Rozporządzenie 2021/692 ustanawiające program Obywatele, równość, prawa i wartości oraz uchylające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1381/2013 i rozporządzenie Rady (UE) nr 390/2014
Dz.U.UE.L.2021.156.1
Akt obowiązującyROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2021/692
z dnia 28 kwietnia 2021 r.
ustanawiające program "Obywatele, równość, prawa i wartości" oraz uchylające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1381/2013 i rozporządzenie Rady (UE) nr 390/2014
uwzględniając Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczególności jego art. 16 ust. 2, art. 19 ust. 2, art. 21 ust. 2, art. 24, art. 167 oraz art. 168,
uwzględniając wniosek Komisji Europejskiej,
po przekazaniu projektu aktu ustawodawczego parlamentom narodowym,
uwzględniając opinię Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego 1 ,
uwzględniając opinię Komitetu Regionów 2 ,
stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą 3 ,
(1) Zgodnie z art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne państwom członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn". W art. 3 TUE doprecyzowano następnie, że celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów oraz że szanuje ona swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy. Wartości te zostały ponadto potwierdzone i wyrażone w prawach, wolnościach i zasadach przewidzianych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej "Kartą").
(2) Kluczowe jest, aby te prawa i wartości były nadal aktywnie pielęgnowane, chronione, propagowane, egzekwowane i podzielane przez obywateli i narody i aby pozostawały w centrum projektu unijnego, ponieważ pogorszenie ochrony tych praw i wartości w którymkolwiek państwie członkowskim może mieć szkodliwy wpływ na Unię jako całość. W ramach budżetu ogólnego Unii należy zatem przewidzieć nowy Fundusz "Sprawiedliwość, Prawa i Wartości", obejmujący program "Obywatele, równość, prawa i wartości" i program "Sprawiedliwość", ustanowiony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/693 4 . W czasach, gdy europejskie społeczeństwa zmagają się z ekstremizmem, radykalizmem i podziałami, a przestrzeń dla niezależnego społeczeństwa obywatelskiego się kurczy, tym ważniejsze są propagowanie, umacnianie i obrona sprawiedliwości, praw i wartości unijnych obejmujących poszanowanie praw człowieka, godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowanie praw człowieka. Będzie to miało głębokie i bezpośrednie skutki dla życia politycznego, społecznego, kulturalnego i gospodarczego w Unii. Jako część nowego Funduszu "Sprawiedliwość, Prawa i Wartości" program "Sprawiedliwość", zgodnie z programem "Sprawiedliwość" na lata 2014-2020 ustanowionym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1382/2013 5 , będzie nadal udzielał wsparcia na rzecz dalszego rozwoju unijnej przestrzeni sprawiedliwości, której podstawą są państwo prawne, niezależność i bezstronność wymiaru sprawiedliwości, wzajemne uznawanie i zaufanie, dostęp do wymiaru sprawiedliwości i współpraca transgraniczna.
Program "Obywatele, równość, prawa i wartości" (zwany dalej "Programem") połączy program "Prawa, równość i obywatelstwo" na lata 2014-2020 ustanowiony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1381/2013 6 z programem "Europa dla obywateli" ustanowionym rozporządzeniem Rady (UE) nr 390/2014 7 (zwane dalej "poprzednimi programami").
(3) Program należy ustanowić na okres siedmiu lat w celu dostosowania jego czasu trwania do okresu obowiązywania wieloletnich ram finansowych ustanowionych w rozporządzeniu Rady (UE, Euratom) 2020/2093 8 .
(4) Fundusz "Sprawiedliwość, Prawa i Wartości" oraz dwa programy finansowania leżące u jego podstaw skupią się na osobach i podmiotach przyczyniających się do tego, aby nasze wspólne wartości oraz bogata różnorodność, a także prawa i równość były żywe i dynamiczne. Ostatecznym celem jest wspieranie i utrzymanie otwartego, pluralistycznego, integracyjnego i demokratycznego społeczeństwa opartego na prawach i równości. Obejmuje to dynamiczne i silne społeczeństwo obywatelskie, zachęcanie ludzi do udziału w życiu demokratycznym, obywatelskim i społecznym oraz pielęgnowanie bogatej różnorodności europejskiego społeczeństwa w oparciu o nasze wspólne wartości, historię i pamięć o przeszłości. Art. 11 TUE wymaga, aby instytucje Unii utrzymywały otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze społeczeństwem obywatelskim oraz aby za pomocą odpowiednich środków umożliwiały obywatelom i stowarzyszeniom przedstawicielskim wypowiadanie się i publiczną wymianę poglądów we wszystkich obszarach działania Unii.
(5) Należy nawiązać otwarty, przejrzysty i regularny dialog z beneficjentami Programu i innymi odpowiednimi zainteresowanymi stronami poprzez utworzenie grupy dialogu obywatelskiego. Grupa dialogu obywatelskiego powinna stanowić otwarte i nieformalne forum dyskusyjne oraz powinna przyczyniać się do wymiany doświadczeń i dobrych praktyk i do dyskusji na temat rozwoju polityki w ramach obszarów i celów objętych Programem i odnośnych obszarów. Grupa dialogu obywatelskiego nie powinna ponosić żadnej odpowiedzialności za zarządzanie Programem.
(6) Poprzez wykorzystywanie i dalsze rozwijanie pozytywnych doświadczeń zdobytych w ramach poprzednich programów Program powinien umożliwić rozwijanie synergii w celu sprostania wyzwaniom, które są wspólne dla propagowania i ochrony wartości unijnych, oraz w celu osiągnięcia masy krytycznej, niezbędnej do uzyskania konkretnych rezultatów w tym zakresie. Pozwoli to w pełni wykorzystać potencjał synergii w celu skuteczniejszego wspierania wspomnianych obszarów polityki i zwiększania potencjału odpowiednich polityk w zakresie dotarcia do osób i społeczeństwa obywatelskiego, przy jednoczesnym dążeniu do zapewnienia wyważonego rozkładu geograficznego. Skuteczność Programu wymaga uwzględnienia specyfiki poszczególnych obszarów polityki, ich różnych grup docelowych i ich szczególnych potrzeb przez zastosowanie indywidualnego i ukierunkowanego podejścia.
(7) Pełne poszanowanie i propagowanie państwa prawnego i demokracji mają zasadnicze znaczenie dla budowania zaufania obywateli do Unii i dla zapewnienia wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi. Dzięki propagowaniu praw i wartości Program przyczyni się do budowy bardziej demokratycznej Unii, poszanowania państwa prawnego oraz do dialogu demokratycznego, przejrzystości i dobrego zarządzania, w tym w przypadkach kurczenia się przestrzeni działania społeczeństwa obywatelskiego.
(8) Przybliżenie Unii do jej obywateli oraz zwiększenie ich uczestnictwa w życiu demokratycznym wymaga różnorodnych działań i skoordynowanych wysiłków. Europejskie obywatelstwo i europejską tożsamość należy rozwijać i wspierać poprzez ułatwianie zrozumienia przez obywateli procesu kształtowania polityki i propagowanie ich zaangażowania w działania Unii. Ponadto zbliżanie obywateli w ramach partnerstwa miast i sieci miast oraz wspieranie organizacji społeczeństwa obywatelskiego na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i ponadnarodowym w obszarach objętych Programem przyczyni się do zwiększenia zaangażowania obywateli w życie społeczeństwa i w konsekwencji do ich aktywnego udziału w życiu demokratycznym Unii. Jednocześnie wspieranie działań, które propagują wzajemne zrozumienie, dialog międzykulturowy, różnorodność kulturową i językową, włączenie społeczne i poszanowanie innych, sprzyja poczuciu przynależności do Unii i poczuciu wspólnego obywatelstwa w ramach tożsamości europejskiej, w oparciu o wspólne zrozumienie naszych wspólnych europejskich wartości, naszej kultury, historii i dziedzictwa. Propagowanie większego poczucia przynależności do Unii i wartości unijnych jest szczególnie ważne w odniesieniu do obywateli w jej najbardziej oddalonych regionach ze względu na ich peryferyjne położenie i odległość dzielącą je od Europy kontynentalnej.
(9) Działania dotyczące pamięci o przeszłości oraz krytyczna refleksja na temat europejskiej pamięci historycznej są niezbędne, aby pogłębić wiedzę obywateli, w szczególności młodzieży, na temat ich wspólnej historii i wspólnych wartości, stanowiących fundament wspólnej przyszłości. Działania dotyczące pamięci powinny obejmować refleksję nad korzeniami reżimów totalitarnych we współczesnej historii Europy - w szczególności nazizmu, który doprowadził do Holokaustu; faszyzmu; stalinizmu oraz totalitarnych reżimów komunistycznych - i powinny upamiętniać ofiary ich zbrodni. Powinny także obejmować działania dotyczące innych decydujących momentów i punktów odniesienia w najnowszej historii Europy. Należy wziąć pod uwagę również znaczenie czynników historycznych, społecznych, kulturowych i międzykulturowych, aby stworzyć europejską tożsamość opartą na wspólnych wartościach i poczuciu wspólnoty.
(10) Obywatele powinni być bardziej świadomi swoich praw wynikających z obywatelstwa Unii i nie powinni obawiać się zamieszkiwania, studiowania, podejmowania zatrudnienia czy wolontariatu w innym państwie członkowskim ani podróżowania do innego państwa członkowskiego. Powinni też czuć, że mogą korzystać ze swoich wszystkich praw obywatelskich i je wykonywać oraz móc liczyć na równy dostęp do przysługujących im praw oraz pełną egzekwowalność i ochronę tych praw bez jakiejkolwiek dyskryminacji, niezależnie od tego, w którym państwie Unii akurat przebywają. Należy wspierać społeczeństwo obywatelskie w propagowaniu i ochronie wartości unijnych, podnoszeniu świadomości na temat tych wartości oraz przyczynianiu się do skutecznego korzystania z praw na mocy prawa Unii.
(11) Równość płci stanowi jedną z podstawowych wartości i jeden z celów Unii. Niemniej ogólny postęp w zakresie równości płci uległ zahamowaniu. Dyskryminacja oraz nierówne traktowanie kobiet i dziewcząt, jak również różne formy przemocy wobec nich naruszają ich prawa podstawowe i uniemożliwiają im pełne uczestnictwo w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym społeczeństwa. Ponadto istnienie barier politycznych, strukturalnych i kulturowych stanowi przeszkodę dla zapewnienia prawdziwej równości płci. Propagowanie równości płci i uwzględnianie aspektu płci we wszystkich działaniach Unii jest zatem jednym z głównych zadań Unii, stanowi siłę napędową wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego i powinno być wspierane w ramach Programu. Szczególne znaczenie ma aktywne zwalczanie stereotypów oraz rozwiązywanie problemu cichej dyskryminacji i dyskryminacji krzyżowej. Równy dostęp do pracy, równy udział w rynku pracy oraz eliminowanie barier w rozwoju kariery we wszystkich sektorach, na przykład w sądownictwie oraz w sektorach powiązanych z naukami przyrodniczymi, technologią, inżynierią i matematyką, stanowią filary równości płci. Należy również skoncentrować się na równowadze między życiem zawodowym a prywatnym oraz na równym podziale między kobiety i mężczyzn nieodpłatnych zadań związanych z gospodarstwem domowym i opieką nad dziećmi, osobami starszymi i innymi osobami pozostającymi na utrzymaniu, ponieważ są to kwestie, które są nierozerwalnie związanie z osiągnięciem równej niezależności ekonomicznej i równego uczestnictwa w życiu gospodarczym oraz z zapewnieniem równości kobiet i mężczyzn.
(12) Przemoc ze względu na płeć oraz przemoc wobec grup zagrożonych (dzieci, młodzieży i innych grup zagrożonych, takich jak osoby LGBTIQ i osoby z niepełnosprawnościami) stanowią poważne naruszenie praw podstawowych i utrzymują się w całej Unii, we wszystkich kontekstach społecznych i gospodarczych, co odbija się poważnie na zdrowiu fizycznym, psychicznym i psychologicznym ofiar oraz na ogóle społeczeństwa. Przemoc i nękanie ze względu na płeć zarówno w sferze domowej, jak i publicznej dotykają w największym stopniu kobiet. Zwalczanie takiej przemocy i nękanie jest zatem jednym z kluczowych działań w ramach propagowania równości płci jest. W Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (konwencja stambulska) przemoc wobec kobiet zdefiniowano jako wszelkie akty przemocy ze względu na płeć, które powodują lub mogą prowadzić do fizycznej, seksualnej, psychologicznej lub ekonomicznej szkody lub cierpienia kobiet, w tym również groźby takich aktów, przymus lub arbitralne pozbawianie wolności, zarówno w życiu publicznym, jak i prywatnym. Walka z przemocą ze względu na płeć wymaga wielowymiarowego podejścia i obejmuje uwzględnienie aspektów prawnych, ekonomicznych, edukacyjnych i zdrowotnych tego zjawiska. Istnieje też potrzeba aktywnego zwalczania stereotypów dotyczących płci od najmłodszych lat, a także wszelkich form mowy nienawiści i przemocy w internecie. W tym kontekście zasadnicze znaczenie nadal ma wspieranie organizacji broniących praw kobiet i innych podmiotów działających w tym obszarze. Dzieci, młodzież i inne grupy zagrożone, takie jak osoby LGBTIQ i osoby z niepełnosprawnościami, są również narażone na zwiększone ryzyko przemocy, w szczególności w obrębie rodziny i w związkach.
Należy podjąć działania służące propagowaniu praw osób zagrożonych - w szczególności praw dzieci (w tym osieroconych w wyniku przestępstw popełnianych w środowisku domowym lub gdzie indziej oraz innych grup dzieci szczególnie podatnych na zagrożenia) - oraz przyczynianiu się do ich ochrony i zapewnieniu im prawa do rozwoju i godności. Zwalczanie wszelkich form przemocy, zwłaszcza przemocy ze względu na płeć, propagowanie zapobiegania jej oraz ochrona i wspieranie jej ofiar to priorytety Unii, które pomagają w korzystaniu z praw podstawowych jednostki i przyczyniają się do równości płci. Priorytety te powinny być wspierane w ramach Programu. Zwraca się uwagę na to, jak ważne jest przyznawanie finansowania na mocy Programu organizacjom społeczeństwa obywatelskiego propagującym równość płci, walczącym z przemocą ze względu na płeć oraz propagującym prawa kobiet, w tym zdrowie i prawa seksualne i reprodukcyjne, oraz prawa osób LGBTIQ we wszystkich państwach członkowskich. Wszystkie te działania służą propagowaniu kluczowych wartości Unii i powinny zatem być wspierane w całej Unii, bez wyjątków.
(13) Do zapobiegania wszelkim formom przemocy i zwalczania ich oraz do ochrony ofiar niezbędne są silna wola polityczna i skoordynowane działania oparte na metodach i rezultatach poprzednich programów "Daphne", programu "Prawa, równość i obywatelstwo" oraz programu "Sprawiedliwość". W szczególności finansowanie z programu "Daphne", mające na celu zapobieganie i zwalczanie przemocy wobec dzieci, młodzieży i kobiet oraz ochronę ofiar, od czasu uruchomienia w 1997 r. odniosło prawdziwy sukces, zarówno pod względem popularności wśród zainteresowanych stron (organów publicznych, instytucji akademickich i organizacji pozarządowych), jak i pod względem skuteczności finansowanych projektów. Dzięki programowi "Daphne" sfinansowano projekty służące podnoszeniu świadomości, świadczeniu usług wsparcia na rzecz ofiar i wspieraniu działań organizacji społeczeństwa obywatelskiego działających w terenie. Objęto nim wszelkie formy przemocy, w tym przemoc domową, przemoc seksualną, handel ludźmi, uporczywe nękanie i szkodliwe praktyki zakorzenione w tradycjach, takie jak okaleczanie narządów płciowych kobiet, jak również pojawiające się nowe formy przemocy, takie jak nękanie i molestowanie w internecie. Z uwagi na wciąż niepokojącą liczbę ofiar przemocy ze względu na płeć ważne jest zatem kontynuowanie wszystkich tych działań, wraz z alokacją niezależnego budżetu na działania, które realizują szczegółowy cel w ramach programu "Daphne" polegający na zapobieganiu wszelkim formom przemocy ze względu na płeć i na zwalczaniu takiej przemocy, oraz należyte uwzględnienie przy realizowaniu Programu rezultatów i wniosków z nich płynących.
(14) Niedyskryminacja jest jedną z podstawowych zasad Unii. Art. 19 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) przewiduje podejmowanie środków w celu zwalczania dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Zasada niedyskryminacji jest również zapisana w art. 21 Karty. Należy brać pod uwagę specyficzne przejawy różnorodnych form dyskryminacji, w tym dyskryminacji bezpośredniej, pośredniej i strukturalnej, a także równolegle rozwijać stosowne działania mające na celu zapobieganie dyskryminacji ze względu na jedną lub więcej przyczyn i zwalczanie jej. Program powinien wspierać działania mające na celu zapobieganie wszelkim formom dyskryminacji, rasizmowi, ksenofobii, afrofobii, antysemityzmowi, antycyganizmowi, nienawiści wobec muzułmanów i wszelkim formom nietolerancji, w tym homofobii, bifobii, transfobii, interfobii i nietolerancji ze względu na tożsamość płciową, zarówno w internecie, jak i poza nim, jak również nietolerancji wobec osób należących do mniejszości, z uwzględnieniem dyskryminacji z wielu przyczyn jednocześnie, oraz zwalczanie tych zjawisk. W tym kontekście szczególną uwagę należy także zwrócić na zapobieganie wszelkim formom przemocy, nienawiści, segregacji i stygmatyzacji i na ich zwalczanie, a także na zwalczanie nękania, molestowania i nietolerancyjnego traktowania. Program należy realizować we wzajemnie uzupełniający się sposób z innymi działaniami Unii, które mają te same cele, w szczególności z działaniami, o których mowa w komunikacie Komisji z dnia 5 kwietnia 2011 r. pt. "Unijne ramy dotyczące krajowych strategii integracji Romów do 2020 r." i w zaleceniu Rady z dnia 9 grudnia 2013 r. w sprawie skutecznych środków integracji Romów w państwach członkowskich 9 .
(15) Bariery społeczne i środowiskowe, jak również brak dostępności stanowią utrudnienie dla pełnego i skutecznego uczestnictwa osób z niepełnosprawnościami w życiu społecznym na równych zasadach z innymi. Osoby z niepełnosprawnościami napotykają na przeszkody w odniesieniu do, między innymi, dostępu do rynku pracy, korzystania z wysokiej jakości edukacji sprzyjającej włączeniu społecznemu, unikania ubóstwa i wykluczenia społecznego, korzystania z dostępu do inicjatyw kulturalnych i mediów oraz korzystania z przysługujących im praw politycznych. Jako strona Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych Unia i wszystkie państwa członkowskie zobowiązały się do propagowania, ochrony i zapewnienia możliwości pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby z niepełnosprawnościami. Konwencja ta stała się integralną częścią porządku prawnego Unii.
(16) Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, domu i komunikowania się jest prawem podstawowym zapisanym w art. 7 Karty. Prawo do ochrony danych osobowych jest prawem podstawowym zapisanym w art. 16 TFUE i art. 8 Karty. Przestrzeganie zasad dotyczących ochrony danych osobowych podlega kontroli niezależnych organów nadzorczych. Ramy prawne Unii, w szczególności rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 10 oraz dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680 11 , ustanawiają przepisy zapewniające skuteczne egzekwowanie prawa do ochrony danych osobowych. Te instrumenty prawne powierzają krajowym organom nadzorczym odpowiedzialnym za ochronę danych zadanie propagowania w społeczeństwie wiedzy i zrozumienia w zakresie zagrożeń, przepisów, zabezpieczeń i praw związanych z przetwarzaniem danych osobowych. Unia powinna mieć możliwość prowadzenia działań uświadamiających, m.in. poprzez wspieranie organizacji społeczeństwa obywatelskiego propagujących ochronę danych zgodnie ze standardami unijnymi, oraz możliwość przeprowadzania badań i podejmowania innych odpowiednich działań, biorąc pod uwagę znaczenie prawa do ochrony danych osobowych w czasie szybko postępujących zmian technologicznych.
(17) Art. 24 TFUE zobowiązuje Parlament Europejski i Radę do przyjęcia przepisów dotyczących procedur i warunków wymaganych do przedstawienia inicjatywy obywatelskiej w rozumieniu art. 11 TUE. Zobowiązanie to wypełniono dzięki przyjęciu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/788 12 . Program powinien wspierać finansowanie pomocy technicznej i organizacyjnej na rzecz wykonywania tego rozporządzenia, umacniając tym samym korzystanie przez obywateli z ich prawa do zgłaszania i popierania europejskich inicjatyw obywatelskich.
(18) Zgodnie z art. 8 i 10 TFUE wszystkie działania w ramach Programu powinny wspierać uwzględnianie aspektu płci i celów związanych z niedyskryminacją. W ocenie śródokresowej i końcowej Programu należy zbadać jego wpływ w aspekcie płci, aby ustalić, w jakim stopniu przyczynia się on do osiągnięcia równości płci, oraz aby ocenić, czy Program nie wywiera niezamierzonego negatywnego wpływu na równość płci. W tym kontekście, biorąc pod uwagę odmienny charakter i rozmiar działań w ramach poszczególnych komponentów Programu, ważne będzie przedstawianie poszczególnych danych gromadzonych przez promotorów projektów w miarę możliwości w podziale na płeć. Ważne jest również, aby udzielać wnioskodawcom informacji na temat sposobów uwzględniania równości płci, w tym na temat stosowania w razie konieczności narzędzi uwzględniania aspektu płci, takich jak sporządzanie budżetu z uwzględnieniem aspektu płci oraz oceny wpływu w aspekcie płci. Przy zasięganiu opinii ekspertów i zainteresowanych stron należy brać pod uwagę równowagę płci.
(19) Art. 3 TUE zobowiązuje Unię między innymi do wspierania ochrony praw dziecka zgodnie z art. 24 Karty i Konwencją Narodów Zjednoczonych o prawach dziecka.
(20) Zgodnie z unijnymi aktami dotyczącymi równego traktowania państwa członkowskie ustanowiły niezależne organy ds. wspierania równego traktowania (zwane dalej "organami ds. równości"), w celu zwalczania dyskryminacji ze względu na rasę, pochodzenie etniczne oraz płeć. Wiele państw członkowskich wykroczyło jednak poza wymogi tych aktów unijnych i zapewniło, aby organy ds. równości mogły zajmować się również dyskryminacją z innych przyczyn, np. ze względu na język, wiek, cechy płciowe, tożsamość płciową i nonkonformizm płciowy, orientację seksualną, religię i światopogląd oraz niepełnosprawność. Organy ds. równości odgrywają kluczową rolę w propagowaniu równości i zapewnianiu skutecznego stosowania prawodawstwa w zakresie równego traktowania, w szczególności przez udzielanie niezależnej pomocy ofiarom dyskryminacji, prowadzenie niezależnych badań dotyczących dyskryminacji, publikowanie niezależnych sprawozdań i wydawanie zaleceń na temat wszelkich kwestii związanych z dyskryminacją w ich odpowiednich państwach członkowskich.
Konieczne jest, by działania organów ds. równości były koordynowane w tym zakresie na poziomie Unii. Europejska sieć organów ds. równości (Equinet) została utworzona w 2007 r. i jest złożona z krajowych organów ds. równości przewidzianych w dyrektywach Rady 2000/43/WE 13 i 2004/113/WE 14 oraz dyrektywach Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE 15 i 2010/41/UE 16 . W dniu 22 czerwca 2018 r. Komisja przyjęła zalecenie (UE) 2018/951 17 w sprawie norm dotyczących organów ds. równości, które odnosiło się do zakresu ich kompetencji, niezależności, skuteczności oraz koordynacji i współpracy. Equinet ma wyjątkową pozycję, będąc jedynym podmiotem, który zapewnia koordynację działań między organami ds. równości. Ta koordynacja za pośrednictwem Equinet ma kluczowe znaczenie dla skutecznego wdrażania unijnego prawa antydyskryminacyjnego w państwach członkowskich i powinna być wspierana w ramach Programu.
(21) Aby zwiększyć przyjazną dla użytkownika dostępność oraz zapewnić bezstronne wytyczne, praktyczne informacje oraz pomoc dla wnioskodawców, zainteresowanych stron oraz beneficjentów w odniesieniu do wszystkich aspektów Programu, państwa członkowskie powinny mieć możliwość ustanowienia punktów kontaktowych ds. Programu. Punkty kontaktowe ds. Programu powinny wykonywać swoje zadania w sposób niezależny oraz bez ingerencji organów publicznych w podejmowane przez siebie decyzje. Ważne jest, aby państwa członkowskie miały możliwość wyboru najodpowiedniejszego sposobu zarządzania takimi punktami kontaktowymi ds. Programu, w tym za pośrednictwem organów publicznych, organizacji społeczeństwa obywatelskiego lub ich konsorcjów. Punkty kontaktowe ds. Programu nie powinny ponosić żadnej odpowiedzialności za zarządzanie Programem.
(22) Niezależne organy zajmujące się prawami człowieka i organizacje społeczeństwa obywatelskiego odgrywają zasadniczą rolę w propagowaniu i ochronie wspólnych wartości unijnych oraz podnoszeniu świadomości na ich temat, jak również w przyczynianiu się do skutecznego korzystania z praw na mocy prawa Unii, w tym praw zawartych w Karcie. Jak wynika z rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 19 kwietnia 2018 r. 18 , zwiększenie finansowania i odpowiednie wsparcie finansowe mają kluczowe znaczenie dla tworzenia zrównoważonego środowiska sprzyjającego organizacjom społeczeństwa obywatelskiego w celu wzmocnienia ich roli i zapewnienia im możliwości wykonywania zadań w sposób niezależny i skuteczny. Finansowanie unijne powinno uzupełniać działania podejmowane na poziomie krajowym poprzez przyczynianie się do wspierania, wzmacniania pozycji i budowania potencjału niezależnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które działają na rzecz propagowania praw i wartości oraz których działalność przyczynia się do strategicznego egzekwowania praw wynikających z prawa Unii, w tym Karty, między innymi dzięki zapewnianiu przez nie wsparcia np. w strategicznych procesach sądowych, kampaniach, działaniach komunikacyjnych i innych działaniach o charakterze monitorującym, a także do propagowania i ochrony wartości unijnych na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i ponadnarodowym oraz do podnoszenia świadomości obywateli w tym zakresie. Program powinien być realizowany w sposób przyjazny dla użytkownika, na przykład dzięki przyjaznej dla użytkownika procedurze składania wniosków i sprawozdawczości. Szczególną uwagę należy zwrócić na dostępność Programu dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i ponadnarodowym, w tym dla lokalnych, oddolnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, a także na potencjał beneficjentów. W stosownych przypadkach powinno to obejmować rozważenie zapewnienia wsparcia finansowego na rzecz osób trzecich.
(23) Komisja powinna zapewniać ogólną spójność, komplementarność i synergię z pracą organów i jednostek organizacyjnych Unii, w szczególności Europejskiego Instytutu ds. Równości Kobiet i Mężczyzn oraz Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej, oraz uwzględniać prace innych krajowych i międzynarodowych podmiotów, w dziedzinach objętych Programem.
(24) Z zastrzeżeniem spełnienia określonych warunków Program powinien być otwarty na uczestnictwo członków Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) będących członkami Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Możliwość uczestnictwa w Programie powinny mieć również państwa przystępujące i państwa kandydujące korzystające ze strategii przedakcesyjnej oraz potencjalni kandydaci korzystający ze strategii przedakcesyjnej, a także państwa objęte europejską polityką sąsiedztwa oraz inne państwa trzecie.
(25) W celu zapewnienia skutecznej alokacji środków z budżetu ogólnego Unii należy zapewnić, aby wszystkie działania realizowane w ramach Programu miały unijną wartość dodaną, były komplementarne w stosunku do działań państw członkowskich, oraz były spójne z innymi działaniami Unii. Należy dążyć do spójności, komplementarności i synergii z programami finansowania wspierającymi ściśle ze sobą powiązane obszary polityki, w szczególności z programem "Sprawiedliwość" - jak również z programem "Kreatywna Europa", ustanowionym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) XXXX/XXXX 19 i programem "Erasmus+", ustanowionym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) XXXX/XXXX 20 , w celu wykorzystania potencjału wzajemnego oddziaływania w obszarach kultury, mediów, sztuki, edukacji i sektora kreatywnego. Należy stworzyć efekt synergii z innymi unijnymi programami finansowania, w szczególności w obszarach zatrudnienia i walki z wykluczeniem społecznym, zwłaszcza z Europejskim Funduszem Społecznym Plus, a także w obszarach rynku wewnętrznego, przedsiębiorstw, młodzieży, zdrowia, obywatelstwa, sprawiedliwości, migracji, bezpieczeństwa, badań naukowych, innowacji, technologii, przemysłu, spójności, turystyki, stosunków zewnętrznych, handlu i zrównoważonego rozwoju.
(26) W niniejszym rozporządzeniu określono pulę środków finansowych na cały czas trwania Programu, która podczas corocznej procedury budżetowej ma stanowić dla Parlamentu Europejskiego i Rady główną kwotę odniesienia w rozumieniu pkt 18 Porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 16 grudnia 2020 r. między Parlamentem Europejskim, Radą Unii Europejskiej i Komisją Europejską w sprawie dyscypliny budżetowej, współpracy w kwestiach budżetowych i należytego zarządzania finansami oraz w sprawie nowych zasobów własnych, w tym również harmonogramu wprowadzania nowych zasobów własnych 21 .
(27) Zgodnie z art. 193 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2018/1046 22 (zwanego dalej "rozporządzeniem finansowym") dotacji można udzielić na działanie, które już się rozpoczęło, pod warunkiem że wnioskodawca może wykazać potrzebę rozpoczęcia działania przed podpisaniem umowy o udzielenie dotacji. Jednakże koszty poniesione przed dniem przedłożenia wniosku o udzielenie dotacji nie są kwalifikowalne, z wyjątkiem należycie uzasadnionych sytuacji wyjątkowych. Aby uniknąć wszelkich zakłóceń w udzielaniu unijnego wsparcia, które mogłyby zaszkodzić interesom Unii, powinno być możliwe - w ograniczonym okresie na początku wieloletnich ram finansowych na lata 2021 - uznanie za kwalifikowalne od dnia 1 stycznia 2021 r. kosztów poniesionych na działania wspierane na podstawie niniejszego rozporządzenia, które już się rozpoczęły, nawet jeżeli zostały one poniesione przed przedłożeniem wniosku o udzielenie dotacji.
(28) Do Programu stosuje się rozporządzenie finansowe. Rozporządzenie finansowe określa zasady wykonania budżetu Unii, w tym zasady dotyczące dotacji, nagród, zamówień, zarządzania pośredniego, instrumentów finansowych, gwarancji budżetowych, pomocy finansowej oraz zwrotu kosztów poniesionych przez ekspertów zewnętrznych.
(29) Wyboru rodzajów finansowania oraz metod realizacji na podstawie niniejszego rozporządzenia należy dokonywać na podstawie ich zdolności w zakresie osiągnięcia szczegółowych celów działań i uzyskania rezultatów, z uwzględnieniem w szczególności kosztów kontroli, obciążeń administracyjnych, potencjału odpowiednich zainteresowanych stron i docelowych beneficjentów oraz spodziewanego ryzyka niezgodności z wymogami. Pod uwagę należy wziąć przy tym zastosowanie płatności ryczałtowych, stawek zryczałtowanych i kosztów jednostkowych, a także formę finansowania niepowiązanego z kosztami, o którym mowa w art. 125 ust. 1 rozporządzenia finansowego.
(30) [Zgodnie z rozporządzeniem finansowym, rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 883/2013 23 i rozporządzeniami Rady (WE, Euratom) nr 2988/95 24 , (Euratom, WE) nr 2185/96 25 i (UE) 2017/1939 26 interesy finansowe Unii należy chronić za pomocą proporcjonalnych środków, w tym środków w zakresie zapobiegania nieprawidłowościom - w tym nadużyciom finansowym - ich wykrywania, korygowania i prowadzenia w ich sprawie postępowań, odzyskiwania środków utraconych, nienależnie wypłaconych lub nieodpowiednio wykorzystanych oraz, w stosownych przypadkach, nakładania kar administracyjnych. W szczególności, zgodnie z rozporządzeniami (Euratom, WE) nr 2185/96 i (UE, Euratom) nr 883/2013, Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) jest uprawniony do prowadzenia dochodzeń administracyjnych, w tym kontroli na miejscu i inspekcji, w celu ustalenia, czy miały miejsce nadużycia finansowe, korupcja lub wszelka inna nielegalna działalność na szkodę interesów finansowych Unii. Zgodnie z rozporządzeniem Rady (UE) 2017/1939 Prokuratura Europejska (EPPO) jest uprawniona do prowadzenia postępowań przygotowawczych oraz wnoszenia i popierania oskarżeń w sprawie przestępstw naruszających interesy finansowe Unii, jak przewidziano w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1371 27 .
Zgodnie z rozporządzeniem finansowym każda osoba lub podmiot, które otrzymują środki finansowe Unii, mają w pełni współpracować w celu ochrony interesów finansowych Unii, przyznać Komisji, OLAF, Trybunałowi Obrachunkowemu oraz, w przypadku państw członkowskich, które uczestniczą we wzmocnionej współpracy na podstawie rozporządzenia (UE) 2017/1939, EPPO, niezbędne prawa i dostęp, a także zapewniać, aby wszelkie osoby trzecie uczestniczące w wykonywaniu środków finansowych Unii przyznały tym organom równoważne prawa.
(31) Państwa trzecie będące członkami Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) mogą uczestniczyć w programach unijnych w ramach współpracy ustanowionej na mocy Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym 28 , które przewiduje realizację programów na podstawie decyzji wydanej na mocy tego porozumienia. Państwa trzecie mogą również uczestniczyć w tych programach na podstawie innych instrumentów prawnych. W niniejszym rozporządzeniu należy wprowadzić przepis szczególny zobowiązujący państwa trzecie do przyznania właściwemu urzędnikowi zatwierdzającemu, OLAF oraz Trybunałowi Obrachunkowemu praw i dostępu niezbędnych do wykonywania w pełni ich odpowiednich kompetencji.
(32) Do niniejszego rozporządzenia zastosowanie mają horyzontalne przepisy finansowe przyjęte przez Parlament Europejski i Radę na podstawie art. 322 TFUE. Przepisy te, ustanowione w rozporządzeniu finansowym, określają w szczególności procedurę uchwalania i wykonywania budżetu w drodze dotacji, zamówień, nagród i wykonania pośredniego oraz przewidują kontrolę odpowiedzialności podmiotów upoważnionych do działań finansowych. Przepisy przyjęte na podstawie art. 322 TFUE obejmują również ogólny system warunkowości służący ochronie budżetu Unii.
(33) Zgodnie z decyzją Rady 2013/755/UE 29 osoby i odpowiednie publiczne lub prywatne organy i instytucje w krajach i terytoriach zamorskich kwalifikują się do finansowania z zastrzeżeniem zasad i założeń Programu oraz możliwych uzgodnień mających zastosowanie do państwa członkowskiego, z którym dany kraj zamorski lub terytorium zamorskie są powiązane.
(34) Odzwierciedlając znaczenie przeciwdziałania zmianie klimatu zgodnie z zobowiązaniami Unii na rzecz realizacji porozumienia paryskiego przyjętego na mocy Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu i celów zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych, Program ma przyczynić się do uwzględnienia działań w dziedzinie klimatu i do osiągnięcia celu ogólnego zakładającego, że 30 % wydatków budżetowych Unii zostanie przeznaczonych na wspieranie celów klimatycznych oraz do realizacji ambicji, by 7,5 % budżetu Unii w 2024 r. oraz 10 % w 2026 r. i 2027 r. stanowiły wydatki związane z różnorodnością biologiczną, przy uwzględnieniu istnienia zjawiska nakładania się na siebie celów w zakresie klimatu i różnorodności biologicznej. Program powinien wspierać działania, które są zgodne z unijnymi normami i priorytetami w zakresie klimatu i środowiska oraz z zasadą "nie szkodzić" przewidzianą w Europejskim Zielonym Ładzie. Stosowne działania powinny zostać określone na etapie przygotowania i realizacji Programu i ponownie ocenione w ramach odpowiednich ewaluacji i przeglądów.
(35) Zgodnie z pkt 22 i 23 Porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa 30 Program powinien być oceniany na podstawie informacji zgromadzonych zgodnie ze szczególnymi wymogami dotyczącymi monitorowania, przy czym należy unikać obciążeń administracyjnych, w szczególności dla państw członkowskich, a także nadmiernej regulacji. Wymogi te powinny, w stosownych przypadkach, obejmować mierzalne wskaźniki stanowiące podstawę oceny skutków w praktyce Programu..
(36) Aby zapewnić skuteczną ocenę postępów w realizacji celów Programu należy przekazać Komisji uprawnienia do przyjmowania aktów zgodnie z art. 290 TFUE w odniesieniu do wskaźników, o których mowa w art. 14 i 16 oraz w załączniku II. Szczególnie ważne jest, aby w czasie prac przygotowawczych Komisja prowadziła stosowne konsultacje, w tym na poziomie ekspertów, oraz aby konsultacje te prowadzone były zgodnie z zasadami określonymi w Porozumieniu międzyinstytucjonalnym z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa. W szczególności, aby zapewnić Parlamentowi Europejskiemu i Radzie udział na równych zasadach w przygotowaniu aktów delegowanych, instytucje te otrzymują wszelkie dokumenty w tym samym czasie co eksperci państw członkowskich, a eksperci tych instytucji mogą systematycznie brać udział w posiedzeniach grup eksperckich Komisji zajmujących się przygotowaniem aktów delegowanych.
(37) W celu zapewnienia jednolitych warunków wykonywania niniejszego rozporządzenia należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze. Uprawnienia te powinny być wykonywane zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 31 .
(38) Ponieważ cele niniejszego rozporządzenia, tj. ochrona i propagowanie praw i wartości przewidzianych w Traktatach, Karcie i mających zastosowanie międzynarodowych konwencjach o prawach człowieka, nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast ze względu na rozmiary i skutki działań możliwe jest ich lepsze osiągnięcie na poziomie Unii, może ona podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 TUE. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule niniejsze rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów.
(39) W związku z tym należy uchylić rozporządzenia (UE) nr 1381/2013 i (UE) nr 390/2014.
(40) Aby zapewnić ciągłość udzielania wsparcia w odpowiednim obszarze polityki i umożliwić rozpoczęcie wykonania od początku obowiązywania wieloletnich ram finansowych na lata 2021-2027, niniejsze rozporządzenie powinno wejść w życie w trybie pilnym i powinno się je stosować z mocą wsteczną od dnia 1 stycznia 2021 r.,
PRZYJMUJĄ NINIEJSZE ROZPORZĄDZENIE:
| W imieniu Parlamentu Europejskiego | W imieniu Rady |
| D. M. SASSOLI | A. P. ZACARIAS |
| Przewodniczący | Przewodniczący |