Rozporządzenie 2016/1103 wdrażające wzmocnioną współpracę w dziedzinie jurysdykcji, prawa właściwego oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach dotyczących małżeńskich ustrojów majątkowych
Dz.U.UE.L.2016.183.1
Akt obowiązującyROZPORZĄDZENIE RADY (UE) 2016/1103
z dnia 24 czerwca 2016 r.
wdrażające wzmocnioną współpracę w dziedzinie jurysdykcji, prawa właściwego oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach dotyczących małżeńskich ustrojów majątkowych
uwzględniając Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczególności jego art. 81 ust. 3,
uwzględniając decyzję Rady (UE) 2016/954 z dnia 9 czerwca 2016 r. upoważniającą do podjęcia wzmocnionej współpracy w dziedzinie jurysdykcji, prawa właściwego oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w zakresie ustrojów majątkowych par międzynarodowych, obejmującej zarówno sprawy dotyczące małżeńskich ustrojów majątkowych, jak i skutków majątkowych zarejestrowanych związków partnerskich 1 ,
uwzględniając wniosek Komisji Europejskiej,
po przekazaniu projektu aktu ustawodawczego parlamentom narodowym,
uwzględniając opinię Parlamentu Europejskiego 2 ,
stanowiąc zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą,
(1) Unia postawiła sobie za cel utrzymanie i rozwój przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w której zapewniony jest swobodny przepływ osób. W celu stopniowego tworzenia takiej przestrzeni, Unia ma przyjąć środki odnoszące się do współpracy sądowej w sprawach cywilnych mających skutki transgraniczne, w szczególności gdy jest to niezbędne do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego.
(2) Zgodnie z art. 81 ust. 2 lit. c) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) takie środki mogą obejmować środki służące zapewnieniu zgodności norm mających zastosowanie w państwach członkowskich w przypadku kolizji przepisów i sporów o właściwość.
(3) Rada Europejska na posiedzeniu w Tampere w dniach 15 i 16 października 1999 r. zatwierdziła zasadę wzajemnego uznawania orzeczeń oraz innych decyzji organów sądowych jako podstawę współpracy sądowej w sprawach cywilnych i zwróciła się do Rady i Komisji o przyjęcie programu w zakresie środków służących wdrażaniu tej zasady.
(4) W dniu 30 listopada 2000 r. przyjęto wspólny dla Komisji i Rady program środków dotyczących wprowadzania w życie zasady wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych 3 . W programie tym określono środki dotyczące harmonizacji norm kolizyjnych jako ułatwiające wzajemne uznawanie orzeczeń oraz przewidziano opracowanie aktu prawnego odnoszącego się do małżeńskich ustrojów majątkowych.
(5) Na posiedzeniu w Brukseli w dniach 4 i 5 listopada 2004 r. Rada Europejska przyjęła nowy program zatytułowany: "Program haski: wzmacnianie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej" 4 . W programie tym Rada zwróciła się do Komisji o przedstawienie zielonej księgi w sprawie kolizji przepisów w sprawach dotyczących małżeńskich ustrojów majątkowych, w tym zagadnienia jurysdykcji i wzajemnego uznawania. W programie podkreślono także konieczność przyjęcia aktu prawnego w tej dziedzinie.
(6) W dniu 17 lipca 2006 r. Komisja przyjęła zieloną księgę w sprawie kolizji przepisów w sprawach dotyczących majątkowego ustroju małżeńskiego, obejmującą zagadnienie jurysdykcji i wzajemnego uznawania. Wspomniana zielona księga zapoczątkowała szeroko zakrojone konsultacje dotyczące wszystkich aspektów trudności, które napotykają pary w Europie w przypadku ustania stosunków majątkowych oraz dostępnych środków ochrony prawnej.
(7) Na posiedzeniu w Brukseli w dniach 10 i 11 grudnia 2009 r. Rada Europejska przyjęła nowy wieloletni program zatytułowany "Program sztokholmski - Otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i ochrony obywateli" 5 . W programie tym Rada Europejska uznała, że wzajemne uznawanie powinno zostać rozszerzone na dziedziny jeszcze nim nieobjęte, a mające podstawowe znaczenie dla życia codziennego, na przykład prawa związane z majątkiem małżeńskim, przy jednoczesnym uwzględnieniu systemów prawnych państw członkowskich, w tym porządku publicznego (ordre public), oraz krajowych tradycji w tej dziedzinie.
(8) W "Sprawozdaniu na temat obywatelstwa UE - 2010 r.: usuwanie przeszkód w zakresie praw obywatelskich UE", przyjętym w dniu 27 października 2010 r., Komisja zapowiedziała przyjęcie wniosku dotyczącego aktu prawnego umożliwiającego zniesienie przeszkód dla swobodnego przepływu osób, w szczególności trudności, jakie napotykają pary w odniesieniu do zarządzania swoim majątkiem lub w przypadku jego podziału.
(9) W dniu 16 marca 2011 r. Komisja przyjęła wniosek dotyczący rozporządzenia Rady w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w zakresie małżeńskich ustrojów majątkowych oraz wniosek dotyczący rozporządzenia Rady w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń w zakresie skutków majątkowych zarejestrowanych związków partnerskich.
(10) Na posiedzeniu w dniu 3 grudnia 2015 r. Rada stwierdziła, że nie udało się osiągnąć jednomyślności w sprawie przyjęcia wniosków dotyczących rozporządzeń w sprawie małżeńskich ustrojów majątkowych oraz skutków majątkowych zarejestrowanych związków partnerskich, a zatem cele współpracy w tej dziedzinie nie mogły zostać osiągnięte w rozsądnym terminie przez Unię jako całość.
(11) Od grudnia 2015 r. do lutego 2016 r. Belgia, Bułgaria, Republika Czeska, Niemcy, Grecja, Hiszpania, Francja, Chorwacja, Włochy, Luksemburg, Malta, Niderlandy, Austria, Portugalia, Słowenia, Finlandia i Szwecja zwróciły się z wnioskami do Komisji informując o chęci ustanowienia między sobą wzmocnionej współpracy w dziedzinie ustrojów majątkowych par międzynarodowych, a w szczególności w dziedzinie jurysdykcji, prawa właściwego oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach dotyczących małżeńskich ustrojów majątkowych oraz jurysdykcji, prawa właściwego oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach dotyczących skutków majątkowych zarejestrowanych związków partnerskich, a także wezwały Komisję do przedłożenia Radzie wniosku w tym celu. W piśmie do Komisji z marca 2016 r. Cypr wyraził chęć uczestniczenia w ustanowieniu wzmocnionej współpracy; podczas prac Rady Cypr potwierdził tę chęć uczestniczenia w ustanowieniu wzmocnionej współpracy.
(12) W dniu 9 czerwca 2016 r. Rada przyjęła decyzję (UE) 2016/954 upoważniającą do podjęcia takiej wzmocnionej współpracy.
(13) Zgodnie z art. 328 ust. 1 TFUE od chwili ustanowienia wzmocnionej współpracy pozostaje ona otwarta dla wszystkich państw członkowskich, pod warunkiem spełnienia ewentualnych warunków uczestnictwa określonych w decyzji upoważniającej. Państwa członkowskie mogą przystąpić do współpracy także w dowolnym innym momencie, o ile, poza spełnieniem wyżej wymienionych warunków, będą również przestrzegać aktów już przyjętych w ramach tej współpracy. Komisja i państwa członkowskie uczestniczące we wzmocnionej współpracy powinny zapewnić wsparcie dla uczestnictwa w niej możliwie największej liczby państw członkowskich. Niniejsze rozporządzenie powinno wiązać w całości i być bezpośrednio stosowane jedynie w państwach członkowskich, które uczestniczą we wzmocnionej współpracy w dziedzinie jurysdykcji, prawa właściwego oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w zakresie ustrojów majątkowych par międzynarodowych, obejmującej zarówno sprawy dotyczące małżeńskich ustrojów majątkowych, jak i skutków majątkowych zarejestrowanych związków partnerskich, na mocy decyzji (UE) 2016/954, lub na mocy decyzji przyjętej zgodnie z art. 331 ust. 1 akapit drugi lub trzeci TFUE.
(14) Zgodnie z art. 81 TFUE, niniejsze rozporządzenie powinno mieć zastosowanie w kontekście małżeńskich ustrojów majątkowych mających skutki transgraniczne.
(15) W celu zapewnienia parom małżeńskim pewności prawa w odniesieniu do ich majątku oraz zaoferowania im określonego poziomu przewidywalności, wszystkie przepisy mające zastosowanie do małżeńskich ustrojów majątkowych powinny zostać ujęte w jednym akcie prawnym.
(16) Aby zrealizować te cele, w niniejszym rozporządzeniu należy zawrzeć przepisy dotyczące jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania lub, w zależności od przypadku, przyjmowania, wykonalności i wykonywania orzeczeń, dokumentów urzędowych i ugód sądowych.
(17) Niniejsze rozporządzenie nie definiuje pojęcia "małżeństwa", które określone jest w przepisach krajowych państw członkowskich.
(18) Zakres stosowania niniejszego rozporządzenia powinien obejmować wszystkie aspekty cywilnoprawne małżeńskich ustrojów majątkowych, zarówno w zakresie bieżącego zarządzania majątkiem małżonków, jak i ustania stosunków majątkowych, w szczególności na skutek separacji pary lub śmierci jednego z małżonków. Do celów niniejszego rozporządzenia pojęcie "małżeński ustrój majątkowy" powinno być interpretowane autonomicznie i obejmować nie tylko przepisy, od których małżonkowie nie mogą odstąpić, ale także wszelkie przepisy opcjonalne, co do których małżonkowie mogą zawrzeć umowę zgodnie z prawem właściwym, a także wszelkie przepisy dyspozytywne właściwego prawa. Pojęcie to obejmuje nie tylko umowy majątkowe szczególnie i wyłącznie przewidziane w niektórych krajowych systemach prawnych w przypadku związków małżeńskich, ale również wszelkie inne stosunki majątkowe występujące między małżonkami oraz w ich relacjach z osobami trzecimi, wynikające bezpośrednio ze związku małżeńskiego lub jego ustania.
(19) Szereg zagadnień, które można uznać za powiązane ze sprawami dotyczącymi małżeńskiego ustroju majątkowego, należy dla jasności wyraźnie wyłączyć z zakresu stosowania niniejszego rozporządzenia.
(20) Niniejsze rozporządzenie nie powinno mieć zatem zastosowania do kwestii ogólnej zdolności prawnej małżonków. Jednakże wyłączenie to nie powinno obejmować konkretnych uprawnień i praw każdego lub obojga małżonków w odniesieniu do majątku, czy to pomiędzy nimi czy też w odniesieniu do osób trzecich, ponieważ te uprawnienia i prawa powinny wchodzić w zakres stosowania niniejszego rozporządzenia.
(21) Niniejsze rozporządzenie nie powinno mieć zastosowania do innych kwestii wstępnych, takich jak istnienie, ważność lub uznanie związku małżeńskiego, które są nadal regulowane prawem krajowym państw członkowskich, w tym krajowymi przepisami prawa prywatnego międzynarodowego.
(22) Ponieważ obowiązki alimentacyjne między małżonkami regulowane są rozporządzeniem Rady (WE) nr 4/2009 6 , należy je wyłączyć z zakresu stosowania niniejszego rozporządzenia, podobnie jak kwestie związane z dziedziczeniem majątku po zmarłym małżonku, ponieważ są one regulowane rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 7 .
(23) Kwestie uprawnień do przekazania lub dostosowania między małżonkami praw do świadczeń emerytalnych lub rentowych, bez względu na ich charakter, nabytych w trakcie związku małżeńskiego, które nie przysporzyły dochodów z tytułu świadczeń emerytalnych w trakcie związku małżeńskiego, to sprawy, które powinny być wyłączone z zakresu stosowania niniejszego rozporządzenia, mając na uwadze szczególne systemy istniejące w państwach członkowskich. Jednakże takie wyłączenie powinno podlegać ścisłej interpretacji. Dlatego też niniejsze rozporządzenie powinno regulować w szczególności kwestię klasyfikacji emerytalno-rentowych składników majątku, kwot wypłaconych już jednemu z małżonków w trakcie związku małżeńskiego oraz ewentualnej rekompensaty dla drugiego małżonka, w przypadku gdy na emeryturę lub rentę łożono ze wspólnych składników majątku.
(24) Niniejsze rozporządzenie powinno umożliwiać wynikające z małżeńskiego ustroju majątkowego powstanie lub przeniesienie prawa do nieruchomości lub rzeczy ruchomych, zgodnie z prawem właściwym dla danego małżeńskiego ustroju majątkowego. Nie powinno ono jednak wpływać na zamknięty katalog (numerus clausus) praw rzeczowych znany w prawie krajowym niektórych państw członkowskich. Państwo członkowskie nie powinno być zobowiązane do uznania prawa rzeczowego odnoszącego się do majątku znajdującego się w tym państwie członkowskim, jeżeli dane prawo rzeczowe nie jest znane w jego prawie.
(25) Jednak aby umożliwić małżonkom korzystanie w innym państwie członkowskim z praw, które powstały lub zostały na nich przeniesione jako skutek małżeńskiego ustroju majątkowego, niniejsze rozporządzenie powinno przewidywać możliwość dostosowania nieznanego prawa rzeczowego do najbardziej odpowiadającego mu prawa przewidzianego w prawie tego innego państwa członkowskiego. W ramach takiego dostosowania należy uwzględnić cele i interesy, którym służy określone prawo rzeczowe, oraz związane z nim skutki. Aby określić najbardziej odpowiadające krajowe prawo, można kontaktować się z organami lub właściwymi osobami w państwie, którego prawo jest właściwe dla danego małżeńskiego ustroju majątkowego, w celu uzyskania dalszych informacji co do charakteru i skutków tego prawa. W tym celu mogłyby zostać wykorzystane istniejące sieci w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych i handlowych, a także wszelkie inne dostępne środki ułatwiające zrozumienie prawa obcego.
(26) Dostosowanie nieznanych praw rzeczowych, wyraźnie przewidziane w niniejszym rozporządzeniu, nie powinno wykluczać innych form dostosowania w ramach stosowania niniejszego rozporządzenia.
(27) Wymogi dotyczące wpisu do rejestru prawa do nieruchomości lub rzeczy ruchomych powinny być wyłączone z zakresu stosowania niniejszego rozporządzenia. Prawo państwa członkowskiego, w którym prowadzony jest rejestr (w przypadku nieruchomości lex rei sitae), powinno określać warunki prawne i sposób dokonywania wpisu oraz organy, takie jak organy prowadzące księgi wieczyste lub notariusze, którzy są odpowiedzialni za sprawdzenie, czy spełnione są wszystkie wymogi oraz czy przedstawiona lub sporządzona dokumentacja jest wystarczająca lub zawiera niezbędne informacje. W szczególności organy mogą sprawdzić, czy prawo małżonka do majątku wymienionego w dokumencie przedstawionym do rejestracji jest prawem wpisanym jako takie w rejestrze lub w inny sposób wykazanym zgodnie z prawem państwa członkowskiego, w którym prowadzony jest rejestr. Aby uniknąć powielania dokumentów, organy rejestracyjne powinny przyjmować takie dokumenty, sporządzone przez właściwe organy w innym państwie członkowskim, których swobodny przepływ przewidziany jest w niniejszym rozporządzeniu. Nie wyklucza to jednak możliwości zwrócenia się przez organy rejestracyjne do osoby ubiegającej się o rejestrację o dostarczenie takich dodatkowych informacji lub o przedstawienie takich dodatkowych dokumentów, wymaganych na mocy prawa państwa członkowskiego, w którym prowadzony jest dany rejestr, na przykład informacji lub dokumentów dotyczących zapłaty podatku. Właściwy organ może wskazać osobie ubiegającej się o rejestrację, w jaki sposób można uzupełnić brakujące informacje lub dokumenty.
(28) Z zakresu stosowania niniejszego rozporządzenia należy również wyłączyć skutki wpisu danego prawa do rejestru. Prawo państwa członkowskiego, w którym prowadzony jest rejestr, powinno w związku z tym określać na przykład, czy wpis ma charakter deklaratywny czy konstytutywny. A zatem w przypadku gdy, na przykład, w celu zapewnienia skutku erga omnes rejestrów lub w celu ochrony czynności prawnych, na mocy prawa państwa członkowskiego, w którym prowadzony jest rejestr, nabycie prawa do nieruchomości wymaga wpisania do rejestru, chwila nabycia tego prawa powinna być regulowana przez prawo tego państwa członkowskiego.
(29) Niniejsze rozporządzenie powinno zapewniać poszanowanie różnych systemów regulujących sprawy dotyczące małżeńskiego ustroju majątkowego, stosowanych w państwach członkowskich. Do celów niniejszego rozporządzenia pojęcie "sąd" powinno zatem być rozumiane szeroko, tak aby obejmowało nie tylko sądy w ścisłym znaczeniu tego słowa, sprawujące funkcje sądownicze, lecz także na przykład notariuszy w niektórych państwach członkowskich, którzy sprawują w niektórych sprawach dotyczących małżeńskiego ustroju majątkowego funkcje sądownicze, oraz notariuszy i przedstawicieli zawodów prawniczych, którzy w niektórych państwach członkowskich sprawują funkcje sądownicze w odniesieniu do danego małżeńskiego ustroju majątkowego na podstawie przekazania uprawnień przez sąd. Wszystkie sądy w rozumieniu niniejszego rozporządzenia powinny być związane zasadami jurysdykcji określonymi w niniejszym rozporządzeniu. Pojęcie "sąd" nie powinno natomiast obejmować organów pozasądowych państwa członkowskiego uprawnionych na mocy prawa krajowego do zajmowania się sprawami dotyczącymi małżeńskiego ustroju majątkowego, takich jak notariusze w większości państw członkowskich, w których zazwyczaj nie sprawują oni funkcji sądowniczych.
(30) Niniejsze rozporządzenie powinno umożliwiać wszystkim notariuszom, którzy są właściwi w państwach członkowskich w sprawach dotyczących małżeńskiego ustroju majątkowego, wykonywanie takich uprawnień. To, czy notariusze w danym państwie członkowskim są związani zasadami jurysdykcji określonymi w niniejszym rozporządzeniu, powinno zależeć od tego, czy są oni objęci zakresem definicji "sądu" do celów niniejszego rozporządzenia.
(31) Przepływ aktów sporządzanych przez notariuszy w sprawach dotyczących małżeńskiego ustroju majątkowego w państwach członkowskich powinien się odbywać zgodnie z niniejszym rozporządzeniem. Gdy notariusze sprawują funkcje sądownicze, powinni być związani zasadami jurysdykcji określonymi w niniejszym rozporządzeniu, a przepływ wydanych przez nich decyzji powinien odbywać się zgodnie z przepisami niniejszego rozporządzenia dotyczącymi uznawania, wykonalności i wykonywania orzeczeń. Gdy notariusze nie sprawują funkcji sądowniczych, nie powinni być związani tymi zasadami jurysdykcji, a przepływ wydawanych przez nich dokumentów urzędowych powinien być zgodny z przepisami niniejszego rozporządzenia dotyczącymi dokumentów urzędowych.
(32) Aby uwzględnić rosnącą mobilność par w trakcie związku małżeńskiego oraz ułatwić należyte działanie wymiaru sprawiedliwości, zasady jurysdykcji określone w niniejszym rozporządzeniu powinny umożliwiać obywatelom prowadzenie różnych powiązanych postępowań w sądach tego samego państwa członkowskiego. W tym celu w niniejszym rozporządzeniu należy dążyć do tego, aby skoncentrować jurysdykcję w odniesieniu do małżeńskiego ustroju majątkowego w państwie członkowskim, którego sądy rozpatrują daną sprawę związaną z dziedziczeniem po małżonku, zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 650/2012, lub rozwodem, separacją prawną lub unieważnieniem małżeństwa, zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 2201/2003 8 .
(33) W niniejszym rozporządzeniu należy przewidzieć, że w przypadku gdy postępowanie w sprawie dziedziczenia po małżonku jest prowadzone przed sądem państwa członkowskiego, do którego wniesiono sprawę na mocy rozporządzenia (UE) nr 650/2012, sądy tego państwa powinny mieć jurysdykcję w sprawach dotyczących małżeńskiego ustroju majątkowego powstałych w związku z tą sprawą spadkową.
(34) Podobnie sprawy dotyczące małżeńskiego ustroju majątkowego powstałe w związku z postępowaniem prowadzonym przed sądem państwa członkowskiego, do którego na mocy rozporządzenia (WE) nr 2201/2003 wniesiono sprawę związaną z rozwodem, separacją prawną lub unieważnieniem małżeństwa, powinny być rozpatrywane przez sądy tego państwa członkowskiego, chyba że jurysdykcja do orzeczenia rozwodu, separacji prawnej lub unieważnienia małżeństwa może opierać się jedynie na szczególnych podstawach. W takich przypadkach skoncentrowanie jurysdykcji nie powinno być dopuszczalne bez umowy między małżonkami.
(35) W przypadku gdy sprawy dotyczące małżeńskiego ustroju majątkowego nie są związane z postępowaniem prowadzonym przed sądem jednego z państw członkowskich w sprawie dziedziczenia po małżonku lub rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa, w niniejszym rozporządzeniu należy przewidzieć hierarchię łączników do celów ustalenia jurysdykcji, poczynając od miejsca zwykłego pobytu małżonków w chwili wniesienia sprawy do sądu. Łączniki te określa się z myślą o rosnącej mobilności obywateli oraz w celu zapewnienia, aby między małżonkami a państwem członkowskim, w którym sprawowana jest jurysdykcja, istniał rzeczywisty łącznik.
(36) Aby zwiększyć pewność prawa, przewidywalność oraz autonomię stron, niniejsze rozporządzenie powinno w pewnych okolicznościach umożliwiać stronom zawarcie umowy dotyczącej wyboru sądu wskazującej sądy państwa członkowskiego prawa właściwego lub sądy państwa członkowskiego, w którym zawarto związek małżeński.
(37) Do celów niniejszego rozporządzenia oraz aby uwzględnić wszelkie możliwe sytuacje, państwem członkowskim, w którym zawarto związek małżeński, powinno być to państwo członkowskie, przed którego organami zawarto związek małżeński.
(38) Sądy danego państwa członkowskiego mogą stwierdzić, że na podstawie ich prawa prywatnego międzynarodowego dane małżeństwo nie może zostać uznane do celów postępowania w sprawie małżeńskiego ustroju majątkowego. W takim przypadku może w drodze wyjątku zajść konieczność stwierdzenia przez sąd braku jurysdykcji na mocy niniejszego rozporządzenia. Sądy powinny działać szybko, a dana strona powinna mieć możliwość wniesienia sprawy w jakimkolwiek innym państwie członkowskim, które za pomocą łącznika wskazano jako państwo sprawujące jurysdykcję, niezależnie od uszeregowania podstaw jurysdykcji, przy jednoczesnym poszanowaniu autonomii stron. Każdy sąd, do którego wniesiono sprawę po stwierdzeniu braku jurysdykcji, inny niż sądy państwa członkowskiego, w którym zawarto związek małżeński, może także w drodze wyjątku być zmuszony do stwierdzenia braku swojej jurysdykcji na tych samych warunkach. Połączenie różnych przepisów dotyczących jurysdykcji powinno jednak zapewnić stronom wszelkie możliwości wniesienia sprawy do sądów państwa członkowskiego, które zaakceptuje jurysdykcję do celów nadania skuteczności ich małżeńskiemu ustrojowi majątkowemu.
(39) Niniejsze rozporządzenie nie powinno uniemożliwiać stronom rozstrzygnięcia sprawy małżeńskiego ustroju majątkowego polubownie na drodze pozasądowej, na przykład przed notariuszem, w wybranym państwie członkowskim, jeżeli jest to możliwe na mocy prawa tego państwa członkowskiego. Powinno to być możliwe nawet wówczas, gdy prawo właściwe dla małżeńskiego ustroju majątkowego nie jest prawem tego państwa członkowskiego.
(40) W celu zapewnienia, aby sądy wszystkich państw członkowskich mogły na tych samych podstawach sprawować jurysdykcję w odniesieniu do małżeńskich ustrojów majątkowych małżonków, niniejsze rozporządzenie powinno w sposób wyczerpujący określać podstawy sprawowania takiej jurysdykcji dodatkowej.
(41) W celu przeciwdziałania w szczególności sytuacjom pozbawienia prawa do sądu, należy przewidzieć w niniejszym rozporządzeniu przepis dotyczący forum necessitatis, co pozwoli sądowi państwa członkowskiego orzekać, w wyjątkowych przypadkach, w sprawie dotyczącej małżeńskiego ustroju majątkowego, która jest ściśle związana z państwem trzecim. Za taki wyjątkowy przypadek można uznać sytuację, gdy postępowanie nie może toczyć się w danym państwie trzecim, na przykład z powodu wojny domowej, lub gdy nie można oczekiwać od jednego z małżonków wszczęcia lub prowadzenia postępowania we właściwy sposób w tym państwie. Jurysdykcja oparta na forum necessitatis powinna być jednak sprawowana wyłącznie wtedy, gdy sprawa ma wystarczający związek z państwem członkowskim sądu, do którego ją wniesiono.
(42) Mając na uwadze harmonijne funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości należy unikać wydawania niedających się pogodzić orzeczeń w różnych państwach członkowskich. W tym celu niniejsze rozporządzenie powinno przewidywać ogólne zasady proceduralne podobne do zasad przewidzianych w innych aktach prawnych Unii w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Jedną z takich zasad proceduralnych jest zasada zawisłości sprawy, która wchodzi w grę wtedy, gdy ta sama sprawa dotycząca małżeńskiego ustroju majątkowego zostanie wniesiona do różnych sądów w różnych państwach członkowskich. Na podstawie tej zasady zostanie wtedy ustalone, który sąd powinien prowadzić postępowanie w danej sprawie dotyczącej małżeńskiego ustroju majątkowego.
(43) Aby umożliwić obywatelom czerpanie korzyści z uczestnictwa w rynku wewnętrznym, przy zachowaniu całkowitej pewności prawa, niniejsze rozporządzenie powinno umożliwiać małżonkom poznanie z wyprzedzeniem prawa właściwego dla ich małżeńskiego ustroju majątkowego. Należy w związku z tym wprowadzić zharmonizowane normy kolizyjne w celu uniknięcia sprzecznych rezultatów. Główna zasada powinna zapewniać, aby małżeński ustrój majątkowy był regulowany możliwym do przewidzenia prawem, z którym posiada on ścisły związek. Przez wzgląd na pewność prawa oraz w celu uniknięcia fragmentacji małżeńskiego ustroju majątkowego, prawo właściwe dla małżeńskiego ustroju majątkowego powinno regulować ten ustrój jako całość, to znaczy cały majątek objęty tym ustrojem, bez względu na charakter składników majątku i niezależnie od tego, czy składniki majątku znajdują się w innym państwie członkowskim, czy w państwie trzecim.
(44) Prawo określone w niniejszym rozporządzeniu powinno mieć zastosowanie, nawet jeżeli nie jest prawem państwa członkowskiego.
(45) Aby ułatwić małżonkom zarządzanie ich majątkiem, niniejsze rozporządzenie powinno pozwolić im na wybór prawa właściwego dla ich małżeńskiego ustroju majątkowego, niezależnie od charakteru majątku lub jego lokalizacji, spośród praw, z którymi małżonkowie mają ścisłe związki ze względu na miejsce zwykłego pobytu lub posiadane obywatelstwo. Wyboru tego można dokonać w każdej chwili, przed zawarciem związku małżeńskiego, w momencie jego zawierania lub w jego trakcie.
(46) W celu zapewnienia pewności prawa w zakresie transakcji oraz aby zapobiec wszelkim zmianom prawa właściwego dla małżeńskiego ustroju majątkowego bez powiadomienia małżonków, jakakolwiek zmiana prawa właściwego dla małżeńskiego ustroju majątkowego nie powinna mieć miejsca bez wyraźnego wniosku stron. Taka zmiana dokonana przez małżonków nie powinna mieć skutku wstecznego, chyba że zostanie to przez nich wyraźnie wskazane. Bez względu na charakter sprawy decyzja ta nie może naruszać praw osób trzecich.
(47) Należy określić przepisy dotyczące materialnych i formalnych przesłanek ważności umowy dotyczącej wyboru prawa właściwego, tak aby ułatwić małżonkom dokonanie świadomego wyboru oraz aby ich zgoda była respektowana, z myślą o zapewnieniu pewności prawa, a także lepszego dostępu do sądu. Jeżeli chodzi o formalne przesłanki ważności, należy wprowadzić określone gwarancje, dzięki którym małżonkowie będą świadomi skutków swojego wyboru. Umowa dotycząca wyboru prawa właściwego powinna być co najmniej sporządzona na piśmie, opatrzona datą i podpisana przez obie strony. Jeżeli jednak prawo państwa członkowskiego, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu w chwili zawarcia umowy, przewiduje dodatkowe zasady formalne, należy ich przestrzegać. Jeżeli w chwili zawierania umowy miejsca zwykłego pobytu małżonków znajdują się w różnych państwach członkowskich, które ustanowiły odmienne zasady formalne, wystarczy przestrzegać zasad jednego z tych państw. Jeżeli w chwili zawarcia umowy tylko jeden z małżonków ma miejsce zwykłego pobytu w państwie członkowskim, które ustanowiło dodatkowe zasady formalne, należy przestrzegać tych zasad.
(48) Małżeńska umowa majątkowa to rodzaj rozrządzenia majątkiem małżeńskim, którego dopuszczalność i przyjęcie są różne w poszczególnych państwach członkowskich. Aby ułatwić przyjęcie w państwach członkowskich małżeńskich praw majątkowych nabytych w wyniku zawarcia małżeńskiej umowy majątkowej, należy określić przepisy dotyczące formalnych przesłanek ważności małżeńskiej umowy majątkowej. Umowa taka powinna być co najmniej sporządzona na piśmie i opatrzona datą oraz podpisana przez obie strony. Umowa powinna jednak spełniać także dodatkowe wymogi dotyczące formalnych przesłanek ważności, określone w prawie właściwym dla danego małżeńskiego ustroju majątkowego, ustanowione w niniejszym rozporządzeniu oraz w prawie państwa członkowskiego, w którym małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu. W niniejszym rozporządzeniu należy także określić, które prawo ma regulować materialne przesłanki ważności takiej umowy.
(49) W przypadku niedokonania wyboru prawa właściwego oraz mając na uwadze potrzebę pogodzenia przewidywalności i pewności prawa z rzeczywistą sytuacją pary, w niniejszym rozporządzeniu należy wprowadzić zharmonizowane normy kolizyjne umożliwiające określenie prawa właściwego dla całości majątku małżonków w oparciu o hierarchię łączników. Pierwszym kryterium powinno być pierwsze wspólne miejsce zwykłego pobytu małżonków niedługo po zawarciu przez nich związku małżeńskiego, kolejnym - prawo państwa, którego wspólne obywatelstwo posiadają małżonkowie w chwili zawierania związku małżeńskiego. Jeżeli żadne z tych kryteriów nie ma zastosowania lub jeżeli małżonkowie nie posiadają pierwszego wspólnego miejsca zwykłego pobytu w przypadkach, gdy posiadają oni wspólne podwójne obywatelstwo w chwili zawierania związku małżeńskiego, trzecim kryterium powinno być prawo państwa, z którym małżonkowie mają najściślejsze związki. Stosując trzecie kryterium, należy uwzględnić wszystkie okoliczności oraz wyjaśnić, że należy wziąć pod uwagę związki istniejące w chwili zawierania związku małżeńskiego.
(50) W przypadku gdy w niniejszym rozporządzeniu odsyła się do obywatelstwa jako łącznika, kwestia traktowania osoby posiadającej wiele obywatelstw jest kwestią wstępną, pozostającą poza zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia, i powinna zostać określona zgodnie z prawem krajowym, w tym również - w stosownych przypadkach - konwencjami międzynarodowymi, przy pełnym poszanowaniu zasad ogólnych Unii. Kwestia ta nie powinna mieć skutków dla ważności wyboru prawa, którego dokonano zgodnie z niniejszym rozporządzeniem.
(51) W odniesieniu do ustalania prawa właściwego dla małżeńskiego ustroju majątkowego w przypadku braku wyboru prawa oraz małżeńskiej umowy majątkowej, organ sądowy państwa członkowskiego, na wniosek któregokolwiek z małżonków, powinien w wyjątkowych przypadkach - gdy małżonkowie przeprowadzili się do państwa swojego zwykłego pobytu na dłuższy okres - być w stanie stwierdzić, że można zastosować prawo tego państwa, jeżeli małżonkowie się na nie powoływali. Niezależnie od sprawy, decyzja ta nie może naruszać praw osób trzecich.
(52) Prawo wskazane jako prawo właściwe dla małżeńskiego ustroju majątkowego powinno regulować małżeński ustrój majątkowy, począwszy od klasyfikacji majątku każdego małżonka lub obojga małżonków według różnych kategorii w czasie trwania związku małżeńskiego i po jego ustaniu aż do ustania stosunków majątkowych. Powinno obejmować wpływ małżeńskiego ustroju majątkowego na stosunki prawne między jednym z małżonków a osobami trzecimi. Jeden z małżonków może jednak powołać się na prawo właściwe dla małżeńskiego ustroju majątkowego wobec osoby trzeciej w celu uregulowania kwestii takiego wpływu jedynie wówczas, gdy stosunki prawne między danym małżonkiem a osobą trzecią powstały w czasie, gdy ta osoba trzecia wiedziała lub powinna była wiedzieć o tym prawie.
(53) Względy interesu publicznego, takie jak ochrona politycznej, społecznej lub gospodarczej organizacji państwa członkowskiego, powinny uzasadniać umożliwienie - w wyjątkowych przypadkach - sądom i innym właściwym organom państw członkowskich stosowania wyjątków opartych na przepisach wymuszających swoje zastosowanie. Zgodnie z powyższym pojęcie "przepisów wymuszających swoje zastosowanie" powinno obejmować zasady o charakterze nadrzędnym, takie jak zasady ochrony miejsca zamieszkania rodziny. Jednakże ten wyjątek od stosowania prawa właściwego dla małżeńskiego ustroju majątkowego wymaga ścisłej interpretacji, aby pozostawał spójny z celem ogólnym niniejszego rozporządzenia.
(54) Względy interesu publicznego powinny również umożliwiać sądom i innym właściwym organom zajmującycm się sprawami dotyczącymi małżeńskiego ustroju majątkowego w państwach członkowskich nieuwzględnianie - w wyjątkowych okolicznościach - niektórych przepisów prawa obcego, gdy w danym przypadku stosowanie tych przepisów byłoby w sposób oczywisty sprzeczne z porządkiem publicznym (ordre public) danego państwa członkowskiego. Jednakże sądy ani inne właściwe organy nie powinny mieć możliwości zastosowania klauzuli porządku publicznego w celu pominięcia prawa innego państwa członkowskiego lub odmowy uznania - lub, w zależności od przypadku, przyjęcia - lub wykonania orzeczenia, dokumentu urzędowego lub ugody sądowej z innego państwa członkowskiego, w sytuacji, w której byłoby to sprzeczne z Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej (zwaną dalej "Kartą"), w szczególności z jej art. 21 dotyczącym zasady niedyskryminacji.
(55) Ponieważ niektóre państwa posiadają dwa lub większą liczbę systemów prawnych lub zbiorów zasad dotyczących spraw regulowanych w niniejszym rozporządzeniu, należy ustanowić przepis określający, w jakim stopniu niniejsze rozporządzenie ma zastosowanie w różnych jednostkach terytorialnych tych państw.
(56) Mając na uwadze cel ogólny niniejszego rozporządzenia, jakim jest wzajemne uznawanie wydanych w państwach członkowskich orzeczeń w sprawach dotyczących małżeńskiego ustroju majątkowego, należy ustanowić w niniejszym rozporządzeniu przepisy dotyczące uznawania, wykonalności i wykonania orzeczeń podobne do przepisów przewidzianych w innych aktach prawnych Unii w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych.
(57) Aby uwzględnić różne systemy regulujące sprawy dotyczące małżeńskiego ustroju majątkowego w państwach członkowskich, niniejsze rozporządzenie powinno gwarantować przyjmowanie i wykonalność we wszystkich państwach członkowskich dokumentów urzędowych odnoszących się do spraw dotyczących małżeńskiego ustroju majątkowego.
(58) Dokumenty urzędowe powinny wywoływać w innym państwie członkowskim takie same skutki dowodowe jak w państwie członkowskim pochodzenia lub skutki dowodowe najbardziej z nimi porównywalne. Ustalenie skutków dowodowych danego dokumentu urzędowego w innym państwie członkowskim lub skutków najbardziej z nimi porównywalnych powinno być dokonane przez odniesienie do charakteru i zakresu skutków dowodowych danego dokumentu urzędowego w państwie członkowskim pochodzenia. Zatem od prawa państwa członkowskiego pochodzenia zależeć będzie, jakie skutki dowodowe dany dokument urzędowy powinien wywoływać w innym państwie członkowskim.
(59) "Autentyczność" dokumentu urzędowego powinna być pojęciem autonomicznym, obejmującym takie elementy jak prawdziwość dokumentu, wymogi formalne odnoszące się do dokumentu, uprawnienia organu sporządzającego dokument oraz procedurę, zgodnie z którą sporządzono ten dokument. Powinna również obejmować elementy faktyczne stwierdzone przez właściwy organ w danym dokumencie urzędowym, takie jak fakt, że wskazane strony stawiły się przed tym organem we wskazanym dniu i że złożyły wskazane oświadczenia. Strona, która chce zakwestionować autentyczność dokumentu urzędowego powinna dokonać tego przed właściwym sądem w państwie członkowskim pochodzenia danego dokumentu urzędowego zgodnie z prawem tego państwa członkowskiego.
(60) Pojęcie "czynności prawne lub stosunki prawne stwierdzone w dokumencie urzędowym" należy interpretować jako odnoszące się do treści materialnej dokumentu urzędowego. Strona, która chce zakwestionować czynności prawne lub stosunki prawne stwierdzone w dokumencie urzędowym powinna dokonać tego przed sądami mającymi jurysdykcję na mocy niniejszego rozporządzenia, które powinny rozstrzygnąć sprawę zgodnie z prawem właściwym dla małżeńskiego ustroju majątkowego.
(61) Jeżeli kwestia dotycząca czynności prawnych lub stosunków prawnych stwierdzonych w dokumencie urzędowym jest podnoszona jako uboczna kwestia w postępowaniu przed sądem państwa członkowskiego, sąd ten powinien mieć jurysdykcję do rozpatrzenia tej kwestii.
(62) Zakwestionowany dokument urzędowy nie powinien wywoływać jakichkolwiek skutków dowodowych w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie pochodzenia, dopóki toczy się sprawa dotycząca jego kwestionowania. Jeżeli kwestionowanie dotyczy tylko konkretnej kwestii odnoszącej się do czynności prawnych lub stosunków prawnych stwierdzonych w dokumencie urzędowym, dany dokument urzędowy nie powinien wywoływać jakichkolwiek skutków dowodowych w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie pochodzenia w odniesieniu do zakwestionowanej kwestii, dopóki toczy się sprawa dotycząca jego kwestionowania. Dokument urzędowy, który został uznany za nieważny w wyniku zakwestionowania, powinien przestać wywoływać jakiekolwiek skutki dowodowe.
(63) Organ, któremu - w zastosowaniu niniejszego rozporządzenia - przedstawiono by dwa sprzeczne dokumenty urzędowe, powinien ocenić, czy i któremu dokumentowi urzędowemu przyznać pierwszeństwo, mając na uwadze okoliczności danej sprawy. Jeżeli z okoliczności tych nie wynika, czy i któremu dokumentowi urzędowemu przyznać pierwszeństwo, kwestia ta powinna zostać rozstrzygnięta przez sądy mające jurysdykcję na mocy niniejszego rozporządzenia lub, gdy dana kwestia jest podnoszona jako uboczna kwestia w toku postępowania, przez sąd, przed którym wszczęto to postępowanie. W przypadku sprzeczności między dokumentem urzędowym i orzeczeniem, należy wziąć pod uwagę podstawy nieuznawania orzeczeń na mocy niniejszego rozporządzenia.
(64) Uznanie i wykonanie na mocy niniejszego rozporządzenia orzeczenia dotyczącego małżeńskiego ustroju majątkowego nie powinno w żaden sposób oznaczać uznania związku małżeńskiego, z którego wynika małżeński ustrój majątkowy leżący u podstaw orzeczenia.
(65) Należy określić relację pomiędzy niniejszym rozporządzeniem a dwustronnymi lub wielostronnymi konwencjami w dziedzinie małżeńskich ustrojów majątkowych, których stronami są państwa członkowskie.
(66) Niniejsze rozporządzenie nie powinno uniemożliwiać państwom członkowskim, które są stronami Konwencji z dnia 6 lutego 1931 r. między Danią, Finlandią, Islandią, Norwegią i Szwecją zawierającej przepisy prawa prywatnego międzynarodowego dotyczące małżeństwa, adopcji i opieki, zmienionej w 2006 r.; Konwencji z dnia 19 listopada 1934 r. między Danią, Finlandią, Islandią, Norwegią i Szwecją obejmującej przepisy prawa prywatnego międzynarodowego dotyczące dziedziczenia, testamentów i zarządzania spadkiem, zmienionej w czerwcu 2012 r.; oraz Konwencji z dnia 11 października 1977 r. między Danią, Finlandią, Islandią, Norwegią i Szwecją o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych, stosowania nadal niektórych postanowień tych konwencji w zakresie, w jakim przewidują one uproszczone i sprawniejsze procedury uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach dotyczących małżeńskich ustrojów majątkowych.
(67) Aby ułatwić stosowanie niniejszego rozporządzenia, należy wprowadzić przepis nakładający na państwa członkowskie obowiązek przekazywania określonych informacji na temat ich prawodawstwa i procedur związanych z małżeńskimi ustrojami majątkowymi w ramach europejskiej sieci sądowej w sprawach cywilnych i handlowych ustanowionej na mocy decyzji Rady 2001/470/WE 9 . Aby umożliwić terminowe opublikowanie w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej wszystkich informacji istotnych dla praktycznego stosowania niniejszego rozporządzenia, państwa członkowskie powinny również przekazać takie informacje Komisji przed rozpoczęciem stosowania niniejszego rozporządzenia.
(68) Równocześnie, aby ułatwić stosowanie niniejszego rozporządzenia oraz umożliwić korzystanie z nowoczesnych technologii komunikacyjnych, należy przewidzieć wzory formularzy zaświadczeń przedkładanych w związku z wnioskiem o stwierdzenie wykonalności orzeczenia, dokumentu urzędowego lub ugody sądowej.
(69) Przy ustalaniu okresów i terminów przewidzianych w niniejszym rozporządzeniu należy stosować rozporządzenie Rady (EWG, Euratom) nr 1182/71 10 .
(70) W celu zapewnienia jednolitych warunków wykonywania niniejszego rozporządzenia należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze w odniesieniu do ustanowienia zaświadczeń i formularzy dotyczących stwierdzania wykonalności orzeczeń, ugód sądowych i dokumentów urzędowych oraz do wprowadzania do nich zmian. Uprawnienia te powinny być wykonywane zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 11 .
(71) W przypadku przyjmowania aktów wykonawczych ustanawiających oraz zmieniających zaświadczenia i formularze przewidziane w niniejszym rozporządzeniu, należy stosować procedurę doradczą.
(72) Cele niniejszego rozporządzenia, a mianowicie swobodny przepływ osób w Unii, umożliwienie małżonkom organizacji stosunków majątkowych między nimi oraz z osobami trzecimi, zarówno na czas trwania związku, jak i w przypadku ustania stosunków majątkowych, oraz większa przewidywalność i pewność prawa, nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast ze względu na rozmiary i skutki niniejszego rozporządzenia możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii, w stosownych przypadkach w drodze wzmocnionej współpracy między państwami członkowskimi. Zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej, Unia ma zatem kompetencje do działania. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule, niniejsze rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów.
(73) Niniejsze rozporządzenie nie narusza praw podstawowych oraz jest zgodne z zasadami uznanymi w Karcie, w szczególności art. 7, 9, 17, 21 i 47 dotyczących, odpowiednio, poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, prawa do zawarcia małżeństwa i do założenia rodziny zgodnie z ustawami krajowymi, prawa własności, zasady niedyskryminacji oraz prawa do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu. Niniejsze rozporządzenie powinno być stosowane przez sądy i inne właściwe organy państw członkowskich zgodnie z tymi prawami i zasadami,
PRZYJMUJE NINIEJSZE ROZPORZĄDZENIE:
| W imieniu Rady | |
| A.G. KOENDERS | |
| Przewodniczący |