo wykształcona o pokryciu do 30%. Charakter runa nadaje obecność obok gatunków rzędu Fagetalia sylvaticae i klasy Querco-Fagetea, przedstawicieli klasy Vaccinio-Piceetea oraz kilku gatunków ciepłolubnych (Melittis melissophyllum, Polygonatum odoratum, Carex montana). Wiosną w aspekcie wiosennym dominuje Anemone nemorosa.

Warstwa mszysta: w wariancie z Hepatica nobilis rzadko przekracza 5%, w wariancie z Vaccinium vitis-idaea lepiej rozwinięta.

Warunki siedliskowe: wysoczyzny moreny ablacyjnej, miejsca płaskie i lekko pochylone.

TSL: LMśw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie 27 zdjęć fitosocjologicznych A.W. Sokołowskiego z terenu Puszczy Białowieskiej.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
DAss.
1.Melittis melissophyllum - miodownik melisowatyV
2.Polygonatum odoratum - kokoryczka wonnaIV
3.Carex montana - turzyca pagórkowaIII
ChO. Fagetalia sylvaticae
4.Daphne mezereum - wawrzynek wilczełykoIV
5.Viola reichenbachiana - fiołek leśnyIV
6.Milium effusum - prosownica rozpierzchłaIII
7.Lilium martagon - lilia złotogłówIII
8.Galium odoratum - przytulia wonnaIII
9.Eurhynchium angustirete - dzióbkowiec ZetterstedtaIII
10.Lathyrus vernus - groszek wiosennyIII
ChCl. Querco-Fagetea
11.Carex digitata - turzyca palczastaV
12.Anemone nemorosa - zawilec gajowyV
13.Melica nutans - perłówka zwisłaV
14.Corylus avellana - leszczyna pospolitaIV
ChCl. Vaccinio-Piceetea
15.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaV

Zróżnicowanie zespołu:

Wariant z Vaccinium vitis-idaea wyróżnia się znacznym udział gatunków klasy Vaccinio-Piceetea i niewielkim udziałem gatunków z rzędu Fagetalia sylvaticae i klasy Querco-Fagetea nawiązując do Calamagrostio arundinaceae-Piceetum.

Wariant z Hepatica nobilis odznacza się wyraźną przewagą gatunków rzędu Fagetalia sylvaticae i klasy Querco-Fagetea nad gatunkami klasy Vaccinio-Piceetea nawiązujący do Tilio-Carpinetum typicum.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Calamagrostio arundinaceae-Piceetum i innych borów mieszanych odróżnia przewaga w warstwie mchów i ziół gatunków rzędu Fagetalia sylvaticae i klasy Querco-Fagetea oraz występowanie w drzewostanie dużych ilości grabu i lipy.

Od Potentillo albae-Quercetum odróżnia silnie zredukowana warstwa ziół, niewielki udział gatunków ciepłolubnych oraz występowanie w drzewostanie dużych ilości grabu i lipy.

Od Corylo-Piceetum odróżnia obecność Melittis melissophyllum, Milium effusum, dużo większy udział grabu, dębu i lipy w drzewostanie oraz niewielki udział Pleurozium schreberi i Hylocomium splendens.

Od Tilio-Carpinetum typicum odróżnia obecność Vaccinium myrtillus, Orthilia secunda Polygonatum odoratum, występowanie z większą stałością Melittis melissophyllum, Convallaria majalis, Trientalis europaea, Melica nutans, Rubus saxatilis, Luzula pilosa.

Siedliska przyrodnicze: zespół Melitti-Carpinetum w całości odpowiada siedlisku przyrodniczemu 9170-2 (Grąd subkontynentalny).

grafika

Melitti-Carpinetum w rezerwacie Starzyna, Puszcza Białowieska

Grąd subkontynentalny

Tilio-Carpinetum Tracz. 1962

Las dębowo-lipowo-grabowy siedlisk mezotroficznych, świeżych i wilgotnych o wielowarstwowej strukturze z udziałem gatunków o zasięgu kontynentalnym i borealnym.

Zróżnicowanie zespołu:

Na terenie Puszczy Białowieskiej grąd subkontynentalny wykazuje zróżnicowanie na pięć podzespołów różniących się składem gatunkowym i układem warunków ekologicznych:

- Tilio-Carpinetum typicum - grąd typowy,

- Tilio-Carpinetum stachyetosum sylvaticae - grąd czyśćcowy,

- Tilio-Carpinetum circaeaetosum alpinae - grąd murszowy.

- Tilio-Carpinetum caricetosum remotae - grąd turzycowy,

- Tilio-Carpinetum calamagrostietosum - grąd trzcinnikowy.

Przyjęty podział został opracowany przez Sokołowskiego (1980) i ma zasięg regionalny, a wyróżnione podzespoły nie są tożsame z podzespołami wyróżnionymi przez W. i A. Matuszkiewiczów (1985) pośród, których na terenie Puszczy Białowieskiej może wystąpić Tilio-Carpinetum calamagrostietosum, Tilio-Carpinetum typicum, Tilio-Carpinetum stachyetosum sylvaticae i Tilio-Carpinetum corydaletosum.

Siedliska przyrodnicze: zespół Tilio-Carpinetum w całości odpowiada siedlisku przyrodniczemu 9170-2 (Grąd subkontynentalny).

grafika

Runo grądu niskiego, Puszcza Białowieska

grafika

Tilio-Carpinetum stachyetosum (facja z Alium ursinum) w Białowieskim Parku Narodowym - aspekt letni

grafika

Tilio-Carpinetum stachyetosum (facja z Alium ursinum) w Białowieskim Parku Narodowym - aspekt wiosenny

Grąd typowy

Tilio-Carpinetum typicum Traczyk 1962

Las świeży z runem bogatym w gatunki rzędu Fagetalia sylvaticae zwiększający zajmowaną powierzchnię kosztem Melitti-Carpinetum.

Drzewostan: zwarty (ok 90%), wielowarstwowy i wielogatunkowy złożony głównie z grabu, dębu, lipy, rzadziej klonu, świerka oraz wiązu górskiego i brzozy brodawkowatej.

Warstwa krzewów: słabo rozwinięta, zazwyczaj nie przekracza 10%. Składa się z leszczyny, jarzębu, grabu, lipy, świerka i pojedynczego podrostu gatunków występujących w drzewostanie.

Warstwa zielna: rzadko przekracza 50% pokrycia płatu. Wykazuje sezonową zmienność. Wiosną dominuje w runie Anemone nemorosa, natomiast latem Galeobdolon luteum, Stellaria holostea, Oxalis acetosella, Maianthemum bifolium. Trzon zbiorowiska stanowią gatunki grądowe związku Carpinion betuli, rzędu Fagetalia sylvaticae i klasy Querco-Fagetea.

Warstwa mszysta: wykształca się słabo, a czasem nie występuje. Składa się głównie z gatunków Mnium spp., Atrichum undulatum, Eurhynchium angustirete.

Warunki siedliskowe: miejsca płaskie i nieco wyniesione w obrębie moreny dennej.

TSL: Lśw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 33 w Sokołowski A. W. 1993. Fitosocjologiczna charakterystyka zbiorowisk leśnych Białowieskiego Parku Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 12 (3).

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
ChAll. Carpinion betuli
1.Stellaria holostea - gwiazdnica wielkokwiatowaV
2.Carex pilosa - turzyca orzęsionaIV
ChO. Fagetalia sylvaticae
3.Galeobdolon luteum - gajowiec żółtyV
4.Galium odoratum - przytulia wonnaV
5.Viola reichenbachiana - fiołek leśnyIV
6.Milium effusum - prosownica rozpierzchłaIV
7.Eurhynchium angustirete - dzióbkowiec ZetterstedtaIV
8.Dryopteris filix-mas - nerecznica samczaIII
9.Paris quadrifolia - czworolist pospolityIII
ChCl. Querco-Fagetea
10.Anemone nemorosa - zawilec gajowyV
11.Acer platanoides - klon zwyczajnyV
12.Carex digitata - turzyca palczastaV
13.Corylus avellana - leszczyna pospolitaV
14.Hepatica nobilis - przylaszczka pospolitaIV
15.Aegopodium podagraria - podagrycznik pospolityIII

Zróżnicowanie zespołu:

Wariant ubogi odznacza się niewielkim udziałem Hepatica nobilis, Polygonatum multiflorum i Aegopodium podagraria; niższą liczbą gatunków i mniejszym pokryciem runa a za to większym udziałem dębu i prawie zupełnym brakiem klonu w drzewostanie.

Wariant z Hepatica nobilis obejmuje postać typową.

Wariant z Lathyrus vernus jest znacznie bogatszy florystycznie i nieco żyźniejszy (Lśw 2), co przejawia się w pojedynczej obecności Dentaria bulbifera, Lathrea squamaria, Stachys sylvatica, Ficaria verna.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Melitti-Carpinetum odróżnia brak gatunków ciepłolubnych rzędu Quercetalia pubescentis oraz borowych (Vaccinium myrtillus, Trientalis europaea).

Od Tilio-Carpinetum stachyetosum odróżnia brak gatunków siedlisk eutroficznych i wilgotnych (Corydalis solida, Gagea spp., Anemone ranunculoides, Stellaria nemorum, Ranunculus lanuginosus).

Siedliska przyrodnicze: podzespół w całości odpowiada siedlisku przyrodniczemu 9170-2 (Grąd subkontynentalny).

grafika

Tilio-Carpinetum typicum w Białowieskim Parku Narodowym - aspekt letni

grafika

Tilio-Carpinetum typicum w Białowieskim Parku Narodowym - aspekt wiosenny

Grąd czyśćcowy

Tilio-Carpinetum stachyetosum sylvatica Traczyk 1962

Grąd niski zajmujący najbardziej eutroficzne siedliska grądowe.

Drzewostan: zwarty (ok 90%). Drzewostan buduje grab ze znacznym udziałem klonu, lipy, świerka, rzadziej jesionu, dębu, wiązu górskiego oraz olszy i osiki.

Warstwa krzewów: słabo rozwinięta, zazwyczaj nie przekracza 10%. Jej głównym składnikiem jest leszczyna, a stałą niewielką domieszkę stanowi lipa, grab, rzadziej wiąz górski.

Warstwa zielna: rzadko przekracza 70% pokrycia płatu. Przeważają gatunki z rzędu Fagetalia sylvatica. Wykazuje zmienność sezonową. Wiosną występuje łanowo Anemone nemorosa w towarzystwie Anemone ranunculoides, Isopyrum thalictroides, Corydalis solida, Gagea lutea, a w miejscach bardziej wilgotnych występuje Allium ursinum, rzadziej Corydalis cava.

Warstwa mszysta: wykształca się bardzo słabo, a jej głównym elementem jest Eurhynchium angustirete i Plagiomnium affine.

Warunki siedliskowe: miejsca płaskie i nieco wyniesione.

TSL: wariant typowy - Lśw, wariant z Carex sylvatica - Lw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 36 w Sokołowski A. W. 1993. Fitosocjologiczna charakterystyka zbiorowisk leśnych Białowieskiego Parku Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 12 (3).

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
D sub Ass.
1.Ficaria verna - ziarnopłon wiosennyV
2.Isopyrum thalictroides - zdrojówka rutewkowataV
3.Gagea lutea - złoć żółtaV
4.Adoxa moschatellina - piżmaczek wiosennyIV
5.Anemone ranunculoides - zawilec żółtyIV
6.Stachys sylvatica - czyściec leśnyIII
7.Corydalis solida - kokorycz pełnaIII
8.Stellaria nemorum - gwiazdnica gajowaIII
ChAll. Carpinion betuli
9.Stellaria holostea - gwiazdnica wielkokwiatowaV
10.Carex pilosa - turzyca orzęsionaIII
ChO. Fagetalia sylvaticae
11.Galeobdolon luteum - gajowiec żółtyV
12.Galium odoratum - przytulia wonnaV
13.Viola reichenbachiana - fiołek leśnyV
14.Ranunculus lanuginosus - jaskier kosmatyV
15.Polygonatum multiflorum - kokoryczka wielokwiatowaV

Zróżnicowanie zespołu:

Wariant typowy występujący na żyznych glebach umiarkowanie wilgotnych.

Wariant z Carex sylvatica jest bogatszy florystycznie i zajmuje gleby wilgotniejsze ze słabo zaznaczonymi mikroobniżeniami, w których przez pewien czas stagnuje woda.

W obu wariantach, częściej jednak w wariancie typowym, występuje facja z Allium ursinum.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od innych podzespołów grądu odróżnia obecność z dużą stałością Ficaria verna, Adoxa moschatellina, Isopyrum thalictroides, Stachys sylvatica, Geum urbanum, Anemone ranunculoides.

Siedliska przyrodnicze: podzespół w całości odpowiada siedlisku przyrodniczemu 9170-2 (Grąd subkontynentalny).

grafika

Tilio-Carpinetum stachyetosum w Białowieskim Parku Narodowym - aspekt letni

grafika

Tilio-Carpinetum stachyetosum w Białowieskim Parku Narodowym - aspekt wiosenny

Grąd murszowy

Tilio-Carpinetum circaeaetosum alpinae (Paczoski 1930) Sok. 1980

Grąd niski występujący w mozaice ze zbiorowiskami łęgowymi.

Drzewostan: zwarty (ok 80%), zbudowany z grabu, świerku, lipy, jesionu, często ze znacznym udziałem olszy i niewielką domieszka dębu. Drzewa tworzą skupienia pośród bezdrzewnych dolinek.

Warstwa krzewów: słabo rozwinięta, zazwyczaj nie przekracza 10%. Jej głównym składnikiem jest leszczyna, a domieszkę stanowi podszyt gatunków budujących drzewostan.

Warstwa zielna: pokrywa ok. 50% powierzchni płatu. Budują ja gatunki rzędu Fagetalia sylvatica i klasy Querco-Fagetea. Spośród gatunków towarzyszących liczne są gatunki siedlisk wilgotnych, w tym łęgowych, a sporadycznie występują gatunki oligotroficzne.

Warstwa mszysta: wykształca się bardzo słabo, zazwyczaj nie przekracza 5% pokrycia płatu, jej głównym elementem jest Eurhynchium angustirete i Plagiomnium affine.

Warunki siedliskowe: na terenie płaskim w mozaice ze zbiorowiskami łęgowymi, występuje w miejscach wyniesionych 10-20 cm nad poziom łęgowych dolinek.

TSL: Lw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 41 w Sokołowski A. W. 1993. Fitosocjologiczna charakterystyka zbiorowisk leśnych Białowieskiego Parku Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 12 (3).

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
ChAll. Carpinion betuli
1.Stellaria holostea - gwiazdnica wielkokwiatowaV
ChO. Fagetalia sylvaticae
2.Galeobdolon luteum - gajowiec żółty94
3.Milium effusum - prosownica rozpierzchła90
4.Galium odoratum - przytulia wonna77
5.Viola reichenbachiana - fiołek leśny74
6.Asarum europaeum - kopytnik pospolity65
7.Hepatica nobilis - przylaszczka pospolita58
8.Impatiens noli-tangere - niecierpek pospolity48
9.Polygonatum multiflorum - kokoryczka wielokwiatowa42
10.Paris quadrifolia - czworolist pospolity42
ChCl. Querco-Fagetea
11.Corylus avellana - leszczyna pospolita94
12.Anemone nemorosa - zawilec gajowy77
13.Carex digitata - turzyca palczasta71
14.Eurhynchium angustirete - dzióbkowiec Zetterstedta68
15.Lathyrus vernus - groszek wiosenny58

Zróżnicowanie zespołu:

Wariant z Calamagrostis arundinacea jest uboższy florystycznie, występują w nim gatunki klasy Vaccinio-Piceetea i mniejsza liczba gatunków higrofilnych i eutroficznych, a w drzewostanie duży udział ma świerk oraz dąb przy zmniejszonym udziale grabu i jesionu.

Wariant z Anemone ranunculoides jest bogatszy florystycznie z dużym udziałem gatunków higrofilnych, w tym charakterystycznych związku Alno-Ulmion.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od innych podzespołów grądu odróżnia znacznie większy udział jesionu i olszy w drzewostanie oraz gatunków związku Alno-Ulmion.

Siedliska przyrodnicze: podzespół w całości odpowiada siedlisku przyrodniczemu 9170-2 (Grąd subkontynentalny).

grafika

Tilio-Carpinetum circaeaetosum alpinae w Białowieskim Parku Narodowym - aspekt letni

grafika

Tilio-Carpinetum circaeaetosum alpinae w Białowieskim Parku Narodowym - aspekt wiosenny

Grąd turzycowy

Tilio-Carpinetum caricetosum remotae Sokoł. 1980

Grąd niski występujący w sąsiedztwie łęgów jesionowo-olszowych z urozmaiconym mikroreliefem.

Drzewostan: zwarty (ok 80%), zdominowany przez grab z dużym udziałem świerka, czasem dębu. Lipa odgrywa rolę podrzędną, a klon i jesion występują sporadycznie.

Warstwa krzewów: słabo rozwinięta, zazwyczaj nie przekracza 20%. Jej głównym składnikiem jest leszczyna, a domieszkę stanowi podszyt gatunków budujących drzewostan.

Warstwa zielna: słabo wykształcona, pokrywa ok. 20% powierzchni płatu. Wiosną dominuje Anemone nemorosa, zaś latem Maianthemum bifolium i Oxalis acetosella. Z dużą stałością występują gatunki grądowe (Stellaria holostea, Carex pilosa), a w obniżeniach terenu higrofilne (Carex remota, Deschampsia caespitosa, Ficaria verna, Stellaria nemorum).

Warstwa mszysta: wykształca się bardzo słabo, zazwyczaj nie przekracza 5% pokrycia płatu, jej głównym elementem jest Eurhynchium angustirete oraz występujące w dolinkach Thuidium tamariscifolium i Plagiochila asplenioides.

Warunki siedliskowe: na terenie płaskim w sąsiedztwie łęgów jesionowo-olszowych.

TSL: Lw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 43 w Sokołowski A. W. 1993. Fitosocjologiczna charakterystyka zbiorowisk leśnych Białowieskiego Parku Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 12 (3).

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
D subAss.
1.Deschampsia caespitosa - śmiałek darniowyV
2.Carex remota - turzyca rzadkokłosaIV
ChAll. Carpinion betuli
3.Stellaria holostea - gwiazdnica wielkokwiatowaV
4.Carex pilosa - turzyca orzęsionaIV
ChO. Fagetalia sylvaticae
5.Galeobdolon luteum - gajowiec żółtyV
6.Milium effusum - prosownica rozpierzchłaV
7.Viola reichenbachiana - fiołek leśnyIV
8.Polygonatum multiflorum - kokoryczka wielokwiatowaIII
9.Galium odoratum - przytulia wonnaIII
10.Ficaria verna - ziarnopłon wiosennyIII
ChCl. Querco-Fagetea
11.Anemone nemorosa - zawilec gajowyV
12.Carex digitata - turzyca palczastaV
13.Eurhynchium angustirete - dzióbkowiec ZetterstedtaV
14.Corylus avellana - leszczyna pospolitaIV
Towarzyszące
15.Maianthemum bifolium - konwalijka dwulistnaV

Zróżnicowanie zespołu:

Wariant z Dicranum scoparium wyróżnia się zredukowana liczba gatunków rzędu Fagetalia sylvatica i obecnością Polytrichastrum formosum, Dicranum scoparium, Pleurozium schreberi, Hylocomium splendens.

Wariant z Polygonatum multiflorum odróżnia się obecnością gatunków rzędu Fagetalia sylvatica (Polygonatum multiflorum, Viola reichenbachiana, Galium odoratum, Ficaria verna) i większym udziałem lipy i dębu w drzewostanie.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od innych podzespołów grądu odróżnia obecność z wysoką stałością Carex remota, Deschampsia caespitosa i Thuidium tamariscifolium, oraz bardzo zredukowany udział gatunków eutroficznych.

Siedliska przyrodnicze: podzespół w całości odpowiada siedlisku przyrodniczemu 9170-2 (Grąd subkontynentalny).

grafika

Tilio-Carpinetum caricetosum remotae w Białowieskim Parku Narodowym - aspekt letni

grafika

Tilio-Carpinetum caricetosum remotae w Białowieskim Parku Narodowym - aspekt wiosenny

Grąd trzcinnikowy

Tilio-Carpinetum calamagrostietosum Traczyk 1962 em. Sokoł. 1980

Ubogi florystycznie grąd niski w typie lasu mieszanego wilgotnego.

Drzewostan: zwarty (ok 80%), złożony z dębu, grabu, świerka i niewielkiej domieszki lipy.

Warstwa krzewów: słabo rozwinięta, zazwyczaj nie przekracza 10%, zbudowana głównie z podszytów grabu i w mniejszym stopniu innych gatunków występujących w drzewostanie.

Warstwa zielna: słabo wykształcona, zazwyczaj jej pokrycie nie przekracza 30% powierzchni płatu. Uboga florystycznie z niewielkim udziałem gatunków związku Carpinion betuli, rzędu Fagetalia sylvatica i klasy Querco-Fagetea oraz obecnością gatunków oligotroficznych, w tym z klasy Vaccinio-Piceetea.

Warstwa mszysta: wykształca się bardzo słabo, zazwyczaj nie przekracza 5% pokrycia płatu.

Warunki siedliskowe: w miejscach płaskich na glebach wilgotnych.

TSL: LMw.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 45 w Sokołowski A. W. 1993. Fitosocjologiczna charakterystyka zbiorowisk leśnych Białowieskiego Parku Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 12 (3).

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
D subAss.
1.Calamagrostis arundinacea - trzcinnik leśnyV
2.Trientalis europaea - siódmaczek leśnyIV
3.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaIII
ChAll. Carpinion betuli
4.Stellaria holostea - gwiazdnica wielkokwiatowaV
ChO. Fagetalia sylvaticae
5.Milium effusum - prosownica rozpierzchłaIII
ChCl. Querco-Fagetea
6.Anemone nemorosa - zawilec gajowyV
7.Corylus avellana - leszczyna pospolitaIII
Towarzyszące
8.Oxalis acetosella - szczawik zajęczyV
9.Dryopteris carthusiana - nerecznica krótkoostnaV
10.Maianthemum bifolium - konwalijka dwulistnaV
11.Sciuro-hypnum starkei - krótkosz StarkaIV
12.Polytrichastrum formosum - złotowłos strojnyIV
13.Rubus idaeus - malina właściwaIII
14.Plagiomnium affine - płożymerzyk pokrewnyIII
15.Gymnocarpium dryopteris - cienistka trójkątnaIII

Zróżnicowanie zespołu:

Podzespół homogeniczny, może różnić się proporcją świerka i grabu.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od innych podzespołów grądu odróżnia obecność Calamagrostis arundinaceae, Trientalis europaea, Vaccinium myrtillus, Lysimachia vulgaris.

Od Querco-Piceetum, do którego mogą wykazywać podobieństwo płaty z dużą ilością świerka, odróżnia większy udział gatunków rzędu Fagetalia sylvaticae i obecność ekspansywnego grabu w drzewostanie.

Siedliska przyrodnicze: podzespół w całości odpowiada siedlisku przyrodniczemu 9170-2 (Grąd subkontynentalny).

grafika

Tilio-Carpinetum calamagrostietosum w Białowieskim Parku Narodowym

Łęg olszowo-świerkowy

Piceo-Alnetum

Bogaty florystycznie las łęgowy z dużym udziałem świerka w drzewostanie o charakterze borealnym stanowiący stadium w sukcesji Fraxino-Alnetum w kierunku Sphagno girgensohnii-Piceetum.

Drzewostan: dość zwarty (ok. 80%) złożony ze świerka (składnik dominujący) oraz olszy. Niewielką domieszkę stanowi jesion, brzozy, lipa, klon, wiąz górski.

Warstwa krzewów: słabo rozwinięta, zazwyczaj nie przekracza 20%. Składa się z leszczyny, jarzębu i podszytu gatunków budujących drzewostan.

Warstwa zielna: umiarkowanie rozwinięta i jednorodna, pokrywa ok. 50% powierzchni płatu. Wysoki udział mają gatunki ze związku Alno-Ulmion, rzędu Fagetalia sylvaticae i klasy Querco Fagetea. Licznie reprezentowane są gatunki oligotroficzne, w tym charakterystyczne klasy Vaccinio-Piceetea.

Warstwa mszysta: pokrywa ok. 50% powierzchni płatu. W dużych ilościach występuje Plagiochila asplenioides, Rhytidiadelphus triquetrus i Thuidium tamariscifolium.

Warunki siedliskowe: obniżenia rynnowe i niecki wytopiskowe z glebami organicznymi.

TSL: OlJ.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 50 w Sokołowski A. W. 1980. Zbiorowiska leśne Północno-Wschodniej Polski. Monographiae Botanicae. Warszawa.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
DAss.
1.Plagiochila asplenioides - skosatka zanokcicowataV
2.Rubus saxatilis - malina kamionkaV
3.Rhytidiadelphus triquertus - fałdownik trójrzędowyV
4.Luzula pilosa - kosmatka owłosionaV
5.Carex digitata - turzyca palczastaV
6.Lycopodium annotinum - widłak jałowcowatyV
7.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaIV
ChAll. Alno-Ulmion
8.Carex remota - turzyca rzadkokłosaV
9.Plagiomnium undulatum - płożymerzyk falistyV
10.Chrysosplenium alternifolium - śledziennica skrętolistnaIV
ChO. Fagetalia sylvaticae
11.Viola reichenbachiana - fiołek leśnyIV
12.Ranunculus lanuginosus - jaskier kosmatyIII
ChCl. Querco-Fagetea
13.Eurhynchium angustirete - dzióbkowiec ZetterstedtaV
14.Anemone nemorosa - zawilec gajowyV
15.Aegopodium podagraria - podagrycznik pospolityV

Zróżnicowanie zespołu:

Zespół homogeniczny.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Fraxino-Alnetum odróżnia obecność Oxalis acetosella, Maianthemum bifolium, Frangula alnus, gatunków charakterystycznych dla klasy Vaccinio-Piceetea, a także dobrze rozwinięta warstwa mszysta, dominacja świerka w drzewostanie i obecność brzozy omszonej. Ponadto warstwa runa jest jednorodna i nie wykazuje cech struktury mozaikowej.

Siedliska przyrodnicze: brak w literaturze jednoznacznego przyporządkowania do siedliska przyrodniczego, choć winien odpowiadać siedlisku 91E0-3.

Łęg jesionowo-olszowy

Fraxino-Alnetum W. Mat. 1952

Przystrumykowy, lekko zabagniony łęg z drzewostanem jesionowo-olszowym oraz bujnie rozwiniętym runem o kępiastej i mozaikowej budowie.

Drzewostan: dość zwarty (ok. 80%), złożony z olszy, jesionu i świerka. W dolnej warstwie drzewostanu występuje lipa, wiąz górski, rzadziej grab.

Warstwa krzewów: słabo rozwinięta, zazwyczaj nie przekracza 20%. Składa się z leszczyny i podszytu gatunków budujących drzewostan.

Warstwa zielna: bujnie rozwinięta, nierzadko pokrywa niemal całą powierzchnie płatu. Wykazuje zmienność sezonową. W runie dominują gatunki ze związku Alno-Ulmion, rzędu Fagetalia sylvaticae i klasy Querco Fagetea. Prócz nich duży udział mają gatunki rzędu Alnetalia glutinosae, Phragmitetalia i Molinietalia.

Warstwa mszysta: najczęściej słabo wykształcona, zazwyczaj nie przekracza 20% pokrycia powierzchni płatu.

Warunki siedliskowe: płaskie dna dolin mniejszych rzek i strumieni z powolnym przepływem wód.

TSL: OlJ.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 12, kol. 5 w Sokołowski A. W. 1980. Zbiorowiska leśne Północno-Wschodniej Polski. Monographiae Botanicae. Warszawa.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
D ChAss.
1.Galium palustre - przytulia błotnaIII
2.Circaea alpina - czartawa drobnaIII
3.Carex elongata - turzyca długokłosaIII
4.Lysimachia vulgaris - tojeść pospolitaIII
5.Solanum dulcamara psianka słodkogórzIII
ChAll. Alno-Ulmion
6.Chrysosplenium alternifolium - śledziennica skrętolistnaV
7.Stellaria nemorum - gwiazdnica gajowaV
8.Plagiomnium undulatum - płożymerzyk falistyIII
9.Carex remota - turzyca rzadkokłosaIII
10.Ficaria verna - ziarnopłon wiosennyIII
ChO. Fagetalia sylvaticae
11.Impatiens noli-tangere - niecierpek pospolityV
12.Galeobdolon luteum - gajowiec żółtyIV
13.Eurhynchium angustirete - dzióbkowiec ZetterstedtaIII
Towarzyszące
14.Urtica dioica - pokrzywa zwyczajnaV
15.Oxalis acetosella - szczawik zajęczyV

Zróżnicowanie zespołu:

Podzespół Fraxino-Alnetum asperuletosum wyróżnia się obecnością wiązu górskiego i lipy w drzewostanie oraz występowaniem grupy wiosennych geofitów przy niemal zupełnym braku gatunków olsowych.

Podzespół Fraxino-Alnetum ranunculetosum odznacza się dominacją olszy w drzewostanie, lepiej wykształconą warstwą mchów i obecnością gatunków olsowych (Carex elongatae, Solanum dulcamara, Lycopus europaeus) oraz rzędu Phragmitetalia i rzędu Molinietalia.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od grądów odróżnia łęg jesionowo-olszowy dominacją gatunków z związku Alno-Ulmion oraz dominacja olszy i jesionu w drzewostanie.

Siedliska przyrodnicze: zespół Fraxino-Alnetum w całości odpowiada siedlisku przyrodniczemu 91E0-3 (Niżowy łęg jesionowo-olszowy).

grafika

Fraxino-Alnetum w Puszczy Białowieskiej - aspekt letni

grafika

Fraxino-Alnetum w Puszczy Białowieskiej - aspekt wiosenny

Łęg wiązowo-jesionowy

Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em. J. Mat. 1976

Bogaty florystycznie las łęgowy o runie zdominowanym przez eutroficzne byliny i charakteryzujący się bogatym aspektem wczesnowiosennym.

Drzewostan: zwarty (ok. 90%), złożony z wiązu pospolitego, jesionu i grabu, rzadziej świerka i klonu. W dolnej warstwie drzew stałym elementem jest lipa.

Warstwa krzewów: słabo rozwinięta, zazwyczaj nie przekracza 10%. Składa się z leszczyny i podszytu gatunków budujących drzewostan.

Warstwa zielna: odznacza się dużą zmiennością sezonową. Wiosną w runie dominują geofity (Ficaria verna, Anemone nemorosa, A. ranunculoides) natomiast latem głównymi gatunkami runa są Galeobdolon luteum, Stellaria holostea, Ranunculus lanuginosus, Aegopodium podagraria i inne.

Warstwa mszysta: najczęściej słabo wykształcona, zazwyczaj nie przekracza 5% pokrycia powierzchni płatu.

Warunki siedliskowe: wśród grądów niskich i łęgów w obrębie dolinek denudacyjnych.

TSL: Lł.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 52 w Sokołowski A. W. 1980. Zbiorowiska leśne Północno-Wschodniej Polski. Monographiae Botanicae. Warszawa.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
D ChAss.
1.Ficaria verna - ziarnopłon wiosennyV
2.Gagea lutea - złoć żółtaIII
ChAll. Alno-Ulmion
3.Chrysosplenium alternifolium - śledziennica skrętolistnaV
4.Anemone ranunculoides - zawilec żółtyV
5.Carex remota - turzyca rzadkokłosaV
6.Stellaria nemorum - gwiazdnica gajowaV
7.Plagiomnium undulatum - płożymerzyk falistyIV
8.Festuca gigantea - kostrzewa olbrzymiaIV
9.Circaea alpina - czartawa drobnaIII
ChO. Fagetalia sylvaticae
10.Anemone nemorosa - zawilec gajowyV
11.Galeobdolon luteum - gajowiec żółtyV
12.Viola reichenbachiana - fiołek leśnyV
13.Stellaria holostea - gwiazdnica wielkokwiatowaV
14.Ranunculus lanuginosus - jaskier kosmatyV
15.Impatiens noli-tangere - niecierpek pospolityV

Zróżnicowanie zespołu:

Na terenie Puszczy Białowieskiej występuje podzespół Ficario-Ulmetum chrysosplenietosum.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Tilio-Carpinetum stachyetosum odróżnia duży udział wiązu pospolitego w drzewostanie.

Od Fraxino-Alnetum odróżnia niewielka grupa gatunków reprezentujących związek Alno-Ulmion i niewielki udział gatunków bagiennych (Solanum dulcamara, Lycopus europaeus, Carex elongatae, Lysimachia vulgaris).

Siedliska przyrodnicze: zespół Ficario-Ulmetum minoris w całości odpowiada siedlisku przyrodniczemu 91F0-2 (Łęg wiązowo-jesionowy śledziennicowy).

grafika

Ficario-Ulmetum w Puszczy Białowieskiej - aspekt letni

grafika

Ficario-Ulmetum w Puszczy Białowieskiej - aspekt wiosenny

Ols porzeczkowy

Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987

Bagienny las olszowy z gatunkami szuwarowymi o silnie kępiastej i mozaikowej strukturze dna lasu.

Drzewostan: pokrywa ok. 70% powierzchni płatu. Drzewostan tworzy olsza z domieszką świerka, rzadziej brzozy omszonej. Pojedynczo może występować dąb, jesion, sosna.

Warstwa krzewów: słabo rozwinięta, zazwyczaj nie przekracza 10%. Składa się z podszytu gatunków budujących drzewostan oraz kruszyny i jarzębu.

Warstwa zielna: różnie wykształcona, zależnie od długości trwania zalewu w dolinkach. Zazwyczaj nie przekracza 50%. W dolinkach występują gatunki szuwarowe, na kępach gatunki klasy Alnetea glutinosae, a rzadziej Querco-Fagetea i Vaccinio-Piceetea.

Warstwa mszysta: różnie wykształcona, zazwyczaj nie przekracza 20%.

Warunki siedliskowe: gleby torfów niskich zajmujące niecki wytopiskowe i krawędzie dolin rzecznych z utrudnionym odpływem wody w miejscach gdzie woda przez dłuższy czas występuje ponad powierzchnią terenu.

TSL: Ol.

Gatunki typowe opracowane na podstawie 56 zdjęć fitosocjologicznych A. W. Sokołowskiego z północno-wschodniej Polski.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
ChCl. Alnetea glutinosae
1.Solanum dulcamara - psianka słodkogórzV
2.Carex elongata - turzyca długokłosaV
3.Lycopus europaeus - karbieniec pospolityV
4.Thelypteris palustris - zachylnik błotnyV
5.Sphagnum squarrosum - torfowiec nastroszonyV
6.Calamagrostis canescens - trzcinnik lancetowatyIII
ChCl. Phragmitetea
7.Galium palustre - przytulia błotnaV
8.Lysimachia thyrsiflora - tojeść bukietowaV
9.Peucedanum palustre - gorysz błotnyIV
10.Scutellaria galericulata - tarczyca pospolitaIV
11.Iris pseudacorus - kosaciec żółtyIV
12.Ranunculus lingua - jaskier wielkiIII
13.Cicuta virosa - szalej jadowityIII
14.Carex pseudocyperus - turzyca nibyciborowataIII
15.Carex appropinquata - turzyca tunikowaIII

Zróżnicowanie zespołu:

Na terenie Puszczy Białowieskiej zostały wyróżnione następujące warianty:

Wariant z Phragmites australis wyróżniający sią dużym udziałem Phragmites australis oraz brzozy omszonej, słabo wykształconą kępkowo-dolinkową strukturą dna lasu i słabo wykształconą warstwą mchów.

Wariant z Menyanthes trifoliata wyróżniający się dużym udziałem świerka w drzewostanie, dobrze rozwiniętymi kępami i dobrze wykształconą warstwą mchów z udziałem Sphagnum palustre, Pleurozium schreberi, Plagiochila asplenioides, Rhytidiadelphus triquetrus, Calliergonella cuspidata. Dodatkowo wyróżnia ten wariant obecność Menyanthes trifoliata, Orthilia secunda, Vaccinium-vitis idaeae oraz Carex remota, Plagiomnium undulatum, Chrysosplenium alternifolium.

Wariant z Carex vesicaria będący odpowiednikiem wariantu typowego wyróżnionego dla północno-wschodniej Polski.

Wariant z Ribes nigrum wyróżniający się obecnością jesionu w drzewostanie i występowaniem obok Ribes nigrum i R. spicatum.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Fraxino-Alnetum odróżnia obecność gatunków szuwarowych oraz niewielki udział gatunków klasy Querco-Fagetea. Ols porzeczkowy nie wykazuje również zmienności sezonowej.

Siedliska przyrodnicze: brak.

grafika

Ribeso nigri-Alnetum w Białowieskim Parku Narodowym

Dębniak turzycowy

Carici elongatae-Quercetum Sok. 1972

Rzadko spotykany mezotroficzny las dębowy występujący w niedużych obniżeniach terenu zalewanych wodą.

Drzewostan: rzadki, pokrywa ok. 70% powierzchni płatu, składa się z dębu z domieszką w dolnej warstwie świerka i brzozy omszonej, rzadziej olszy i osiki.

Warstwa krzewów: słabo rozwinięta, zazwyczaj nie przekracza 5%. Składa się z podszytu gatunków budujących drzewostan oraz grabu.

Warstwa zielna: słabo wykształcona, zazwyczaj nie przekracza 20%. Charakter jej nadają gatunki z rzędu Alnetea glutinosae, Vaccinio-Piceetea, Molinio-Arrhenatheretea, Phragmitetea i Scheuchzerio-Caricetea (Carex canescens).

Warstwa mszysta: słabo wykształcona, zazwyczaj nie przekracza 5%.

Warunki siedliskowe: płaskie obniżenia terenu, najczęściej niecki wytopiskowe.

TSL: Lw/Ol.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 7 w Sokołowski A. W. 1993. Fitosocjologiczna charakterystyka zbiorowisk leśnych Białowieskiego Parku Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 12 (3).

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
D ChAss.
1.Carex canescens - turzyca siwaV
2.Deschampsia caespitosa - śmiałek darniowyIV
3.Juncus effusus - sit rozpierzchłyIV
ChCl. Alnetea glutinosae
4.Calamagrostis canescens - trzcinnik lancetowatyV
5.Carex elongata - turzyca długokłosaV
6.Sphagnum squarrosum - torfowiec nastroszonyIII
ChCl. Vaccinio-Piceetea
7.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaV
8.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityIV
9.Dicranum scoparium - widłoząb miotlastyIII
ChCl. Molinio-Arrhenatheretea
10.Lysimachia vulgaris - tojeść pospolitaV
ChCl. Phragmitetea
11.Peucedanum palustre - gorysz błotnyIV
12.Carex vesicaria - turzyca pęcherzykowataIII
13.Lysimachia thyrsiflora - tojeść bukietowaIII
Towarzyszące
14.Dryopteris carthusiana - nerecznica krótkoostnaV
15.Polytrichastrum formosum - złotowłos strojnyV

Zróżnicowanie zespołu:

Zespół rzadki i słabo poznany. Na terenie Puszczy Białowieskiej wyróżniono:

Wariant ze świerkiem obejmujący większość zbiorowisk.

Wariant z Carex riparia, rzadziej spotykany, wyróżnia się udziałem wysokich turzyc (Carex riparia, Carex acutiformis).

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Ribeso nigri-Alnetum odróżnia obecność w drzewostanie dębu oraz brak olszy.

Od Thelypteridi-Betuletum pubescentis odróżnia odmienny skład gatunkowy, brak gatunków wysokotorfowiskowych i słabo wykształcona warstwa mszysta.

Siedliska przyrodnicze: brak.

grafika

Carici elongatae-Quercetum w Białowieskim Parku Narodowym

Sosnowo-brzozowy las bagienny (biel)

Thelypteridi-Betuletum pubescentis Czerw. 1972

Borealny las sosnowo-brzozowy występujący na torfowiskach przejściowych o kępiastej strukturze dna lasu.

Drzewostan: rzadki, pokrywa ok. 60% powierzchni płatu, złożony z brzozy omszonej, sosny i świerka, niekiedy olszy.

Warstwa krzewów: słabo rozwinięta, zazwyczaj nie przekracza 10%. Składa się z podszytu gatunków budujących drzewostan oraz wierzby szarej, kruszyny i sporadycznie brzozy niskiej.

Warstwa zielna: słabo wykształcona, zazwyczaj nie przekracza ok. 50%. Głównymi jej składnikami są Phragmites australis i Thelypteris palustris. Obok gatunków z klasy Alnetea glutinosae występują gatunki klasy Vaccinio-Piceetea, Phragmitetea, Scheuchzerio-Caricetea i Oxycocco-Sphagnetea.

Warstwa mszysta: dobrze wykształcona, pokrywa ok. 70% powierzchni płatu, z dużym udziałem torfowców.

Warunki siedliskowe: torfowiska przejściowe z ograniczonym zalewem wód rzecznych na skraju większych dolin rzecznych lub w dużych misach wytopiskowych.

TSL: LMb.

Gatunki typowe opracowane na podstawie 25 zdjęć fitosocjologicznych A. W. Sokołowskiego z północno-wschodniej Polski.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
ChCl. Oxycocco-Sphagnetea
1.Polytrychum strictum - płonnik cienkiIV
2.Oxycoccus palustris - żurawina błotnaIV
3.Aulacomnium palustre - próchniczek bagiennyIII
ChCl. Scheuchzerio-Caricetea
4.Menyanthes trifoliata - bobrek trójlistkowyIV
5.Comarum palustre - siedmiopalecznik błotnyIII
6.Carex lasiocarpa - turzyca nitkowataIII
7.Stellaria palustris - gwiazdnica błotnaIII
ChCl. Phragmitetea
8.Galium palustre - przytulia błotnaV
9.Peucedanum palustre - gorysz błotnyIV
10.Carex appropinquata - turzyca tunikowaIV
11.Lysimachia thyrsiflora - tojeść bukietowaIV
ChCl. Alnetea glutinosae
12.Thelypteris palustris - zachylnik błotnyV
13.Sphagnum squarrosum - torfowiec nastroszonyIV
ChCl. Vaccinio-Piceetea
14.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityV
15.Hylocomium splendens - gajnik lśniącyV

Zróżnicowanie zespołu:

Wariant typowy obejmujący większość zbiorowisk.

Wariant z Plagiochila asplenioides, rzadszy, wyróżnia się zwiększonym udziałem świerka i obecnością olszy w drzewostanie.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Ribeso nigri-Alnetum i Carici elongatae-Quercetum odróżnia odmienny skład gatunkowy drzewostanu, obecność sosny oraz gatunków wysokotorfowiskowy i silnie rozwinięta warstwa mszysta.

Siedliska przyrodnicze: zespół Thelypteridi-Betuletum pubescentis w całości odpowiada siedlisku przyrodniczemu 91D0-6 (Sosnowo-brzozowy las bagienny).

grafika

Thelypteridi-Betuletum pubescentis w Białowieskim Parku Narodowym

Wysokotorfowiskowy mszar sosnowy

Ledo-Sphagnetum magellanici Sukopp 1959 em. Neuhäusl 1969

Leśne torfowisko wysokie z niskim drzewostanem sosnowym i kępkowo-dolinkową strukturą dna lasu.

Drzewostan: rzadki (do 50%) i niski tworzy sosna z występującą pojedynczo brzozą omszoną oraz rzadziej świerkiem.

Warstwa krzewów: słabo wykształcona (do 10%) składa się głównie z brzozy omszonej oraz świerka.

Warstwa zielna: zazwyczaj nie przekracza 50% pokrycia powierzchni płatu. Dominują w niej gatunki wysokotorfowiskowe, dość duży udział mają również gatunki z klasy Vaccinio-Piceetea.

Warstwa mszysta: pokrywa niemal całą powierzchnię, złożona jest głównie z torfowców.

Warunki siedliskowe: obniżenia miedzywydmowe i niecki deflacyjne.

TSL: Bb.

Gatunki typowe opracowane na podstawie 22 zdjęć fitosocjologicznych A. W. Sokołowskiego z północno-wschodniej Polski.

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
ChCl. Oxycocco-Sphagnetea
1.Eriophorum vaginatum - wełnianka pochwowataV
2.Oxycoccus palustris - żurawina błotnaV
3.Sphagnum magellanicum - torfowiec magellańskiIV
4.Andromeda polifolia - modrzewnica zwyczajnaIV
5.Polytrychum strictum - płonnik cienkiIII
6.Aulacomnium palustre - próchniczek bagiennyIII
7.Drosera rotundifolia - rosiczka okrągłolistnaIII
ChCl. Vaccinio-Piceetea
8.Ledum palustre - bagno zwyczajneIV
9.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityIV
10.Dicranum polysetum - widłoząb kędzierzawyIII
11.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaIII
12.Vaccinium uliginosum - borówka bagiennaIII
Towarzyszące
13.Sphagnum fallax - torfowiec kończystyV
14.Sphagnum palustre - torfowiec błotnyIV
15.Calluna vulgaris - wrzos pospolityIV

Zróżnicowanie zespołu:

W wyniku ogólnego obniżania się poziomu wód gruntowych obserwowany jest proces wkraczania na torfowiska wysokie brzozy omszonej i brodawkowatej oraz świerka, spadek pokrycia gatunków wysokotorfowiskowych i wzrost pokrycia gatunków borowych.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Vaccinio uliginosi-Pinetum odróżnia przewaga gatunków klasy Oxycocco-Sphagnetea nad gatunkami klasy Vaccinio-Piceetea.

Siedliska przyrodnicze: zespół Ledo-Sphagnetum magellanici w całości odpowiada siedlisku przyrodniczemu 7110-1 (Niżowe torfowiska wysokie).

grafika

Ledo-Sphagnetum magellanici w rezerwacie Kuriańskie Bagno, Puszcza Augustowska

Torfowcowo-brzozowy las bagienny

Sphagno-Betuletum pubescentis Sokoł. 1985

Las mieszany bagienny z dominującą w drzewostanie brzozą omszoną i kępkowo-dolinkową strukturą dna lasu.

Drzewostan: dość luźny (do 70%) złożony z brzozy omszonej z domieszką sosny i słabo rosnącego świerka.

Warstwa krzewów: o niskim pokryciu (do 20%) składa się głównie z brzozy omszonej oraz świerka, wierzby szarej i uszatej, kruszyny oraz dębu (nieprzechodzącego do drzewostanu).

Warstwa zielna: zazwyczaj nie przekracza 40% pokrycia powierzchni płatu. Z niewielką przewagą gatunków borowych nad wysokotorfowiskowymi z domieszką gatunków z klas Alnetea glutinosae, Scheuzerio-Caricetea i Phragmitetea.

Warstwa mszysta: pokrywa niemal całą powierzchnię, jej głównym składnikiem jest Sphagnum fallax.

Warunki siedliskowe: podtopione obniżenia z płytką warstwą torfu. Często w okrajku Ledo-Sphagnetum magellanici.

TSL: BMb.

Gatunki typowe opracowane na podstawie Tab. 2 w Sokołowski A. W. 1993. Fitosocjologiczna charakterystyka zbiorowisk leśnych Białowieskiego Parku Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 12 (3).

Lp.Gatunek/Jednostka syngenetycznaKlasa stałości
ChCl. Oxycocco-Sphagnetea
1.Eriophorum vaginatum - wełnianka pochwowataV
2.Sphagnum magellanicum - torfowiec magellańskiV
3.Oxycoccus palustris - żurawina błotnaIV
ChCl. Scheuchzerio-Caricetea
4.Calliergon stramineum - słomiaczek złotawyV
5.Carex lasiocarpa - turzyca nitkowataV
6.Carex nigra - turzyca pospolitaIV
ChCl. Vaccinio-Piceetea
7.Vaccinium myrtillus - borówka czarnaV
8.Pleurozium schreberi - rokietnik pospolityV
9.Hylocomium splendens - gajnik lśniącyV
10.Dicranum polysetum - widłoząb kędzierzawyIV
11.Ptilium crista-castrensis - piórosz pierzastyIV
ChCl. Alnetea glutinosae
12.Calamagrostis canescens - trzcinnik lancetowatyIV
13.Salix cinerea - wierzba szaraIII
Towarzyszące
14.Sphagnum fallax - torfowiec kończystyV
15.Sphagnum palustre - torfowiec błotnyV

Zróżnicowanie zespołu:

Zbiorowisko dość homogeniczne. Obserwowane są facje z Calamagrostis canescens oraz Phragmites australis.

Gatunki wyróżniające od innych zespołów:

Od Thelypteridi-Betuletum pubescentis odróżnia obecność Juncus effusus, Carex nigra, Eriophorum vaginatum oraz brak przede wszystkim Calliergonella cuspidata, Thelypteris palustris, Thuidium tamariscifolium, Climacium dendroides, Rhizomnium punctatum, Epilobium palustre, Menyanthes trifoliata.

Od Betulo pubescentis-Piceetum odróżnia duże pokrycie torfowców zwłaszcza Sphagnum fallax, odgrywających w borze mieszanym torfowcowym podrzędną rolę oraz niewielki udział olszy i świerka w drzewostanie.

Siedliska przyrodnicze: brak w literaturze przyporządkowania do siedliska przyrodniczego, choć najbardziej zbliżone do 91D0.

grafika

Sphagno-Betuletum pubescentis w Białowieskim Parku Narodowym

Załączniki

Załącznik  1.

Zbiorowiska zastępcze odpowiadające poszczególnym typom siedliskowym lasu i zbiorowiskom roślinnym (Opracowanie BULiGL, oddział w Białymstoku)

Lp.Zespół roślinny TSLZbiorowisko zastępcze
1.Cladonio-Pinetum-
2.Peucedano.- Pinetum

Bśw 1+2

Pinus-Pleurozium; Betula- Festuca; Picea - Pleurozium
3.Calamagrostio - Piceetum

BMśw 1+2

Pinus-Pleurozium; Picea-Pleurozium; Betula-Festuca
4.Querco-Pinetum

BMśw 1+2

Pinus-Pleurozium; Pinus-Rubus; Betula-Festuca; Betula-Rubus; Quercus-Agrostis; Quercetum rubrae; Larix-Rubus
5.Calamagrostio - Pinetum

BMśw1

Pinus-Pleurozium; Betula-Festuca
6.Vaccinio myrtilli-Piceetum

BMśw2

Pinus-Pteridium
7.Querco-Pinetum coryletosum

LMśw 1+2

Pinus-Rubus; Betula-Rubus; Quercus-Agrostis; Quercetum rubrae; Larix-Rubus
8.Melitti - Carpinetum

LMśw1

Pinus-Anemone; Pinus-Rubus; Betula-Rubus; Quercus-Stellaria; Quercetum rubrae; Larix-Rubus
9.Corylo-Piceetum

LMśw1+2

Pinus-Oxalis; Picea-Oxalis; Quercetum rubrae; Larix-Rubus
10.Tilio-Carpinetum calamagrostietosum

LMśw2 (Sokoł.)

Pinus-Oxalis; Picea-Calamagrostis; Betula-Calamagrostis
11.Tilio-Carpinetum typicum

Lśw1

Pinus-Anemone; Picea-Anemone; Betula-Anemone
12.Tilio-Carpinetum stachyetosum

Lśw2

Pinus-Galeobdolon; Picea-Anemone;Betula-Asarum; Quercus-Deschampsia
13.Molinio-Pinetum

Bw

Pinus-Molinia
14.Querco-Piceetum

BMw 1+2

Betula-Rubus

Picea-Pleurozium

15.Vaccinio myrtilli-Piceetum BMw

Querco-Pinetum molinietosum - BMw

Pinus-Pteridium

Pinus-Molinia

16.Querco-Piceetum

stellarietosum

LMw 1+2

Picea-Oxalis; Betula-Stellaria; Alnus-Rubus
17.Tilio-Carpinetum calamagrostietosum

LMw1+2

Picea-Calamagrostis; Pinus-Oxalis; Betula-Calamagrostis; Alnus-Oxalis
18.Tilio-Carpinetum stachyetosum z Ficaria verna - Lw1Pinus-Galeobdolon; Picea-Anemone; Betula-Asarum
19.Tilio-Carpinetum caricetosum Lw 1-2Betula-Galeobdolon; Alnus-Anemone
20.Tilio-Carpinetum circaeaetosum

Lw2

Picea-Oxalis; Alnus-Anemone; Betula-Galeobdolon
21.Vaccinio uliginosi - PinetumBetula-Eriophorum
22.Sphagno girgensohnii -

Piceetum

BMb

Picea-Oxalis
23.Sphagno-Betuletum - BMbBetula-Eriophorum
24.Sphagno girgensohnii - Piceetum dryopteridetosum - LMbPicea-Oxalis; Betula-Geranium
25.Betulo pubescentis - Piceetum LMbBetula-Urtica; Alnus-Oxalis
26.Sphagno squarrosi - Alnetum LMbAlnus-Deschampsia; Betula-Urtica
27.Dryopteridis thelypt. - Bet. pub. - LMbBetula-Geum rivale
28.Ribeso nigri-Alnetum OlAlnus-Urtica; Alnus-Rubus; Alnus-Scirpus
29.Fraxino-AlnetumAlnus-Urtica; Betula-Asarum; Picea-Anemone
30.Ficario-Ulmetum
31.Piceo-Alnetum
32.Stellario-Alnetum

Załącznik  2.

Skala ilościowości Braun-Blanqueta

Stopień skaliOpis
rbardzo rzadko, jeden lub kilka osobników
+rzadko z nieznacznym pokryciem
1licznie z niskim pokryciem lub mniej obficie z wyższym pokryciem, zawsze mniejszym niż 5% badanej powierzchni
2pokrycie 5-25% powierzchni badawczej lub bardzo licznie z pokryciem mniejszym niż 5%
3pokrycie 25-50%
4pokrycie 50-75%
5pokrycie 75-100%
1 Art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tj. Dz. U. z 2015 r. poz. 2100) stanowi, że "Lasami Państwowymi kieruje Dyrektor Generalny przy pomocy dyrektorów regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych".
2 Statut Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe został nadany zarządzeniem nr 50 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 18 maja 1994 r.; w § 6 Statut Lasów Państwowych stanowi, że w wykonaniu zadań określonych przez ustawę (o lasach) oraz przez przepisy wykonawcze do ustawy, a także innych przepisów prawnych, Dyrektor Generalny wydaje zarządzenia i decyzje obowiązujące w Lasach Państwowych.
3 Powołane przepisy ustawy o lasach stanowią, że Dyrektor Generalny Lasów Państwowych: (1) "inicjuje, koordynuje oraz nadzoruje działalność dyrektorów regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych oraz kierowników innych jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych o zasięgu krajowym" (art. 33 ust. 3 pkt 1a); (2) "inicjuje, organizuje oraz koordynuje przedsięwzięcia na rzecz ochrony lasów, racjonalnej gospodarki leśnej i rozwoju leśnictwa" (art. 33 ust. 3 pkt 3); "organizuje planowanie urządzeniowe w lasach i prognozowanie w leśnictwie (art. 33 ust. 3 pkt 4); "organizuje wspólne przedsięwzięcia jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych" (art. 33 ust. 3 pkt 8), dysponuje środkami związanymi z funduszem leśnym (art. 56 ust. 2).
4 Pobór próbek dokładnie na kierunkach NS oraz EW ma na celu precyzyjne wyznaczenie miejsc poboru próbek w następnych cyklach monitoringu (np. w każdym następnym cyklu obrót o 10° w prawo w stosunku do poprzedniego).
5 Przy odmierzaniu poszczególnych warstw gleby w ścianie czołowej odkrywki jako 0 (zero) będzie przyjmowana granica między próchnicą nadkładową a początkiem pierwszego poziomu mineralnego gleby.