Wytyczne w sprawie stosowania art. 81 Traktatu WE do horyzontalnych porozumień kooperacyjnych.
Dz.U.UE.C.2001.3.2
Akt utracił mocOBWIESZCZENIE KOMISJI
Wytyczne w sprawie stosowania art. 81 Traktatu WE do horyzontalnych porozumień kooperacyjnych
(Tekst mający znaczenie dla EOG)
(Dz.U.UE C z dnia 6 stycznia 2001 r.)
1. WPROWADZENIE
1.1. Cel
1. W niniejszych wytycznych zawarto zasady dokonywania oceny horyzontalnych porozumień kooperacyjnych w świetle art. 81 Traktatu. Współpraca ma "charakter horyzontalny", jeśli stronami porozumienia lub uzgodnionej praktyki są przedsiębiorstwa działające na tym samym poziomie lub poziomach na rynku. W większości przypadków współpraca horyzontalna polega na współpracy między konkurentami. Obejmuje ona, na przykład takie dziedziny, jak badania i rozwój (R&D), produkcja, zamówienia czy komercjalizacja.
2. Współpraca horyzontalna może prowadzić do powstania problemów w dziedzinie konkurencji. Tak dzieje się na przykład w przypadku gdy strony porozumienia kooperacyjnego podejmują decyzję o ustalaniu cen lub produkcji czy też o podziale rynków, lub gdy współpraca pozwala stronom utrzymywać, pozyskiwać lub zwiększać siłę rynkową, a przez to wywiera negatywny wpływ na rynek w odniesieniu do cen, produkcji, innowacji lub różnorodności i jakości produktów.
3. Z drugiej strony współpraca horyzontalna może prowadzić do uzyskania znaczących korzyści gospodarczych. Przedsiębiorstwa muszą określić swoje stanowisko wobec rosnącej presji konkurencyjnej, zmieniających się wskutek globalizacji warunków rynkowych, szybkości postępu technologicznego oraz zasadniczo bardziej dynamicznego charakteru rynków. Współpraca może okazać się sposobem na zmniejszenie ryzyka, oszczędność kosztów, gromadzenie know-how i szybsze wprowadzanie innowacji na rynek. Zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw współpraca jest ważnym środkiem w przystosowywaniu się do zmieniającej się sytuacji na rynku.
4. Wiedząc o możliwości generowania przez współpracę korzyści gospodarczych, Komisja musi zapewnić istnienie skutecznej konkurencji. Artykuł 81 zawiera ramy prawne dla dokonania wyważonej oceny uwzględniającej zarówno skutki antykonkurencyjne, jak i korzyści gospodarcze.
5. W przeszłości Komisja wydała dwa obwieszczenia oraz dwa rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych, w których zawarła wytyczne dotyczące oceny współpracy horyzontalnej w świetle art. 81. Rozporządzenie Komisji (EWG) nr 417/85(1) ostatnio zmienione rozporządzeniem (WE) nr 2236/97(2) oraz rozporządzenie Komisji (EWG) nr 418/85(3) ostatnio zmienione rozporządzeniem (WE) nr 2236/97 przewidywały wyłączenie, odpowiednio, niektórych form porozumień specjalizacyjnych i porozumień o badaniach i rozwoju (R&D). Te dwa rozporządzenia zostały obecnie zastąpione rozporządzeniem Komisji (WE) nr 2658/2000 z dnia 29 listopada 2000 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 Traktatu do kategorii porozumień specjalizacyjnych(4) ("rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień specjalizacyjnych") oraz rozporządzeniem Komisji (WE) nr 2659/2000 z dnia 29 listopada 2000 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 Traktatu do kategorii porozumień o badaniach i rozwoju(5) ("rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D"). Dwa wspomniane obwieszczenia zawierały wytyczne dotyczące niektórych typów porozumień kooperacyjnych nieobjętych zakresem art. 81(6) oraz oceny kooperacyjnych wspólnych przedsiębiorstw ( joint venture)(7).
6. Zmieniająca się sytuacja na rynkach prowadzi do coraz większego zróżnicowania i wykorzystania współpracy horyzontalnej. Dlatego też potrzebne są pełniejsze i aktualne wytyczne, które poprawią jasność i przejrzystość stosowania art. 81 w tym obszarze. W ramach oceny należy położyć większy nacisk na kryteria ekonomiczne, ażeby lepiej odzwierciedlić rozwój praktyki stosowania prawa i orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich.
7. Celem niniejszych wytycznych jest przedstawienie analitycznych ram dla najczęściej spotykanych rodzajów współpracy horyzontalnej. Ramy te zasadniczo opierają się na kryteriach ułatwiających analizę gospodarczego kontekstu porozumienia kooperacyjnego. Kryteria ekonomiczne, takie jak siła rynkowa stron czy inne czynniki związane ze strukturą rynku są kluczowym elementem oceny potencjalnego wpływu danej współpracy na rynek i w związku z tym kluczowym elementem oceny dokonywanej w świetle art. 81. Zważywszy na ogromną różnorodność typów i kombinacji współpracy horyzontalnej oraz okoliczności rynkowych, w jakich współpraca ta jest prowadzona, niemożliwością jest dostarczenie konkretnych odpowiedzi na każdy możliwy scenariusz. Niemniej przedstawione tu ramy analityczne oparte na kryteriach ekonomicznych pomogą przedsiębiorstwom ocenić zgodność poszczególnych porozumień kooperacyjnych z art. 81.
8. Niniejsze wytyczne nie tylko zastępują obwieszczenia wspomniane w ust. 5, ale także obejmują szerszy zakres najbardziej powszechnych rodzajów porozumień horyzontalnych. Uzupełniają one rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D oraz rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień specjalizacyjnych.
1.2. Zakres wytycznych
9. Wytyczne obejmują porozumienia lub praktyki uzgodnione (zwane dalej "porozumieniami"), które są zawierane między dwoma lub większą liczbą przedsiębiorstw działających na tym samym poziomie lub poziomach rynku, np. na tym samym poziomie produkcji lub dystrybucji. W tym kontekście uwaga jest kierowana na współpracę między konkurentami. Stosowane w niniejszych wytycznych pojęcie "konkurenci" obejmuje zarówno konkurentów rzeczywistych(8), jak i potencjalnych(9).
10. Niniejsze wytyczne nie uwzględniają jednak wszystkich możliwych porozumień horyzontalnych. Dotyczą one tylko tych rodzajów współpracy, które potencjalne generują wzrost efektywności, mianowicie porozumień w zakresie prac badawczo-rozwojowych, produkcji, zakupów, komercjalizacji, normalizacji i ochrony środowiska. Pozostałe rodzaje porozumień horyzontalnych między konkurentami dotyczące, na przykład, wymiany informacji lub objęcia udziałów mniejszościowych, muszą być rozpatrywane osobno.
11. Porozumienia, które są zawierane między przedsiębiorstwami działającymi na różnym poziomie łańcucha produkcji i dystrybucji, innymi słowy porozumienia wertykalne, zostały z założenia wyłączone z zakresu niniejszych wytycznych i omówione w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 2790/1999(10) ("rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych w przypadku ograniczeń wertykalnych") oraz w wytycznych w sprawie ograniczeń wertykalnych(11). Jednak w zakresie, w jakim porozumienia wertykalne, np. porozumienia dystrybucyjne, są zawierane między konkurentami, wpływ danego porozumienia na rynek oraz potencjalne problemy w dziedzinie konkurencji mogą być podobne do wpływu i problemów powodowanych przez porozumienia horyzontalne. Dlatego porozumienia te należy oceniać zgodnie z zasadami opisanymi w niniejszych wytycznych. Nie wyłącza to możliwości dodatkowego wykorzystania w przypadku tych porozumień wytycznych w sprawie ograniczeń wertykalnych w celu dokonania oceny ograniczeń wertykalnych zawartych w takich porozumieniach(12).
12. Porozumienia mogą łączyć różne etapy współpracy, na przykład R&D z produkcją ich rezultatów. Jeśli porozumienia te nie wchodzą w zakres rozporządzenia Rady (EWG) nr 4064/89 z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw(13), ostatnio zmienionego rozporządzeniem (WE) nr 1310/97(14) ("rozporządzenie w sprawie połączeń"), są one regulowane przez niniejsze wytyczne. Środek ciężkości współpracy decyduje, która sekcja niniejszych wytycznych stosuje się do danego porozumienia. Aby określić środek ciężkości należy w szczególności wziąć pod uwagę dwa czynniki: po pierwsze, moment rozpoczęcia współpracy oraz, po drugie, stopień zintegrowania różnych funkcji, które są łączone. Współpraca obejmująca zarówno wspólne prace R&D, jak i wspólną produkcję wyników, powinna zatem podlegać pod sekcję "Porozumienia o badaniach i rozwoju", jako że wspólna produkcja jest warunkowana pomyślnym prowadzeniem wspólnych prac R&D. Oznacza to, że wyniki wspólnych prac R&D mają decydujące znaczenie dla produkcji. Porozumienie R&D może być zatem uznane za punkt wyjścia współpracy. Ocena ta uległaby zmianie, gdyby porozumienie przewidywało pełną integrację w obszarze produkcji i jedynie częściową integrację niektórych prac R&D. W takim przypadku potencjalne skutki ograniczające konkurencję oraz korzyści ekonomiczne ze współpracy byłyby w dużej mierze związane ze wspólną produkcją, a porozumienie byłoby wówczas oceniane według zasad przedstawionych w sekcji "Porozumienia o produkcji". Bardziej złożone porozumienia, na przykład alianse strategiczne, które łączą szereg różnych obszarów i instrumentów współpracy na różnorakie sposoby, nie są objęte zakresem niniejszych wytycznych. Ocena poszcze gólnych obszarów współpracy w ramach aliansu może zostać dokonana przy pomocy odpowiedniego rozdziału wytycznych. Złożone porozumienia muszą być jednak analizowane również całościowo. Z uwagi na możliwość łączenia w ramach aliansu różnorakich obszarów, niemożliwe jest udzielenie ogólnej wskazówki co do przeprowadzenia takiej całościowej oceny. Alianse lub inne formy współpracy, które opierają się przede wszystkim na deklarowaniu woli, nie podlegają ocenie w świetle zasad konkurencji tak długo, jak długo nie mają precyzyjnie określonego zakresu.
13. Kryteria przedstawione w niniejszych wytycznych stosuje się do współpracy dotyczącej zarówno towarów jak i usług, zbiorczo określanych mianem "produktów". Niemniej wytyczne nie znajdują zastosowania w takim zakresie, w jakim stosowane są uregulowania sektorowe, na przykład w przypadku rolnictwa, transportu lub ubezpieczeń(15). Również działania, które są objęte zakresem rozporządzenia w sprawie połączeń nie podlegają niniejszym wytycznym.
14. Artykuł 81 stosuje się jedynie do tych horyzontalnych porozumień kooperacyjnych, które mogą wpływać na wymianę handlową między Państwami Członkowskimi. Wytyczne te nie dotyczą analizy możliwości wywierania przez dane porozumienie wpływu na wymianę handlową. Dlatego też poniższe zasady dotyczące zastosowania art. 81 opierają się na założeniu, że porozumienia te mają wpływ na wymianę handlową między Państwami Członkowskimi. Jednak w praktyce kwestię tę należy rozważyć osobno w każdym przypadku.
15. Artykuł 81 nie stosuje się do porozumień o mniejszym znaczeniu, gdyż nie są one w stanie odczuwalnie ograniczyć konkurencji pod względem celu lub skutku. Niniejsze wytyczne pozostają bez uszczerbku dla stosowania obecnych lub przyszłych obwieszczeń dotyczących zasady de minimis(16).
16. Ocena w świetle art. 81, przedstawiona w niniejszych wytycznych, pozostaje bez uszczerbku dla możliwościrównoległego stosowania art. 82 Traktatu do horyzontalnych porozumień kooperacyjnych. Ponadto wytyczne te nie naruszają wykładni, jaka może zostać wydana przez Sąd Pierwszej Instancji i Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w odniesieniu do stosowania art. 81 do horyzontalnych porozumień kooperacyjnych.
1.3. Podstawowe zasady oceny w świetle art. 81
1.3.1. Artykuł 81 ust. 1
17. Artykuł 81 ust. 1 stosuje się do horyzontalnych porozumień kooperacyjnych, których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji (zwane dalej "ograniczeniami konkurencji").
18. W niektórych przypadkach charakter współpracy wskazuje już od samego początku na zastosowanie art. 81 ust. 1. Tak dzieje się w przypadku porozumień, które mają na celu ograniczanie konkurencji poprzez ustalanie cen, ograniczanie produkcji bądź podział rynków lub klientów. Uznaje się, że takie porozumienia wywierają negatywny wpływ na rynek. Dlatego nie jest konieczne zbadanie ich rzeczywistych skutków na konkurencję i rynek w celu dowiedzenia, że są one objęte zakresem art. 81 ust. 1.
19. Jednak wiele horyzontalnych porozumień kooperacyjnych nie ma na celu ograniczania konkurencji. Dlatego konieczna jest analiza skutków danego porozumienia. W przypadku takiej analizy nie wystarczy, że dane porozumienie ogranicza konkurencję między stronami. Musi ono również wskazywać na możliwość oddziaływania na konkurencję na rynku w takim zakresie, że można oczekiwać negatywnych skutków na rynku w odniesieniu do cen, produkcji, innowacji bądź różnorodności lub jakości towarów i usług.
20. Możliwość wywoływania przez porozumienie takich negatywnych skutków na rynku zależy od kontekstu gospodarczego, uwzględniającego zarówno charakter porozumienia, jak i łączną siłę rynkową stron, która określa - wraz z innymi czynnikami strukturalnymi - zdolność wpływania współpracy na całą konkurencję w tak znacznym stopniu.
Charakter porozumienia
21. Charakter porozumienia wiąże się z takimi czynnikami jak obszar i cel współpracy, konkurencyjne relacje między stronami oraz zakres, w jakim łączą one swoje działania. Czynniki te wskazują prawdopodobieństwo koordynowania przez strony ich zachowania na rynku.
22. Istnieje mniejsze prawdopodobieństwo zawierania ograniczeń w odniesieniu do cen i produkcji w niektórych rodzajach porozumień, na przykład większości porozumień R&D lub porozumień kooperacyjnych nakierowanych na ustanowienie norm lub poprawę warunków ochrony środowiska. Jeśli takie rodzaje porozumień wywierają jakiekolwiek negatywne skutki, to najprawdopodobniej na innowacyjność lub różnorodność produktów. Mogą one również wywoływać problemy związane z ograniczeniem możliwości dostępu do rynku.
23. Inne rodzaje współpracy, na przykład porozumienia o produkcji lub zakupie, zwykle prowadzą do pewnego stopnia wspólności kosztów (całkowitych). Jeśli stopień ten jest znaczny, strony mogą łatwiej koordynować ceny na rynku i produkcję. Znaczny stopień wspólności kosztów może zostać osiągnięty jedynie pod pewnymi warunkami: po pierwsze, obszar współpracy, np. produkcja i zakupy, musi odpowiadać za dużą część kosztów całkowitych na danym rynku; po drugie, strony muszą w znaczącym zakresie połączyć swoje działania w obszarze współpracy. Tak dzieje się na przykład w sytuacji, gdy strony wspólnie produkują lub kupują ważny półprodukt lub dużą część swojej całkowitej produkcji wyrobu gotowego.
Porozumienia nieobjęte zakresem art. 81 ust. 1
24. Niektóre kategorie porozumień nie są objęte zakresem art. 81 ust. 1 z powodu samego ich charakteru. Zwykle dotyczy to współpracy, która nie implikuje koordynacji konkurencyjnego zachowania stron na rynku, np.:
- współpracy między stronami nie będącymi konkurentami,
- współpraca między konkurującymi przedsiębiorstwami, którzy nie mogą niezależnie realizować projektu lub działalności będących przedmiotem współpracy,
- współpraca dotycząca działalności, która nie wpływa na właściwe parametry konkurencji.
Wymienione kategorie współpracy mogłyby być objęte zakresem art. 81 ust. 1 tylko wówczas, gdyby dotyczyły przedsiębiorstw o znaczącej sile rynkowej(17) oraz mogły wywoływać względem osób trzecich problemy związane z ograniczeniem możliwości dostępu do rynku.
Porozumienia prawie zawsze objęte zakresem art. 81 ust. 1
25. Druga kategoria porozumień może być oceniana od samego początku jako zwykle objęte zakresem art. 81 ust. 1. Dotyczy to porozumień kooperacyjnych, których celem jest ograniczenie konkurencji w drodze ustalania cen, ograniczania produkcji lub podziału rynków lub klientów. Ograniczenia te są uznawane za najbardziej szkodliwe, ponieważ bezpośrednio ingerują w wynik procesu konkurencyjnego. Ustalanie cen i ograniczanie produkcji bezpośrednio prowadzi do płacenia przez konsumentów wyższych cen lub nieotrzymywania pożądanych ilości. Podział rynków lub klientów zmniejsza wybór dostępny klientom i w związku z tym prowadzi również do wyższych cen lub zmniejszonej produkcji. Dlatego można założyć, że ograniczenia te wywierają negatywne skutki na rynek. Są one zatem prawie zawsze zakazane(18).
Porozumienia, które mogą być objęte zakresem art. 81 ust. 1
26. Porozumienia, które nie należą do wspomnianych wyżej kategorii wymagają dalszej analizy, która pozwoli określić, czy są one objęte zakresem art. 81 ust. 1. Analiza musi uwzględniać kryteria związane z rynkiem, takie jak pozycja rynkowa stron i inne czynniki strukturalne.
Siła rynkowa i struktura rynku
27. Punktem wyjścia analizy jest pozycja stron na rynkach, na które wywiera wpływ współpraca. Pozwala to określić prawdopodobieństwo utrzymania, zyskania lub zwiększenia przez strony swojej siły rynkowej w drodze współpracy, tzn. posiadania zdolności do wywoływania negatywnych skutków na rynku w odniesieniu do cen, produkcji, innowacyjności bądź różnorodności lub jakości towarów i usług. Aby przeprowadzić taką analizę rynek lub rynki właściwe muszą być zdefiniowane przy wykorzystaniu metodologii przedstawionej w obwieszczeniu Komisji w sprawie sposobu wyznaczania rynku(19). Jeśli chodzi o szczególne rodzaje rynków, takie jak rynki zakupów lub technologii, niniejsze wytyczne dostarczą dodatkowych wskazówek.
28. Jeśli strony razem posiadają niski łączny udział w rynku(20), ograniczający konkurencję skutek współpracy jest mało prawdopodobny i zwykle nie jest konieczna dalsza analiza. Jeśli jedna z dwóch stron posiada jedynie nieznaczny udział w rynku oraz jeśli nie posiada ona istotnych zasobów, zwykle nawet wysoki łączny udział w rynku nie może być postrzegany jako wskazujący na skutek ograniczający konkurencję na rynku(21). Zważywszy na różnorodność rodzajów współpracy i różnorakie skutki, jakie mogą one wywoływać w różnych sytuacjach rynkowych, niemożliwe jest wskazanie ogólnego progu udziału w rynku, powyżej którego można założyć istnienie dostatecznej siły rynkowej, która wywołuje skutki ograniczające konkurencję.
29. Oprócz pozycji rynkowej stron oraz udziałów w rynku może wystąpić konieczność uwzględnienia koncentracji rynku, tj. pozycji i liczby konkurentów, jako dodatkowego czynnika w ocenie wpływu współpracy na konkurencję na rynku. Jako miernik można wykorzystać wskaźnik Herfindahla-Hirshmana (HHI), który jest sumą kwadratów poszczególnych udziałów w rynku wszystkich konkurentów(22): przy HHI poniżej 1.000 koncentrację rynku można scharakteryzować jako niską, między 1.000 a 1.800 - jako średnią, a powyżej 1.800 - jako wysoką. Drugim wskaźnikiem byłby ewentualnie wskaźnik koncentracji dla wiodących przedsiębiorstw, który sumuje poszczególne udziały w rynku wiodących konkurentów(23).
30. W zależności od pozycji rynkowej stron i koncentracji rynku, należy brać pod uwagę również inne czynniki, np. stabilność udziałów w rynku w czasie, bariery wejścia i prawdopodobieństwo wejścia na rynek, równoważąca siła kupujących/dostawców lub charakter produktów (np. homogeniczność, dojrzałość). Jeśli prawdopodobny jest wpływ na konkurencję w odniesieniu do innowacyjności, a nie może on być odpowiednio zmierzony na podstawie istniejących rynków, podczas analizy tego wpływu konieczne może okazać się uwzględnienie szczególnych czynników (zob. Rozdział 2, "Porozumienia o badaniach i rozwoju").
1.3.2. Artykuł 81 ust. 3
31. Porozumienia, które są objęte zakresem art. 81 ust. 1, mogą zostać wyłączone z zakresu obowiązywania tego przepisu, jeśli spełnione są warunki przedstawione w art. 81 ust. 3. Dotyczy to przypadków, w których porozumienie:
- przyczynia się do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania postępu technicznego lub gospodarczego,
- zastrzega dla konsumentów słuszną część zysku, który z tego wynika,
oraz bez
- nakładania ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów,
- dawania możliwości eliminowania konkurencji w stosunku do znacznej części danych produktów.
Korzyści ekonomiczne
32. Pierwszy warunek wymaga, by porozumienie przyczyniało się do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów, albo do rozwoju postępu technicznego lub gospodarczego. Jako że korzyści te są związane z efektywnością statyczną lub dynamiczną, można je określić mianem korzyści ekonomicznych. Korzyści ekonomiczne mogą być większe niż skutki ograniczające konkurencję. Na przykład współpraca może umożliwiać przedsiębiorstwom oferowanie towarów lub usług po niższych cenach lub o lepszej jakości, lub na szybsze wprowadzanie innowacji na rynek. W większości efektywność jest wynikiem kombinacji i integracji różnych umiejętności lub zasobów. Strony muszą wykazać, że efektywność będzie z dużym prawdopodobieństwem wynikała ze współpracy i nie może zostać osiągnięta poprzez wykorzystanie środków, które w mniejszym stopniu ograniczają konkurencję (zob. również niżej). Argumenty wykorzystujące efektywność muszą zostać poparte dowodami. Spekulacje lub ogólne stwierdzenia dotyczące oszczędności kosztów są niewystarczające.
33. Komisja nie uwzględnia oszczędności kosztów, które wynikają z ograniczenia produkcji, podziału rynku lubzwykłego wykorzystywania siły rynkowej.
Słuszna część zysku dla konsumentów
34. Korzyści ekonomiczne muszą przypadać nie tylko stronom porozumienia, ale także konsumentom. W zasadzie transfer korzyści na rzecz konsumentów będzie zależeć od intensywności konkurencji w obrębie rynku właściwego. Presja konkurencyjna zwykle zapewnia, że oszczędności kosztów są przenoszone w formie niższych cen, lub że przedsiębiorstwa zyskują bodziec do wprowadzania nowych produktów na rynek możliwie najszybciej. Dlatego jeśli na rynku utrzymywana jest wystarczająca konkurencja, która skutecznie ogranicza strony porozumienia proces konkurencyjny zwykle zapewni, że konsumenci otrzymają słuszną część korzyści ekonomicznych.
Niezbędność
35. Ograniczenie konkurencji musi być konieczne do osiągnięcia korzyści ekonomicznych. Jeśli do osiągnięcia podobnych korzyści można posłużyć się środkami ograniczającymi konkurencję w mniejszym stopniu, zgłaszana efektywność nie może być stosowana w celu uzasadnienia ograniczania konkurencji. To, czy dane ograniczenie jest konieczne, zależy od sytuacji na rynku i czasu trwania porozumienia. Na przykład porozumienia o wyłączności mogą ustrzec uczestniczącą stronę od problemu "gapowicza" (ang. free riding) i mogą dzięki temu być akceptowalne. W pewnych okolicznościach mogą one jednak nie być konieczne i zwiększać skutek ograniczający konkurencję.
Nieeliminowanie konkurencji
36. Ostatnie kryterium, mówiące o eliminacji konkurencji w zakresie znacznej części odnośnych produktów wiąże się z zagadnieniem dominacji. Jeśli przedsiębiorstwo jest lub staje się dominujące w konsekwencji porozumienia horyzontalnego, porozumienie, które wywołuje skutki antykonkurencyjne w rozumieniu art. 81, może z zasady nie być objęte wyłączeniem.
Rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresieporozumień R&D i specjalizacyjnych
37. W pewnych warunkach można przyjąć, że kryteria przedstawione w art. 81 ust. 3 mogą zostać spełnione w przypadku określonych kategorii porozumień. Dotyczy to w szczególności porozumień R&D i porozumień o produkcji, w których to przypadkach kombinacja uzupełniających się umiejętności lub aktywów może być źródłem znacznej efektywności. Niniejsze wytyczne powinny być postrzegane jako uzupełnienie rozporządzeń w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D i specjalizacyjnych. Te rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych obejmują wyłączeniem najbardziej powszechne formy porozumień w dziedzinie produkcji/specjalizacji do progu udziału w rynku wynoszącego maksymalnie 20 %, a w dziedzinie R&D do progu udziału w rynku wynoszącego 25 %, pod warunkiem że dane porozumienia spełniają warunki pozwalające przedsiębiorstwom wnioskować o objęcie wyłączeniem grupowym i nie zawierają ograniczeń bardzo mocno zagrażających konkurencji ("czarnych klauzul"), które sprawiają, że wyłączenie grupowe nie znajduje zastosowania. Rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych nie przewidują rozdzielności w przypadku ograniczeń bardzo mocnozagrażających konkurencji. Jeśli istnieje jedno lub większa liczba takich ograniczeń, korzyść zapewniana przez rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych zostaje zaprzepaszczona dla całego porozumienia.
1.4. Struktura kolejnych rozdziałów o rodzajach współpracy
38. Wytyczne zostały podzielone na rozdziały, w których omawiane są niektóre rodzaje porozumień. Struktura każdego rozdziału została dostosowana do opisanej wyżej, w punkcie 1.3, ramy analitycznej. Tam gdzie jest to konieczne, przedstawiane są szczególne wskazówki dotyczące definicji rynków właściwych (np. w dziedzinie R&D lub w odniesieniu do rynków zakupów).
2. POROZUMIENIA O BADANIACH I ROZWOJU
2.1. Definicja
39. Porozumienia o badaniach i rozwoju mogą różnić się pod względem formy i zakresu. Począwszy od outsourcingu niektórych prac badawczo-rozwojowych, przez wspólne ulepszanie istniejących technologii, po współpracę w zakresie badań, rozwoju i wprowadzania do obrotu zupełnie nowych produktów. Porozumienia R&D mogą przybierać formę porozumienia kooperacyjnego lub wspólnie kontrolowanego przedsiębiorstwa. Niniejszy rozdział dotyczy wszystkich form porozumień R&D, w tym powiązanych z nimi porozumień o produkcji lub komercjalizacji wyników prac badawczo-rozwojowych, o ile środek ciężkości współpracy został położony na te prace, z wyjątkiem łączenia się przedsiębiorstw i wspólnych przedsiębiorstw (joint venture), które są objęte zakresem rozporządzenia w sprawie połączeń.
40. Współpraca w dziedzinie badań i rozwoju może zmniejszyć niepotrzebnie powielane koszty, prowadzić do znacznej wymiany pomysłów i doświadczeń oraz zaowocować szybszym rozwojem produktów i technologii, niż miałoby to miejsce bez takiej współpracy. Ogólną zasadą jest, że współpraca w dziedzinie R&D zwykle zwiększa całkowitą działalność badawczo-rozwojową.
41. Małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) tworzą dynamiczną i heterogeniczną społeczność, która musi sprostać wielu wyzwaniom, w tym spełnić rosnące żądania większych przedsiębiorstw, dla których MŚP często pracują jako podwykonawcy. W sektorach szczególnie chłonnych pod względem badań i rozwoju, szybko rosnące MSP, częściej zwane "nowymi spółkami" (ang. start-up companies), również mają na celu zajęcie pozycji lidera w szybko rozwijających się segmentach rynku. Aby sprostać tym wyzwaniom i nie utracić konkurencyjności, MSP muszą nieustannie pracować nad innowacyjnymi rozwiązaniami. Dzięki współpracy w dziedzinie badań i rozwoju istnieje prawdopodobieństwo, że ogół działalności badawczo-rozwojowej prowadzonej przez MSP będzie się zwiększał, a same MSP będą w stanie dynamicznej konkurować z silniejszymi uczestnikami rynku.
42. Jednak w pewnych okolicznościach porozumienia o badaniach i rozwoju mogą być źródłem problemów w dziedzinie konkurencji, wywołując na przykład skutki ograniczające konkurencję w odniesieniu do cen, produkcji, innowacyjności bądź różnorodności lub jakości produktów.
2.2. Rynki właściwe
43. Kluczem do zdefiniowania rynku właściwego podczas oceny skutków porozumień R&D jest identyfikacja tych produktów, technologii lub prac badawczo-rozwojowych, które będą działały jak ograniczenie konkurencji między stronami. Z jednej strony, innowacyjność może zaowocować produktem (lub technologią), który stanie się konkurencyjny na istniejącym rynku asortymentowym (lub rynku technologii). Tak dzieje się w przypadku prac badawczo-rozwojowych nakierowanych na nieznaczne ulepszenia lub modyfikacje, na przykład nowe modele niektórych produktów. W tym przypadku potencjalne skutki dotyczą rynku istniejących produktów. Z drugiej strony, innowacyjność może zaowocować zupełnie nowym produktem, który stworzy własny nowy rynek (np. spektrum nowej szczepionki dla uprzednio nieuleczalnej choroby). W takim przypadku istniejące rynki są właściwe tylko wtedy, gdy są w pewien sposób powiązane z daną innowacją. W konsekwencji, a także w miarę możliwości, należy ocenić skutki współpracy dla innowacyjności. Jednak większość przypadków najprawdopodobniej dotyczy sytuacji znajdujących się pomiędzy tymi dwoma ekstremami, tj. sytuacji, w których rezultatem prac innowacyjnych mogą być produkty (lub technologia), które z czasem zastąpią produkty już istniejące (np. płyty CD zastąpiły płyty winylowe). Możliwe, że dokładna analiza tych sytuacji będzie musiała obejmować zarówno istniejące rynki, jak i wpływ porozumienia na innowacyjność.
Istniejące rynki
a) Rynki asortymentowe
44. Jeśli współpraca dotyczy prac badawczo-rozwojowych nakierowanych na ulepszenie istniejących produktów, te istniejące produkty, łącznie z ich najbliższymi substytutami, tworzą rynek właściwy, którego dotyczy dana współpraca Definicja rynku zob. obwieszczenie Komisji w sprawie definicji rynku właściwego do celów wspólnotowego prawa konkurencji.(24)
45. Jeśli prace badawczo-rozwojowe są nakierowane na znaczącą zmianę istniejącego produktu lub nawet na nowy produkt zastępujący dotychczasowy, substytucja istniejących produktów może być niedoskonała lub długoterminowa. W konsekwencji mało prawdopodobne jest by produkty stare i nowe potencjalnie wchodzące na rynek należały do tego samego rynku właściwego. Sytuacja może jednak dotyczyć rynku istniejących produktów, jeśli połączenie prac badawczo-rozwojowych z dużym prawdopodobieństwem doprowadzi do koordynacji zachowań stron jako dostawców istniejących produktów. Niemniej wykorzystanie siły rynkowej na istniejącym rynku jest możliwe tylko wtedy, gdy obie strony mają silną pozycję zarówno w odniesieniu do rynku istniejących produktów, jak i prac badawczo-rozwojowych.
46. Jeśli prace badawczo-rozwojowe dotyczą ważnego komponentu produktu końcowego, w ocenie uwzględniany jest nie tylko rynek tego komponentu, ale także istniejący rynek produktu końcowego. Na przykład jeśli producenci samochodów współpracują w dziedzinie R&D związanej z nowym typem silnika, rynek samochodowy może znaleźć się pod wpływem takiej współpracy w dziedzinie R&D. Jednak rynek produktów końcowych jest właściwy na potrzeby oceny tylko wtedy, gdy komponent będący celem prac badawczo-rozwojowych jest pod względem technicznym lub ekonomicznym kluczowym elementem tych produktów końcowych, oraz gdy strony porozumienia o badaniach i rozwoju są ważnymi konkurentami w odniesieniu do produktów końcowych.
b) Rynki technologii
47. Współpraca w dziedzinie R&D może dotyczyć nie tylko produktów, ale również technologii. Kiedy prawa do własności intelektualnej są przedmiotem obrotu oddzielnie od produktów, z którymi są związane, należy zdefiniować również właściwy rynek technologii. Rynki technologii obejmują własność intelektualną, która jest licencjonowana, a także jej bliskie substytuty, tj. inne technologie, które konsumenci mogliby wykorzystywać w zastępstwie.
48. Metodologia definiowania rynków technologii podlega tym samym zasadom, co definiowanie rynków asortymentowych(25). Wychodząc od technologii, która jest wprowadzana do obrotu przez strony, należy zidentyfikować inne technologie, które konsumenci mogliby zacząć stosować w odpowiedzi na niewielki, ale stały wzrost cen względnych. Po zidentyfikowaniu takich technologii można obliczyć udziały w rynku dzieląc wygenerowany przez strony dochód pochodzący z licencjonowania przez całkowity dochód z licencjonowania wszystkich sprzedających technologie substytucyjne.
49. Pozycja stron na rynku istniejącej technologii jest właściwym kryterium oceny, w przypadku gdy współpraca w dziedzinie R&D dotyczy znaczącego udoskonalenia istniejącej technologii lub wprowadzenia nowej technologii, która prawdopodobnie zastąpi dotychczasową. Jednak udziały stron w rynku mogą być traktowane tylko jako punkt wyjścia dla tej analizy. W przypadku rynków technologii szczególny nacisk należy położyć na potencjalną konkurencję. Jeśli przedsiębiorstwa, które obecnie nie licencjonują swojej technologii mogą potencjalnie wejść na rynek technologii, mogliby one ograniczyć zdolność stron do poniesienia ceny za ich technologię (zob. przykład 3 poniżej).
Konkurencja w innowacyjności (prace badawczo-rozwojowe)
50. Współpraca w dziedzinie R&D może nie naruszać, lub nie tylko naruszać konkurencję na istniejących rynkach, ale konkurencję w innowacyjności. Tak dzieje się w sytuacji, gdy współpraca dotyczy rozwoju nowych produktów/technologii, które albo mogą - jeśli dopiero powstają - pewnego dnia zastąpić istniejące produkty/technologie, albo są opracowywane z myślą o nowym zastosowaniu i w związku z tym nie zastąpią istniejących produktów, lecz wywołają zupełnie nowy popyt. Skutki dla konkurencji w dziedzinie innowacji są istotne w takich sytuacjach, ale mogą w niektórych przypadkach nie być w wystarczającym stopniu oceniane poprzez analizę rzeczywistej lub potencjalnej konkurencji na rynkach istniejących produktów/technologii. Pod tym względem można wyodrębnić dwa scenariusze w zależności od charakteru procesu innowacji w danym przemyśle.
51. W pierwszym scenariuszu, który występuje na przykład w przemyśle farmaceutycznym proces innowacji jest skonstruowany w taki sposób, że już na bardzo wczesnym etapie możliwe jest zidentyfikowanie biegunów badawczorozwojowych (R&D poles). Bieguny R&D są pracami badawczo-rozwojowymi nakierowanymi na pewien nowy produkt lub technologię, a także na substytuty tychże prac badawczo-rozwojowych, tj. prace badawczo-rozwojowe, których celem jest rozwój substytucyjnych produktów lub technologii dla produktów i technologii opracowanych w drodze współpracy, które mają porównywalny dostęp do zasobów oraz podobny czas trwania. W tym przypadku można analizować, czy po zawarciu porozumienia pozostanie wystarczająca liczba biegunów R&D. Punktem wyjścia dla analizy są prace badawczo-rozwojowe stron. Następnie należy zidentyfikować wiarygodne konkurencyjne bieguny R&D. Aby dokonać oceny wiarygodności konkurencyjnych biegunów należy uwzględnić następujące aspekty: charakter, zakres i rozmiar potencjalnych innych prac badawczo-rozwojowych, ich dostęp do zasobów finansowych i ludzkich, know-how/patenty, lub inne wyspecjalizowane aktywa, a także ich czas trwania i zdolność do wykorzystania potencjalnych rezultatów. Biegun R&D nie jest wiarygodnym konkurentem, jeśli nie może zostać uznany za bliski substytut prac badawczo-rozwojowych stron z punktu widzenia, na przykład, dostępu do zasobów lub czasu trwania.
52. W drugim scenariuszu, prace innowacyjne w przemyśle nie mają struktur wyraźnie pozwalających na identyfikację biegunów R&D. W takiej sytuacji Komisja nie starałaby się, wyłączając wyjątkowe okoliczności, ocenić wpływu danej współpracy w dziedzinie badań i rozwoju na innowacyjność, ale ograniczyłaby swoją ocenę do rynków asortymentowych i/lub rynków technologii, które są związane z daną współpracą w dziedzinie R&D.
Obliczanie udziałów w rynku
53. Obliczanie udziałów w rynku dla celów zarówno rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D, jak i niniejszych wytycznych, musi odzwierciedlać rozróżnienie między rynkami istniejącymi a konkurencją w innowacyjności. Na początku współpracy punktem odniesienia jest rynek produktów, które mogą zostać ulepszone lub zastąpione przez produkty znajdujące się w trakcie rozwoju. Jeśli porozumienie R&D ma na celu jedynie ulepszenie lub udoskonalenie istniejących produktów, rynek ten obejmuje produkty, których prace badawczo-rozwojowe bezpośrednio dotyczą. Udziały w rynku można zatem obliczyć na podstawie wartości sprzedaży istniejących produktów. Jeśli prace badawczo-rozwojowe mają na celu zastąpienie istniejącego produktu, nowy produkt - zakładając pomyślny obrót spraw - stanie się substytutem istniejących produktów. Aby ocenić pozycję konkurencyjną stron, można również obliczyć udziały w rynku na podstawie wartości sprzedaży istniejących produktów. W konsekwencji, rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D opiera wyłączenie takich sytuacji na udziale w rynku "właściwym dla produktów, które mogą być ulepszone lub zastąpione przez produkty umowne".
W przypadku automatycznego wyłączenia udział w rynku nie może przekroczyć 25 %(26).
54. Jeśli prace badawczo-rozwojowe mają na celu rozwój produktu, który wywoła zupełnie nowy popyt, udziały w rynku nie mogą być obliczane na podstawie sprzedaży. Możliwa jest tylko analiza skutków porozumienia dla konkurencji w innowacyjności. W rezultacie rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D obejmuje wyłączeniem takie porozumienia niezależnie od udziału w rynku na okres siedmiu lat od chwili, gdy dany produkt został po raz pierwszy wprowadzony do obrotu(27). Jednak przywilej wyłączenia grupowego może zostać wycofany, jeśli porozumienie eliminowałoby skuteczną konkurencję w innowacyjności(28). Po upływie siedmiu lat można obliczyć udziały w rynku na podstawie wartości sprzedaży i zastosować 25 % próg udziałów w rynku(29).
2.3. Ocena w świetle art. 81 ust. 1
2.3.1. Charakter porozumienia
2.3.1.1. Porozumienia nieobjęte zakresem art. 81 ust. 1
55. Większość porozumień o badaniach i rozwoju nie jest objętych zakresem art. 81 ust. 1. Po pierwsze, można to odnieść do porozumień dotyczących współpracy w dziedzinie R&D na etapie raczej teoretycznym, dalekim od wykorzystania potencjalnych wyników.
56. Ponadto współpraca w dziedzinie R&D między podmiotami nie konkurującymi ze sobą zwykle nie ogranicza konkurencji(30). Konkurencyjny związek między stronami musi być analizowany w kontekście wywierania wpływu na istniejące rynki i/lub innowacje. Jeśli strony nie są w stanie prowadzić koniecznych prac badawczo-rozwojowych niezależnie, nie następuje ograniczenie konkurencji. Może to dotyczyć, na przykład, przedsiębiorstw łączących uzupełniające się umiejętności, technologie i inne zasoby. Kwestia potencjalnej konkurencji musi być oceniana na realistycznej podstawie. Na przykład strony nie mogą być definiowane jako potencjalni konkurenci po prostu dlatego, że współpraca umożliwia im prowadzenie prac badawczo-rozwojowych. Decydującym pytaniem jest to, czy każda strona niezależnie posiada konieczne środki w odniesieniu do aktywów, know-how i innych zasobów.
57. Współpraca w dziedzinie R&D w drodze outsourcingu uprzednio wewnętrznych prac badawczo-rozwojowych jest często prowadzona przez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa, instytuty badawcze lub placówki akademickie, które nie wykorzystują aktywnie wyników. Zwykle takie porozumienia są połączone z transferem know-how i/lub z klauzulą o wyłącznej dostawie odnoszącej się do potencjalnych wyników. W takich przypadkach, z uwagi na komplementarny charakter stron uczestniczących we współpracy, art. 81 ust. 1 nie stosuje się.
58. Współpraca w dziedzinie R&D, która nie obejmuje wspólnego wykorzystania potencjalnych wyników w drodze licencjonowania, produkcji i/lub wprowadzenia do obrotu rzadko jest objęta zakresem art. 81 ust. 1. Te "czyste" porozumienia o badaniach i rozwoju mogą wywołać problem w zakresie konkurencji tylko wtedy, gdy znacząco zostanie zmniejszona skuteczna konkurencja w odniesieniu do innowacyjności.
2.3.1.2. Porozumienia prawie zawsze objęte zakresem art. 81 ust. 1
59. Jeśli prawdziwym przedmiotem porozumienia nie są badania i rozwój, ale stworzenie tajnego kartelu, tj. dopuszczenie się w przeciwnym razie zakazanego ustalania cen, ograniczania produkcji lub podziału rynku, dane porozumienie jest objęte zakresem art. 81 ust. 1. Jednak porozumienie o badaniach i rozwoju, które obejmuje wspólne wykorzystanie potencjalnych przyszłych wyników, nie musi zawsze ograniczać konkurencji.
2.3.1.3. Porozumienia, które mogą być objęte zakresem art. 81 ust. 1
60. Porozumienia o badaniach i rozwoju, które nie mogą zostać ocenione na samym początku jako wyraźnie nieograniczające konkurencji, mogą być objęte zakresem art. 81 ust. 1(31) i muszą być analizowane w swoim kontekście gospodarczym. Dotyczy to współpracy w dziedzinie R&D, która odbywa się na poziomie raczej bliższym do wprowadzenia do obrotu, i która została uzgodniona przez przedsiębiorstwa będące konkurentami albo na rynkach istniejących produktów/technologii, albo na rynkach innowacji.
2.3.2. Siła rynkowa i struktury rynku
61. Współpraca w dziedzinie R&D może wywoływać negatywne skutki na rynku w trzech aspektach: po pierwsze może ona ograniczać innowacyjność; po drugie może prowadzić do koordynacji zachowania stron na istniejących rynkach; a po trzecie, na poziomie wykorzystania potencjalnych wyników mogą wystąpić problemy związane z ograniczeniem możliwości dostępu do rynku. Jednak prawdopodobieństwo pojawienia się tych rodzajów negatywnych skutków na rynku występuje tylko wtedy, gdy strony uczestniczące we współpracy posiadają znaczącą siłę na istniejących rynkach i/lub znacząco zmniejszona zostanie konkurencja w odniesieniu do innowacyjności. Bez siły rynkowej nie ma bodźca do koordynowania zachowania na istniejących rynkach bądź do zmniejszania lub spowalniania innowacji. Problem związany z ograniczeniem możliwości dostępu do rynku może powstać tylko w kontekście współpracy, w której uczestniczy przynajmniej jeden podmiot o znaczącej sile rynkowej w odniesieniu do kluczowej technologii i wyłącznego wykorzystania wyników.
62. Nie istnieje żaden bezwzględny próg udziału w rynku, który wskazuje, że porozumienie o badaniach i rozwoju wytwarza pewien stopień siły rynkowej i w związku z tymjest objęte zakresem art. 81 ust. 1. Niemniej porozumienia R&D są obejmowane wyłączeniem, jeśli są zawierane między stronami o łącznym udziale w rynku nie przekraczającym 25 % oraz jeśli spełnione są pozostałe warunki zastosowania rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D. Dlatego w przypadku większości porozumień R&D skutki ograniczające konkurencję należy analizować tylko wtedy, gdy łączny udział stron w rynku przekracza 25 %.
63. Porozumienia, których z uwagi na silniejszą pozycję rynkową stron nie obejmuje rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D, nie zawsze ograniczają konkurencję. Jednak im silniejsza jest łączna pozycja stron na istniejących rynkach i/lub im bardziej ograniczana jest konkurencja w innowacyjności, tym bardziej prawdopodobne staje się zastosowanie art. 81 ust. 1, a ocena wymaga bardziej szczegółowej analizy.
64. Jeśli prace badawczo-rozwojowe są nakierowane na ulepszenie lub udoskonalenie istniejących produktów- /technologii, potencjalne skutki dotyczą rynku(-ów) właściwego(-wych) dla tych istniejących produktów- /technologii. Wpływ na ceny, produkcję i/lub innowacyjność na istniejących rynkach prawdopodobny jest jednak tylko wtedy, gdy strony razem zajmują silną pozycję, wejście na rynek jest trudne i można zidentyfikować zaledwie kilka innych prac innowacyjnych. Ponadto jeśli badania i rozwój dotyczą względnie niewielkiego wkładu do produktu końcowego, skutki w odniesieniu do konkurencji w dziedzinie takich produktów końcowych są, jeśli niezmiennie, bardzo ograniczone. Zasadniczo należy dokonać rozróżnienia między czystymi porozumieniami o badaniach i rozwoju a bardziej kompleksową współpracą obejmującą różne etapy wykorzystania wyników (tzn. licencjonowanie, produkcja, obrót). Jak wspomniano powyżej, czyste porozumienia R&D rzadko są objęte zakresem art. 81 ust. 1. Dotyczy to zwłaszcza prac badawczo-rozwojowych, których celem jest ograniczone ulepszenie istniejących produktów/technologii. Jeśli w takim przypadku współpraca w dziedzinie badań i rozwoju obejmuje wspólne wykorzystanie wyników jedynie w drodze licencjonowania, mało prawdopodobne jest, że wystąpią skutki ograniczające konkurencję, np. problemy związane z ograniczeniem możliwości dostępu do rynku. Jeśli jednak współpraca uwzględnia wspólną produkcję i/lub wprowadzanie do obrotu nieznacznie ulepszonych produktów/technologii, należy ją poddać bardziej szczegółowej analizie. Po pierwsze, wystąpienie negatywnych skutków w odniesieniu do cen i produkcji na istniejących rynkach jest bardziej prawdopodobne, gdy w taką sytuację zaangażowani są silni konkurenci. Po drugie, współpraca może upodobnić się do porozumienia o produkcji, gdyż prace badawczo-rozwojowe mogą de facto nie stanowić głównego punktu ciężkości takiego współdziałania.
65. Jeśli celem prac badawczo-rozwojowych jest zupełnie nowy produkt (lub technologia), który tworzy własny nowy rynek, skutki na ceny i produkcję na istniejących rynkach są raczej mało prawdopodobne. Analiza powinna koncentrować się na potencjalnych ograniczeniach innowacyjności w zakresie, na przykład, jakości i różnorodności potencjalnych, przyszłych produktów/technologii lub szybkości innowacji. Takie skutki ograniczające konkurencję mogą wystąpić wtedy, gdy dwóch lub większa liczba z tych kilku przedsiębiorstw zaangażowanych w rozwój takiego nowego produktu, podejmie współpracę na etapie, gdy każde z nich niezależnie znajduje się raczej blisko wprowadzenia danego produktu do obrotu. W takim przypadku innowacyjność może zostać ograniczona nawet przez czyste porozumienie R&D. Ogólnie jednak współpraca w dziedzinie badań i rozwoju dotycząca zupełnie nowych produktów jest prokonkurencyjna. Zasada ta nie ulega istotnej zmianie, jeśli następuje wspólne wykorzystanie wyników, a nawet wspólne wprowadzanie do obrotu. W istocie, w takich przypadkach kwestia wspólnego wykorzystania ma znaczenie tylko wtedy, gdy dochodzi do ograniczenia możliwości dostępu do kluczowych technologii. Problemy te nie powstałyby jednak, gdyby strony udzielały licencji osobom trzecim.
66. Większość porozumień o badaniach i rozwoju będzie znajdowała się gdzieś pomiędzy tymi dwoma sytuacjami opisanymi powyżej. Dlatego porozumienia te mogą oddziaływać nie tylko na innowacyjność, ale i na istniejące rynki. W konsekwencji, zarówno istniejący rynek, jak i wpływ na innowacyjność mogą okazać się istotne podczas oceny łącznej pozycji stron, wskaźników koncentracji, liczby uczestników/innowatorów i warunków wejścia na rynek. W niektórych przypadkach na istniejących rynkach mogą wystąpić skutki ograniczające konkurencję w odniesieniu do ceny/produkcji oraz negatywny wpływ na innowacyjność poprzez spowalnianie szybkości rozwoju. Na przykład, jeśli znaczący konkurenci na istniejącym rynku technologii współpracują w celu opracowania nowej technologii, która może pewnego dnia zastąpić dotychczasowe produkty, istnieje prawdopodobieństwo, że współpraca ta będzie wywoływała skutki ograniczające konkurencję, jeśli strony posiadają znaczącą siłę rynkową na istniejącym rynku (która dałaby bodziec do eksploatowania go), oraz jeśli mają one również silną pozycję w odniesieniu do badań i rozwoju. Podobny skutek może wystąpić, gdy główny uczestnik istniejącego rynku współpracuje z o wiele mniejszym lub nawet potencjalnym konkurentem, który lada chwila wprowadzi do obrotu nowy produkt/technologię, które mogą zagrażać pozycji przedsiębiorstwa dominującego.
67. Porozumienia mogą również nie kwalifikować się do wyłączenia grupowego bez względu na siłę rynkową stron. Dotyczy to, na przykład, porozumień, które ograniczają dostęp strony do wyników pracy, ponieważ nie promują one, z zasady, technicznego i gospodarczego postępu poprzez coraz lepsze upowszechnianie wiedzy technicznej między stronami(32). Wyłączenie grupowe przewiduje szczególne odstępstwo od tej ogólnej zasady w przypadku instytucji akademickich, instytutów badawczych lub wyspecjalizowanych przedsiębiorstw, które prowadzą prace badawczo-rozwojowe na zasadzie świadczenia usług, i które nie są aktywne w przemysłowym wykorzystywaniu wyników prac badawczo-rozwojowych(33). Należy jednak zauważyć, że porozumienia zawierające postanowienia o wyłącznych prawach dostępu mogą, gdy są objęte zakresem art. 81 ust. 1, spełniać kryteria wyłączenia z art. 81 ust. 3, zwłaszcza gdy wyłączne prawa dostępu są ekonomicznie niezbędne z uwagi na rynek, ryzyka i skalę inwestycji wymaganych do wykorzystywania wyników prac badawczo-rozwojowych.
2.4. Ocena w świetle art. 81 ust. 3
2.4.1. Korzyści ekonomiczne
68. Większość porozumień o badaniach i rozwoju - zakładających lub niezakładających wspólne wykorzystanie potencjalnych wyników - przysparza korzyści ekonomicznych dzięki oszczędnościom kosztów oraz wzajemnej wymianie pomysłów i doświadczeń, prowadząc do powstania ulepszonych lub nowych produktów i technologii, które są opracowywane szybciej niż miałoby to miejsce w przeciwnym razie. W takich warunkach rozsądne wydaje się zapewnienie wyłączenia takich porozumień, które powodują ograniczenie konkurencji do wysokości progu udziału w rynku, poniżej którego można - do celów stosowania art. 81 ust. 3 - w sposób ogólny założyć, że pozytywne skutki porozumień o badaniach i rozwoju będą większe niż jakiekolwiek negatywne skutki wywierane na konkurencję. Dlatego rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D obejmuje wyłączeniem takie porozumienia R&D, które spełniają określone warunki (zob. art. 3) i nie zawierają ograniczeń bardzo mocno zagrażających konkurencji (zob. art. 5), o ile łączny udział stron w istniejącym rynku lub rynkach na które wpływ ma porozumienie, nie przekracza 25 %.
69. Jeśli współpraca przyczynia się do tworzenia lub zwiększania znacznej siły rynkowej strony muszą wykazać, że z prowadzenia prac badawczo-rozwojowych wynikają znaczące korzyści, szybsze wprowadzenie do obrotu nowych produktów/technologii lub innego rodzaju efektywność.
2.4.2. Niezbędność
70. Porozumienie o badaniach i rozwoju nie może zostać objęte wyłączeniem, jeśli nakłada ograniczenia, które nie są niezbędne do osiągnięcia wspomnianych wyżej korzyści. Poszczególne klauzule przedstawione w art. 5 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D, będą w większości przypadków wykluczały możliwość objęcia wyłączeniem również po dokonaniu indywidualnej oceny i w związku z tym mogą zostać uznane za dobre potwierdzenie ograniczeń, które nie są niezbędne dla współpracy.
2.4.3. Nieeliminowanie konkurencji
71. Objęcie wyłączeniem nie będzie możliwe, jeśli strony korzystają ze sposobności wyeliminowania konkurencji w odniesieniu do znaczącej części danych produktów (lub technologii). Jeśli w konsekwencji zawarcia porozumienia o badaniach i rozwoju przedsiębiorstwo jest lub staje się dominujące albo na istniejących rynkach, albo w odniesieniu do innowacyjności, takie porozumienie wywołujące skutki antykonkurencyjne w rozumieniu art. 81, nie może z zasady zostać objęte wyłączeniem. W przypadku innowacji sytuacja taka ma miejsce, na przykład, jeśli porozumienie łączy jedyne dwa istniejące bieguny badań.
Czas dokonywania oceny i czas trwania wyłączenia
72. Porozumienia o badaniach i rozwoju obejmujące wspólną produkcję i obrót nowymi produktami/technologiami, wymagają szczególnej uwagi w odniesieniu do czasu dokonywania oceny.
73. Na początku współpracy w dziedzinie badań i rozwoju, jej powodzenie oraz takie czynniki, jak przyszła pozycja stron na rynku i rozwój przyszłych rynków asortymentowych lub rynków technologii często nie są znane. W konsekwencji ocena w chwili podejmowania współpracy jest ograniczona do (wówczas) istniejących rynków asortymentowych lub rynków technologii i/lub rynków innowacji opisanych w niniejszym rozdziale. Jeśli na podstawie takiej analizy, konkurencja prawdopodobnie nie zostanie wyeliminowana, porozumienie o badaniach i rozwoju może zostać objęte wyłączeniem. Będzie ono zwykle obejmowało czas trwania prac badawczo-rozwojowych oraz, w przypadku wspólnej produkcji i sprzedaży produktów, dodatkową fazę potencjalnego wypuszczenia i wprowadzenia na rynek. Ta dodatkowa faza została uwzględniona w wyłączeniu dlatego, iż pierwsze przedsiębiorstwa, które wprowadzają na rynek nowy produkt/technologię, często posiadają na początku bardzo wysokie udziały w rynku, a zakończone sukcesem prace badawczo-rozwojowe często korzystają z ochroną praw własności intelektualnej. Silna pozycja rynkowa wynikająca z takiej "przewagi z racji pierwszeństwa" nie może być w normalnych warunkach interpretowana jako eliminacja konkurencji. Dlatego wyłączenie grupowe obejmuje porozumienia o badaniach i rozwoju przez dodatkowy okres o długości siedmiu lat (tj. wykraczający poza fazę badań i rozwoju) niezależnie od tego, czy strony uzyskają dzięki swoim nowym produktom/technologiom wysoki udział w rynku w ciągu tego okresu. Dotyczy to również indywidualnej oceny przypadków niekwalifikujących się do objęcia wyłączeniem grupowym, o ile spełnione są kryteria art. 81 ust. 3 w odniesieniu do pozostałych aspektów porozumienia. Nie wyklucza to możliwości spełniania kryteriów art. 81 ust. 3 przez okres dłuższy niż 7 lat, jeśli można wykazać, że jest to minimalny okres konieczny do zagwarantowania adekwatnego zwrotu z danej inwestycji.
74. Jeśli po tym okresie dokonywana jest ponowna ocena współpracy w dziedzinie badań i rozwoju - na przykład po otrzymaniu skargi - analiza musi opierać się na sytuacji panującej na (ówczesnym) istniejącym rynku. Wyłączenie grupowe wciąż ma zastosowanie, jeśli udział stron w (ówczesnym) rynku właściwym nie przekracza 25 %. W podobny sposób art. 81 ust. 3 stosuje się nadal do porozumień R&D niekwalifikujących się do objęcia wyłączeniem grupowym pod warunkiem że spełnione są kryteria uzyskania wyłączenia.
2.5 Przykłady
| 75. Przykład 1 |
| Sytuacja: Na europejskim rynku producentów istniejących komponentów elektronicznych działają dwagłówne przedsiębiorstwa: A (30 %) i B (30 %). Każde z nich dokonało znaczących nakładów inwestycyjnych w prace badawczo-rozwojowe konieczne do rozwoju zminiaturyzowanych komponentów elektronicznych oraz opracowało wczesne prototypy. Teraz przedsiębiorstwa te uzgodniły, że połączą wysiłki badawczo-rozwojowe w drodze utworzenia wspólnego przedsiębiorstwa (joint venture), które dokończy prace badawczo-rozwojowe i będzie produkowało komponenty. Będą one następnie odsprzedawane przedsiębiorstwom dominującym, które niezależnie od siebie zajmą się ich komercjalizacją. Pozostała część rynku składa się z małych spółek, które nie posiadają wystarczających zasobów, by dokonać koniecznych inwestycji. Analiza: Choć zminiaturyzowane komponenty elektroniczne mogą konkurować w niektórych obszarach z istniejącymi komponentami, są one zasadniczo nową technologią i należy przeprowadzić analizę biegunów badań przeznaczonych na ten przyszły rynek. Jeśli wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) rozpocznie działalność, wówczas będzie istniała tylko jedna droga do uzyskania technologii koniecznej do produkcji, a prawdopodobne wydaje się, że A i B mogłyby osobno wprowadzić na ten rynek odrębne produkty. Chociaż porozumienie to mogłoby przynieść korzyści w postaci szybszego wprowadzenia nowej technologii, zmniejsza ono także różnorodność i stwarza sytuację wspólności kosztów między stronami. Ponadto należy uwzględnić możliwość wykorzystywania przez strony swojej silnej pozycji na istniejącym rynku. Jako że nie groziłaby im żadna konkurencja na poziomie R&D, bodźce zachęcające je do rozwijania nowej technologii w szybkim tempie mogłyby zostać poważnie zmniejszone. Chociaż niektóre z tych obaw można byłoby rozwiać nakładając na strony wymóg licencjonowania osobom trzecim na rozsądnych warunkach kluczowego know-how w zakresie wytwarzania miniaturowych komponentów, niemożliwe może okazać się usunięcie wszystkich obaw i spełnienie warunków uzyskania wyłączenia. |
| 76. Przykład 2 |
| Sytuacja: Mała spółka badawcza A, która nie posiada swojej własnej organizacji zajmującej się obrotem odkryła i opatentowała substancję farmaceutyczną opartą na nowej technologii, która zrewolucjonizuje leczenie pewnej choroby. Spółka A zawiera porozumienie o badaniach i rozwoju z dużym producentem farmaceutycznym B wytwarzającym produkty, które dotychczas były stosowane w leczeniu tej choroby. Spółka B nie realizuje żadnego podobnego programu badawczo-rozwojowego. Udział spółki B w rynku w przypadku istniejących produktów wynosi około 75 % we wszystkich Państwach Członkowskich, ale patenty wygasają w ciągu pięciu następnych lat. Istnieją również dwa inne bieguny badań będące na mniej więcej tym samym poziomie rozwoju i wykorzystujące tę samą podstawową nową technologię. Spółka B będzie zapewniała znaczne środki finansowe i know-how do rozwoju produktu, a w przyszłości również dostęp do rynku. Spółka B otrzymuje licencję na wyłączną produkcję i dystrybucję produktu będącego wynikiem prac na czas trwania patentu. Oczekuje się, że strony mogłyby wspólnie wprowadzić przedmiotowy produkt na rynek w ciągu 5-7 lat. Analiza: Produkt zapewne będzie należał do nowego rynku właściwego. Strony wnoszą do współpracy wzajemnie uzupełniające się zasoby i umiejętności, istotnie zwiększając tym prawdopodobieństwo wejścia produktu na rynek. Chociaż spółka B prawdopodobnie będzie miała znaczną siłę rynkową na istniejącym rynku, siła ta będzie się szybko zmniejszała, a obecność innych biegunów badań zapewne wyeliminuje wszelkie bodźce zachęcające do zmniejszania wysiłków badawczo-rozwojowych. Prawa do wykorzystania wyników przez pozostały czas trwania patentu są prawdopodobnie konieczne, aby spółka B dokonała znacznych, wymaganych inwestycji, a spółka A nie dysponuje własnymi zasobami w zakresie obrotu. W związku z powyższym porozumienie to prawdopodobnie nie będzie ograniczało konkurencji. |
| 77. Przykład 3 |
| Sytuacja: Dwie spółki inżynieryjne, które produkują komponenty samochodowe postanawiają utworzyć wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) w celu połączenia swoich wysiłków badawczo-rozwojowych nakierowanych na usprawnienie produkcji i poprawienie parametrów istniejących komponentów. Łączą one także swoją działalność w zakresie licencjonowania istniejącej technologii w tym obszarze, lecz zachowują odrębną produkcję. Udział tych dwóch przedsiębiorstw w europejskim rynku asortymentowym producentów oryginalnego wyposażenia (OEM) wynosi 15 % i 20 %. Na rynku działają dwaj inni, dość znaczący konkurenci oraz realizowanych jest kilka wewnętrznych programów badawczych przez dużych producentów pojazdów. Udziały tych dwóch przedsiębiorstw w światowym rynku licencjonowania technologii dla tych produktów, mierzone względem generowanych przychodów, wynoszą 20 % i 25 %, a ponadto istnieją jeszcze dwie inne główne technologie. Cykl życia komponentu trwa zwykle od dwóch do trzech lat. W każdym z ostatnich pięciu lat jedna z wiodących spółek wprowadzała nową lub ulepszoną wersję. Analiza: Ponieważ prace badawczo-rozwojowe tych przedsiębiorstw nie są nakierowane na zupełnie nowy produkt, należy uwzględnić rynek istniejących komponentów i rynek licencjonowania odnośnej technologii. Chociaż ich istniejące programy R&D w wielu aspektach pokrywają się, zmniejszenie w drodze współpracy dublowania się mogłoby pozwolić tym przedsiębiorstwom przeznaczyć więcej środków na R&D, niż byłoby to możliwe, gdyby prowadziły one prace badawczo-rozwojowe osobno. Istnieje kilka innych technologii, a łączny udział stron w rynku OEM nie prowadzi do zajęcia pozycji dominującej. Mimo iż ich udział w rynku technologii jest bardzo wysoki (45 %), istnieją konkurencyjne technologie. Ponadto producenci pojazdów, którzy obecnie nie licencjonują swojej technologii, są potencjalnymi konkurentami na tym rynku, ograniczając w ten sposób zdolność stron do podnoszenia cen. Jak opisano, wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) prawdopodobnie skorzysta zprzywileju wyłączenia. |
3. POROZUMIENIA O PRODUKCJI (W TYM POROZUMIENIA SPECJALIZACYJNE)
3.1. Definicja
78. Porozumienia o produkcji mogą różnić się pod względem formy i zakresu. Mogą one przybierać formę wspólnej produkcji w ramach wspólnego przedsiębiorstwa (joint venture)(34), tzn. wspólnie kontrolowanej spółki, która kieruje jednym lub kilkoma zakładami produkcyjnymi, lub może być prowadzona za pomocą porozumień specjalizacyjnych lub o podwykonawstwo, na mocy których jedna strona zgadza się prowadzić produkcję pewnego produktu.
79. Zasadniczo można wyróżnić trzy kategorie porozumień o produkcji: porozumienia o wspólnej produkcji, na mocy których strony zgadzają się wspólnie wytwarzać niektóre produkty; porozumienia o specjalizacji (jednostronnej lub wzajemnej), na mocy których jedna strona lub obie na zasadzie wzajemności zgadzają się zaniechać wytwarzania danego produktu oraz nabywać go od drugiej strony; oraz porozumienia o podwykonawstwo, na mocy których jedna strona ("kontrahent") powierza drugiej stronie ("podwykonawcy") wytwarzanie danego produktu.
80. Porozumienia o podwykonawstwo są porozumieniami wertykalnymi. W związku z tym w zakresie, w jakim zawierają one ograniczenia konkurencji, są one regulowane rozporządzeniem w sprawie wyłączeń grupowych oraz wytycznymi w sprawie ograniczeń wertykalnych. Od tej zasady istnieją jednak dwa wyjątki: porozumienia o podwykonawstwo między konkurentami(35) oraz porozumienia o podwykonawstwo między przedsiębiorstwami niekonkurującymi ze sobą, obejmujące transfer know-how do podwykonawcy(36).
81. Porozumienia o podwykonawstwo między konkurentami są objęte niniejszymi wytycznymi(37). Wytyczne dotyczące oceny porozumień o podwykonawstwo między przedsiębiorstwami niekonkurującymi ze sobą, które przewidują transfer know-how do podwykonawcy zostały przedstawione w osobnym obwieszczeniu(38).
3.2. Rynki właściwe
82. Aby ocenić konkurencyjny stosunek między współpracującymi stronami, należy najpierw określić właściwy ryneklub rynki asortymentowe i geograficzne, których bezpośrednio dotyczy współpraca (tj. rynek lub rynki, do których należą produkty będące przedmiotem porozumienia). Po drugie, porozumienie o produkcji na jednym rynku może również oddziaływać na konkurencyjne zachowanie stron na rynku, który jest poprzednim lub następnym ogniwem łańcucha produkcyjnego, lub na rynku sąsiednim blisko związanym z rynkiem, którego bezpośrednio dotyczy współpraca(39) (tzw. "rynki rozlewające się"; ang. spill-over markets). Jednak efekty "rozlewania się" występują jedynie wtedy, gdy współpraca na jednym rynku w sposób konieczny prowadzi do koordynacji konkurencyjnego zachowania na innym rynku, tj. jeśli rynki są powiązane współzależnościami, oraz jeśli strony posiadają silną pozycję na rynku "rozlewającym się".
3.3. Ocena w świetle art. 81 ust. 1
3.3.1. Charakter porozumienia
83. Głównym źródłem problemów w dziedzinie konkurencji, które mogą wynikać z porozumień o produkcji jest koordynacja konkurencyjnego zachowania stron jako dostawców. Taki problem w dziedzinie konkurencji powstaje, gdy współpracujące strony są rzeczywistymi lub potencjalnymi konkurentami na przynajmniej jednym z tych rynków właściwych, tj. na rynkach, których bezpośrednio dotyczy współpraca i/lub na potencjalnych rynkach "rozlewających się".
84. Fakt, że strony są konkurentami nie powoduje automatycznej koordynacji ich zachowania. Ponadto strony muszą zwykle współpracować w zakresie znacznej części swojej działalności, aby osiągnąć znaczny stopień wspólności kosztów. Im większy stopień wspólności kosztów, tym większa możliwość ograniczenia konkurencji cenowej, zwłaszcza w przypadku produktów homogenicznych.
85. Oprócz problemów związanych z koordynacją, porozumienia o produkcji mogą również wywoływać problemy związane z ograniczeniem możliwości dostępu do rynku oraz inne negatywne skutki wobec osób trzecich. Nie wynikają one z konkurencyjnego stosunku między stronami, ale z silnej pozycji rynkowej przynajmniej jednej ze stron (np. na rynku kluczowego komponentu, będącym poprzednim ogniwem łańcucha produkcyjnego, który umożliwia stronom podnieść koszty swoich rywali na rynku będącym następnym ogniwem łańcucha produkcyjnego) w kontekście bardziej wertykalnego lub komplementarnego związku między współpracującymi stronami. Dlatego głównie możliwość ograniczenia dostępu do rynku musi być analizowana w przypadku wspólnej produkcji ważnego komponentu i porozumień o podwykonawstwo (zob. poniżej).
3.3.1.1. Porozumienia nieobjęte zakresem art. 81 ust. 1
86. O ile nie powstaną problemy związane z ograniczeniem możliwości dostępu do rynku, porozumienia o produkcji między przedsiębiorstwami niekonkurującymi w normalnych warunkach nie są regulowane przez art. 81 ust. 1. Dotyczy to również porozumień, na mocy których nakłady produkcyjne lub komponenty, które dotychczas były wytwarzane na potrzeby własnej konsumpcji (ang. captive production), są kupowane od osoby trzeciej w drodze podwykonawstwa lub specjalizacji jednostronnej, chyba że wiele wskazuje na to, iż przedsiębiorstwo, które dotychczas produkowało tylko na potrzeby własnej konsumpcji mógł wejść na rynek handlowy celem prowadzenia sprzedaży dla osób trzecich bez ponoszenia znacznych dodatkowych kosztów lub ryzyka w odpowiedzi na małe, ale ciągłe zmiany względnych cen rynkowych.
87. Nawet porozumienia o produkcji między konkurentami nie zawsze są objęte zakresem art. 81 ust. 1. Po pierwsze, współpraca między przedsiębiorstwami, które konkurują na rynkach blisko związanych z rynkiem, którego bezpośrednio dotyczy współpraca, nie może być definiowana jako ograniczająca konkurencję, jeśli współpraca jest jedynym możliwym do uzasadnienia pod względem gospodarczym sposobem na wejście na nowy rynek, wprowadzenie do obrotu nowego produktu lub usługi, lub realizację określonego projektu.
88. Po drugie, wpływ na konkurencyjne zachowanie stron jako dostawców rynkowych jest wysoce nieprawdopodobny, jeżeli udział stron we wspólnych kosztach całkowitych jest niewielki. Na przykład, można założyć niski stopień wspólności w kosztach całkowitych, gdy dwóch lub większa liczba przedsiębiorstw zgadza się na specjalizację/wspólną produkcję półproduktu, który ma jedynie niewielki udział w kosztach produkcji produktu końcowego i, w konsekwencji, w kosztach całkowitych. To samo dotyczy porozumienia o podwykonawstwo między konkurentami, w którego przypadku nakłady produkcyjne, które jeden konkurent kupuje od innego, mają jedynie niewielki udział w kosztach produkcji produktu końcowego. Mały stopień wspólności kosztów całkowitych można również założyć, gdy strony wspólnie wytwarzają produkt końcowy, ale ta wspólna produkcja stanowi tylko małą część w porównaniu do ich całkowitej produkcji produktu końcowego. Nawet jeśli wspólnie wytwarzana jest znaczna część, stopień wspólności kosztów całkowitych może i tak być niski lub średni, jeśli współpraca dotyczy produktów heterogenicznych, które wymagają kosztownego wprowadzania do obrotu.
89. Po trzecie, porozumienia o podwykonawstwo między konkurentami nie są objęte zakresem art. 81 ust. 1, jeżeli ograniczają się one do indywidualnej sprzedaży i zakupów na rynku handlowym bez jakichkolwiek dalszych zobowiązań i bez tworzenia części szerszych stosunków handlowych między stronami(40).
3.3.1.2. Porozumienia prawie zawsze objęte zakresem art. 81 ust. 1
90. Porozumienia, które ustalają ceny na dostawy rynkowe stron, ograniczają produkcję, dzielą udziały w rynku lub grupy klientów, mają za swój cel ograniczanie konkurencji i niemal zawsze są objęte zakresem art. 81 ust. 1. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w których:
- strony uzgadniają produkcję, której bezpośrednio dotyczy porozumienie o produkcji (np. zdolność produkcyjną i wielkość produkcji wspólnego przedsiębiorstwa (joint venture) lub ilość produktów outsourcingowanych), lub
- wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) produkcyjne, które również zajmuje się dystrybucją wytworzonych produktów, ustala ceny sprzedaży tych produktów, pod warunkiem że ustalanie cen przez wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) jest skutkiem integrowania różnych funkcji(41).
W obu sytuacjach porozumienie dotyczące produkcji lub cen nie będzie oceniane osobno, ale w świetle całkowitych skutków wywoływanych przez wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) na rynku w celu określenia możliwości zastosowania art. 81 ust. 1.
3.3.1.3. Porozumienia, które mogą być objęte zakresem art. 81 ust. 1
91. Porozumienia o produkcji, które nie mogą być scharakteryzowane jako wyraźnie ograniczające lub nieograniczające konkurencji na podstawie powyższych czynników, mogą być objęte zakresem art. 81 ust. 1(42) i muszą być analizowane w swoim kontekście gospodarczym. Dotyczy to porozumień kooperacyjnych między konkurentami, które tworzą znaczny stopień wspólności kosztów, ale nie zawierają wspomnianych powyżej ograniczeń bardzo mocno zagrażających konkurencji.
3.3.2. Siła rynkowa i struktury rynku
92. Punktem wyjścia do analizy jest pozycja stron na odpowiednim rynku(-ach). Wynika to z faktu, że bez siły rynkowej strony porozumienia o produkcji nie mają bodźca zachęcającego je do koordynowania swojego konkurencyjnego zachowania jako dostawcy. Po drugie, skutek na konkurencję na rynku nie jest wywierany bez siły rynkowej stron, nawet jeśli strony koordynowałyby swoje zachowanie.
93. Nie istnieje żaden bezwzględny próg udziału w rynku, który wskazuje, że porozumienie o produkcji stwarza pewien stopień siły rynkowej, a przez to jest objęte zakresem art. 81 ust. 1. Niemniej porozumienia dotyczące specjalizacji jednostronnej lub wzajemnej oraz wspólnej produkcji są objęte wyłączeniem grupowym pod warunkiem że są zawarte między stronami, których łączny udział w rynku lub rynkach właściwych nie przekracza 20 % oraz spełnione są pozostałe warunki do zastosowania rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień specjalizacyjnych. Dlatego w przypadku porozumień objętych wyłączeniem grupowym, skutki ograniczające konkurencję muszą być analizowane tylko wtedy, gdy łączny udział stron w rynku przekracza 20 %.
94. Porozumienia, które nie są objęte rozporządzeniem o wyłączeniach grupowych, wymagają bardziej szczegółowej analizy. Punktem wyjścia jest pozycja rynkowa stron. Następnie zwykle uwzględniany jest wskaźnik koncentracji i liczba uczestników rynku oraz inne czynniki opisane w rozdziale 1.
95. Zwykle analiza będzie uwzględniała tylko rynek lub rynki właściwe, których bezpośrednio dotyczy współpraca. Wpewnych okolicznościach, np. jeśli strony mają bardzo silną łączną pozycję na rynkach asortymentowych będących poprzednim lub następnym ogniwem łańcucha produkcyjnego lub na rynkach blisko związanych z rynkami, których bezpośrednio dotyczy współpraca, może wystąpić konieczność dokonania analizy również takich rynków "rozlewających się". Dotyczy to w szczególności współpracy na rynkach będących poprzednim ogniwem łańcucha produkcyjnego między przedsiębiorstwami, które posiadają również silną łączną pozycję rynkową na rynkach będących kolejnymi ogniwami. Analiza problemów związanych z ograniczeniem możliwości dostępu do rynku może również okazać się konieczna, jeśli każda strona osobno ma silną pozycję jako dostawca nakładów produkcyjnych lub kupujący nakłady produkcyjne.
Pozycja rynkowa stron, wskaźnik koncentracji, liczba uczestników rynku oraz inne czynniki strukturalne
96. Jeśli łączny udział stron w rynku jest większy niż 20 %, należy ocenić prawdopodobny wpływ porozumienia o produkcji na rynek. Pod tym względem istotnymi czynnikami będą koncentracja rynku i udziały w rynku. Im wyższy łączny udział stron w rynku, tym wyższa koncentracja na danym rynku. Jednak nieznacznie wyższy udział w rynku niż dozwolony w przypadku wyłączenia grupowego nie musi świadczyć o wysokim wskaźniku koncentracji. Na przykład, łączny udział stron w rynku nieco powyżej 20 % może występować na rynku o umiarkowanej koncentracji (wskaźnik HHI poniżej 1.800). W takim przypadku wystąpienie skutku ograniczającego konkurencję jest mało prawdopodobne. Jednak na rynku o wyższej koncentracji udział w rynku powyżej 20 % może, wraz z innymi czynnikami, prowadzić do ograniczenia konkurencji (zob. również przykład 1 poniżej). Sytuacja ta może jednak ulec zmianie, jeśli rynek jest bardzo dynamiczny, zwiększa się liczba nowych uczestników na rynku, a pozycje rynkowe często się zmieniają.
97. W przypadku wspólnej produkcji efekty sieci, tj. powiązania między znaczną liczbą konkurentów, również mogą odgrywać ważną rolę. Utworzenie dodatkowego powiązania na skoncentrowanym rynku może przeważyć szalę i zwiększyć na tym rynku prawdopodobieństwo wystąpienia zmowy, nawet jeśli strony mają znaczny, choć wciąż umiarkowany, łączny udział w rynku (zob. przykład 2 poniżej).
98. W szczególnych okolicznościach współpraca między potencjalnymi konkurentami może również wywoływać obawy związane z konkurencją. Ogranicza się to jednak do przypadków, w których silny uczestnik jednego rynku współpracuje z realnym, potencjalnym kandydatem do wejścia na rynek, na przykład z silnym dostawcą tego samego produktu lub usługi na sąsiednim rynku geograficznym. Zmniejszenie potencjalnej konkurencji stwarza szczególne problemy, jeśli rzeczywista konkurencja już jest słaba, a groźba wejścia konkurenta na rynek jest głównym źródłem konkurencji.
Współpraca na rynkach będących poprzednim ogniwem łańcucha produkcyjnego
99. Wspólna produkcja ważnego komponentu lub innego nakładu produkcyjnego dla produktu końcowego stron może w pewnych okolicznościach wywoływać na rynku negatywne skutki:
- problemy związane z ograniczeniem możliwości dostępu do rynku (zob. przykład 3 poniżej), jeśli strony posiadają silną pozycję na rynku właściwym nakładów produkcyjnych (na użytek zewnętrzny), a przechodzenie między produkcją na użytek wewnętrzny a zewnętrzny nie następowałoby w obecności niewielkiego, ale stałego wzrostu cen względnych danego produktu,
- efekty "rozlewania się" (zob. przykład 4 poniżej), jeśli nakład produkcyjny jest ważnym komponentem kosztów, a strony mają silną pozycję na rynku będącym następnym ogniwem łańcucha produkcyjnego produktu końcowego.
Porozumienia o podwykonawstwo między konkurentami
100. Podobne problemy mogą powstać, jeśli konkurent zawiera z innym konkurentem porozumienie o podwykonawstwo w odniesieniu do ważnego komponentu lub innego nakładu produkcyjnego dla swojego produktu końcowego.
Może to również prowadzić do:
- problemów związanych z ograniczeniem możliwości dostępu do rynku, jeśli strony mają silną pozycję jako dostawcy lub kupujący na rynku właściwym będącym rynkiem nakładów produkcyjnych (użytek zewnętrzny). Podwykonawstwo mogłoby wówczas prowadzić do tego, że albo inni konkurenci nie byliby w stanie pozyskać takiego nakładu produkcyjnego po konkurencyjnej cenie, albo inni dostawcy nie byliby w stanie dostarczać nakładów w sposób konkurencyjny, jeśli traciliby dużą część swojego popytu.
- efektów "rozlewania się", jeśli nakład produkcyjny jest ważnym komponentem kosztów, a strony mają silną pozycję na rynku będącym następnym ogniwem łańcucha produkcyjnego produktu końcowego.
Porozumienia specjalizacyjne
101. Porozumienia o specjalizacji wzajemnej przy udziałach w rynku przekraczających wartość progową dla wyłączenia grupowego będą niemal zawsze objęte zakresem art. 81 ust. 1 i muszą być dokładnie analizowane przez wzgląd na ryzyko podziału rynku (zob. przykład 5 poniżej).
3.4. Ocena w świetle art. 81 ust. 3
3.4.1. Korzyści ekonomiczne
102. Można założyć, że najbardziej powszechne rodzaje porozumień o produkcji przynoszą pewne korzyści ekonomiczne w formie korzyści skali lub zakresu, lub lepszych technologii produkcji, o ile nie są one instrumentem służącym do ustalania cen, ograniczania produkcji lub podziału rynku i klientów. Z zastrzeżeniem tych warunków, rozsądne wydaje się zapewnienie wyłączenia takich porozumień, które skutkują ograniczeniem konkurencji do wysokości progu udziału w rynku, poniżej którego można - do celów stosowania art. 81 ust. 3 - w sposób ogólny założyć, że pozytywne skutki porozumień o produkcji będą większe niż jakiekolwiek negatywne skutki wywierane na konkurencję. Dlatego porozumienia dotyczące specjalizacji jednostronnej lub wzajemnej oraz wspólnej produkcji są objęte wyłączeniem grupowym (rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień specjalizacyjnych) pod warunkiem że nie zawierają ograniczeń bardzo mocno zagrażających konkurencji (zob. art. 5) oraz są zawierane między stronami, których łączny udział w rynku nie przekracza 20 % na rynku,lub rynkach właściwych.
103. W przypadku porozumień, które nie są objęte wyłączeniem grupowym, strony muszą dowieść usprawnienia produkcji lub innego rodzaju efektywności. Efektywność, która przynosi korzyści jedynie stronom, lub oszczędności kosztów wynikające z ograniczenia produkcji lub podziału rynku nie mogą być brane pod uwagę.
3.4.2. Niezbędność
104. Ograniczenia, które wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia opisanych wyżej korzyści gospodarczych nie będą akceptowane. Na przykład, strony nie powinny być ograniczone w swoim konkurencyjnym zachowaniu w stosunku do produkcji nie będącej przedmiotem współpracy.
3.4.3. Nieeliminowanie konkurencji
105. Objęcie wyłączeniem nie będzie możliwe, jeśli strony korzystają ze sposobności wyeliminowania konkurencji w odniesieniu do znaczącej części danych produktów. Jeśli w konsekwencji zawarcia porozumienia o produkcji przedsiębiorstwo jest lub staje się dominujące, takie porozumienie, które generuje skutki antykonkurencyjne w rozumieniu art. 81., nie może z zasady zostać objęte wyłączeniem. Wymaga to analizy na podstawie rynku właściwego, do którego należą produkty objęte współpracą, oraz na podstawie potencjalnych rynków "rozlewających się".
3.5 Przykłady
Wspólna produkcja
106. Poniższe dwa przykłady dotyczą hipotetycznych sytuacji wywołujących problemy w dziedzinie konkurencji na rynku właściwym, do którego należą wspólnie wytwarzane produkty.
| 107. Przykład 1 |
| Sytuacja: Dwóch dostawców, A i B, podstawowego produktu chemicznego X postanawia zbudować nowy zakład produkcyjny kontrolowany przez wspólne przedsiębiorstwo (joint venture). Zakład ten będzie wytwarzał około 50 % ich całkowitej produkcji. X jest produktem homogenicznym i nie jest substytucyjny względem innych produktów, tj. tworzy swój własny rynek właściwy. Na rynku tym panuje raczej stagnacja. Strony nie zwiększą znacząco całkowitej produkcji, ale zamkną dwie stare fabryki i przeniosą zdolność produkcyjną do nowego zakładu. Zarówno A, jak i B posiadają 20 % udział w rynku. Działa również trzech innych znaczących dostawców, z których każdy posiada 10-15 % udział w rynku, a także kilku mniejszych uczestników rynku. Analiza: Istnieje prawdopodobieństwo, że przedmiotowe wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) będzie miało wpływ na konkurencyjne zachowanie stron, ponieważ koordynacja pozwoliłaby im uzyskać znaczną siłę rynkową, a może nawet pozycję dominującą. Prawdopodobne jest również, że wystąpią poważne skutki ograniczające konkurencję na rynku. Korzyści płynące z wyższej efektywności, które mogą być większe niż takie skutki, są mało prawdopodobne w sytuacji, w której nie można oczekiwać znacznego wzrostu produkcji. |
| 108. Przykład 2 |
| Sytuacja: Dwóch dostawców, A i B, zawiązują wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) na tym samym rynku właściwym, o którym mowa w przykładzie 1. Wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) również wytwarza 50 % całkowitej produkcji stron. A i B mają po 15 % udziału w rynku. Na rynku jest również 3 innych uczestników: C, którego udział w rynku wynosi 30 %, D - 25 % i E - 15 %. B posiada już wspólny zakład produkcyjny z E. Analiza: W tym przypadku rynek charakteryzuje się bardzo małą liczbą uczestników i raczej symetrycznymi strukturami. Wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) tworzy dodatkowe powiązanie między uczestnikami rynku. Koordynacja między A i B de facto jeszcze bardziej zwiększyłaby koncentrację, a także powiązałaby E z A i B. Istnieje prawdopodobieństwo, że współpraca wywoła poważny skutek ograniczający konkurencję, przy czym - jak w przykładzie 1 - nie można oczekiwać korzyści płynących z wyższej efektywności. |
109. Przykład 3 również dotyczy rynku właściwego, do którego należą wspólnie wytwarzane produkty, ale demonstruje znaczenie kryteriów innych niż udział w rynku (w tym przypadku przejście od produkcji wewnętrznej do zewnętrznej).
| 110. Przykład 3 |
| Sytuacja: A i B zawiązują wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) dla półproduktu X w drodze restrukturyzacji obecnych zakładów. Jonit venture sprzedaje X wyłącznie do A i B, wytwarzając 40 % całkowitej produkcji A i 50 % całkowitej produkcji B. A i B zużywają X na własne potrzeby oraz są dostawcami na rynku zewnętrznym. Udział A w całkowitej produkcji X w przemyśle wynosi 10 %, udział B sięga 20 %, a udział wspólnego przedsiębiorstwa (joint venture) - 14 %. Jednak na rynku zewnętrznym udział A i B wynosi odpowiednio 25 % i 35 %. Analiza: Mimo silnej pozycji stron na rynku zewnętrznym współpraca może nie wyeliminować skutecznej konkurencji na rynku w odniesieniu do X, jeśli koszty przejścia między produkcją na użytek wewnętrzny a zewnętrzny. Niemniej tylko bardzo szybkie przejście mogłoby przeciwdziałać wysokiemu udziałowi w rynku, sięgającemu 60 %. W przeciwnym razie przedmiotowe przedsiębiorstwo produkcyjne wywołuje poważne obawy co do konkurencji, które nie mogą zostać zneutralizowane nawet znacznymi korzyściami |
ekonomicznymi.
111. Przykład 4 dotyczy współpracy w zakresie ważnego półproduktu, wywołującej skutki "rozlewania się" na rynku będącym następnym ogniwem łańcucha produkcyjnego.
| 112. Przykład 4 |
| Sytuacja: A i B zawiązują wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) produkcyjne dla półproduktu X. Zamkną one własne fabryki, w których wytwarzany był X, i będą zaspokajały swoje zapotrzebowanie na X wyłącznie w oparciu o wspólne przedsiębiorstwo (joint venture). Przedmiotowy półprodukt stanowi 50 % całkowitych kosztów produktu końcowego Y. Udział zarówno A, jak i B w rynku dla produktu Y wynosi 20 %. Działają również dwaj inni znaczący dostawcy produktu Y, z których każdy posiada po 15 % rynku, a także kilku mniejszych konkurentów. Analiza: W tym przypadku wspólność kosztów jest wysoka; ponadto strony zyskałyby siłę rynkową poprzez koordynację swojego zachowania na rynku Y. Sytuacja ta wywołuje problemy w dziedzinie konkurencji i ocena jest niemal identyczna, jak w przykładzie 1, choć w tym przypadku współpraca odbywa się na rynku będącym poprzednim ogniwem łańcucha produkcyjnego. |
Specjalizacja wzajemna
| 113. Przykład 5 |
| Sytuacja: Zarówno A, jak i B wytwarzają i dostarczają homogeniczne produkty X i Y, które należą do różnych rynków. Udział A w rynku w przypadku X wynosi 28 %, a w przypadku Y - 10 %. Z kolei udział B w rynku w przypadku X wynosi 10 %, a w przypadku Y - 30 %. Przez wzgląd na oszczędności skali strony zawierają porozumienie o specjalizacji wzajemnej, na mocy którego A będzie w przyszłości produkowała tylko X, a B - tylko Y. Obie strony zgadzają się na dostawy wzajemne, tak aby obie utrzymały się na rynku jako dostawcy. Z uwagi na homogeniczny charakter produktów koszty dystrybucji są niewielkie. Funkcjonuje również dwóch innych dostawców produktów X i Y, a każdy z nich posiada mniej więcej 15-procentowy udział w rynku; udziały pozostałych dostawców w rynku wynoszą 5-10 %. Analiza: Stopień wspólności kosztów jest wyjątkowo wysoki, jedynie względnie niewielkie koszty dystrybucji pozostają odrębne. W konsekwencji, stworzonoby bardzo mało możliwości do konkurowania. Strony uzyskałyby siłę rynkową w drodze koordynacji swojego zachowania na rynkach produktów X i Y. Ponadto istnieje prawdopodobieństwo, że dostawy rynkowe Y pochodzące od A oraz X pochodzące od B z czasem się zmniejszą. Przypadek ten prowadzi do powstania problemów w dziedzinie konkurencji, których raczej nie przeważą zakładane oszczędności skali. Scenariusz ten mógłby się zmienić, gdyby X i Y były produktami heterogenicznymi o bardzo dużym udziale kosztów związanych z obrotem i dystrybucją (np. 65-70 % całkowitych kosztów). Ponadto gdyby oferta pełnego asortymentu zróżnicowanych produktów była warunkiem skutecznej konkurencji, wycofanie się jednej lub większej liczby stron jako dostawców X i/lub Y nie byłoby prawdopodobne. W przypadku takiego scenariuszu kryteria wyłączenia mogą być spełnione (o ile oszczędności skali są znaczne), mimo wysokich udziałów w rynku. |
Podwykonawstwo między konkurentami
| 114. Przykład 6 |
| Sytuacja: A i B są konkurentami na rynku produktu końcowego X. Udział A w rynku wynosi 15 %, B - 20 %. Zarówno A i B wytwarzają półprodukt Y, który jest nakładem produkcyjnym w wytwarzaniu X, ale jest również stosowany do produkcji innych produktów. Stanowi on 10 % kosztów X. A produkuje Y tylko do wewnętrznej konsumpcji, natomiast B również sprzedaje Y klientom będącym osobami trzecimi. Udział B w rynku w przypadku Y wynosi 10 %. A i B zgadzają się zawrzeć porozumienie o podwykonawstwo, na mocy którego A będzie pokrywała 60 % swojego zapotrzebowania na Y kupując go od B. Natomiast 40 % swojego zapotrzebowania będzie nadal zaspokajała za pomocą produkcji wewnętrznej, aby nie utracić know-how związanego z produkcją Y. Analiza: Jako że A produkowała Y jedynie w celu konsumpcji wewnętrznej, należy najpierw przeanalizować, czy A jest realistycznym konkurentem, który w przyszłości może wejść na rynek handlowy i sprzedawać Y osobom trzecim. Jeśli nie jest takim konkurentem, wówczas porozumienie nie ogranicza konkurencji w odniesieniu do Y. Efekty "rozlewania się" na rynku produktu X są również mało prawdopodobne z uwagi na niski stopień wspólności kosztów generowanych przez porozumienie. Jeśli A zostałaby uznana za realistycznego, potencjalnego konkurenta na rynku handlowym w zakresie sprzedaży Y osobom trzecim, należałoby uwzględnić pozycję rynkową B na rynku produktu Y. Ponieważ udział B w rynku jest raczej niski, wynik analizy nie uległby zmianie. |
4. POROZUMIENIA DOTYCZĄCE ZAKUPU
4.1. Definicja
115. Niniejszy rozdział koncentruje się na porozumieniach dotyczących wspólnego kupowania produktów. Wspólne zakupy mogą być dokonywane przez wspólnie kontrolowaną spółkę, przez spółkę, w której duża liczba przedsiębiorstw posiada niewielki udział, w drodze porozumienia umownego lub nawet w ramach współpracy o luźniejszej formie.
116. Porozumienia dotyczące zakupu są często zawierane przez małe i średnie przedsiębiorstwa w celu uzyskania wolumenu zamówień i rabatów podobnych do zamówień i rabatów większych konkurentów. Takie porozumienia między małymi i średnimi przedsiębiorstwami są zatem zwykle prokonkurencyjne. Nawet jeśli wytworzona zostanie umiarkowana siła rynkowa, może ona zostać przeważona przez oszczędności skali, o ile strony faktycznie połączą wolumen.
117. Wspólne zakupy mogą być elementem zarówno porozumień horyzontalnych, jaki i wertykalnych. W takich przypadkach konieczne jest przeprowadzenie dwuetapowej analizy. Po pierwsze, porozumienia horyzontalne muszą być oceniane zgodnie z zasadami przedstawionymi w niniejszych wytycznych. Jeśli taka ocena prowadzi do wniosku, że współpraca między konkurentami w obszarze zakupów jest możliwa do zaakceptowania, konieczne będzie przeprowadzenie dalszej analizy w celu zbadania porozumień wertykalnych zawartych z dostawcami lub indywidualnymi sprzedawcami. Druga z ocen zostanie przeprowadzona zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu w sprawie wyłączeń grupowych i wytycznych w sprawie ograniczeń wertykalnych(43).
118. Jako przykład można podać stowarzyszenie utworzone przez grupę sprzedawców detalicznych w celu dokonywania wspólnych zakupów produktów. Porozumienia horyzontalne zawarte między członkami stowarzyszenia lub decyzje podjęte przez stowarzyszenie muszą być ocenione najpierw jako porozumienie horyzontalne stosownie do niniejszych wytycznych. Tylko jeśli ocena ta będzie pozytywna, zasadne stanie się dokonanie oceny wynikowych porozumień wertykalnych między stowarzyszeniem i indywidualnymi członkami lub między stowarzyszeniem i dostawcami. Porozumienia te są objęte - do pewnego stopnia - wyłączeniem grupowym dla ograniczeń wertykalnych(44). Te porozumienia, które nie są objęte wertykalnym wyłączeniem grupowym, nie będą uznawane za nielegalne, choć mogą wymagać indywidualnej oceny.
4.2. Rynki właściwe
119. Wspólne zakupy mogą oddziaływać na dwa rynki: po pierwsze, na rynek lub rynki, których bezpośrednio dotyczy współpraca, tj. właściwy rynek zakupów; po drugie, na rynek lub rynki zbytu, tj. rynki będące następnym ogniwem łańcucha produkcyjnego, na którym uczestnicy porozumienia o wspólnym zakupie są aktywni jako sprzedający.
120. Definicja właściwego rynku zakupów jest zgodna z zasadami przedstawionymi w obwieszczeniu Komisji w sprawie sposobu wyznaczania rynku właściwego i opiera się na koncepcji substytucyjności w celu zidentyfikowania ograniczeń konkurencji. Jedyną różnicą w wyznaczaniu rynków zbytu jest to, iż substytucyjność musi być definiowana z punktu widzenia podaży, a nie z punktu widzenia popytu. Innymi słowy, alternatywy dla dostawców są decydujące w identyfikowaniu ograniczeń konkurencji w odniesieniu do kupujących. Mogłyby one być analizowane, na przykład, poprzez badanie reakcji dostawców na niewielkie, ale utrzymujące się obniżenie cen. Jeśli zdefiniowany został rynek, udział w rynku można obliczyć jako wartość procentową, którą stanowią zakupy dokonane przez zainteresowane strony z całkowitej sprzedaży zakupionego produktu lub usługi na rynku właściwym.
| 121. Przykład 1 |
| Grupa producentów samochodów uzgadnia, iż będzie wspólnie kupowała produkt X. Ich wspólne zakupy X stanowią 15 jednostek. Całkowita sprzedaż X producentom samochodów stanowi 50 jednostek. Jednak X jest również sprzedawany producentom produktów innych niż samochody. Całkowita sprzedaż X stanowi 100 jednostek. Zatem udział grupy w rynku (zakupów) wynosi 15 %. |
122. Jeśli strony są ponadto konkurentami na jednym lub większej liczbie rynków zbytu, rynki te są również właściwe dla potrzeb oceny. Ograniczenia konkurencji na tych rynkach są bardziej prawdopodobne, jeśli strony osiągną siłę rynkową poprzez koordynację swojego zachowania, oraz jeśli znaczna część kosztów całkowitych stron jest wspólna. Tak dzieje się na przykład, gdy sprzedawcy detaliczni, którzy są aktywni na tym samym właściwym rynku lub rynkach detalicznych, wspólnie kupują znaczną część produktów oferowanych przez nich do sprzedaży. Dotyczyć to może również sytuacji, w której konkurujący producenci i sprzedawcy produktu końcowego razem kupują dość dużą część swoich nakładów. Rynki zbytu muszą być definiowane poprzez zastosowanie metodologii przedstawionej w obwieszczeniu Komisji w sprawie sposobu wyznaczania rynku właściwego.
4.3. Ocena w świetle art. 81 ust. 1
4.3.1 Charakter porozumienia
4.3.1.1. Porozumienia nieobjęte zakresem art. 81 ust. 1
123. Przez wzgląd na sam swój charakter, porozumienia dotyczące zakupu będą zawierane między przedsiębiorstwami, które są przynajmniej konkurentami na rynkach zakupów. Jeśli jednak współpracują konkurujący nabywcy, którzy nie są aktywni na tym samym rynku właściwym, będącym dalszym ogniwem łańcucha produkcyjnego (np. sprzedawcy detaliczni, którzy są aktywni na innych rynkach geograficznych i nie mogą być uznani za rzeczywistych potencjalnych konkurentów), art. 81 ust. 1 będzie rzadko znajdował zastosowanie, chyba że strony posiadają bardzo silną pozycję na rynkach zakupów, która mogłaby zostać wykorzystana do zaszkodzenia konkurencyjnej pozycji pozostałych uczestników rynku na ich odnośnych rynkach zbytu.
4.3.1.2. Porozumienia prawie zawsze objęte zakresem art. 81 ust. 1
124. Porozumienia dotyczące zakupu są objęte zakresem art. 81 ust. 1 tylko przez wzgląd na swój charakter, jeśli współpraca nie dotyczy w rzeczywistości wspólnego kupowania, ale służy jako narzędzie do angażowania się w działalność tajnego kartelu, tj. w przeciwnym razie zakazane ustalanie cen, ograniczanie produkcji lub podział rynku.
4.3.1.3. Porozumienia, które mogą być objęte zakresem art. 81 ust. 1
125. Większość porozumień o zakupie musi być analizowana w swoim kontekście prawnym i ekonomicznym. Analiza musi obejmować zarówno rynki zakupów, jak i rynki zbytu.
4.3.2. Siła rynkowa i struktury rynku
126. Punktem wyjścia analizy jest zbadanie siły nabywczej stron. Można założyć istnienie siły nabywczej, jeśli porozumienie o zakupie obejmuje dostatecznie dużą część całkowitego wolumenu rynku zakupów, tak że ceny mogą zostać obniżone poniżej konkurencyjnego poziomu lub rynek może zostać zamknięty dla konkurujących nabywców. Wysoki stopień siły nabywczej wobec dostawców na rynku może spowodować nieefektywność w postaci, na przykład, obniżenia jakości, zmniejszenia intensywności prac innowacyjnych, czy też ostatecznie nieoptymalnych dostaw. Jednak główne obawy w kontekście siły nabywczej wywodzą się z możliwości zaniechania przeniesienia niższych cen na konsumentów w dalszych ogniwach łańcucha produkcyjnego oraz z możliwości doprowadzenia do wzrostu kosztów w przypadku konkurentów nabywców na rynkach zbytu, ponieważ albo dostawcy będą starali się zrekompensować sobie obniżenie ceny dla jednej grupy klientów podnosząc ceny dla innych klientów, albo konkurenci będą mieli mniejszy dostęp do efektywnych dostawców. Jak z tego wynika, rynki zakupów i zbytu charakteryzują się współzależnościami, które przedstawiono poniżej.
Współzależności między rynkami zakupów i zbytu
127. Współpraca konkurujących nabywców może znacząco ograniczyć konkurencję poprzez wytworzenie siły nabywczej. Choć wytworzenie siły nabywczej może prowadzić do niższych cen dla konsumentów, siła nabywcza nie jest zawsze prokonkurencyjna i może nawet, w pewnych okolicznościach, wywoływać bardzo silne negatywne skutki dla konkurencji.
128. Po pierwsze, niższe koszty zakupu wynikające z wykorzystania siły nabywczej nie mogą być postrzegane jako prokonkurencyjne, jeśli nabywcy razem posiadają siłę na rynkach zbytu. W takim przypadku oszczędności kosztów prawdopodobnie nie są przenoszone na klientów. Im wyższą łączną siłę posiadają strony na swoich rynkach zbytu, tym większy jest bodziec zachęcający strony do koordynowania swojego zachowania jako sprzedający. Może to stać się łatwiejsze, jeśli strony osiągną wysoki stopień wspólności kosztów w drodze wspólnego dokonywania zakupów. Na przykład, jeśli grupa dużych sprzedawców detalicznych razem kupuje dużą część swoich produktów, duża część ich kosztów całkowitych będzie wspólna. Negatywne skutki wspólnych zakupów mogą być zatem w pewnej mierze podobne do wspólnej produkcji.
129. Po drugie, siła na rynkach zbytu może zostać wytworzona lub zwiększona za pomocą siły nabywczej, która jest wykorzystywana do ograniczania możliwości dostępu do rynku konkurentom lub zwiększenia kosztów rywali. Znacząca siła nabywcza ze strony jednej grupy klientów może prowadzić do ograniczenia możliwości dostępu do rynku dla konkurujących nabywców poprzez ograniczanie ich dostępu do efektywnych dostawców. Może ona również prowadzić do wzrostu kosztów u konkurentów, ponieważ dostawcy będą usiłowali zrekompensować sobie obniżenie cen dla jednej grupy klientów podwyższając ceny dla innych klientów (np. dyskryminowanie w zakresie udzielania rabatów przez dostawców sprzedawców detalicznych). Jest to możliwe tylko wtedy, gdy dostawcy na rynkach zakupów również posiadają pewien stopień siły rynkowej. W obu przypadkach konkurencja na rynkach zbytu może być jeszcze bardziej ograniczana przez siłę nabywczą.
130. Nie istnieje żaden bezwzględny próg, który wskazuje, że współpraca w dziedzinie zakupów generuje pewien stopień siły rynkowej i w związku z tym jest objęta zakresem art. 81 ust. 1. Niemniej w większości przypadków mało prawdopodobne jest, by istniała siła rynkowa, jeśli strony porozumienia posiadają łączny udział w rynku(-ach) zakupów wynoszący poniżej 15 % oraz łączny udział w rynku lub rynkach zbytu również poniżej 15 %. W każdym razie, przy takim poziomie udziału w rynku istnieje prawdopodobieństwo, że przedstawione poniżej warunki art. 81 ust. 3 są spełnione przez rozpatrywane porozumienie.
131. Udział w rynku powyżej tego progu nie świadczy automatycznie, że współpraca wywiera negatywny skutek na rynek, ale że wymaga bardziej szczegółowej oceny wpływu porozumienia o wspólnym zakupie na rynek, przy uwzględnieniu takich czynników, jak koncentracja rynku i potencjalna siła równoważąca ze strony silnych dostawców. Wspólne kupowanie, w które zaangażowane są strony o łącznym udziale w rynku sięgającym znacznie powyżej 15 % na skoncentrowanym rynku, będzie prawdopodobnie podlegało pod art. 81 ust. 1, a strony muszą wykazać efektywność, która może przeważyć skutek ograniczający konkurencję.
4.4. Ocena w świetle art. 81 ust. 3
4.4.1. Korzyści ekonomiczne
132. Porozumienia o zakupie mogą być źródłem takich korzyści ekonomicznych, jak oszczędności skali w składaniu zamówień lub w transporcie, które mogą być większe niż skutki ograniczające konkurencję. Jeśli strony razem mają znaczącą siłę nabywczą lub siłę sprzedaży należy dokładnie przeanalizować kwestię efektywności. Oszczędności kosztów, które są generowane zaledwie przez wykorzystanie siły, i które nie przynoszą korzyści konsumentom, nie mogą być brane pod uwagę.
4.4.2. Niezbędność
133. Porozumienia o zakupie nie mogą zostać objęte wyłączeniem, jeśli nakładają one ograniczenia, które nie są niezbędne do osiągnięcia wspomnianych wyżej korzyści. Zobowiązanie do dokonywania zakupów wyłącznie w ramach współpracy może w niektórych przypadkach być niezbędne do osiągnięcia wolumenu koniecznego do realizacji oszczędności skali. Jednak takie zobowiązanie musi być oceniane w kontekście indywidualnego przypadku.
4.4.3. Nieeliminowanie konkurencji
134. Objęcie wyłączeniem nie będzie możliwe, jeśli strony zyskują możliwość wyeliminowania konkurencji w odniesieniu do znacznej części danych produktów. Ocena musi obejmować rynki zakupów i zbytu. Za punkt wyjścia można uznać łączne udziały stron w rynku. Następnie należy ocenić, czy te udziały w rynku są przejawem pozycji dominującej oraz czy istnieją jakiekolwiek czynniki łagodzące, takie jak siła równoważąca ze strony dostawców na rynkach zakupów lub możliwość wejścia na rynek na rynkach zbytu. Jeśli w konsekwencji porozumienia o zakupie dane przedsiębiorstwo jest lub staje się dominujące albo na rynku zakupów, albo na rynku zbytu, takie porozumienie wywołujące skutki antykonkurencyjne w rozumieniu art. 81, nie może z zasady zostać objęte wyłączeniem.
4.5. Przykłady
| 135. Przykład 2 |
| Sytuacja: Dwóch producentów, A i B, postanawia wspólnie kupować komponent X. Są oni konkurentami na swoim rynku zbytu. Łącznie ich zakupy stanowią 35 % całkowitej sprzedaży X w EOG, który uznaje się za właściwy rynek geograficzny. Jest również 6 innych producentów (konkurentów A i B na ich rynku zbytu), którzy posiadają pozostałe 65 % rynku zakupów; przy czym udział jednego wynosi 25 %, a pozostałych znacznie mniej. Strona podaży jest raczej skoncentrowana - 6 dostawców komponentu X, z których dwóch posiada po 30 % rynku, a pozostali między 10 a 15 % (HHI wynosi 2.300-2.500). Na swoim rynku zbytu A i B posiadają łączny udział w rynku wynoszący 35 %. Analiza: Z uwagi na siłę rynkową stron na ich rynku zbytu korzyści z potencjalnych oszczędności kosztów mogą nie być przeniesione na konsumentów końcowych. Ponadto wspólne dokonywanie zakupów zapewne zwiększy koszty mniejszych konkurentów stron, ponieważ tych dwóch potężnych dostawców prawdopodobnie zrekompensuje sobie obniżenie cen dla grupy poprzez zwiększenie cen dla mniejszych klientów. Rezultatem może być rosnąca koncentracja na rynku będącym następnym ogniwem łańcucha produkcyjnego. Dodatkowo współpraca ta może prowadzić do dalszej koncentracji wśród dostawców, gdyż mniejsi z nich, którzy już teraz mogą funkcjonować blisko lub poniżej minimalnej skali efektywnej, mogą zostać wypchnięci z rynku, jeśli nie będą w stanie dalej obniżać cen. Taki przypadek prawdopodobnie doprowadzi do znacznego ograniczenia konkurencji, które może okazać się większe niż potencjalne zyski z efektywności wynikającej z połączenia wolumenów. |
| 136. Przykład 3 |
| Sytuacja: 150 małych sprzedawców detalicznych zawiera porozumienie, którego celem jest utworzenie wspólnej organizacji zakupów. Są oni zobowiązani do zakupu minimalnego wolumenu poprzez organizację, co stanowi mniej więcej 50 % całkowitych kosztów każdego detalisty. Detaliści mogą kupować w ramach organizacji więcej niż minimalny wolumen, a także mogą dokonywać zakupów poza ramami współpracy. Ich łączny udział w rynku wynosi 20 % na każdym rynku zakupów i zbytu. A i B są ich dwoma dużymi konkurentami; udział A na każdym z odnośnych rynków wynosi 25 %, a B - 35 %. Pozostali mniejsi konkurenci również utworzyli grupę dokonującą zakupów. 150 sprzedawców detalicznych uzyskuje oszczędności skali łącząc znaczną ilość wolumenu i czynności związanych z kupowaniem. Analiza: Detaliści mogą osiągnąć wysoki stopień wspólności kosztów, jeśli ostatecznie będą kupowali razem więcej niż uzgodniony minimalny wolumen. Jednak razem posiadają oni jedynie umiarkowaną pozycję rynkową na rynkach zakupów i zbytu. Ponadto wynikiem współpracy są pewne oszczędności skali. Współpraca ta zostanie prawdopodobnie objęta wyłączeniem. |
| 137. Przykład 4 |
| Sytuacja: Dwie sieci supermarketów zawierają porozumienie mając na celu wspólne kupowanie produktów, które stanowią około 50 % ich całkowitych kosztów. Na właściwych rynkach zakupów dla różnych kategorii produktów udziały stron wahają się między 25 % a 40 %; natomiast na właściwym rynku zbytu (zakładając, że jest tylko jeden właściwy rynek geograficzny) udziały stron sięgają 40 %. Działa również pięciu innych znaczących sprzedawców detalicznych, a udział każdego z nich w rynku sięga 10-15 %. Wejście na rynek jest mało prawdopodobne. Analiza: Istnieje prawdopodobieństwo, że to porozumienie o wspólnych zakupach wywarłoby wpływ na konkurencyjne zachowanie stron, ponieważ koordynacja dałaby im znaczącą siłę rynkową. Dotyczy to w szczególności sytuacji, w której możliwość wejścia na rynek jest niewielka. Bodziec zachęcający do koordynowania zachowania jest większy, jeśli koszty są podobne. Podobne marże stron wprowadziłyby dodatkowo bodziec zachęcający do żądania takich samych cen. Nawet jeśli wynikiem współpracy jest różnego rodzaju efektywność, mało prawdopodobne jest, aby porozumienie zostało objęte wyłączeniem z uwagi na wysoki stopień siły rynkowej. |
| 138. Przykład 5 |
| Sytuacja: Małe współpracujące ze sobą podmioty zawierają porozumienie w celu utworzenia wspólnej organizacji zakupów. Są one zobowiązane do kupowania poprzez organizację minimalnego wolumenu. Strony mogą kupić w ramach organizacji więcej niż minimalny wolumen, ale mogą również dokonywać zakupów poza organizacją. Całkowity udział każdej ze stron w rynku wynosi 5 % na każdym z rynków zakupów i zbytu, dając łączny udział w rynku wynoszący 25 %. Działa również dwóch innych znaczących sprzedawców detalicznych, z których każdy posiada 20-25 % udział w rynku, a także szereg mniejszych detalistów, których udziały w rynku nie przekraczają 5 %. Analiza: Utworzenie wspólnej organizacji zakupów prawdopodobnie pozwoli uzyskać stronom taką pozycję rynkową zarówno na rynkach zakupów, jak i rynkach zbytu, która umożliwi im konkurowanie z dwoma największymi detalistami. Ponadto obecność dwóch innych uczestników rynku, posiadających podobną pozycję rynkową, prawdopodobnie doprowadzi do tego, iż efektywność osiągnięta wskutek porozumienia będzie przenoszona na konsumentów. W takim przypadku porozumienie to prawdopodobnie zostanie objęte wyłączeniem. |
5. POROZUMIENIA O KOMERCJALIZACJI
5.1. Definicja
139. Porozumienia omawiane w niniejszej sekcji dotyczą współpracy między konkurentami w dziedzinie sprzedaży, dystrybucji lub promocji swoich produktów. Takie porozumienia mogą mieć niezwykle różnorodny zakres w zależności od funkcji związanych z wprowadzaniem do obrotu, które są przedmiotem współpracy. Z jednej strony znajduje się wspólna sprzedaż, która prowadzi do wspólnego decydowania o wszystkich aspektach handlowych związanych ze sprzedażą danego produktu, łącznie z cenąZ drugiej zaś strony znajdują się porozumienia o bardziej ograniczonym zakresie, które dotyczą tylko jednej konkretnej funkcji wprowadzania do obrotu, np. dystrybucji, świadczenia usług czy reklamy.
140. Najważniejszymi z porozumień o bardziej ograniczonym zakresie wydają się być porozumienia dystrybucyjne. Porozumienia te są zasadniczo regulowane przez rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych i wytyczne w sprawie ograniczeń wertykalnych, chyba że strony są rzeczywistymi lub potencjalnymi konkurentami. W takim przypadku rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych obejmuje jedynie zawierane między konkurentami porozumienia wertykalne o charakterze niewzajemnym, jeśli a) kupujący, wraz ze swoimi powiązanymi przedsiębiorstwami, ma roczny obrót nie przekraczający 100 mln EUR lub b) dostawca jest producentem i dystrybutorem produktów, podczas gdy kupujący jest dystrybutorem, który nie jest równocześnie wytwórcą produktów konkurujących z produktami będącymi przedmiotem porozumienia, lub c) dostawca świadczy usługi na kilku szczeblach obrotu towarowego, natomiast kupujący nie świadczy usług konkurencyjnych na tym szczeblu obrotu towarowego, na którym nabywa usługi będące przedmiotem porozumienia(45). Jeśli konkurenci zgodzą się dystrybuować swoje produkty na zasadzie wzajemności, w niektórych przypadkach istnieje możliwość, że celem lub skutkiem tych porozumień będzie podział rynków między stronami lub doprowadzą one do zmowy. To samo dotyczy porozumień o charakterze niewzajemnym między konkurentami powyżej pewnej wielkości. Porozumienia te muszą zatem najpierw zostać ocenione zgodnie z zasadami przedstawionymi poniżej. Jeżeli taka ocena prowadzi do wniosku, że współpraca między konkurentami w dziedzinie dystrybucji byłaby w zasadzie możliwa do zaakceptowania, konieczna będzie dalsza ocena w celu zbadania ograniczeń wertykalnych obecnych w takich porozumieniach. Ocena ta powinna opierać się na zasadach przedstawionych w wytycznych w sprawie ograniczeń wertykalnych.
141. Kolejnego rozróżnienia należy dokonać między porozumieniami, w których strony zgadzają się jedynie na wspólną komercjalizację, a porozumieniami, w których komercjalizacja wiąże się z innego rodzaju współpracą. Może to dotyczyć na przykład sytuacji, w której następuje wspólna produkcja lub wspólne dokonywanie zakupów. Takie porozumienia będą rozpatrywane tak, jak w przypadku oceny takich rodzajów współpracy.
5.2. Rynki właściwe
142. Aby ocenić konkurencyjny stosunek między współpracującymi stronami, należy na początku zdefiniować właściwy rynek lub rynki asortymentowe i geograficzne, których bezpośrednio dotyczy współpraca (tj. rynek lub rynki, do którego należą produkty będące przedmiotem porozumienia). Po drugie, porozumienie o komercjalizacji na jednym rynku może również oddziaływać na konkurencyjne zachowanie stron na rynku sąsiednim blisko związanym z rynkiem, którego bezpośrednio dotyczy współpraca.
5.3. Ocena w świetle art. 81 ust. 1
5.3.1. Charakter porozumienia
5.3.1.1. Porozumienia nieobjęte zakresem art. 81 ust. 1
143. Porozumienia o komercjalizacji omawiane w niniejszej sekcji podlegają zasadom konkurencji tylko wtedy, gdy strony porozumień są konkurentami. Jeśli strony wyraźnie nie konkurują między sobą w odniesieniu do produktów lub usług będących przedmiotem danego porozumienia, porozumienie to nie może wywoływać w dziedzinie konkurencji problemów o charakterze horyzontalnym. Niemniej porozumienie może być objęte zakresem art. 81 ust. 1, jeśli zawiera ograniczenia wertykalne, na przykład ograniczenie pasywnej sprzedaży, utrzymanie cen odsprzedaży itd. Znajduje to również zastosowanie, jeśli współpraca w komercjalizacji jest obiektywnie konieczna, ażeby pozwolić jednej stronie wejść na rynek, na który nie byłaby w stanie wejść indywidualnie, na przykład z powodu związanych z tym kosztów. Szczególnym zastosowaniem tej zasady byłyby umowy konsorcjalne, które umożliwiają zaangażowanym przedsiębiorstwom uczestnictwo w wiarygodnym przetargu na realizację projektów, którego warunków nie byłyby w stanie spełnić, lub w którym nie złożyłyby oferty przetargowej, gdyby działały indywidualnie. Ponieważ przedsiębiorstwa te nie są potencjalnymi konkurentami w przetargu, nie następuje ograniczenie konkurencji.
5.3.1.2. Porozumienia prawie zawsze objęte zakresem art. 81 ust. 1
144. Głównym problemem w obszarze konkurencji w przypadku porozumienia o komercjalizacji między konkurentami jest ustalanie cen. Z reguły celem i skutkiem porozumień poprzestających na wspólnej sprzedaży jest koordynacja polityki cenowej konkurujących wytwórców. W tym przypadku nie tylko eliminują one konkurencję cenową między stronami, ale także ograniczają wolumen produktów, jakie będą dostarczane przez uczestników w ramach systemu alokacji zamówień. Ograniczają one zatem konkurencję między stronami po stronie podaży, zmniejszają możliwość wyboru dla nabywców oraz są objęte zakresem es art. 81 ust. 1.
145. Ocena ta nie ulega zmianie, jeśli porozumienie nie ma charakteru wyłącznego. Artykuł 81 ust. 1 nadal znajduje zastosowanie nawet wówczas, gdy strony mogą swobodnie sprzedawać poza porozumieniem, dopóki można założyć, że dane porozumienie będzie prowadziło do ogólnej koordynacji cen nakładanych przez strony.
5.3.1.3. Porozumienia, które mogą być objęte zakresem art. 81 ust. 1
146. W przypadku porozumień o komercjalizacji, które nie dotyczą wspólnej sprzedaży, występowały będą dwa zasadnicze problemy. Po pierwsze, wspólna komercjalizacja stwarza wyraźną możliwość wymiany wrażliwych informacji handlowych dotyczących zwłaszcza strategii marketingowej i polityki cenowej. Po drugie, w zależności od struktury kosztowej komercjalizacji, znaczna część kosztów końcowych stron może okazać się wspólna. W rezultacie rzeczywisty zakres konkurencji cenowej na ostatnim poziomie sprzedaży może być ograniczony. Porozumienia o wspólnej komercjalizacji mogą zatem być objęte zakresem art. 81 ust. 1, jeśli albo umożliwiają one wymianę wrażliwych informacji handlowych, albo wywierają wpływ na znaczną część kosztów końcowych stron.
147. Szczególnym problemem związanym z porozumieniami dystrybucyjnymi między konkurentami, którzy są aktywni na różnych rynkach geograficznych jest to, iż mogą one prowadzić do podziału rynku lub stać się narzędziem takiego podziału. W przypadku porozumień wzajemnych mających na celu dystrybucję produktów stron, strony porozumienia dokonują podziału rynków lub klientów oraz eliminują konkurencję między sobą. Kluczowym pytaniem w ocenie tego rodzaju porozumienia jest czy przedmiotowe porozumienie jest obiektywnie konieczne, by jedna strona mogła wejść na rynek drugiej strony. Jeśli jest konieczne, dane porozumienie nie stwarza w dziedzinie konkurencji problemów o charakterze horyzontalnym. Porozumienie dystrybucyjne może jednak być objęte zakresem art. 81 ust. 1, jeśli zawiera ograniczenia wertykalne, na przykład ograniczenie pasywnej sprzedaży czy utrzymanie cen odsprzedaży. Jeśli dane porozumienie nie jest obiektywnie konieczne, by strony mogły wzajemnie wejść na swoje rynki, jest ono objęte art. 81 ust. 1. Jeżeli dane porozumienie nie ma charakteru wzajemnego, ryzyko podziału rynku jest mniej wyraziste. Musi być ono jednak poddane ocenie, jeśli porozumienie o charakterze niewzajemnym stanowi podstawę wzajemnego zrozumienia, by nie wchodzić na rynki innych stron lub jest środkiem do kontrolowania dostępu do rynku "importującego" lub konkurencji na tym rynku.
5.3.2. Siła rynkowa i struktura rynku
148. Jak wspomniano powyżej, porozumienia dotyczące ustalania cen zawsze będą objęte zakresem art. 81 ust. 1 bez względu na siłę rynkową stron. Mogą one jednak zostać objęte wyłączeniem na mocy art. 81 ust. 3 po spełnieniu warunków opisanych poniżej.
149. Porozumienia o komercjalizacji między konkurentami, które nie dotyczą ustalania cen, są objęte art. 81 ust. 1 tylko wtedy, gdy strony porozumienia dysponują pewną siłą rynkową. W większości przypadków istnienie siły rynkowej jest mało prawdopodobne, jeśli łączny udział stron porozumienia w rynku wynosi mniej niż 15 %. W każdym razie przy takim poziomie udziału w rynku istnieje prawdopodobieństwo, że przedmiotowe porozumienie spełnia warunki z art. 81 ust. 3, o których mowa poniżej.
151. Jeśli łączny udział stron w rynku jest większy niż 15 %, należy ocenić prawdopodobny wpływ porozumienia o wspólnej komercjalizacji na rynek. Pod tym względem istotnym czynnikiem jest koncentracja rynku i udziały w rynku. Im bardziej skoncentrowany rynek, tym bardziej użyteczne są informacje o cenach lub strategii marketingowej pozwalające zmniejszyć niepewność i tym większy jest bodziec zachęcający strony do wymiany takich informacji(46).
5.4. Ocena w świetle art. 81 ust. 3
5.4.1. Korzyści ekonomiczne
151. Efektywność, którą należy uwzględnić decydując o tym, czy porozumienie o wspólnej komercjalizacji może zostać objęte wyłączeniem, będzie zależała od charakteru danej działalności. Zasadniczo ustalanie cen nie może być uzasadnione, chyba że jest ono konieczne do integracji innych funkcji związanych z obrotem, a integracja ta będzie generowała znaczną efektywność. Wielkość generowanej efektywności zależy między innymi od znaczenia wspólnej działalności związanej z obrotem wobec ogólnej struktury kosztów przedmiotowego produktu. Jest zatem bardziej prawdopodobne, że wspólna dystrybucja wygeneruje znaczącą efektywność w przypadku producentów szeroko dystrybuowanych produktów konsumpcyjnych, aniżeli w przypadku producentów artykułów przemysłowych, które są kupowane jedynie przez ograniczoną liczbę użytkowników.
152. Ponadto zgłaszana efektywność nie może przybierać formy oszczędności będących jedynie wynikiem eliminacji kosztów, które są nieodłącznie częścią konkurencji, ale muszą wynikać z integracji czynności gospodarczych. Zmniejszenie kosztów transportu, które jest wyłącznie wynikiem podziału klientów, i któremu nie towarzyszy jakakolwiek integracja systemu logistycznego nie może zatem zostać uznane za efektywność, która stwarzałaby możliwość objęcia danego porozumienia wyłączeniem.
153. Zgłaszane korzyści płynące z efektywności muszą zostać wykazane. Pod tym względem ważnym elementem byłby dokonanie przez obie strony wkładu w formie znacznego kapitału, technologii lub innych aktywów. Akceptowane mogą być również oszczędności kosztów wynikające z ograniczenia dublowania zasobów i zaplecza. Jeśli, z drugiej strony, wspólna komercjalizacja jest niczym więcej niż tylko agencją sprzedaży bez jakichkolwiek inwestycji istnieje prawdopodobieństwo, że jest ona ukrytym kartelem i jako taka nie może spełnić warunków art. 81 ust. 3.
5.4.2. Niezbędność
154. Porozumienie o komercjalizacji nie może zostać objęte wyłączeniem, jeśli nakłada ograniczenia, które nie są niezbędne do osiągnięcia wspomnianych wyżej korzyści. Jak wskazano powyżej, zagadnienie niezbędności jest szczególnie ważne w przypadku porozumień dotyczących ustalania cen lub podziału rynków.
5.4.3. Nieeliminowanie konkurencji
155. Objęcie wyłączeniem nie będzie możliwe, jeśli strony zyskują możliwość wyeliminowania konkurencji w odniesieniu do znaczącej części przedmiotowych produktów. Dokonując takiej oceny za punkt wyjścia można przyjąć łączny udział stron w rynku. Następnie należy ocenić, czy te udziały w rynku są przejawem pozycji dominującej, a także czy istnieją jakiekolwiek czynniki łagodzące, takie jak możliwość wejścia na rynek. Jeśli w konsekwencji zawarcia porozumienia o komercjalizacji przedsiębiorstwo jest lub staje się dominujące, porozumienie takie, wywołujące skutki antykonkurencyjne w rozumieniu art. 81 nie może z zasady zostać objęte wyłączeniem.
5.5. Przykłady
| 156. Przykład 1 |
| Sytuacja: 5 małych producentów środków spożywczych, z których każdy posiada 2-procentowy udział w całym rynku artykułów żywnościowych, zgadza się połączyć swoje zaplecze dystrybucyjne, dokonywać obrotu pod wspólną marką oraz sprzedawać swoje produkty po jednakowej cenie. Pociąga to za sobą znaczne inwestycje w magazynowanie, transport, reklamę, marketing i dział sprzedaży. Porozumienie istotnie zmniejsza ich bazę kosztową, stanowiącą zwykle 50 % żądanej przez nich ceny sprzedaży, a także pozwala im oferować szybszy i bardziej efektywny system dystrybucji. Klientami producentów środków spożywczych są duże sieci sklepów detalicznych. Na rynku dominują trzy duże wielonarodowe grupy producentów środków spożywczych, a udział każdej z nich w rynku wynosi 20 %. Pozostała część rynku złożona jest z małych, niezależnych producentów. Asortymenty produktów stron tegoż porozumienia pokrywają się w niektórych istotnych obszarach, ale na żadnym rynku asortymentowym ich łączny udział w rynku nie przekracza 15 %. Analiza: Porozumienie to obejmuje ustalanie cen i w związku z tym jest objęte zakresem art. 81 ust. 1, nawet jeśli nie można uznać, iż strony porozumienia posiadają siłę rynkową. Jednak integracja wprowadzania na rynek i dystrybucji wydaje się prowadzić do znacznej efektywności, która przynosi klientom korzyści zarówno w postaci lepszych usług, jak i niższych kosztów. Powstaje zatem pytanie, czy porozumienie może zostać objęte wyłączeniem na mocy art. 81 ust. 3. Aby odpowiedzieć na to pytanie należy stwierdzić, czy ustalanie cen jest niezbędne do integracji innych funkcji wprowadzania na rynek oraz do osiągnięcia korzyści ekonomicznych. W takim przypadku ustalanie cen może zostać uznane za niezbędne, gdyż klienci - duże sieci sklepów detalicznych - nie chcą zajmować się mnogością cen. Jest ono również niezbędne, gdyż cel - wspólna marka - może zostać wiarygodnie osiągnięty tylko wtedy, gdy wszystkie aspekty obrotu, w tym cena, podlegają normalizacji. Jako że strony nie mają siły rynkowej, a porozumienie generuje znaczną efektywność, jest ono zgodne z art. 81. |
| 157. Przykład 2 |
| Sytuacja: 2 producentów łożysk kulkowych, z których każdy posiada 5-procentowy udział w rynku zawiązuje wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) w dziedzinie sprzedaży, które dokonywało obrotu produktami, określało ceny i przydzielało zamówienia do spółek dominujących. Zachowują oni prawo do sprzedaży poza tą strukturą. Dostawy do klientów nadal będą realizowane bezpośrednio z fabryk spółek-matek. Dwaj producenci twierdzą, że doprowadzi to do uzyskania efektywności, gdyż wspólny dział sprzedaży może demonstrować produkty stron w tym samym czasie temu samemu klientowi, eliminując dzięki temu niepotrzebne dublowanie wysiłków w obszarze sprzedaży. Ponadto wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) przydzielałaby, kiedy tylko byłoby to możliwe, zamówienia możliwie najbliższemu zakładowi produkcyjnemu, obniżając w ten sposób koszty transportu. Analiza: Porozumienie obejmuje ustalanie cen i w związku z tym jest objęte zakresem art. 81 ust. 1, nawet jeśli nie można uznać, iż strony porozumienia posiadają siłę rynkową. Nie może ono jednak zostać objęte wyłączeniem na mocy art. 81 ust. 3, gdyż zgłaszana efektywność jest jedynie obniżeniem kosztów wynikającym z wyeliminowania konkurencji między stronami. |
| 158. Przykład 3 |
| Sytuacja: 2 producentów napojów bezalkoholowych jest aktywnych w 2 sąsiednich Państwach Członkowskich. Udział każdego z nich w rynku wewnętrznym wynosi 20 %. Uzgodnili oni wzajemną dystrybucję swoich produktów na swoich odpowiednich rynkach geograficznych. Obydwa rynki są zdominowane przez dużego, wielonarodowego producenta napojów bezalkoholowych, którego udział w każdym z rynków wynosi 50 %. Analiza: Porozumienie to jest objęte zakresem art. 81 ust. 1 jeśli można przyjąć, że strony są potencjalnymi konkurentami. Odpowiedź na to pytanie wymagałaby zatem analizy barier wejścia na odpowiednie rynki geograficzne. Jeśli jedna strona mogłaby samodzielnie wejść na rynek drugiej strony, wówczas ich porozumienie eliminuje konkurencję między nimi. Niemniej nawet jeśli udziały stron w rynku wskazują, że strony mogłyby mieć pewną siłę rynkową, analiza struktury rynku wskazuje, że w tym przypadku jest inaczej. Ponadto porozumienie o dystrybucji wzajemnej przynosi korzyści konsumentom, gdyż zwiększa wybór dostępny na każdym rynku geograficznym. Porozumienie to zostałoby zatem objęte wyłączeniem, nawet jeśli zostałoby uznane zaograniczające konkurencję. |
6. POROZUMIENIA DOTYCZĄCE NORM
6.1. Definicja
159. Głównym celem porozumień normalizacyjnych jest definiowanie wymogów technicznych lub jakościowych, które obecne lub przyszłe produkty, procesy lub metody produkcji mogą spełniać(47). Porozumienia normalizacyjne mogą dotyczyć różnych kwestii, takich jak normalizacja różnych klas lub rozmiarów danego produktu lub specyfikacje techniczne na rynkach, na których istotna jest zgodność i interoperacyjność z innymi produktami i systemami. Warunki uzyskania danego znaku jakości lub zatwierdzenia przez organ regulacyjny mogą również być uznawane za normę.
160. Niniejsze wytyczne nie dotyczą norm związanych ze świadczeniem usług w ramach wykonywania zawodu, takich jak zasady wykonywania wolnych zawodów.
6.2. Rynki właściwe
161. Porozumienia normalizacyjne wywierają skutki na trzech potencjalnych rynkach, które będą definiowane zgodnie z obwieszczeniem Komisji w sprawie definicji rynku. Po pierwsze, rynek lub rynki asortymentowe, którego norma(-y) dotyczy(-ą). Jeśli chodzi o definicję rynku, normy dla zupełnie nowych produktów mogą prowadzić do podniesienia kwestii podobnych do tych, jakie pojawiają się w przypadku porozumień o badaniach i rozwoju (zob. ust. 2.2). Po drugie, rynek usług w przypadku ustanawiania norm, jeśli istnieją różne organy lub porozumienia ustanawiające normy. Po trzecie, w stosownych przypadkach, odrębny rynek dla testowania i certyfikacji.
6.3. Ocena w świetle art. 81 ust. 1
162. Porozumienia mające na celu ustanowienie norm(48) mogą być zawierane albo między prywatnymi przedsiębiorstwami, albo pod egidą organów publicznych lub organów, którym powierzono wykonywanie usług o ogólnym znaczeniu gospodarczym, takich jak organy normalizacyjne uznane na mocy dyrektywy 98/34/WE(49). Zaangażowanie takich organów podlega zobowiązaniom Państw Członkowskich w odniesieniu do zachowania niezakłóconej konkurencji we Wspólnocie.
6.3.1. Charakter porozumienia
6.3.1.1. Porozumienia nieobjęte zakresem art. 81 ust. 1
163. Jeśli udział w ustanawianiu norm jest nieskrępowany i przejrzysty, zdefiniowane powyżej porozumienia normalizacyjne, które nie nakładają żadnego obowiązku przestrzegania danej normy, lub które są częściami szerszego porozumienia mającego na celu zapewnienie kompatybilności produktów, nie ograniczają konkurencji. Zwykle dotyczy to norm przyjętych przez uznane organy normalizacyjne w oparciu o niedyskryminacyjne, otwarte i przejrzyste procedury.
164. Nie występuje żadne znaczące ograniczenie w przypadku tych norm, które mają niewielki zasięg na rynku właściwym, dopóki utrzymuje się taka sytuacja. Nie stwierdza się również żadnego znaczącego ograniczenia w porozumieniach, które skupiają MSP w celu normalizacji form dostępu do przetargów zbiorowych lub ich warunków, ani w porozumieniach, które normalizują takie aspekty, jak charakterystyka, formy i sprawozdania w przypadku produktów o mniejszym znaczeniu, które wywierają nieistotny wpływ na główne czynniki oddziaływujące na konkurencję na rynkach właściwych.
6.3.1.2. Porozumienia prawie zawsze objęte zakresem art. 81 ust. 1
165. Porozumienia, które wykorzystują normę jako jeden ze środków szerszego porozumienia ograniczającego konkurencję, nakierowanego na wykluczenie rzeczywistych lub potencjalnych konkurentów, będzie niemal zawsze podlegało pod art. 81 ust. 1. Na przykład w tej kategorii znalazłoby się porozumienie, na mocy którego krajowe stowarzyszenie producentów ustanawia normę i wywiera presję na strony trzecie, by nie wprowadzały do obrotu produktów, które nie są zgodne z normą.
6.3.1.3. Porozumienia, które mogą być objęte zakresem art. 81 ust. 1
166. Porozumienia normalizacyjne mogą podlegać pod art. 81 ust. 1 w takim zakresie, w jakim przyznają stronom wspólną kontrolę nad produkcją i/lub innowacją, ograniczając w ten sposób ich zdolność do konkurowania w odniesieniu do cech produktu i wywierając wpływ na strony trzecie, na przykład dostawców lub nabywców znormalizowanych produktów. W ocenie każdego porozumienia należy z jednej strony uwzględnić charakter normy oraz jej prawdopodobny skutek na dane rynki, a z drugiej strony, zakres potencjalnych ograniczeń, które wykraczają poza główny cel normalizacji, zgodnie z definicją powyżej.
167. Występowanie ograniczenia konkurencji w porozumieniach normalizacyjnych zależy od zakresu, w jakim strony zachowują swobodę opracowywania alternatywnych norm lub produktów, które nie są zgodne z uzgodnioną normą. Porozumienia standaryzacyjne mogą ograniczać konkurencję, jeśli uniemożliwiają stronom albo opracowywanie alternatywnych norm, albo komercjalizację produktów, które nie są zgodne z daną normą. Porozumienia, które powierzają niektórym organom wyłączne prawo do sprawdzania zgodności z daną normą wykraczają poza główny cel definiowania normy i mogą również ograniczać konkurencję. Porozumienia, które nakładają ograniczenia na oznakowanie zgodności z normami, jeśli nie zostały one przewidziane przez przepisy prawne, mogą również ograniczać konkurencję.
6.3.2. Siła rynkowa i struktury rynków
168. Wysokie udziały stron w rynku lub rynkach, na które porozumienie wywiera wpływ, nie zawsze muszą stanowić problem w przypadku porozumień normalizacyjnych. Ich skuteczność jest często proporcjonalna do udziału przemysłu zaangażowanego w ustanowienie i/lub stosowanie danej normy. Z drugiej strony normy, do których nie mają dostępu strony trzecie, mogą dyskryminować lub powstrzymywać od wejścia na rynek strony trzecie lub segmenty rynku stosownie do ich geograficznego zasięgu stosowania. Zatem ustalenie, czy dane porozumienie ogranicza konkurencję będzie koncentrowało się, koniecznie w każdym przypadku z osobna, na stopniu, w jakim takie bariery wejścia mogą zostać pokonane.
6.4. Ocena w świetle art. 81 ust. 3
6.4.1. Korzyści ekonomiczne
169. Komisja zwykle wykazuje pozytywne podejście do porozumień, które promują wzajemne przenikanie się aspektów gospodarczych na wspólnym rynku lub zachęcają do rozwoju nowych rynków i poprawy warunków dostaw. Aby urzeczywistnić te korzyści ekonomiczne, informacje konieczne do stosowania danej normy muszą być dostępne dla podmiotów zamierzających wejść na rynek, a znaczna część przemysłu musi być zaangażowana w ustanawianie danej normy w przejrzysty sposób. Zadaniem stron jest wykazanie, że wszelkie ograniczenia w ustanawianiu, stosowaniu lub dostępie do danej normy generują korzyści gospodarcze.
170. Aby czerpać korzyści techniczne i ekonomiczne, normy nie powinny ograniczać innowacji. Będzie to zależało przede wszystkim od długości cyklu życia odnośnych produktów w powiązaniu z fazą rozwoju rynku (szybko rozwijający się, rozwijający się, w zastoju itd ......). Skutki wywierane na innowacyjność muszą być analizowane w każdym przypadku z osobna. Możliwe, że strony będą musiały przedstawić materiały dowodowe świadczące o tym, że zbiorowa normalizacja zwiększa efektywność dla konsumenta w sytuacji, gdy nowa norma może spowodować nadmiernie szybkie starzenie się istniejących produktów, nie przynosząc jednocześnie obiektywnych, dodatkowych korzyści.
6.4.2. Niezbędność
171. Przez wzgląd na swój charakter normy nie będą obejmowały wszystkich możliwych specyfikacji lub technologii. W niektórych przypadkach, z uwagi na korzyść dla konsumentów lub całej gospodarki, konieczne byłoby dysponowanie tylko jednym rozwiązaniem technologicznym. Niemniej norma ta musi być ustanowiona w sposób niedyskryminacyjny. Idealnie byłoby, gdyby normy były neutralne w odniesieniu do technologii. W każdym przypadku należy uzasadnić, dlaczego wybrana została ta, a nie inna norma.
172. Wszyscy konkurenci na rynku lub rynkach, na które dana norma wywiera wpływ, powinni mieć możliwość udziału w dyskusji. Dlatego uczestnictwo w ustanawianiu normpowinno być otwarte dla wszystkich, chyba że strony wykażą istotną nieefektywność takiego uczestnictwa lub przewidziane są uznane procedury zbiorowej reprezentacji interesów, podobnie jak ma to miejsce w formalnych organach normalizacyjnych.
173. Co do zasady powinno istnieć wyraźne rozróżnienie między ustanawianiem normy oraz, w stosownych przypadkach, powiązanymi pracami badawczo-rozwojowymi, a handlowym wykorzystaniem tejże normy. Porozumienia normalizacyjne nie powinny obejmować więcej, niż jest to konieczne do zapewnienia realizacji swoich celów, niezależnie od tego, czy chodzi o techniczną kompatybilność, czy pewien poziom jakości. Na przykład, bardzo wyraźnie powinno zostać wykazane, dlaczego do pojawienia się korzyści ekonomicznych niezbędne jest, aby porozumienie mające na celu upowszechnianie normy w przemyśle, w którym tylko jeden konkurent oferuje alternatywę, zobowiązywało strony porozumienia do bojkotowania tejże alternatywy.
6.4.3. Nieeliminowanie konkurencji
174. Oczywiste jest, że nastąpi taka chwila, w której specyfikacja prywatnej normy opracowanej przez grupę przedsiębiorstw, zajmujących kolektywną pozycję dominującą, prawdopodobnie doprowadzi do utworzenia de facto normy przemysłowej. Wówczas głównym problemem będzie zapewnienie, że normy te są możliwie najbardziej otwarte oraz stosowane w jasny i niedyskryminacyjny sposób. Aby uniknąć wyeliminowania konkurencji na rynku(-ach) właściwym, dostęp do normy należy zagwarantować stronom trzecim na sprawiedliwych, rozsądnych i niedyskryminacyjnych warunkach.
175. W zakresie, w jakim prywatne organizacje lub grupy przedsiębiorstw ustanawiają normę lub ich własna technologia staje się de facto normą, konkurencja będzie eliminowana, jeśli osobom trzecim uniemożliwi się dostęp do tej normy.
6.5. Przykłady
| 176. Przykład 1 |
| Sytuacja: Norma EN 60603-7:1993 definiuje warunki podłączenia odbiorników telewizyjnych do akcesoriów przekazujących wizję, takich jak magnetowidy czy gry telewizyjne. Chociaż norma ta nie jest prawnie wiążąca, w praktyce producenci zarówno odbiorników, jak i gier telewizyjnych stosują tę normę, gdyż tego wymaga rynek. Analiza: Artykuł 81 ust. 1 nie jest naruszony. Norma została przyjęta przez uznane organy normalizacyjne na szczeblu krajowym, europejskim i międzynarodowym za pomocą otwartych i przejrzystych procedur oraz opiera się na krajowym konsensusie odzwierciedlającym stanowisko producentów i konsumentów. Wszystkim producentom wolno stosować tę normę. |
| 177. Przykład 2 |
| Sytuacja: Kilku producentów kaset wideo postanawia razem opracować normę lub znak jakości, które wskazywałyby, że dana kaseta wideo spełnia pewne minimalne wymogi techniczne. Producenci mogą swobodnie produkować kasety wideo, które nie są zgodne z normą, a sama norma jest bez ograniczeń udostępniana innym producentom. Analiza: Pod warunkiem że porozumienie to nie ogranicza w inny sposób konkurencji, art. 81 ust. 1 pozostaje nienaruszony, gdyż uczestnictwo w ustanawianiu normy jest nieograniczone i przejrzyste, a porozumienie normalizacyjne nie nakłada obowiązku zachowania zgodności z normą. Jeżeli strony uzgodniłyby, iż będą produkować tylko kasety wideo, które są zgodne z nową normą, porozumienie ograniczałoby rozwój techniczny i uniemożliwiałoby stronom sprzedaż odmiennych produktów, co stanowiłoby naruszenie art. 81 ust. 1. |
| 178. Przykład 3 |
| Sytuacja: Grupa konkurentów aktywnych na różnych rynkach, które są od siebie wzajemnie zależne z uwagi na konieczność zachowania kompatybilności produktów, i którzy posiadają ponad 80 % rynku właściwego, postanawia, iż będą oni wspólnie opracowywać nową normę, która zostanie wprowadzona jako konkurencyjna w stosunku do pozostałych norm obecnych już na rynku i powszechnie stosowanych przez ich konkurentów. Różne produkty dostosowane do nowej normy nie będą zgodne z dotychczasowymi normami. Ponieważ konieczne jest dokonanie znaczących inwestycji w celu przekierowania i utrzymania produkcji według nowej normy, strony uzgadniają, że zarezerwują pewną część sprzedaży dla produktów zgodnych z nową normą, ażeby wytworzyć "masę krytyczną" na rynku. Zgadzają się oni również na ograniczenie wielkości swojej indywidualnej produkcji produktów niezgodnych z tą normą do poziomu osiągniętego w ubiegłym roku. Analiza: Porozumienie to, z uwagi na siłę rynkową stron i ograniczenie produkcji, jest objęte zakresem art. 81 ust. 1 i prawdopodobnie nie spełni warunków ust. 3, chyba że zapewniony zostałby dostęp do informacji technicznych na zasadzie niedyskryminacji i na rozsądnych warunkach pozostałym dostawcom, których zamiarem jest konkurowanie. |
7. POROZUMIENIA DOTYCZĄCE OCHRONY ŚRODOWISKA
7.1. Definicja
179. Porozumienia dotyczące ochrony środowiska(50) są takimi porozumieniami, na mocy których strony zobowiązują się doprowadzić do ograniczenia zanieczyszczenia, zgodnie z prawem o ochronie środowiska lub celami polityki ochrony środowiska, zwłaszcza z celami wymienionymi w art. 174 Traktatu. Dlatego uzgodniony cel lub środki muszą być bezpośrednio związane ze zmniejszeniem ilości danej substancji zanieczyszczającej lub pewnego rodzaju odpadów wskazanych jako takie w odnośnych uregulowaniach(51). Wykluczone są zatem porozumienia, które prowadzą do zmniejszenia zanieczyszczenia będącego produktem ubocznym innych działań.
180. Porozumienia dotyczące ochrony środowiska mogą zawierać normy regulujące oddziaływanie produktów (nakładów lub wyników) lub procesów produkcji na środowisko(52). Do pozostałych, potencjalnych kategorii mogą należeć porozumienia na tym samym poziomie obrotu, na mocy których strony zobowiązują się do wspólnego osiągnięcia celu z zakresu ochrony środowiska, na przykład recyklingu niektórych materiałów, zmniejszenia emisji zanieczyszczeń lub poprawy efektywności energetycznej.
181. W wielu Państwach Członkowskich wdrażane są kompleksowe programy nakierowane na cały przemysł w celu przestrzegania zobowiązań z zakresu ochrony środowiska w odniesieniu do zasady, zgodnie z którą produkty powracają do producenta w końcowym etapie swojego istnienia (ang. take-back) lub recyklingu. Takie programy zwykle składają się ze zbioru przepisów o horyzontalnym lub wertykalnym charakterze. Dopóki porozumienia te zawierają ograniczenia wertykalne, nie podlegają pod niniejsze wytyczne.
7.2. Rynki właściwe
182. Należy ocenić skutki wywierane na rynki, których dotyczy dane porozumienie, i które będą definiowane zgodnie z obwieszczeniem Komisji w sprawie sposobu wyznaczania rynku właściwego dla potrzeb wspólnotowego prawa konkurencji. Kiedy sama substancja zanieczyszczająca nie jest produktem, rynek właściwy obejmuje rynek tego produktu, do którego wprowadzana jest substancja zanieczyszczająca. Natomiast w przypadku porozumień dotyczących zbierania/recyklingu odpadów, oprócz skutków wywieranych przez te porozumienia na rynek lub rynki, na których strony są aktywne jako producenci lub dystrybutorzy, ocenie należy poddać również skutki wywierane na rynek usług zbierania odpadów potencjalnie obejmujący przedmiotowy towar.
7.3. Ocena w świetle art. 81 ust. 1
183. Do zawarcia niektórych porozumień dotyczących ochrony środowiska władze państwa mogą zachęcać lub obligować w ramach wykorzystywania swoich prerogatyw publicznych. Niniejsze wytyczne nie dają odpowiedzi na pytanie, czy taka interwencja ze strony państwa jest zgodna ze zobowiązaniami Państw Członkowskich wynikającymi z Traktatu. Dotyczą one jedynie oceny, jaka musi zostać przeprowadzona w odniesieniu do zgodności danego porozumienia z art. 81.
7.3.1. Charakter porozumienia
7.3.1.1. Porozumienia nieobjęte zakresem art. 81 ust. 1
184. Niektóre porozumienia dotyczące ochrony środowiska najprawdopodobniej nie będą objęte zakresem wyznaczonym zakazem z art. 81 ust. 1, niezależnie od zagregowanego udziału stron w rynku.
185. Taka sytuacja może powstać, jeśli na strony nie jest nałożone żadne ściśle określone, indywidualne zobowiązanie, lub jeśli są one luźno zobowiązane do przyczyniania się do osiągnięcia celu z zakresu ochrony środowiska dotyczącego całego sektora. W drugim z przypadków, ocena będzie koncentrowała się na swobodnym uznaniu pozostawionym stronom co do wyboru środków, które są technicznie i ekonomicznie dostępne w celu osiągnięcia uzgodnionego celu środowiskowego. Im bardziej zróżnicowane są takie środki, tym mniej znaczące są potencjalne skutki ograniczające konkurencję.
186. Podobnie zakresem art. 81 ust. 1 nie są objęte porozumienia określające oddziaływanie na środowisko produktów lub procesów, które nie wpływają w znaczącym stopniu na różnorodność produktów i produkcji na rynku właściwym, lub których znaczenie jest marginalne, jeśli chodzi o wpływ na decyzje o zakupie. Jeśli niektóre kategorie produktu są zakazywane lub stopniowo wycofywane z rynku, nie można uznawać ograniczeń za znaczące, o ile udział takich produktów we właściwym rynku geograficznym lub, w przypadku rynków obejmujących cały obszar Wspólnoty, we wszystkich Państwach Członkowskich jest niewielki.
187. Wreszcie porozumienia, które prowadzą do powstania prawdziwego rynku, na przykład porozumienia dotyczące recyklingu, zwykle nie będą ograniczały konkurencji, jeśli i dopóki strony nie byłyby w stanie prowadzić takiej działalności osobno, podczas gdy inne alternatywy i/lub konkurenci nie istnieją.
7.3.1.2. Porozumienia prawie zawsze objęte zakresem art. 81 ust. 1
188. Porozumienia dotyczące ochrony środowiska podlegają pod art. 81 ust. 1 przez wzgląd na swój charakter, jeśli współpraca nie dotyczy w rzeczywistości celów środowiskowych, ale służy jako narzędzie angażowania się w działalność ukrytego kartelu, tj. zakazane ustalanie cen, ograniczanie produkcji lub podział rynku, lub jeśli współpraca jest wykorzystywana jako środek wśród innych części szerszego porozumienia ograniczającego konkurencję, którego celem jest wykluczenie rzeczywistych lub potencjalnych konkurentów.
7.3.1.3. Porozumienia, które mogą być objęte zakresem art. 81 ust. 1
189. Porozumienia dotyczące ochrony środowiska obejmujące większą część danej branży na szczeblu krajowym lub wspólnotowym będą prawdopodobnie podlegały pod art. 81 ust. 1, jeśli znacząco ograniczają zdolność stron do opracowywania cech swoich produktów lub sposobu, w jaki je wytwarzają, pozwalając w ten sposób stronom na wzajemne wywieranie wpływu na produkcję lub sprzedaż drugiej strony. Oprócz ograniczeń między stronami, porozumienie dotyczące ochrony środowiska może również zmniejszyć lub znacząco wpłynąć na produkcję stron trzecich będących albo dostawcami, albo nabywcami.
190. Na przykład, porozumienia dotyczące ochrony środowiska, które mogą stopniowo wycofywać lub znacząco wpływać na istotną część sprzedaży stron w odniesieniu do ich produktów lub procesów produkcyjnych, mogą być objęte zakresem art. 81 ust. 1, gdy strony posiadają znaczną część rynku. To samo dotyczy porozumień, na mocy których strony rozdzielają indywidualne kwoty zanieczyszczeń.
191. Podobnie porozumienia, na mocy których strony posiadające znaczne udziały w znaczącej części wspólnego rynku wyznaczają przedsiębiorstwo na wyłącznego usługodawcę świadczącego usługi zbierania i/lub recyklingu odpadów w odniesieniu do ich produktów, mogą również w znaczącym stopniu ograniczać konkurencję, jeśli istnieją inni rzeczywiści lub potencjalnie realistyczni dostawcy takich usług.
7.4. Ocena w świetle art. 81 ust. 3
7.4.1. Korzyści ekonomiczne
192. Komisja zwykle zajmuje pozytywne stanowisko wobec wykorzystywania porozumień dotyczących ochrony środowiska jako instrumentu prowadzenia polityki w celu osiągnięcia celów przewidzianych w art. 2 i 174 Traktatu oraz we wspólnotowych planach działania na rzecz ochrony środowiska(53), jeśli takie porozumienia są zgodne z zasadami konkurencji(54).
193. Porozumienia dotyczące ochrony środowiska, które podlegają pod art. 81 ust. 1, mogą prowadzić do uzyskania korzyści ekonomicznych, które - albo na poziomie indywidualnym, albo na zagregowanym poziomie konsumenckim - przeważają negatywne skutki wywierane na konkurencję. Aby spełnić ten warunek, muszą istnieć korzyści netto w kategoriach zmniejszonej presji na środowisko będącej wynikiem porozumienia, w porównaniu do sytuacji podstawowej, kiedy nie są podejmowane żadne działania. Innymi słowy, oczekiwane korzyści ekonomiczne muszą być większe niż koszty(55).
194. Takie koszty obejmują skutki zmniejszonej konkurencji wraz z kosztami uzyskania zgodności ponoszonymi przez podmioty gospodarcze i/lub skutkami wywieranymi na strony trzecie. Korzyści mogą być oceniane w dwóch etapach. W sytuacji, gdy konsumenci indywidualnie mają dodatnią stopę zwrotu z porozumienia przy rozsądnych okresach zwrotu kapitału, nie ma potrzeby obiektywnie ustalać zagregowanych korzyści w odniesieniu do ochrony środowiska. W innej sytuacji konieczne może okazać się dokonanie oceny, czy przy rozsądnych założeniach prawdopodobne jest uzyskanie korzyści netto przez ogół konsumentów.
7.4.2. Niezbędność
195. Im bardziej obiektywnie wykazywana jest efektywność ekonomiczna porozumienia dotyczącego ochrony środowiska, tym wyraźniej każde postanowienie może być uznawane za niezbędne do osiągnięcia celu związanego z ochroną środowiska w swoim kontekście gospodarczym.
196. Obiektywna ocena postanowień, które mogłyby prima facie zostać uznane za nie będące niezbędnymi, musi zostać poparta analizą efektywności kosztowej wykazującą, że przy rozsądnych założeniach alternatywne sposoby uzyskania oczekiwanych korzyści w dziedzinie ochrony środowiska byłyby bardziej kosztowne pod względem ekonomicznym lub finansowym. Na przykład, należy bardzo wyraźnie wykazać, że jednolita opłata, pobierania niezależnie od indywidualnych kosztów zbierania odpadów, jest niezbędna do funkcjonowania systemu zbierania odpadów w całej branży.
7.4.3. Nieeliminowanie konkurencji
197. Niezależnie od zysków w dziedzinie ochrony środowiska i gospodarki oraz konieczności planowanych postanowień, porozumienie nie może eliminować konkurencji z punktu widzenia różnicowania produktów lub procesów, innowacji technologicznych lub wejścia na rynek w krótkim lub, w stosownych przypadkach, średnim okresie. Na przykład, w przypadku wyłącznych praw do zbierania odpadów przyznanych podmiotowi zbierającemu/recyklingującemu odpady, który ma potencjalnych konkurentów, czas trwania takich praw powinien uwzględniać możliwe pojawienie się alternatywy dla tegoż podmiotu.
7.5. Przykłady
| 198. Przykład |
| Sytuacja: Prawie wszyscy wspólnotowi producenci i importerzy artykułów AGD (np. pralek) uzgadniają, zachęceni przez organ publiczny, że nie będą już więcej produkować i importować do Wspólnoty produktów, które nie są zgodne z niektórymi kryteriami z zakresu ochrony środowiska (np. energooszczędność). Razem strony posiadają 90 % rynku Wspólnoty. Produkty, które będą w związku z tym stopniowo wycofywane z rynku, mają znaczny udział w całkowitej sprzedaży. Zostaną one zastąpione produktami bardziej przyjaznymi dla środowiska, ale jednocześnie droższymi. Ponadto porozumienie pośrednio zmniejsza produkcję osób trzecich (np. fabryk urządzeń elektrycznych, dostawców komponentów stosowanych w wycofywanych produktach). Analiza: Porozumienie przyznaje stronom kontrolę nad indywidualną produkcją i importem oraz dotyczy znacznej części ich sprzedaży i całkowitej produkcji, zmniejszając jednocześnie produkcję stron trzecich. Wybór konsumenta, który częściowo koncentruje się na cechach produktu związanych z wpływem na środowisko, jest zawężony, a ceny prawdopodobnie wzrosną. Dlatego porozumienie jest objęte zakresem art. 81 ust. 1. Zaangażowanie organu publicznego jest nieistotne z punktu widzenia tej oceny. Nowsze produkty są jednak bardziej zaawansowane technicznie i zmniejszając problem ekologiczny będący pośrednim celem (emisje zanieczyszczeń pochodzące z wytwarzania energii elektrycznej) nie muszą zawsze stwarzać lub zwiększać innego problemu ekologicznego (np. zużycia wody, wykorzystania detergentów). Wkład netto do ogólnej poprawy stanu środowiska naturalnego przewyższa zwiększone koszty. Ponadto indywidualni nabywcy droższych produktów również szybko odzyskają zwiększone koszty, gdyż produkty bardziej przyjazne środowisku mają niższe koszty eksploatacji. Stwierdzono, że inne rozwiązania alternatywne do przedmiotowego porozumienia są mniej pewne i mniej efektywne kosztowo w drodze do uzyskania takich samych korzyści netto. Pod względem ekonomicznym strony mają dostęp do zróżnicowanych środków technicznych, ażeby wytwarzać produkty, które są rzeczywiście zgodne z uzgodnionymi cechami produktu związanymi z wpływem na środowisko, a konkurencja wciąż będzie miała miejsce w przypadku pozostałych cech produktów. W związku z powyższym, spełnione są warunki objęcia danego porozumienia wyłączeniem na mocy art. 81 ust. 3. |
______
(1) Dz.U. L 53 z 22.2.1985, str. 1.
(2) Dz.U. L 306 z 11.11.1997, str. 12.
(3) Dz.U. L 53 z 22.2. 1985, str. 5.
(4) Dz.U. L 304 z 5.12.2000, str. 3.
(5) Dz.U. L 304 z 5.12.2000, str. 7.
(6) Dz.U. C 75 z 29.7.1968, str. 3.
(7) Dz.U. C 43 z 16.2.1993, str. 2.
(8) Przedsiębiorstwo traktowane jest jako rzeczywisty konkurent, jeśli jest albo aktywne na tym samym rynku właściwym, albo jeśli - w przypadku braku porozumienia - jest w stanie przestawić produkcję na odpowiednie produkty i wprowadzić je do obrotu w krótkim czasie bez ponoszenia istotnych dodatkowych kosztów lub ryzyka w odpowiedzi na niewielki, ale stały wzrost cen względnych (natychmiastowa substytucyjność po stronie podaży). Takie samo rozumowanie może prowadzić do grupowania różnych obszarów geograficznych. Jednak kiedy substytucyjność po stronie podaży pociągałaby za sobą konieczność znacznego dostosowania istniejących środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, dokonania dodatkowych inwestycji, podjęcia strategicznych decyzji lub doświadczenia opóźnień w czasie, przedsiębiorstwo nie będzie traktowane jako konkurent, ale jako potencjalny konkurent (zob. niżej). Zob. obwieszczenie Komisji w sprawie definicji rynku właściwego do celów wspólnotowego prawa konkurencji (Dz.U. C 372 z 9.12.1997, str. 5, ust. 20-23).
(9) Przedsiębiorstwo traktowane jest jako potencjalny konkurent, jeżeli istnieją dowody na to, że - w przypadku braku porozumienia - przedsiębiorstwo to mógłoby przeprowadzić i prawdopodobnie przeprowadziłoby konieczne dodatkowe inwestycje lub poniosło inne niezbędne koszty przekierowania działalności, tak aby móc wejść na rynek właściwy w odpowiedzi na niewielki, ale stały wzrost cen względnych. Ocena taka musi opierać się na realnych podstawach, bowiem jedynie teoretyczna możliwość wejścia na rynek jest niewystarczająca (zob. obwieszczenie Komisji w sprawie definicji rynku właściwego do celów wspólnotowego prawa konkurencji (ust. 24); zob. również trzynasty raport Komisji w sprawie polityki konkurencji, punkt 55, a także decyzję Komisji 90/410/EWG w sprawie Elopak/Metal Box-Odin (Dz.U. L 209 z 8. 8.1990, str. 15). Wejście na rynek musi odbywać się dostatecznie szybko, ażeby groźba potencjalnego wejścia ograniczała zachowanie uczestników rynku. Zwykle oznacza to, że wejście na rynek musi nastąpić w krótkim okresie. W wytycznych w sprawie ograniczeń wertykalnych (Dz.U. C 291 z 13.10.2000, str. 1, ust. 26) jest mowa o okresie o długości maksymalnie 1 roku dla celów stosowania rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w przypadku ograniczeń wertykalnych (zob. przypis nr 11). Niemniej w indywidualnych przypadkach można brać pod uwagę dłuższe okresy. Jako miara w określaniu długości takiego okresu może posłużyć czas potrzebny działającym już na rynku przedsiębiorstwom na dostosowanie swoich zdolności.
(10) Dz.U. L 336 z 29.12.1999, str. 21.
(11) Dz.U. C 291 z 13.10.2000, str. 1.
(12) Rozgraniczenie pomiędzy porozumieniami horyzontalnymi i wertykalnymi zostanie szerzej omówione w rozdziałach poświęconych wspólnym zakupom (Rozdział 4) i wspólnej komercjalizacji (Rozdział 5). Zob. również ust. 26 i 29 wytycznych w sprawie ograniczeń wertykalnych.
(13) Dz.U. L 395 z 30.12.1989, str. 1. Wersja poprawiona:
Dz.U. L 257 z 21.9.1990, str. 13.
(14) Dz.U. L 180 z 9. 7.1997, str. 1.
(15) Rozporządzenie Rady 26/62 (Dz.U. 30)
Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1017/68 (Dz.U. L 175 z 23.7.1968, str. 1 (transport kolejowy, drogowy i żegluga śródlądowa);
Rozporządzenie Rady (EWG) nr 4056/86 (Dz.U. L 378 z 31.12.1986, str. 4(transport morski);
Rozporządzenie Rady (EWG) nr 3975/87 (Dz.U. L 374 z 31.12.1987, str. 1(transport lotniczy);
Rozporządzenie Rady (EWG) nr 3976/87 (Dz.U. L 374 z 31.12.1987, str. 9) (transport lotniczy);
Rozporządzenie Komisji (EWG) nr 1617/93 ( Dz.U. L 155 z 26. 6.1993, str. 18
(wyłączenie grupowe w zakresie wspólnego planowania i koordynacji rozkładów, wspólnych przedsięwzięć i konsultacji w sprawie taryf pasażerskich i towarowych w regularnych usługach lotniczych oraz przydziału czasu na strat lub lądowanie);
Rozporządzenie Rady (EWG) nr 479/92 (Dz.U. L 55 z 29.2.1992, str. 3) (kompanie liniowe);
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 870/95 (Dz.U. L 89 z 21.4.1995, str. 7
(wyłączenie grupowe obejmujące niektóre porozumienia między towarzystwami żeglugi liniowej);
Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1534/91 (Dz.U. L 143 z 7.6.1991, str. 1 ) (sektor ubezpieczeniowy);
Rozporządzenie Komisji (EWG) nr 3932/92
Dz.U. L 398 z 31.12.1992, str. 7) (wyłączenie grupowe)
(16) Zob. Obwieszczenie w sprawie porozumień o niewielkim znaczeniu (Dz.U. C 372 z 9.12.1997, str. 13).
(17) Przedsiębiorstwa mogą posiadać znaczącą siłę rynkową poniżej poziomu dla pozycji dominującej na rynku, który jest progiem dla stosowania art. 82.
(18) Wyjątkowo nie dotyczy to wspólnego przedsiębiorstwa (joint venture) produkcyjnego. Właściwe dla funkcjonowania takiego wspólnego przedsiębiorstwa jest, że decyzje dotyczące produkcji są podejmowane wspólnie przez strony. Jeśli wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) to również zajmuje się obrotem wspólnie wytworzonymi towarami, wówczas decyzje dotyczące cen muszą być podejmowane wspólnie przez strony takiego porozumienia. W takim przypadku włączenie postanowień dotyczących cen lub produkcji nie powoduje automatycznie objęcia danego porozumienia art. 81 ust. 1. Aby określić zakres stosowania art. 81 ust. 1, postanowienia dotyczące cen lub produkcji będą musiały być oceniane wraz z pozostałymi skutkami wywieranymi na rynek przez wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) (zob. ust. 90).
(19) Zob. obwieszczenie Komisji w sprawie definicji rynku właściwego do celów wspólnotowego prawa konkurencji (Dz.U. C 372 z 9.12.1997, str. 5).
(20) Udziały w rynku powinny być obliczane na podstawie wartości sprzedaży rynkowej (zob. art. 6 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D i art. 6 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień specjalizacyjnych). Podczas określania udziału strony w danym rynku należy uwzględnić przedsiębiorstwa, które są powiązane ze stronami (zob. punkt 2 art. 2 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D i punkt 2 art. 2 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień specjalizacyjnych).
(21) Jeśli występuje więcej stron niż dwie, wówczas łączny udział wszystkich współpracujących konkurentów musi być znacznie większy niż udział jednego, największego konkurenta uczestniczącego w porozumieniu.
(22) Dla rynku składającego się z czterech przedsiębiorstw o udziałach 30 %, 25 %, 25 % i 20 %, wskaźnik HHI wynosi 2.550 (900+625+625+400) przed podjęciem współpracy. Jeśli dwóch pierwszych liderów na rynku podjęłoby współpracę, wskaźnik HHI zmieniłby się na 4.050 (3.025+625+400) po podjęciu współpracy. Wskaźnik HHI po podjęciu współpracy jest odpowiedni do oceny potencjalnych skutków współpracy wywołanych na rynku.
(23) Np. wskaźnik koncentracji dla trzech przedsiębiorstw CR3 jest sumą udziałów w rynku trzech wiodących konkurentów na rynku.
(24) Definicja rynku zob. obwieszczenie Komisji w sprawie definicji rynku właściwego do celów wspólnotowego prawa konkurencji.
(25) Zob. obwieszczenie Komisji w sprawie definicji rynku właściwego; zob. również, na przykład, decyzję Komisji 94/811/WE z dnia 8 czerwca 1994 r. w sprawie nr IV/M269 - Shell/Montecatini (Dz.U. L 332 z 22.12.1994, str. 48).
(26) Art. 4 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D.
(27) Art. 4 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D.
(28) Art. 7 lit. e) rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D.
(29) Art. 4 ust. 3 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D.
(30) Współpraca w dziedzinie R&D między podmiotami nie konkurującymi ze sobą może jednak w świetle art. 81 ust. 1 wywoływać skutki ograniczające możliwości dostępu do rynku, jeśli porozumienie dotyczy wyłącznego wykorzystania wyników, oraz jeśli jest zawierane między przedsiębiorstwami, z których jedno posiada znaczącą siłę rynkową w odniesieniu do kluczowej technologii.
(31) Zgodnie z art. 4 ust. 2 i 3 Rozporządzenia nr 17, porozumienia, których przedmiotem jest tylko wspólne prowadzenie badań i wspólne prace rozwojowe nie muszą, choć mogą, zostać zgłoszone Komisji.
(32) Zob. art. 3 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D.
(33) Zob. art. 3 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień R&D.
(34) Jak wspomniano powyżej, wspólne przedsiębiorstwa (joint venture), do których stosuje się rozporządzenie w sprawie połączeń, nie są przedmiotem niniejszych wytycznych. Wspólnymi przedsiębiorstwami o pełnym zakresie funkcji w wymiarze wspólnotowym zajmują się zwykle ograny ochrony konkurencji w państwach członkowskich. Zastosowanie rozporządzenia nr 17 byłoby właściwe tylko wtedy, gdy takie wspólne przedsiębiorstwo o pełnym zakresie funkcji prowadziłoby do ograniczenia konkurencji, wynikającego z koordynacji spółek macierzystych poza wspólnym przedsiębiorstwem (efekt "rozlewania się"; ang. spill-over effect). Pod tym względem Komisja oświadczyła, że pozostawia ocenę takich działań państwom członkowskim w możliwie najszerszym zakresie (zob. oświadczenie do protokołu rady w sprawie rozporządzenia (WE) nr 1310/97, punkt 4).
(35) Artykuł 2 ust. 4 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w przypadku ograniczeń wertykalnych.
(36) Artykuł 2 ust. 3 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w przypadku ograniczeń wertykalnych. Zob. również ust. 33 wytycznych w sprawie ograniczeń wertykalnych, w którym stwierdza się, że porozumienia o podwykonawstwie między przedsiębiorstwami niekonkurującymi ze sobą, na mocy których kupujący zapewnia dostawcy jedynie specyfikacje opisujące towary lub usługi podlegające dostawie są regulowane przez rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych w przypadku ograniczeń wertykalnych.
(37) Jeśli porozumienie o podwykonawstwie między konkurentami przewiduje, że kontrahent zaprzestanie wytwarzania produktu będącego przedmiotem porozumienia, porozumienie to jest porozumieniem o specjalizacji jednostronnej, które jest regulowane, z zastrzeżeniem pewnych warunków, przez rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień specjalizacyjnych.
(38) Obwieszczenie dotyczące oceny niektórych porozumień o podwykonawstwie w odniesieniu do art. 85 ust. 1 Traktatu EWG, Dz.U. C 1 z 3. 1.1979, str. 2.
(39) O tej kwestii wspomniano również w art. 2 ust. 4 rozporządzenia w sprawie połączeń.
(40) Jak każde porozumienie o podwykonawstwie, takie porozumienie może jednak wchodzić w zakres art. 81 ust. 1, jeżeli zawiera ograniczenia wertykalne, np. ograniczenie pasywnej sprzedaży czy utrzymanie cen odsprzedaży.
(41) Wspólne przedsiębiorstwo (joint venture) produkcyjne, które również prowadzi wspólną dystrybucję, w większości przypadków jednak wykonuje na stałe wszystkie funkcje samodzielnego przedsiębiorstwa.
(42) Zgodnie z art. 4 ust. 2 i 3 rozporządzenia Rady nr 17, porozumienia, których przedmiotem jest tylko specjalizacja produkcji, nie muszą, pod pewnymi warunkami, być zgłaszane Komisji. Można je jednak zgłosić.
(43) Zob. wytyczne w sprawie ograniczeń wertykalnych, ust. 29.
(44) Artykuł 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w przypadku ograniczeń wertykalnych.
(45) Artykuł 2 ust. 4 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w przypadku ograniczeń wertykalnych.
(46) Wymiana wrażliwych i szczegółowych informacji, która odbywa się na oligopolistycznym rynku, może jako taka podlegać pod art. 81 ust. 1. Pod tym względem użyteczne wyjaśnienia znajdują się w orzeczeniach wydanych dnia 28 maja 1998 r. w sprawach Tractor (C-8/958 P: New Holland Ford oraz C-7/95 P: John Deere) oraz dnia 11 marca 1999 r. w sprawach Steel Beams (T-134/94, T-136/94, T-137/94, T-138/94, T-141/94, T-145/94, T-147/94, T-148/94, T-151/94, T-156/94 i T-157/94).
(47) Normalizacja może przybierać różne formy, począwszy od przyjęcia przez uznane europejskie lub krajowe organa normalizacyjne norm opartych na krajowym konsensusie, poprzez konsorcja i fora, aż po umowy między poszczególnymi przedsiębiorstwami. Chociaż prawo wspólnotowe zawiera ścisłą definicję norm, niniejsze wytyczne zaliczają do norm wszelkie porozumienia, o których mowa w niniejszym ustępie.
(48) Zgodnie z art. 4 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 17, porozumienia, których przedmiotem jest tylko rozwój lub jednolite stosowanie norm i typów, nie muszą choć mogą być zgłoszone Komisji.
(49) Dyrektywa 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiająca procedurę udzielania informacji w zakresie norm i przepisów technicznych (Dz.U. L 204 z 21. 7.1998, str. 37).
(50) Określenie "porozumienie" zostało użyte w znaczeniu zdefiniowanym przez Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji w orzecznictwie dotyczącym art. 81. Nie zawsze musi ono odpowiadać definicji "porozumienia" w dokumentach Komisji dotyczących ochrony środowiska, takich jak komunikat w sprawie porozumień dotyczących ochrony środowiska COM(96) 561 wersja ostateczna z 27.11.1996 r.
(51) Na przykład, krajowe porozumienie dotyczące stopniowego wycofywania substancji zanieczyszczającej lub odpadów wskazanych jako takie w odnośnych dyrektywach Wspólnoty nie może zostać włączone do zbiorowego bojkotu danego produktu, który znajduje się w swobodnym obrocie we Wspólnocie.
(52) W zakresie, w jakim niektóre porozumienia dotyczące ochrony środowiska mogłyby zostać włączone do normalizacji, stosują się do nich te same zasady oceny, co w przypadku normalizacji.
(53) V Program Działania na rzecz Ochrony Środowiska (Dz.U. C 138 z 17. 5.1993) str. 1; Decyzja 2179/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 1998 r. (Dz.U. L 275 z 10.10.1998, str. 1).
(54) Komunikat w sprawie porozumień dotyczących ochrony środowiska COM(96) 561 final 27.11.1996 r., ust. 27-29 i art. 3 ust. 1 decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady jw. Komunikat zawiera "formularz sprawdzający dla porozumień dotyczących ochrony środowiska" określający elementy, które powinny być zasadniczo uwzględnione w takim porozumieniu.
(55) Jest to zgodne z wymogiem nakazującym uwzględnianie potencjalnych zysków i kosztów działań lub ich braku, przedstawionym w art. 174 ust. 3 Traktatu oraz w art. 7 lit. d) decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady jw.