Rozporządzenie 2024/795 w sprawie ustanowienia Platformy na rzecz Technologii Strategicznych dla Europy (STEP) oraz zmiany dyrektywy 2003/87/WE oraz rozporządzeń (UE) 2021/1058, (UE) 2021/1056, (UE) 2021/1057, (UE) nr 1303/2013, (UE) nr 223/2014, (UE) 2021/1060, (UE) 2021/523, (UE) 2021/695, (UE) 2021/697 i (UE) 2021/241
Dz.U.UE.L.2024.795
Akt jednorazowyROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2024/795
z dnia 29 lutego 2024 r.
w sprawie ustanowienia Platformy na rzecz Technologii Strategicznych dla Europy (STEP) oraz zmiany dyrektywy 2003/87/WE oraz rozporządzeń (UE) 2021/1058, (UE) 2021/1056, (UE) 2021/1057, (UE) nr 1303/2013, (UE) nr 223/2014, (UE) 2021/1060, (UE) 2021/523, (UE) 2021/695, (UE) 2021/697 i (UE) 2021/241
uwzględniając Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczególności jego art. 164 i 173, art. 175 akapit trzeci, art. 176, 177 i art. 178, art. 182 ust. 1 i art. 192 ust. 1,
uwzględniając wniosek Komisji Europejskiej,
po przekazaniu projektu aktu ustawodawczego parlamentom narodowym,
uwzględniając opinię Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego 1 ,
uwzględniając opinię Komitetu Regionów 2 ,
stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą 3 ,
(1) Poprawa konkurencyjności i odporności europejskiej gospodarki w drodze zielonej transformacji i transformacji cyfrowej jest w ostatnich latach wyznacznikiem działań Unii. Zielona transformacja i transformacja cyfrowa, umocowane w Europejskim Zielonym Ładzie określonym w komunikacie Komisji z dnia 11 grudnia 2019 r. zatytułowanym "Europejski Zielony Ład" i programie polityki "Droga ku cyfrowej dekadzie" ustanowionym decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2481 4 , stymulują wzrost i modernizację gospodarki Unii, otwierając nowe możliwości rynkowe i pomagając uzyskać Unii przewagę konkurencyjną na rynkach światowych. W Europejskim Zielonym Ładzie określono plan działania, dzięki któremu gospodarka Unii stanie się neutralna dla klimatu i zrównoważona w sposób sprawiedliwy i sprzyjający włączeniu społecznemu, a Unia stawi czoła wyzwaniom związanym z klimatem i środowiskiem. W programie polityki "Droga ku cyfrowej dekadzie" do 2030 r. wyznaczono wyraźny kierunek cyfrowej transformacji Unii i realizacji celów cyfrowych na szczeblu Unii do 2030 r., w szczególności w zakresie umiejętności cyfrowych, infrastruktury cyfrowej, cyfryzacji przedsiębiorstw i cyfryzacji usług publicznych.
(2) Przemysł Unii udowodnił swoją naturalną odporność, ale trzeba zapewnić też jego konkurencyjność w przyszłości. Wysoka inflacja, niedobory siły roboczej, zakłócenia w łańcuchach dostaw wskutek pandemii COVID-19, wojna napastnicza Rosji przeciw Ukrainie, rosnące stopy procentowe oraz wzrosty kosztów energii i cen nakładów wpływają na konkurencyjność przemysłu Unii i pokazują dobitnie, jak ważne jest, aby Unia zabezpieczyła swoją otwartą strategiczną autonomię i zmniejszyła strategiczne zależności od państw trzecich w różnych sektorach. Tej presji na przemysł Unii towarzyszy silna, ale nie zawsze uczciwa konkurencja na rozdrobnionym rynku światowym. Unia rozpoczęła już realizację szeregu inicjatyw mających na celu wsparcie jej przemysłu, takich jak plan przemysłowy Zielonego Ładu określony w komunikacie Komisji z dnia 1 lutego 2023 r. zatytułowanym "Plan przemysłowy Zielonego Ładu na miarę epoki neutralności emisyjnej", rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiające ramy na potrzeby zapewnienia bezpiecznych i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych (zwane dalej "aktem w sprawie surowców krytycznych"), rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia ram środków na rzecz wzmocnienia europejskiego ekosystemu produkcji produktów technologii neutralnych emisyjnie (zwane dalej "aktem w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie"), nowe tymczasowe kryzysowe i przejściowe ramy środków pomocy państwa określone w komunikacie Komisji z dnia 17 marca 2023 r. zatytułowanym "Tymczasowe kryzysowe i przejściowe ramy środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki po agresji Rosji wobec Ukrainy", Instrument Unii Europejskiej na rzecz Odbudowy ustanowiony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/2094 5 oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/435 6 . Rozwiązania te zapewniają wprawdzie szybkie i ukierunkowane, a w niektórych przypadkach tymczasowe wsparcie, Unia potrzebuje jednak bardziej strukturalnej odpowiedzi na potrzeby inwestycyjne swojego przemysłu, aby zabezpieczyć spójność, tworzyć wysokiej jakości miejsca pracy i zachować równe warunki działania na rynku wewnętrznym, a jednocześnie ułatwiać dostęp do finansowania. Unia powinna przeciwdziałać przenoszeniu produkcji oraz działać na rzecz relokacji zakładów produkujących technologie krytyczne z państw trzecich z powrotem do Unii i na rzecz przyciągnięcia nowych zakładów, aby zapobiec strategicznym zależnościom.
(3) Rynek wewnętrzny przyniósł znaczące korzyści gospodarcze, społeczne i polityczne całej Unii, w tym jej obywatelom i przedsiębiorstwom. Korzyści te znajdują co prawda powszechne uznanie, ale konieczne jest dalsze poszukiwanie rozwiązań, które pozwolą jeszcze bardziej wykorzystać jego potencjał społeczny. Rynek wewnętrzny musi pozostać elastyczny w obliczu zmieniającej się dynamiki geopolitycznej, postępu technologicznego oraz zielonej transformacji i transformacji cyfrowej, a jednocześnie musi wzmacniać odporność systemów opieki zdrowotnej na starzenie się społeczeństwa i przyczyniać się do zwiększenia długoterminowej konkurencyjności i produktywności Unii.
(4) Wdrożenie i rozwój technologii cyfrowych, innowacji w ramach głębokich technologii, czystych i zasobooszczędnych technologii oraz biotechnologii w Unii będą miały zasadnicze znaczenie dla zmniejszenia strategicznych zależności Unii oraz wykorzystania możliwości i osiągnięcia celów zielonej transformacji i transformacji cyfrowej, a tym samym zapewnią suwerenność i strategiczną autonomię Unii oraz będą sprzyjać konkurencyjności i zrównoważonemu rozwojowi przemysłu Unii. W związku z tym konieczne są natychmiastowe działania w celu wsparcia rozwoju lub wytwarzania w Unii tych technologii krytycznych, w zakresie których występują w niej najważniejsze braki strategiczne. Rozwój i wytwarzanie technologii krytycznych opierają się na łańcuchach wartości wzajemnie powiązanych podmiotów gospodarczych prowadzących działalność za pomocą przedsiębiorstw różnej wielkości, w tym małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz prowadzących działalność międzysektorową i międzynarodową. W związku z tym Unia powinna również zabezpieczyć i wzmocnić łańcuchy wartości technologii krytycznych i powiązanych z nimi usług, które są kluczowe i specyficzne dla działań w zakresie rozwoju lub wytwarzania tych technologii krytycznych, co zmniejszy strategiczne zależności Unii i pozwoli zachować integralność rynku wewnętrznego, a także powinna rozwiązać istniejący problem niedoboru siły roboczej i kwalifikacji w tych sektorach w za pomocą projektów dotyczących uczenia się przez całe życie, kształcenia i szkolenia, programów przygotowania zawodowego oraz tworzenia ogólnodostępnych i atrakcyjnych miejsc pracy wysokiej jakości.
(5) Aby technologie można było uznać za krytyczne, muszą albo wnosić na rynek wewnętrzny element innowacyjności o znacznym potencjale, albo przyczyniać się do zmniejszenia strategicznych zależności Unii lub zapobiegania im. Przy ocenie potencjału gospodarczego technologii krytycznych dla rynku wewnętrznego, należy brać pod uwagę fakt, że środki stosowane w jednym państwie członkowskim mogą wywoływać skutki w innych państwach członkowskich. Przy ocenie, czy dana technologia przyczynia się do zmniejszenia strategicznych zależności Unii lub zapobiegania im, należy brać pod uwagę analizę przeprowadzoną na poziomie Unii w celu zidentyfikowania ryzyka wystąpienia skutków dla całej Unii. Komisja powinna wydać wytyczne dotyczące tego, jak uznawać za krytyczne technologie w trzech sektorach objętych zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia oraz dotyczące kryteriów, w oparciu o które technologie te mogą być kwalifikowane jako krytyczne, aby wspierać jednolitą interpretację tego, jakie projekty, przedsiębiorstwa i sektory mają być wspierane w ramach odpowiednich programów w świetle wspólnych celów strategicznych odpowiednich programów i niniejszego rozporządzenia. W wytycznych tych Komisja powinna wyjaśnić też pojęcie łańcucha wartości i powiązanych usług, które są kluczowe i specyficzne dla rozwoju lub wytwarzania produktów końcowych. Takie wytyczne powinny pozostawać bez uszczerbku dla innych wytycznych dotyczących konkretnych programów.
(6) Istnieje potrzeba wspierania technologii krytycznych w następujących sektorach: technologie cyfrowe i innowacje w ramach głębokich technologii, czyste i zasobooszczędne technologie oraz biotechnologie. Innowacje w ramach głębokich technologii należy rozumieć jako innowacje, które mogą zaowocować przełomowymi rozwiązaniami opartymi na najnowocześniejszych zdobyczach nauki, technologii i inżynierii, w tym innowacje łączące postęp w sferze fizycznej, biologicznej i cyfrowej. Technologie cyfrowe powinny obejmować w szczególności technologie przyczyniające się do realizacji celów i założeń programu polityki "Droga ku cyfrowej dekadzie" do 2030 r., a także projekty wielokrajowe zdefiniowane w decyzji (UE) 2022/2481. Czyste i zasobooszczędne technologie powinny obejmować w szczególności technologie neutralne emisyjnie zdefiniowane w akcie w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie. Biotechnologie należy rozumieć jako zastosowanie nauki i technologii do organizmów żywych, a także ich części, produktów i modeli w celu zmiany żywych lub nieżywych materiałów do tworzenia wiedzy, towarów i usług, w tym technologii, o których mowa w statystycznej definicji biotechnologii opracowanej przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, a także w unijnym wykazie produktów leczniczych o krytycznym znaczeniu, o którym mowa w komunikacie Komisji z dnia 24 października 2023 r. zatytułowanym "Rozwiązanie problemu niedoboru produktów leczniczych w UE" i ich komponentów. Projekty uznane za strategiczne na podstawie aktu w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie, jeżeli spełniają kryteria odporności i konkurencyjności zdefiniowane w tym rozporządzeniu, oraz na podstawie aktu w sprawie surowców krytycznych należy automatycznie uznawać za przyczyniające się do osiągnięcia celów niniejszego rozporządzenia. Technologie cyfrowe i innowacje w ramach głębokich technologii, czyste i zasobooszczędne technologie oraz biotechnologie, które są objęte ważnym projektem stanowiącym przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania (zwanego dalej "projektem IPCEI") zatwierdzonym przez Komisję zgodnie z art. 107 ust. 3 lit. b) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, należy uznać za krytyczne, a poszczególne projekty w ramach takiego IPCEI powinny kwalifikować się do finansowania, zgodnie z zasadami danego programu, w zakresie, w jakim nie pokryto jeszcze w całości stwierdzonej luki w finansowaniu i kosztów kwalifikowalnych.
(7) Zwiększenie zdolności rozwoju i wytwarzania technologii w Unii nie będzie możliwe bez znacznej liczby wykwalifikowanych pracowników. Oczekuje się jednak, że niedobory siły roboczej i kwalifikacji, które wzrosły we wszystkich sektorach, w tym w tych uważanych za kluczowe dla zielonej transformacji i transformacji cyfrowej, wzrosną jeszcze bardziej z uwagi na zmiany demograficzne i będą stanowić zagrożenie dla rozwoju technologii w odpowiednich sektorach wskazanych w niniejszym rozporządzeniu. W związku z tym konieczny jest udział większej liczby osób na rynku pracy odpowiednich sektorów, w szczególności w drodze inwestycji w kształcenie i uczenie się przez całe życie, doskonalenia odpowiednich umiejętności oraz tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy i programów przygotowania zawodowego dla osób młodych i znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, które nie pracują, nie kształcą się ani nie szkolą się. Wsparcie takie będzie uzupełnieniem szeregu innych działań mających na celu zaspokojenie zapotrzebowania na umiejętności wynikającego z zielonej transformacji i transformacji cyfrowej, opisanego w komunikacie Komisji z dnia 1 lipca 2020 r. zatytułowanym "Europejski program na rzecz umiejętności służący zrównoważonej konkurencyjności, sprawiedliwości społecznej i odporności". Działania te są istotne dla popularyzacji podejścia sprzyjającego zmianie i podnoszeniu kwalifikacji, dla zwiększania konkurencyjności unijnych przedsiębiorstw, w szczególności MŚP, oraz przyczyniania się do tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy, z myślą o wykorzystaniu pełnego potencjału zielonej transformacji i transformacji cyfrowej w sposób sprawiedliwy społecznie, sprzyjający włączeniu społecznemu oraz uczciwy.
(8) Skala inwestycji niezbędnych do zielonej transformacji i transformacji cyfrowej wymaga pełnego uruchomienia finansowania dostępnego w ramach istniejących programów unijnych, w tym tych obejmujących udzielanie gwarancji budżetowej w związku z działaniami z zakresu finansowania i inwestycji oraz wdrażaniem instrumentów finansowych i działań łączonych. Finansowanie takie należy przyznawać bardziej elastycznie, aby zapewnić terminowe i ukierunkowane wsparcie dla technologii krytycznych w sektorach strategicznych. Należy zatem utworzyć Platformę na rzecz Technologii Strategicznych dla Europy ("STEP"), aby przyczynić się do zaspokojenia potrzeb inwestycyjnych Unii dzięki wspomaganiu lepszego ukierunkowania istniejących funduszy unijnych na kluczowe inwestycje, w tym projekty ogólnounijne i transgraniczne, mające na celu wspieranie rozwoju lub wytwarzania technologii krytycznych w sektorach strategicznych, przy jednoczesnym zachowaniu równych warunków działania na rynku wewnętrznym i zachowaniu spójności, oraz mające na celu osiągnięcie zrównoważonego geograficznie rozmieszczenia projektów finansowanych w ramach STEP zgodnie z odpowiednimi zadaniami w ramach programów.
(9) Zachęca się Komisję i państwa członkowskie, aby podczas wdrażania programów i działań określonych w niniejszym rozporządzeniu promowały i traktowały priorytetowo projekty w dolinach przyspieszonej realizacji projektów produkcji technologii neutralnych emisyjnie, zdefiniowanych w akcie w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie, projekty na terytoriach objętych terytorialnymi planami sprawiedliwej transformacji, o których mowa w rozporządzenia (UE) Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1056 7 , w regionach słabiej rozwiniętych i regionach w okresie przejściowym, a także w regionach lepiej rozwiniętych w państwach członkowskich, których średni PKB na mieszkańca jest poniżej średniej unijnej dla UE-27 mierzonej według standardów siły nabywczej i obliczonej na podstawie danych liczbowych dla Unii za lata 2015-2017.
(10) W ramach STEP należy uruchomić środki z istniejących programów unijnych, w tym InvestEU ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/523 8 , programu "Horyzont Europa" ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/695 9 , Europejskiego Funduszu Obronnego ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/697 10 , funduszu innowacyjnego ustanowionego dyrektywą 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady 11 , Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Funduszu Spójności ustanowionych rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1058 12 , Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+) ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1057 13 , Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST) ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1056 14 , Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 15 , Programu UE dla zdrowia ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/522 16 i programu "Cyfrowa Europa" ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu 17 Europejskiego i Rady (UE) 2021/694. Środkom uruchomionym w ramach tych programów unijnych powinno towarzyszyć zasilenie dodatkowymi środkami w wysokości 1,5 mld EUR Europejskiego Funduszu Obronnego na projekty przyczyniające się do realizacji celów STEP.
(11) Należy przyznawać pieczęć suwerenności projektom przyczyniającym się do osiągania celów STEP, pod warunkiem że projekt został oceniony i spełnia minimalne wymogi jakościowe, w szczególności kryteria kwalifikowalności, wykluczenia i wyboru, określone w zaproszeniu do składania wniosków w ramach programu "Horyzont Europa", Europejskiego Funduszu Obronnego, funduszu innowacyjnego, Programu UE dla zdrowia lub programu "Cyfrowa Europa" niezależnie od tego, czy projekt otrzymał finansowanie w ramach któregoś spośród tych instrumentów. Te minimalne wymogi jakościowe są ustanawiane, aby identyfikować projekty wysokiej jakości. Pieczęć suwerenności powinna być przyznawana zgodnie ze szczegółowymi warunkami kwalifikowalności określonymi w zaproszeniach do składania wniosków w ramach odnośnych programów, co może wiązać się z ograniczeniami geograficznymi, jeżeli są one wskazane i przewidziane w odpowiednim akcie ustawodawczym regulującym dany program. Przygotowując zakres zaproszeń do składania wniosków, którym można by przyznać pieczęć suwerenności, Komisja powinna w stosownych przypadkach dodawać wymóg wskazania we wniosku, w jaki sposób projekt ma przyczynić się do wzmocnienia i ustrukturyzowania lokalnych sieci podmiotów przemysłowych oraz do tworzenia miejsc pracy. W miarę możliwości i w stosownych przypadkach zaproszenia te powinny być stale otwarte. Pieczęć suwerenności powinna być używana jako znak jakości pomagający projektom przyciągnąć inwestycje publiczne i prywatne przez poświadczenie ich wkładu w osiąganie celów STEP. Pieczęć suwerenności powinna ponadto wspierać lepszy dostęp do finansowania unijnego, ułatwiając w szczególności finansowanie skumulowane lub łączone z kilku instrumentów unijnych. Należy również zachęcać państwa członkowskie, aby uwzględniały pieczęć suwerenności, gdy przyznają wsparcie finansowe za pośrednictwem własnych programów.
(12) W tym celu powinna istnieć możliwość wykorzystania ocen dokonanych na potrzeby innych programów unijnych, zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2018/1046 18 , aby zmniejszyć obciążenie administracyjne beneficjentów funduszy unijnych i zachęcić do inwestowania w technologie priorytetowe. Przy przeglądzie planów odbudowy i zwiększania odporności, pod warunkiem że są one zgodne z przepisami rozporządzenia (UE) 2021/241, państwa członkowskie powinny rozważyć uwzględnienie projektów, którym przyznano pieczęć suwerenności, oraz powinny móc rozważyć włączenie projektów przy podejmowaniu decyzji o tym, które projekty inwestycyjne mają być finansowane z ich udziału w funduszu modernizacyjnym ustanowionym dyrektywą 2003/87/WE. Komisja powinna również uwzględniać pieczęć suwerenności w kontekście procedury przewidzianej w art. 19 Protokołu nr 5 w sprawie Statutu Europejskiego Banku Inwestycyjnego, załączonego do Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) (zwanego dalej "statutem EIB") oraz kontroli zgodności z polityką ustanowionej w rozporządzeniu (UE) 2021/523. Partnerzy wykonawczy powinni ponadto być zobowiązani do dokonania analizy projektów, którym przyznano pieczęć suwerenności, jeżeli znajdują się one w ich zasięgu geograficznym i wchodzą w zakres ich działalności, zgodnie z tym rozporządzeniem. Organy odpowiedzialne za programy objęte zakresem niniejszego rozporządzenia powinny rozważyć wspieranie projektów strategicznych uznanych zgodnie z aktem w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie i aktem w sprawie surowców krytycznych, które to projekty są objęte zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia i w przypadku których mogą obowiązywać zasady dotyczące skumulowanego finansowania.
(13) STEP należy wdrażać skutecznie, wydajnie, sprawiedliwie i przejrzyście. W tym celu Komisja powinna odpowiadać za przyznawanie i promowanie pieczęci suwerenności, za zarządzanie nową publicznie dostępną stroną internetową (zwaną dalej "portalem suwerenności") oraz za kontakty z właściwymi organami krajowymi i zainteresowanymi podmiotami istotnymi dla realizacji celów STEP. Komisja powinna też promować zgodność, spójność, synergię i komplementarność programów unijnych w celu wspierania projektów przyczyniających się do realizacji celów STEP.
(14) Komisja powinna utworzyć portal suwerenności w celu zapewnienia informacji na temat dostępnego wsparcia na projekty przyczyniające się do realizacji celów STEP. Aby zaspokoić potrzeby przedsiębiorstw i promotorów projektów poszukujących środków na projekty STEP objęte programami finansowania unijnego, na portalu suwerenności powinny być przedstawione - w sposób przystępny i przyjazny dla użytkownika - możliwości finansowania inwestycji STEP dostępne w ramach budżetu Unii. Powinno to obejmować informacje o programach unijnych objętych zarządzaniem bezpośrednim, takich jak "Horyzont Europa", Europejski Fundusz Obronny, fundusz innowacyjny, Program UE dla zdrowia, i program "Cyfrowa Europa", oraz o innych źródłach finansowania unijnego, takich jak InvestEU, Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, EFRR, Fundusz Spójności, EFS+ oraz FST. Portal suwerenności powinien ponadto przyczynić się do zwiększenia widoczności inwestycji STEP wśród inwestorów dzięki wyszczególnieniu projektów, którym przyznano pieczęć suwerenności. Portal suwerenności powinien również zawierać wykaz właściwych organów krajowych odpowiedzialnych za pełnienie funkcji punktów kontaktowych w zakresie wdrażania STEP na poziomie krajowym. Komisja powinna zapewnić komplementarność portalu suwerenności z podobnymi platformami oraz unikać nadmiernej regulacji i obciążeń administracyjnych.
(15) Komisja powinna monitorować realizację celów STEP, aby śledzić postępy w realizacji celów polityki Unii. Monitorowanie to powinno być ukierunkowane i proporcjonalne do działań prowadzonych w ramach STEP, aby uniknąć nadmiernej regulacji i obciążeń administracyjnych, w szczególności dla beneficjentów finansowania. W celu zapewnienia rozliczalności wobec obywateli Unii Komisja powinna składać Parlamentowi Europejskiemu i Radzie roczne sprawozdania zawierające informacje o postępach w osiąganiu celów STEP określonych w każdym z odpowiednich programów, o całkowitej kwocie wydatków związanych ze STEP w podziale na programy oraz o wynikach STEP w oparciu o wskaźniki efektywności określone w tych programach. Ponadto należy przekazywać informacje na temat jakościowego i ilościowego wkładu STEP w projekty transgraniczne i w projekty w poszczególnych państwach członkowskich w zakresie, w jakim informacje te są dostępne.
(16) Chociaż STEP opiera się na przeprogramowaniu i wzmocnieniu istniejących programów wspierania inwestycji strategicznych oraz na zmniejszeniu zależności strategicznych Unii, jest również ważnym elementem testowania wykonalności i przygotowywania ewentualnych nowych interwencji w celu wspierania suwerenności i konkurencyjności w sektorach strategicznych oraz wzmocnienia polityki przemysłowej Unii. W szczególności STEP powinien posłużyć za podstawę do rozważenia ewentualnych podobnych działań, takich jak Europejski Fundusz na rzecz Suwerenności.
(17) Komisja powinna przeprowadzić ocenę śródokresową niniejszego rozporządzenia i ocenić w niej adekwatność działań podjętych na podstawie niniejszego rozporządzenia do zmniejszenia zależności strategicznych Unii i wzmocnienia jej autonomii. Powinna też ocenić możliwość rozszerzenia portalu suwerenności tak, aby łączył w sobie wszystkie dostępne publicznie strony internetowe i zawierał informacje o programach unijnych objętych zarządzaniem bezpośrednim, dzielonym i pośrednim, a możliwość stworzenia symulatora zapewniającego promotorom projektów wytyczne dotyczące programów lub funduszy unijnych, do których mógłby się kwalifikować ich projekt.
(18) Fundusz innowacyjny wspiera inwestycje w innowacyjne technologie niskoemisyjne, które wchodzą w zakres stosowania niniejszego rozporządzenia. Fundusz innowacyjny będzie mieć zatem kluczowe znaczenie dla wspierania rozwoju lub wytwarzania w Unii czystych i zasoboosczędnych technologii o krytycznym znaczeniu. Przy opracowywaniu i wdrażaniu zaproszeń do składania wniosków lub przetargów konkurencyjnych w ramach funduszu innowacyjnego Komisja powinna uwzględniać projekty uznane za strategiczne na podstawie aktu w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie, które są uważane za projekty przyczyniające się do realizacji celów STEP.
(19) Aby rozszerzyć możliwości wsparcia inwestycji mających na celu pobudzenie rozwoju przemysłu i wzmocnienie łańcuchów wartości w sektorach strategicznych, należy rozszerzyć zakres wsparcia udzielanego z EFRR, ustanawiając nowe cele szczegółowe w ramach tego funduszu, bez uszczerbku dla zasad kwalifikowalności wydatków i wydatków związanych ze zmianą klimatu określonych w rozporządzeniu (UE) 2021/1058 i w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 19 . W sektorach strategicznych powinno być również możliwe wspieranie inwestycji produkcyjnych w przedsiębiorstwach innych niż MŚP, skupiając się jednak nadal na MŚP, które to inwestycje mogą wnieść znaczący wkład w rozwój regionów słabiej rozwiniętych i regionów w okresie przejściowym, a także w bardziej rozwiniętych regionach państw członkowskich o PKB na mieszkańca poniżej średniej unijnej dla UE-27. Instytucje zarządzające zachęca się do propagowania współpracy między dużymi przedsiębiorstwami, lokalnymi MŚP, łańcuchami dostaw oraz ekosystemami innowacji i technologii. Pozwoliłoby to zwiększyć ogólną zdolność Unii do wzmocnienia jej pozycji w tych sektorach dzięki zapewnieniu wszystkim państwom członkowskim dostępu do takich inwestycji, co przeciwdziałałoby ryzyku zwiększania dysproporcji między państwami. Zasoby zaprogramowane na te nowe cele szczegółowe powinny być ograniczone maksymalnie do 20 % początkowej krajowej alokacji z EFRR zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2021/1060.
(20) Aby utrzymać wysoki poziom ambicji w realizacji celów klimatycznych w polityce spójności, a jednocześnie zapewnić elastyczność między Funduszem Spójności a EFRR, powinno być dozwolone uwzględnienie kwoty wkładu Funduszu Spójności na rzecz klimatu przekraczającej 37 % jego łącznej alokacji przy obliczaniu wkładu EFRR na rzecz klimatu, z jednej strony, i na kwoty wkładu EFRR na rzecz klimatu przekraczającej 30 % jego łącznej alokacji przy obliczaniu wkładu Funduszu Spójności na rzecz klimatu, z drugiej strony.
(21) Należy również rozszerzyć zakres wsparcia z FST, aby obejmował on inwestycje w technologie objęte zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia, a także eliminowanie niedoborów siły roboczej i umiejętności potrzebnych przy realizacji tych inwestycji, które przyczyniają się do osiągnięcia przez duże przedsiębiorstwa celów STEP, skupiając się jednak nadal na MŚP, pod warunkiem że takie inwestycje są spójne z oczekiwanym wkładem w transformację w kierunku neutralności klimatycznej, jak określono w terytorialnych planach sprawiedliwej transformacji zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2021/1056. Wsparcie udzielane na te inwestycje nie powinno oznaczać wymogu zmiany terytorialnego planu sprawiedliwej transformacji, jeżeli zmiana ta wiązałaby się wyłącznie z analizą luk uzasadniającą daną inwestycję z punktu widzenia tworzenia miejsc pracy. W kontekście wsparcia dla przedsiębiorstw innych niż MŚP należy również rozważyć inwestycje, dzięki którym powstają programy przygotowania zawodowego i miejsca pracy lub zapewnia się kształcenie bądź szkolenie pozwalające nabyć nowe umiejętności.
(22) EFS+, który jest głównym funduszem unijnym na rzecz inwestycji w ludzi, stanowi istotny wkład w propagowanie rozwoju umiejętności. Aby umożliwić korzystanie z EFS+ na potrzeby osiągania celów STEP, należy umożliwić wykorzystywanie EFS+ na inwestycje mające na celu zapewnienie wykwalifikowanej i odpornej siły roboczej przygotowanej na przyszły świat pracy.
(23) W celu wsparcia przyspieszenia inwestycji i zapewnienia natychmiastowej płynności w zakresie inwestycji wspierających osiąganie celów STEP w ramach EFRR, EFS+i FST należy zapewnić dodatkową kwotę wyjątkowych płatności zaliczkowych w formie wypłaty jednorazowej w odniesieniu do priorytetów przeznaczonych na inwestycje wspierające osiąganie celów STEP. Dodatkowe płatności zaliczkowe powinny mieć zastosowanie do całości alokacji z FST ze względu na potrzebę przyspieszenia jego wdrażania i silne powiązania FST z wspieraniem państw członkowskich w osiąganiu celów STEP. Przepisy mające zastosowanie do tych kwot wyjątkowych płatności zaliczkowych powinny być zgodne z przepisami mającymi zastosowanie do płatności zaliczkowych ustanowionymi w rozporządzeniu (UE) 2021/1060. Co więcej, w celu dalszego zachęcania do wykorzystywania tych inwestycji i w celu zapewnienia ich szybszego wdrożenia należy umożliwić zwiększenie maksymalnej stopy dofinansowania unijnego do 100 % w odniesieniu do priorytetów STEP. Przy wdrażaniu celów STEP instytucje zarządzające zachęca się do stosowania określonych kryteriów społecznych i do propagowania pozytywnego oddziaływania społecznego, takiego jak tworzenie programów przygotowania zawodowego i wysokiej jakości miejsc pracy dla ludzi młodych w niekorzystnej sytuacji, w szczególności dla ludzi młodych niepracujących, niekształcących się ani nieszkolących się, stosując społeczne kryteria udzielania zamówienia przewidziane w dyrektywach Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/23/UE 20 , 2014/24/UE 21 i 2014/25/UE 22 , w przypadku gdy za wdrożenie projektu odpowiada organ podlegający tym dyrektywom, i wypłacając odpowiednie wynagrodzenia uzgodnione w drodze rokowania zbiorowego.
(24) Rozporządzenie (UE) 2021/1060 powinno zostać zmienione, aby zapewnić projektom, którym przyznano pieczęć suwerenności, możliwość korzystania z lepszego dostępu do finansowania unijnego, w szczególności w drodze ułatwienia finansowania skumulowanego lub łączonego z kilku instrumentów unijnych. W tym celu instytucje zarządzające powinny mieć możliwość bezpośredniego przyznawania wsparcia z EFRR lub EFS+ na operacje, którym przyznano pieczęć suwerenności.
(25) Aby zmniejszyć obciążenia administracyjne i zapewnić terminowe wdrożenie STEP, w drodze odstępstwa od obowiązujących przepisów powinna istnieć możliwość wyłączenia z przewidzianego w rozporządzeniu (UE) 2021/1060 przeglądu śródokresowego EFRR, EFS+, Funduszu Spójności i FST priorytetów, które miały dotyczyć inwestycji przyczyniających się do realizacji celów STEP. Powinno być też możliwe, aby w ramach takich zmian w programie ostatecznie alokować całość lub część kwoty elastyczności na lata 2026 i 2027. Komisja powinna zatwierdzić zmiany w programie związane wyłącznie z wprowadzeniem priorytetów przyczyniających się do realizacji celów STEP i przedłożone do dnia 31 sierpnia 2024 r. w terminie dwóch miesięcy od ich przedłożenia przez państwo członkowskie. Ponadto powinna istnieć możliwość wprowadzenia wszelkich odpowiednich zmian do umowy partnerstwa, o której mowa w rozporządzeniu (UE) 2021/1060, i ich zatwierdzenia przez Komisję w trybie przyspieszonym.
(26) W ostatnich latach dostosowano ramy regulacyjne dotyczące wdrażania programów na lata 2014-2020, aby zapewnić państwom członkowskim i regionom dodatkową elastyczność w zakresie zasad wdrażania i większą płynność na potrzeby uporania się ze skutkami pandemii COVID-19 oraz wojny napastniczej Rosji przeciwko Ukrainie. Pełne wykorzystanie i wdrożenie tych środków, wprowadzonych pod koniec okresu programowania, wymaga poświęcenia na ten cel wystarczającej ilości czasu i zasobów administracyjnych, w szczególności w czasie, gdy państwa członkowskie będą koncentrować zasoby na zmianie programów operacyjnych na lata 2021-2027 związanych z realizacją celów STEP. Aby zmniejszyć obciążenia administracyjne po stronie instytucji programu i zapobiec potencjalnej utracie funduszy w momencie zamknięcia z powodów czysto administracyjnych, w rozporządzeniach Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 23 i rozporządzeniu (UE) nr 223/2014 24 należy przedłużyć terminy administracyjnego zamknięcia programów w okresie 2014-2020. W szczególności termin na złożenie wniosku o płatność końcową należy przedłużyć o 12 miesięcy. Ponadto termin składania dokumentów zamknięcia również należy przedłużyć o 12 miesięcy. W kontekście tych zmian należy doprecyzować, że kontynuowanie dystrybucji żywności i surowców zakupionych przed zakończeniem okresu kwalifikowalności (koniec 2023 r.) powinno być dozwolone po tej dacie.
Aby zapewnić należyte wykonanie budżetu Unii i przestrzeganie pułapów płatności, płatności, które mają być dokonane w 2025 r., powinny być ograniczone dla każdego programu do 1 % środków finansowych z zasobów finansowych w wieloletnich ramach finansowych na lata 2021-2027, określonych w rozporządzeniu Rady (UE, Euratom) 2020/2093 25 ,. Należne kwoty przekraczające pułap 1 % środków programu na fundusz na 2025 r. nie powinny być wypłacone w 2025 r. ani w kolejnych latach, a jedynie wykorzystane do rozliczenia płatności zaliczkowych. Niewykorzystane kwoty powinny być umorzone w momencie zamknięcia zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 1303/2013. Aby zapewnić regionom najbardziej oddalonym możliwość pełnego wykorzystania wsparcia z funduszy objętych zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia, należy wyjaśnić, że do celów elastyczności przewidzianej w rozporządzeniu (UE) nr 1303/2013 dodatkowe szczególne alokacje dla regionów najbardziej oddalonych należy uznać za część alokacji z EFRR dla tej samej kategorii regionu co dany region najbardziej oddalony. Mimo różnych zasad kwalifikowalności mających zastosowanie do dodatkowej szczególnej alokacji powinno być możliwe stosowanie tej elastyczności między dodatkową szczególną alokacją a innymi alokacjami z EFRR dla tej samej kategorii regionów w ramach programu.
(27) Elastyczność przewidziana na okres programowania 2014-2020 pomogła państwom członkowskim w reagowaniu na kryzysy i w wysiłkach na rzecz odbudowy, a także pomogła im w stawieniu czoła dodatkowemu obciążeniu budżetów publicznych spowodowanemu wojną napastniczą Rosji przeciw Ukrainie. Aby umożliwić państwom członkowskim poradzenie sobie z utrzymującą się presją budżetową, zgodnie z możliwością przewidzianą w rozporządzeniu (UE) nr 1303/2013 należy przewidzieć z mocą wsteczną przedłużenie możliwości stosowania stopy współfinansowania przez Unię w wysokości 100 % do programów spójności na ostatni rok obrachunkowy obejmujący okres od dnia 1 lipca 2023 r. do dnia 30 czerwca 2024 r., jeżeli państwo członkowskie powiadamia Komisję przed złożeniem ostatecznego wniosku o płatność okresową na ostatni rok obrachunkowy, zgodnie ze środkami budżetowymi i pod warunkiem dostępności finansowania.
(28) InvestEU jest sztandarowym programem Unii mającym pobudzić inwestycje, zwłaszcza w kontekście zielonej transformacji i transformacji cyfrowej, przez zapewnianie finansowania uzależnionego od popytu, w tym w ramach mechanizmów łączonych i pomocy technicznej. Podejście to pomaga przyciągnąć dodatkowy kapitał publiczny i prywatny w ramach obecnych segmentów polityki. Aby zapewnić pełną absorpcję dostępnych środków finansowych i jeżeli partnerzy wykonawczy nie mają wystarczającej zdolności do absorpcji 25 % przeznaczonej dla nich gwarancji UE ustanowionej rozporządzeniem (UE) 2021/523, Komisja powinna mieć możliwość przyznania w drodze wyjątku grupie EBI ponad 75 % gwarancji UE. W tym kontekście Komisja powinna zachęcać partnerów wykonawczych innych niż grupa EBI do pełnej absorpcji dostępnych środków finansowych i wspierać ich w tym zakresie. Państwa członkowskie zachęca się do wniesienia wkładu w moduł państw członkowskich programu InvestEU w celu wspierania produktów finansowych zgodnie z celami STEP w ramach obecnych segmentów polityki, bez uszczerbku dla obowiązujących zasad pomocy państwa. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość włączenia do swoich planów odbudowy i zwiększania odporności wkładu gotówkowego na potrzeby modułu państw członkowskich programu InvestEU w celu wspierania osiągania celów STEP w ramach obecnych segmentów polityki. Ten dodatkowy wkład we wspieranie celów STEP powinien móc sięgnąć 6 % całkowitej alokacji finansowej w ramach planów odbudowy i zwiększania odporności państw członkowskich na rzecz modułu państw członkowskich programu InvestEU. Należy również wprowadzić dodatkową elastyczność i dodatkowe uściślenia na potrzeby skuteczniejszej realizacji celów STEP. W przypadku projektów przyczyniających się do realizacji celów STEP należy dołożyć wszelkich starań, aby na zakończenie okresu inwestycyjnego objąć wsparciem szeroki wachlarz sektorów i regionów oraz uniknąć nadmiernej koncentracji sektorowej czy geograficznej.
(29) "Horyzont Europa" jest kluczowym unijnym programem finansowania badań naukowych i innowacji, a Europejska Rada ds. Innowacji (EIC) zapewnia wsparcie, w szczególności dla potencjalnie przełomowych innowacji o radykalnym charakterze i z dużym potencjałem rozwoju, które mogą być zbyt ryzykowne dla inwestorów prywatnych. W ramach programu "Horyzont Europa" należy wprowadzić dodatkową elastyczność, aby "Akcelerator" EIC był w stanie zapewnić wsparcie wyłącznie w postaci kapitału na rzecz MŚP niezdolnych do pozyskania finansowania, w tym przedsiębiorstw typu startup, oraz niezdolnych do pozyskania finansowania małych spółek o średniej kapitalizacji realizujących innowacje, w szczególności tych, które pracują nad technologiami wspieranymi przez STEP, i niezależnie od tego, czy w przeszłości otrzymały one już inne rodzaje wsparcia z "Akceleratora" EIC. Wdrażanie instrumentu finansowego, który stanowi część "Akceleratora" EIC zapewniającego inwestycje kapitałowe lub inwestycje w innej formie zwrotnej (zwanego dalej "Funduszem EIC") ogranicza się obecnie do maksymalnej kwoty inwestycji w wysokości 15 mln EUR, z wyjątkiem szczególnych przypadków, i nie może objąć kolejnych rund finansowania ani większych kwot inwestycji. Dopuszczenie wsparcia wyłącznie w postaci kapitału na rzecz MŚP i małych spółek o średniej kapitalizacji niezdolnych do pozyskania finansowania stanowiłoby odpowiedź na obecną lukę rynkową, w szczególności w przypadku potrzeb inwestycyjnych w przedziale od 15 do 50 mln EUR. Co więcej, z doświadczeń wynika, że kwoty przeznaczone na działania pilotażowe EIC w ramach programu "Horyzont 2020" ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1291/2013 26 nie są w pełni wykorzystywane. Należy również zmienić rozporządzenie (UE) 2021/695, aby odzwierciedlało ono zwiększoną pulę środków Europejskiego Funduszu Obronnego.
(30) EIC odgrywa kluczową rolę w oferowaniu początkowego finansowania szybko rozwijającym się przedsiębiorstwom typu startup i małym spółkom o średniej kapitalizacji. Dzięki swojej specjalistycznej wiedzy EIC jest idealnie przygotowana do zwiększenia możliwości finansowania dla przedsiębiorstw poszukujących kapitału na zwiększenie skali poza początkowy etap innowacji. Z uwagi na kluczową rolę funduszu EIC w powodzeniu STEP należy doprecyzować przepisy prawa dotyczące funkcjonowania EIC.
(31) Europejski Fundusz Obronny jest wiodącym programem na rzecz zwiększenia konkurencyjności, innowacyjności, wydajności oraz autonomii technologicznej unijnego przemysłu obronnego, czym przyczynia się do osiągnięcia otwartej strategicznej autonomii Unii. Rozwój zdolności obronnych jest kluczowy, ponieważ warunkuje zdolności i autonomię unijnego przemysłu w zakresie rozwoju produktów obronnych oraz niezależność państw członkowskich jako użytkowników końcowych takich produktów. Należy zatem udostępnić dodatkową pulę środków na wsparcie projektów przyczyniających się do rozwoju zastosowań obronnych objętych zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia.
(32) Ponieważ cele niniejszego rozporządzenia, a mianowicie wzmocnienie suwerenności i bezpieczeństwa Unii, przyspieszenie jej zielonej transformacji i transformacji cyfrowej oraz zwiększenie jej konkurencyjności i ograniczenie strategicznej zależności, nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast możliwe jest ich lepsze osiągnięcie na poziomie Unii, może ona podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 TUE. Zgodnie z zasadą proporcjonalności, określoną w tym artykule, niniejsze rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów,
PRZYJMUJĄ NINIEJSZE ROZPORZĄDZENIE: