Postępowanie w przypadkach zatruć pokarmowych.

Dzienniki resortowe

Dz.Urz.MZiOS.1961.24.134

Akt utracił moc
Wersja od: 15 grudnia 1961 r.

INSTRUKCJA NR 51/61
MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ
z dnia 7 grudnia 1961 r.
w sprawie postępowania w przypadkach zatruć pokarmowych

(EZ-4462-Og-30/61)

I.

Postanowienia ogólne

§  1.
W rozumieniu niniejszej instrukcji:
1)
zatruciami pokarmowymi są ostre schorzenia o charakterze infekcji, toksykoinfekcji lub intoksykacji występujące po spożyciu pokarmów:
a)
zawierających określone rodzaje drobnoustrojów lub toksyny przez nie wytwarzane, bądź też drobnoustroje i toksyny albo
b)
zawierających substancje trujące, organiczne lub nieorganiczne innego pochodzenia, bądź zanieczyszczonych takimi substancjami;
2)
za zbiorowe zatrucie pokarmowe przyjmuje się:
a)
ognisko obejmujące cztery lub więcej przypadków zachorowań wskutek zatrucia pokarmowego, które wystąpiły w tym samym czasie w określonym środowisku,
b)
ogniska rozsiane, z których każde obejmuje mniej niż cztery przypadki zachorowań, występujące w tym samym czasie i związane ze spożyciem tego samego posiłku (artykułu żywności);
3)
pojedyńczym zatruciem pokarmowym jest zatrucie pokarmowe, nie odpowiadające warunkom określonym w pkt 2.
§  2.
Zapobieganie zatruciom pokarmowym polega przede wszystkim na przestrzeganiu obowiązujących przepisów sanitarno-higienicznych w przemyśle spożywczym, żywieniu zbiorowym, magazynowaniu i obrocie artykułami żywności oraz prawidłowym przeprowadzaniu procesów produkcyjnych.
§  3.
W celu szybkiego wykrywania przyczyn zatruć pokarmowych, obowiązuje ścisłe przestrzeganie podanych w dalszych paragrafach instrukcji jednolitych zasad postępowania w zakresie:
1)
zgłaszanie zatruć pokarmowych,
2)
opracowania ogniska tych zatruć oraz
3)
rejestracji i sprawozdawczości.

II.

Zgłaszanie zatruć pokarmowych

§  4.
Każdy zakład społeczny służby zdrowia, w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia zatrucia pokarmowego, natychmiast obowiązany jest po udzieleniu choremu pierwszej pomocy zawiadomić właściwego miejscowo powiatowego (miejskiego, dzielnicowego, portowego) inspektora sanitarnego o tym przypadku zatrucia pokarmowego, na druku zgłoszenia Nr E-II-7.
§  5.
O każdym przypadku zbiorowego zatrucia pokarmowego powiatowy (miejski, dzielnicowy, portowy) inspektor sanitarny zawiadamia natychmiast inspektora sanitarnego stopnia wojewódzkiego oraz miejscowo właściwy wydział zdrowia i opieki społecznej prezydium rady narodowej stopnia powiatowego.
§  6.
O każdym zbiorowym zatruciu pokarmowym inspektor sanitarny stopnia wojewódzkiego jest obowiązany zawiadomić natychmiast (telefonicznie lub telegraficznie) Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej.

III.

Opracowanie ognisk zatruć pokarmowych

§  7.
Każdy zakład społeczny służby zdrowia wezwany do chorego, w razie stwierdzenia lub podejrzenia zatrucia pokarmowego, jest obowiązany po udzieleniu pierwszej pomocy wykonać następujące czynności:
1)
pobrać do wyjałowionych naczyń próby z resztek nie spożytych przez chorego pokarmów oraz innych artykułów żywności podejrzanych o spowodowanie zatrucia pokarmowego,
2)
zebrać do czystych wyjałowionych naczyń wymiociny chorego, jego wypróżnienia, a w razie stosowania płukania żołądka - również popłuczyny,
3)
zaopatrzyć określone w pkt 1 i 2 naczynia z zawartością w nalepki z napisami określającymi zawartość, nazwisko i imię chorego, miejscowość oraz datę pobrania materiału,
4)
przesłać jak najszybciej do właściwego miejscowo powiatowego (miejskiego, dzielnicowego, portowego) inspektora sanitarnego naczynia, o których mowa w pkt 1 i 2, a w razie niemożności przesłania - przechować je w możliwie niskiej temperaturze do dyspozycji tego inspektora.
§  8.
Powiatowy (miejski, dzielnicowy, portowy) inspektor sanitarny obowiązany jest natychmiast po otrzymaniu zgłoszenia o przypadku zatrucia pokarmowego (§ 4):
1)
przeprowadzić dochodzenie epidemiologiczne, ustalając:
a)
liczbę chorych, w tym liczbę dzieci i ich wiek, liczbę osób hospitalizowanych, liczbę zgonów oraz czy wystąpiły również zachorowania wśród członków rodzin osób poszkodowanych,
b)
co spożywali chorzy w okresie około 10 dni poprzedzających zachorowanie, szczególnie zaś w ciągu ostatnich 48 godzin, jak również co spożywali członkowie rodziny osoby poszkodowanej bądź konsumenci tego samego zamkniętego zakładu żywienia zbiorowego, którzy nie zachorowali,
c)
jakie artykuły żywności (posiłki) nasuwają podejrzenie, że stały się przyczyną zatrucia pokarmowego,
d)
jaki czas upłynął od spożycia podejrzanego artykułu żywności (posiłku) do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych i jaki był rodzaj tych objawów,
e)
w przypadku zatruć grzybami - jakie gatunki grzybów spożywali chorzy (podać nazwy botaniczne i ludowe), kto zbierał grzyby (dorośli, czy też dzieci), jeżeli zaś grzyby pochodzą z zakupu - jakie było źródło nabycia, a w odniesieniu do przetworów - rodzaj opakowania, nazwę i adres wytwórni, dokładny opis sporządzenia potrawy, jak długo gotowano grzyby i czy odlano wodę po obgotowaniu;
2)
wykonać następujące czynności:
a)
zabezpieczyć przed możliwością dalszego spożywania podejrzane artykuły żywności w miejscach ich wyrobu, obrotu i spożycia,
b)
przekazać do badania laboratoryjnego materiał zabezpieczony przez zakład społeczny służby zdrowia, który udzielał pierwszej pomocy (§ 7),
c)
pobrać i przekazać do badania laboratoryjnego próby podejrzanych artykułów żywności (posiłków),
d)
spowodować pobranie i przesłanie do laboratorium (o ile nie zostało to już wykonane) krwi i kału osób chorych, do badania laboratoryjnego,
e)
nawiązać współpracę ze służbą weterynaryjną, w wypadku podejrzenia, że przyczyną zatrucia były surowce lub przetwory pochodzenia zwierzęcego,
f)
przeprowadzić kontrolę sanitarną zakładu żywienia, w którym nastąpiło zatrucie pokarmowe, miejsc magazynowania i obrotu, z których pochodził podejrzany artykuł żywności (posiłek), oraz zakładu przetwórstwa spożywczego, w którym został on wyprodukowany, jeżeli zakład ten znajduje się w tym samym powiecie (mieście, dzielnicy, porcie).
2.
Jeżeli zakład produkujący artykuł żywności (posiłek), który wywołał zatrucia pokarmowe, znajduje się na terenie innego powiatu (miasta, dzielnicy, portu), powiatowy (miejski, dzielnicowy, portowy) inspektor sanitarny przekazuje niezwłocznie wszystkie konieczne informacje inspektorowi sanitarnemu stopnia wojewódzkiego, któremu podlega.
3.
Jeżeli zatrucie pokarmowe nastąpiło na skutek spożycia konserw, w materiałach dochodzenia należy podać dokładnie wszystkie znaki tłoczone na denku i wieczku puszki oraz treść etykiety.
§  9.
Przy przeprowadzaniu kontroli sanitarnej zakładu żywienia lub zakładu przetwórstwa spożywczego oraz miejsc magazynowania i obrotu artykułów żywności należy zbadać:
1)
warunki higieniczno-sanitarne produkcji, magazynowania i obrotu podejrzanych artykułów żywności (posiłków) oraz prawidłowość stosowanych procesów technologicznych,
2)
stan zaopatrzenia w wodę,
3)
środki i warunki transportu,
4)
warunki przechowywania artykułów żywności, z uwzględnieniem czasu ich przechowywania, zwłaszcza gotowych dań kulinarnych i półfabrykatów,
5)
otoczenie zakładów przetwórstwa spożywczego lub żywienia zbiorowego, liczbę i wielkość pomieszczeń tego zakładu, ich układ funkcjonalny oraz wyposażenie,
6)
warunki przestrzegania higieny osobistej przez personel zakładu,
7)
atesty przewozowe i świadectwa sanitarno-weterynaryjne,
8)
możliwość zakażenia produktów przez nosicieli zarazków schorzeń jelitowych bądź gronkowców enterotoksycznych albo przez osoby dotknięte ropiejącymi skaleczeniami lub owrzodzeniami na powierzchni skóry.
§  10.
W wyniku przeprowadzonego dochodzenia państwowy inspektor sanitarny wydaje decyzje dotyczące:
1)
zakazu użycia lub ustalenia sposobu wykorzystania artykułów żywności, które stały się przyczyną zatrucia pokarmowego,
2)
czasowego unieruchomienia zakładu w celu odkażenia, poprawy stanu sanitarnego, remontu itp.,
3)
czasowego odsunięcia od pracy pracowników zakładu, u których stwierdzono nosicielstwo zarazków, które w myśl obowiązujących przepisów wyklucza od pracy przy artykułach żywności, oraz pracowników dotkniętych chorobami wykluczającymi ich od wykonywania zajęć na zajmowanym stanowisku pracy,
4)
pociągnięcia do odpowiedzialności osób, winnych wprowadzenia do obrotu lub przekazania do spożycia produktów, które wywołały zatrucia pokarmowe, oraz winnych nieprzestrzegania obowiązujących warunków sanitarnych w przetwórstwie, magazynowaniu lub obrocie artykułów żywności,
5)
w przypadkach uzasadniających przypuszczenie, że miało miejsce przestępstwo, należy zgodnie z art. 229 § 2 kodeksu postępowania karnego - zawiadomić prokuratora.
§  11.
W każdym przypadku występowania zbiorowego zatrucia pokarmowego powiatowy (miejski, dzielnicowy, portowy) inspektor sanitarny obowiązany jest informować inspektora sanitarnego stopnia wojewódzkiego o przebiegu i wynikach dochodzenia.
§  12.
W przypadku wystąpienia zbiorowego zatrucia pokarmowego, inspektor sanitarny stopnia wojewódzkiego, w zależności od wagi danego przypadku i możliwości jakimi rozporządza powiatowy (miejski, dzielnicowy, portowy) inspektor sanitarny, bądź ogranicza się do nadzoru nad jego działalnością, bądź też włącza się do bezpośredniego udziału w opracowaniu ogniska zatrucia.
§  13.
1.
Badaniom laboratoryjnym, mającym na celu ustalenie czynnika etiologicznego zatrucia pokarmowego, podlegają:
1)
materiał od chorych, oraz resztki żywności, zabezpieczone przez zakład społeczny służby zdrowia, który udzielał pierwszej pomocy (§ 7),
2)
materiał od chorych hospitalizowanych, skierowany przez szpital do badania laboratoryjnego,
3)
materiał od chorych i osób z ich najbliższego otoczenia, pobrany przez służbę sanitarno-epidemiologiczną, w toku przeprowadzania dochodzenia,
4)
materiał od podejrzanego o nosicielstwo personelu zakładów żywienia, przetwórstwa lub obrotu artykułami żywności,
5)
próby podejrzanych artykułów żywności (posiłków), pobrane w miejscu ich produkcji, spożycia, magazynowania lub obrotu,
6)
materiał pobrany z urządzeń, sprzętu i naczyń w miejscach produkcji, spożycia lub obrotu artykułami żywności (posiłków).
2.
Sposób pobierania i przesyłania prób określa załącznik nr 1 do instrukcji.
3.
Laboratorium przystępuje do badania materiału niezwłocznie po jego otrzymaniu, według metodyki aktualnie zaleconej przez Państwowy Zakład Higieny.

IV.

Rejestracja i sprawozdawczość

§  14.
1.
Każde zatrucie pokarmowe podlega rejestracji w książce według wzoru stanowiącego załącznik nr 2 do instrukcji, o ponumerowanych i przesznurowanych kartach zabezpieczonych pieczęcią inspektora sanitarnego stopnia wojewódzkiego.
2.
W książce, o której mowa w ust. 1, powiatowy (miejski, dzielnicowy, portowy) inspektor sanitarny rejestruje wszystkie przypadki zatruć pokarmowych, jakie wystąpiły na obszarze jego działania, a inspektor sanitarny stopnia wojewódzkiego - wyłącznie przypadki zbiorowych zatruć pokarmowych.
§  15.
Państwowi inspektorzy sanitarni powinni ustalać właściwe kierunki zapobiegania zatruciom pokarmowym, opierając się na analizie systematycznie gromadzonego wiarygodnego materiału statystycznego oraz na wnioskach dotyczących poszczególnych rodzajów produktów żywnościowych, czynników etiologicznych i środowisk zatruć pokarmowych.
§  16.
1.
W każdym przypadku zbiorowego zatrucia pokarmowego państwowy inspektor sanitarny, po zakończeniu dochodzenia i przeprowadzeniu badań laboratoryjnych, jest obowiązany przygotować sprawozdanie opisowe.
2.
Sprawozdanie powinno stanowić jednolite opracowanie, obejmujące dane zebrane zgodnie z postanowieniami niniejszej instrukcji oraz wnioski wynikające z analizy całości dochodzenia, kontroli sanitarnej oraz wyników badań laboratoryjnych. Wnioski te powinny uwzględniać ustalony lub domniemany czynnik etiologiczny zatrucia pokarmowego oraz sposób (mechanizm) zakażenia bądź zanieczyszczenia żywności lub warunki sprzyjające namnożeniu warunkowo chorobotwórczej flory bakteryjnej.
3.
W sprawozdaniu należy podać rodzaj podjętych środków zapobiegawczych (wydanych zarządzeń oraz doniesień karnych).
4.
Inspektor sanitarny stopnia wojewódzkiego przesyła sprawozdanie wraz z odpisami wyników badań laboratoryjnych do Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej w terminie nie przekraczającym 6 tygodni od daty wystąpienia zatrucia pokarmowego.
5.
Termin określony w ust. 4 obowiązuje również w tym przypadku, gdy zachodziła potrzeba przesłania szczepów w celu ich typowania lub potwierdzenia, a odpowiednia pracownia specjalistyczna nie dostarczyła w tym terminie wyników badań. W takim wypadku wyniki te należy przesłać do Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej w terminie późniejszym, niezwłocznie po ich otrzymaniu.
§  17.
1.
W przypadkach zatruć pokarmowych pojedyńczych nie opracowuje się sprawozdania odrębnego dla każdego przypadku.
2.
Materiały z dochodzeń w przypadkach zatruć pojedyńczych powinny stanowić dla powiatowego (miejskiego, dzielnicowego, portowego) inspektora sanitarnego przedmiot bieżącej lub okresowej analizy dla wyciągnięcia operatywnych wniosków w kierunku likwidacji uchybień sanitarnych w zakładach przetwórstwa spożywczego i żywienia zbiorowego.

V.

Postanowienia końcowe

§  18.
Utrzymuje się w mocy obowiązek podawania danych liczbowych o wszystkich zatruciach pokarmowych w sprawozdaniach ze stanu zachorowań na choroby zakaźne i inne występujące nagminnie (Symbol E. 11-12-13a).
§  19.
Traci moc instrukcja nr 63/53 Ministra Zdrowia z dnia 28 lipca 1953 r. o sposobie przeprowadzania dochodzeń w przypadkach zbiorowych zatruć pokarmowych (Dz. Urz. Min. Zdr. Nr 16, poz. 121).
§  20.
Instrukcja wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

ZAŁĄCZNIKI

ZAŁĄCZNIK Nr 1

SPOSÓB POBIERANIA PRÓB I PRZESYŁANIA ICH DO LABORATORIUM

1.
Próby do badań bakteriologicznych pobiera się w sposób gwarantujący jałowość. W razie braku naczyń sterylizowanych, materiał może być wysyłany w naczyniach uprzednio wygotowanych. Wyjałowienie środkami dezynfekcyjnymi naczyń przeznaczonych do pobierania prób jest niedozwolone.
2.
Przedmioty twarde mogą być przesyłane w opakowaniu z kilku warstw papieru woskowanego lub pergaminowego, a w razie ich braku - w papierze do pakowania.
3.
Mięso i przetwory mięsne należy pobrać do badania w ilości około 500 g z różnych miejsc. Zalewę pobiera się do oddzielnego naczynia w ilości 100-200 ml. Słoninę i produkty przechowywane w beczkach pobiera się z wierzchu, środka i dna beczki. Próby ryb należy pobierać w ilości kilku sztuk, a jeśli chodzi o duże ryby, bierze się wycinki z dwóch lub trzech miejsc oraz przewód pokarmowy.
4.
Próby ciekłych i półciekłych artykułów pobiera się po dokładnym wymieszaniu, w ilości 200 g. Potrawy stałe pobiera się w ilości 1-2 porcji.
5.
Do badania konserw pobiera się resztki z otwartej puszki, a w razie braku pozostałości - pobiera się nieotwarte puszki konserw z tej samej partii. Przede wszystkim należy pobierać puszki z bombażem.
6.
Kał i wymiociny pobiera się od każdego chorego oddzielnie w ilości 50-100 g, a popłuczyny z żołądka - w ilości 100-200 ml. Krew na posiewy i badanie serologiczne pobiera się w ilości 5-10 ml.
7.
Próby należy dokładnie oznaczyć i opieczętować lakiem oraz przekazać do badania w możliwie najkrótszym czasie.
8.
Do prób należy dołączyć pismo przewodnie, zawierające następujące dane: nazwę produktu, czas pobrania i wysyłki prób do laboratorium (data i godzina), wyliczenie prób z podaniem ilości pobranej próby oraz rodzaju opakowania i sposobu zabezpieczenia. Dla zorientowania laboratorium należy podać szczegóły dotyczące zatrucia pokarmowego.

ZAŁĄCZNIK Nr 2

Wzór książki rejestracyjnej

Numer rejestracyjnyData zgłoszeniaSposób zgłoszeniaData wystąpienia zatruciaMiejscowośćNazwa i rodzaj zakładuLiczbaProdukt wywołujący zatrucieStan sanitarny zakładu żywienia, przetwórstwaWynik badań laboratoryjnychCzynnik etiologicznyWydane zarządzenia profilaktyczneSkierowano wniosek o ukaranieData zakończenia sprawyUwagi
ZachorowańHospitalizowanychZgonówArtykułu żywnościMateriału od chorychMateriału od personeludo kolegium karno-administracyjnegodo prokuratora