Opinia w sprawie struktury i organizacji dialogu społecznego w kontekście rzeczywistej unii gospodarczej i walutowej (UGW) (opinia rozpoznawcza).
Dz.U.UE.C.2014.458.1
Akt nienormatywnyOpinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie struktury i organizacji dialogu społecznego w kontekście rzeczywistej unii gospodarczej i walutowej (UGW)
(2014/C 458/01)
(Dz.U.UE C z dnia 19 grudnia 2014 r.)
Sprawozdawca: Georgios DASSIS
Parlament Europejski, w dniu 5 lutego 2014 r., postanowił, zgodnie z art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie
struktury i organizacji dialogu społecznego w kontekście rzeczywistej unii gospodarczej i walutowej (UGW)
(opinia rozpoznawcza).
Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 27 sierpnia 2014 r.
Na 501. sesji plenarnej w dniach 10-11 września 2014 r. (posiedzenie z 10 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 169 do 1 - 9 osób wstrzymało się od głosu - przyjął następującą opinię:
1. Wnioski i zalecenia
1.1 Wspólnotowy dialog społeczny jest nieodłącznym elementem integracji europejskiej oraz polityki i działań prowadzących do wyjścia z kryzysu na drogę wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Proces integracji i wspomniana polityka muszą opierać się na bogactwie dialogu społecznego na wszystkich poziomach: krajowym, sektorowym, terytorialnym i na poziomie przedsiębiorstw.
1.2 Dialog społeczny ma charakter dwustronny i toczy się między partnerami społecznymi. Uzupełniają go trójstronne uzgodnienia z europejskimi instytucjami i organami politycznymi, a także różne formy konsultacji na poziomie europejskim i krajowym.
1.3 Należy wyraźnie rozróżnić dialog społeczny, który jest przedmiotem niniejszej opinii, i dialog obywatelski. Oba istnieją odrębnie. Nie należy ich łączyć w jedno, gdyż uczestników, kompetencje i procedury dialogu społecznego na poziomie europejskim określa Traktat, który przyznaje partnerom społecznym rolę niemal prawodawców w dziedzinie szeroko rozumianych warunków pracy. Zarazem jednak nie powinny one też być zupełnie od siebie odizolowane. Europejscy partnerzy społeczni sami rozszerzyli już zakres swojej działalności, przyjmując podejście otwarte, i prowadzą konkretne działania wespół z niektórymi europejskimi stowarzyszeniami i organizacjami pozarządowymi.
1.4 Partnerzy społeczni powinni w dalszym ciągu wzmacniać swą autonomię i zdolność do negocjacji zbiorowych. Ich wspólna deklaracja z października 2013 r. w sprawie systemu zarządzania 1 powinna zostać uwzględniona przez instytucje europejskie. Zadaniem tych ostatnich, a zwłaszcza Komisji, jest ułatwianie europejskiego dialogu społecznego i wspieranie konkretnego wdrażania jego dorobku, zarówno na poziomie międzybranżowym, jak i sektorowym.
1.5 Partnerzy społeczni muszą również zwiększyć skuteczność stosowania swych autonomicznych porozumień, by objąć nimi wszystkie kraje i zagwarantować wszystkim pracownikom i wszystkim przedsiębiorstwom z obszaru UE prawidłowe wdrażanie określonych w tych porozumieniach praw, zgodne z praktyką i przepisami krajowymi.
1.6 Złożony charakter i skala wyzwań wynikających z kryzysu i z przemian społeczno-gospodarczych wymagają w konkretnych wypadkach współpracy z innymi reprezentatywnymi podmiotami społeczeństwa obywatelskiego, z poszanowaniem odpowiedzialności i kompetencji uczestników.
2. Znaczenie partnerów społecznych i dialogu społecznego w procesie integracji europejskiej - od EWWiS do UGW
2.1 Zaangażowanie organizacji związkowych i organizacji pracodawców w sprawę integracji europejskiej nie wynikało z konieczności, lecz z silniejszego niż wzajemne różnice przekonania, że Wspólnota Europejska to jedyna droga do zjednoczenia naszych narodów w warunkach pokoju, demokracji, wzrostu gospodarczego i postępu społecznego. Historię udziału partnerów społecznych w rozwoju projektu integracji europejskiej, od EWWiS po UGW, charakteryzuje to zasadnicze zaangażowanie. Historia ta pokazuje decydującą rolę, jaką organizacje pracodawców i związków zawodowych odegrały dotychczas i jaką nadal powinny odgrywać w obecnym stadium UGW, aby można było sprostać wyzwaniom koniunktury kryzysowej i przemianom strukturalnym w naszych krajach. W tej sytuacji UGW powinna zapewnić odnowę gospodarczą i społeczną we wszystkich państwach Unii Europejskiej. Odnowa ta musi być trwała, umożliwiać tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy oraz wiązać się z zaangażowaniem wszystkich podmiotów, zgodnie z ich kompetencjami. Europejski wymiar dialogu społecznego musi również uwzględniać kontekst globalizacji. Powinien on ponadto umożliwić UE stanie się podmiotem globalnych uregulowań niezbędnych do tego, by zapewnić - jak stwierdził EKES w opinii z maja 2007 r. 2 - "wymiar ludzki globalizacji, podobnie jak integracji europejskiej", tak aby uczynić z tego sprawę "obywateli i [...] zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego".
2.2 Komitet Konsultacyjny EWWiS wykazał się w swojej konkretnej dziedzinie skutecznością w odniesieniu do wszystkich aspektów dotyczących przedsiębiorców i pracowników, a mianowicie polityki przemysłowej, rozwoju rynku, instrumentów działań socjalnych, badań technologicznych i społecznych. Należałoby zatem zachować - i jeszcze rozwinąć - w Traktatach przepisy dotyczące polityki przemysłowej oraz instrumenty konsultacji społecznych. W ten sposób instrument taki jak EKES może w ramach swoich kompetencji odgrywać istotną rolę w zakresie wspierania i przewidywania, jak to miało miejsce w przypadku opinii z 1989 r. w sprawie Wspólnotowej karty socjalnych praw podstawowych pracowników 3 .
2.3 W roku 1985, wraz z uruchomieniem dwustronnego dialogu społecznego, co promował przewodniczący Komisji Jacques Delors, dialog społeczny na poziomie wspólnotowym przerodził się w prawdziwą europejską przestrzeń negocjacji.
2.4 Partnerzy społeczni wykonali zasadniczy krok naprzód dzięki swojej umowie z 31 października 1991 r., która miała następnie zostać umieszczona w protokole społecznym dołączonym do traktatu z Maastricht 4 . Wyrazili oni wolę udziału w unijnym zarządzaniu społecznym, by sami stali się podmiotami regulującymi, poprzez negocjacje uzupełniające wymiar ustawodawczy.
2.5 Pomocniczość: zasada pomocniczości w zwykłym znaczeniu tego określenia polega na pozostawianiu szczeblowi wyższemu - Unii Europejskiej - tylko tego, co szczebel niższy - państwa członkowskie - mógłby osiągnąć z mniejszą skutecznością (art. 5 TUE). W istocie praktykę, która polega na uznaniu, że partnerzy społeczni zdolni są sami rozwiązać, w ramach dialogu społecznego, problemy, w zakresie których są oni kompetentni, można uznać za inne zastosowanie tejże zasady pomocniczości 5 . Zdolność tę deleguje się partnerom społecznym wyraźnie w art. 154 i 155 TFUE. Takie postanowienia, zbliżające centrum decyzyjne do obywatela mogą - jeśli będą systematycznie przynosiły rzeczywisty skutek i jeśli będzie się o nich odpowiednio informowało - szerzej wspierać rolę zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego i zmieniać niekorzystne wyobrażenie o "odległej władzy", jakie obywatele mają w odniesieniu do Unii i jej instytucji.
3. Coraz silniejsza integracja walutowa, lecz słabe jeszcze zarządzanie gospodarcze i integracja społeczna
3.1 Kryzys gospodarczy i finansowy, którego doświadcza większość krajów Unii, sprawia, że w dążeniu do konkurencyjności skupia się często uwagę na bezpośrednich kosztach produkcji (koszty płac, surowców itd.), tymczasem Europa powinna nasilić wysiłki, by osiągnąć doskonałość w dziedzinie konkurencyjności "z wyłączeniem kosztów bezpośrednich": jakość produktów i usług, badania i innowacje, jakość pracy i stosunków społecznych, organizacja pracy i odpowiedzialność społeczna, kształcenie i szkolenie itd.
3.2 Aby przezwyciężyć kryzys i przywrócić zaufanie obywateli, czas już rzeczywiście ożywić gospodarkę za pomocą inwestycji publicznych, prywatnych i społecznych (zob. opinia EKES-u 6 ), na poziomie zarówno UE, jak i państw członkowskich, z myślą o zrównoważonym i innowacyjnym rozwoju sprzyjającym tworzeniu wysokiej jakości miejsc pracy i postępowi społecznemu oraz z myślą o zapewnieniu zdrowych i trwałych warunków makroekonomicznych.
3.3 W październiku 2013 r. europejscy partnerzy społeczni przyjęli dziesięć zasad leżących u podstaw ich udziału w zarządzaniu gospodarczym UE 7 . Druga z nich brzmi następująco: "Dialog społeczny i dobrze rozwinięte relacje przemysłowe na wszystkich poziomach są kluczowym elementem europejskiego modelu społecznego i demokratycznego sprawowania rządów. W związku z tym istotne znaczenie ma odpowiedni udział partnerów społecznych w polityce gospodarczej i polityce zatrudnienia".
3.4 W piątej zasadzie partnerzy społeczni stwierdzają: "Dialog społeczny może być siłą napędową udanych reform gospodarczych i społecznych. Partnerzy społeczni mogą przyczynić się do lepszego uświadomienia skutków przemian gospodarczych i społecznych dla systemów socjalnych i rynków zatrudnienia. Mogą również odegrać istotną rolę w tworzeniu warunków pobudzających tworzenie miejsc pracy, zwłaszcza poprzez ułatwianie odnowy gospodarczej, integracji zawodowej i włączenia społecznego."
3.5 Należy zatem wzmocnić autonomię dialogu społecznego, jak i znaczenie wnoszonego przezeń wkładu, aby dzięki temu można było sprostać obecnym wyzwaniom.
3.6 Europejski dialog społeczny powinien się opierać na bogactwie krajowego dialogu społecznego prowadzonego na różnych poziomach: międzybranżowym, sektorowym, terytorialnym i w przedsiębiorstwach. Tymczasem na poziomach tych, w znacznej liczbie krajów, dochodzi obecnie do osłabienia - w szczególności wskutek działań europejskich w ramach systemu zarządzania - zabezpieczeń zapewnianych przez układy zbiorowe, co z kolei czyni sytuację pracowników bardziej niepewną i powoduje narastanie nierówności.
3.7 Należy opracować nowe podejście, które lepiej uwzględniałoby wymiar terytorialny, aby m.in. przewidzieć odpowiednie działania wobec skutków restrukturyzacji, która pociąga za sobą zwolnienia i zamykanie zakładów. Tego rodzaju przypadki mają bowiem często dramatyczny wpływ lokalny i regionalny, nie tylko na pracowników i ich rodziny, lecz także na społeczności lokalne i przedsiębiorstwa, które bezpośrednio lub pośrednio same zależą od danego zakładu.
3.8 Można sobie wyobrazić, że w tym trudnym okresie przemian i dostosowań ożywiający impuls mógłby wyjść ze strefy euro, która dysponuje bardziej rozwiniętym systemem sprawowania rządów i w której ramach można by osiągnąć większą spójność działań. Dynamika ta powinna uwzględniać konieczność zachowania spójności gospodarczej i społecznej całej UE. Wobec zagrożenia zróżnicowaniem socjalnym należałoby stworzyć mechanizm monitorowania rozbieżności, aby można było im zaradzić. Monitorowanie to powinno opierać się na wzmocnionym nadzorze i uwzględniać wzajemne zależności między systemami zatrudnienia. Można by je powierzyć Europejskiej Fundacji na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy lub wykorzystać prace Komitetu Zatrudnienia, który opracował "Przegląd sytuacji w dziedzinie zatrudnienia".
4. Różne formy porozumienia, konsultacji i dialogu społecznego - wyzwanie stojące przed nowym systemem sprawowania rządów
4.1 Od deklaracji z Laeken (2001) w sprawie dialogu społecznego do wspólnej deklaracji partnerów społecznych na temat sprawowania rządów (2013) wypadki rozwijają się zgodnie ze stałą logiką.
4.1.1 Przyjęcie ścisłych definicji: trzeba w tym miejscu przypomnieć wkład partnerów społecznych w obrady szczytu w Laeken (grudzień 2001 r.) 8 :
"UNICE/UEAPME, CEEP i ETUC podkreślają konieczność rozróżnienia trzech rodzajów działalności, w których udział biorą partnerzy społeczni:
1. porozumienia trójstronne, które oznaczają wymianę między partnerami społecznymi a europejskimi władzami publicznymi;
2. konsultacje z partnerami społecznymi, które oznaczają działalność komitetów konsultacyjnych i oficjalne konsultacje w duchu art. 137 Traktatu;
3. dialog społeczny, który oznacza prace dwustronne partnerów społecznych wynikające bądź nie z oficjalnych konsultacji Komisji w oparciu o art. 137 i 138 Traktatu".
4.1.2 Umocnienie miejsca partnerów społecznych w unijnym systemie zarządzania: w ważnej wspólnej deklaracji partnerów społecznych z 24 października 2013 r. 9 w sprawie ich zaangażowania w europejski system zarządzania gospodarczego, adresowanej do uczestników trójstronnego szczytu społecznego, podkreślono kluczową rolę dialogu społecznego zarówno na szczeblu krajowym, jak i europejskim, oraz zakres rozszerzonych konsultacji, który należy jeszcze poszerzyć (roczna analiza wzrostu gospodarczego, krajowe programy reform, zalecenia dla poszczególnych krajów, procedura dotycząca zakłóceń równowagi makroekonomicznej, wskaźniki rynku pracy).
4.1.3 Pogłębienie dialogu społecznego, zwłaszcza w aspekcie odnoszącym się do umów: w trudnym okresie należy wykorzystywać wszystkie instrumenty (porozumienia transponowane za pomocą dyrektyw bądź wdrażane autonomicznie, ramy działań, wspólne deklaracje itp.), aby przedstawiać skuteczne rozwiązania, w szczególności odnośnie do zatrudnienia i jakości pracy.
4.1.4 Utrwalenie wyników dialogu społecznego: różnorakie oceny przeprowadzone zarówno przez samych partnerów społecznych (zob. wspólne sprawozdania końcowe na temat telepracy z czerwca 2006 r. 10 , na temat stresu - z czerwca 2008 r. 11 , na temat mobbingu i przemocy w miejscu pracy - z października 2011 r. 12 , i na temat rynków pracy sprzyjających włączeniu społecznemu - z czerwca 2014 r.), jak i przez Komisję (zob. sprawozdanie 13 ) wykazały znaczne rozbieżności, jeżeli chodzi o transpozycję autonomicznych porozumień, co osłabia ich skuteczność i oddziaływanie względem ustawodawstwa oraz powoduje różnice praw między pracownikami europejskimi i między przedsiębiorstwami. Wydaje się oczywiste, że autonomiczne porozumienia powinny prowadzić do obowiązku ich wdrożenia, bez względu na formę transpozycji prawnej lub umownej. Do partnerów społecznych należy przeanalizowanie obecnego systemu i określenie nowych zasad w celu zapewnienia skutecznej realizacji, w określonym przez nich terminie, ich porozumień europejskich z udziałem nie tylko europejskich organizacji będących sygnatariuszami, lecz również ich członków statutowych z poziomu krajowego. Wszystkie porozumienia zawarte na mocy art. 155 TFUE powinny rzecz jasna stać się częścią wspólnotowego dorobku prawnego.
4.1.5 Wzmocnienie potencjału autonomii i synergia z polityką UE: należy wzmocnić autonomię partnerów społecznych (zob. poniżej: odesłanie do wspólnej deklaracji partnerów społecznych w sprawie systemu zarządzania z października 2013 r.), co jednak nie zwalnia Komisji Europejskiej z podejmowania niezbędnych, pilnych inicjatyw społecznych, np. w dziedzinie restrukturyzacji, zdrowia i bezpieczeństwa, mobilności i reform strukturalnych, zwłaszcza na rynku pracy, z myślą o wspomaganiu tworzenia miejsc pracy. Wzmocnienie potencjału autonomii partnerów społecznych nie może osłabiać zdolności Komisji do podejmowania inicjatywy i udzielania zachęt, przeciwnie - zdolności te muszą się wzmacniać i uzupełniać wzajemnie ze wspomnianym potencjałem partnerów społecznych. Partnerzy społeczni już częściowo wzięli na siebie zadanie zarządzania dialogiem społecznym zarówno na płaszczyźnie międzybranżowej, jak i sektorowej, w szczególności poprzez negocjacje programów dwuletnich. W swojej deklaracji z października 2013 r. w sprawie zarządzania 14 wykonują kolejny krok naprzód. Pogłębienie tego autonomicznego charakteru mogłoby prowadzić partnerów społecznych - jeśli tego zechcą - do próby utworzenia stałego sekretariatu dialogu społecznego złożonego z przedstawicieli obu stron. EKES przedstawił już ten pomysł w opiniach z 24 listopada 1994 r. i z 29 stycznia 1997 r. 15
4.1.6 Poszerzenie konsultacji: mając na względzie ewolucję naszych coraz bardziej złożonych społeczeństw, należy włączyć w konsultacje na temat polityk i projektów wspólnotowych wszystkie podmioty reprezentujące związki zawodowe, pracodawców, stowarzyszenia, gospodarkę społeczną i interes publiczny, stosownie do ich zakresu odpowiedzialności i kompetencji. Partnerzy społeczni często już biorą udział w europejskich konsultacjach publicznych, co przyczynia się do ulepszenia dyskusji z innymi grupami społeczeństwa obywatelskiego. Dyskusje te prowadzone są również w ramach forum czterostronnego dotyczącego społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. Niemniej należy starannie kształtować praktyczne zasady konsultacji, zwłaszcza w przypadku przeprowadzania konsultacji elektronicznych, oraz uwzględniać kompetencje i reprezentatywność różnych podmiotów, zależnie od dziedziny. Jeśli chodzi o partnerów społecznych, są oni już systematycznie poddawani badaniom reprezentatywności.
5. Różne wymiary dialogu społecznego
5.1 Wymiar międzybranżowy: program prac na lata 2012-2014 pozwolił m.in. doprowadzić do przyjęcia ram działań w zakresie zatrudnienia młodzieży. Partnerzy społeczni zobowiązali się do podjęcia negocjacji w sprawie nowego wspólnego programu prac na lata 2015-2017, który będzie bardzo istotny w następnych trzech latach. Będą mieli za zadanie wykorzystywać wszelkie dostępne sobie instrumenty, aby określać prawa oraz inicjować konkretne strategie polityczne, które pozwolą sprostać wyzwaniom obecnego okresu.
5.2 Wymiar sektorowy: istnieją znaczące możliwości przewidywania zmian i lepszego zarządzania zmianami, które już się dokonują, zwłaszcza dzięki komitetom sektorowym ds. dialogu społecznego (SSDC). Europejskie rady zakładowe, we współpracy ze stowarzyszeniami zawodowymi, także mogą wnieść cenny wkład - szczególnie w ramach polityki przemysłowej i sektorowej - poprzez wykorzystanie swojej wiedzy specjalistycznej i doświadczenia do rozwoju propozycji i alternatywnych opcji w dziedzinie polityki przemysłowej.
5.3 Europejska rada zakładowa: w kontekście globalizacji i bezustannych innowacji technologicznych przedsiębiorstwa i pracownicy we wszystkich krajach europejskich stają wobec szybkich i bezustannych przemian w organizacji pracy i produkcji. Praktyka pokazuje, że europejskie rady zakładowe mogą pomóc dyrekcjom i pracownikom stworzyć kulturę przedsiębiorczości i dostosować się do przemian w szybko zmieniających się przedsiębiorstwach lub grupach ponadnarodowych, kiedy zmiany te dotyczą strategii grupy i mają wpływ na wiele zakładów danej grupy w różnych krajach. W przypadku przedsiębiorstw o światowym zasięgu europejskie rady zakładowe odgrywają również kluczową rolę w budowaniu wymiaru ludzkiego globalizacji w oparciu o wartości demokratyczne i społeczne naszej Unii oraz w promowaniu standardów MOP-u. Mogą one też zostać włączone we wdrażanie europejskich lub międzynarodowych porozumień ramowych, jak również porozumień w sprawie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw 16 .
5.4 MŚP: należy odtworzyć bazę przemysłową poprzez wsparcie rozwoju MŚP i zapewnienie im rozkwitu i stabilności. W tym celu dialog społeczny powinien móc się opierać na polityce wzajemnego wykorzystania środków, zwłaszcza w dziedzinie kształcenia oraz higieny i bezpieczeństwa w miejscu pracy.
5.5 Spółdzielnie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych i przedsiębiorstwa społeczne: ich specyfika i rozwój oparty na solidarności, współpracy i podziale dóbr wyprodukowanych przez przedsiębiorstwo czynią je ważnymi podmiotami działającymi na rzecz wzrostu i tworzenia miejsc pracy. Jest więc rzeczą naturalną, że uwzględnia się ich specyfikę w ramach dialogu społecznego i zwraca się uwagę na to, co może sprzyjać ich rozwojowi.
5.6 Wymiar transgraniczny: nasze regiony przygraniczne to nowe strefy mobilności i rozwoju gospodarczego. W odniesieniu do tych transgranicznych obszarów regionalnych należałoby opracować zasady dialogu społecznego odpowiednie do sytuacji regionalnej, sprzyjające zatrudnieniu, równemu traktowaniu i zabezpieczeniu warunków mobilności transgranicznej.
6. Rozwijać synergie i komplementarność między dialogiem społecznym i dialogiem obywatelskim w odniesieniu do spraw społecznych 17
6.1 Nasze społeczeństwo stało się bardziej złożone, a problemy społeczne i środowiskowe cechują się silniejszą współzależnością. Z perspektywy przedsiębiorstw istnieje związek między światem "wewnętrznym" a "zewnętrznym": uwzględnienie wymiaru terytorialnego w rozwoju przedsiębiorstwa; przejście na gospodarkę niskoemisyjną; polityka rozwoju zrównoważonego obejmująca podmioty publiczne i stowarzyszenia; wysiłki na rzecz włączenia bezrobotnych, zwłaszcza dzięki systemowi mentorskiemu z udziałem pracowników przedsiębiorstwa i stowarzyszeń zabiegających o integrację za pośrednictwem kanałów gospodarczych; odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstw, szczególnie wobec podwykonawców w krajach rozwijających się itd.
6.2 Oba te dialogi, społeczny i obywatelski, funkcjonują. Nie można ich połączyć w jedno, ale też nie powinny być one od siebie hermetycznie odizolowane. Dwustronny dialog społeczny, poprzez negocjacje zbiorowe na wszystkich szczeblach, koncentruje się na płacach, zatrudnieniu, organizacji pracy, higienie i bezpieczeństwie pracy itp. Dialog obywatelski przyczynia się do rozwiązywania problemów społecznych w wielu dziedzinach związanych ze środowiskiem, konsumpcją, polityką rodzinną, dyskryminacją, eliminowaniem ubóstwa czy prawami człowieka. Partnerzy społeczni rozszerzyli już swój zakres działania w ramach podejścia o bardziej otwartym i bardziej obywatelskim charakterze, jak pokazało ich porozumienie w sprawie rynków pracy sprzyjających włączeniu społecznemu z marca 2010 r. 18 i jak pokazują konkretne działania podejmowane wspólnie z europejskimi stowarzyszeniami i organizacjami pozarządowymi zajmującymi się takimi kwestiami, jak ochrona środowiska, ochrona konsumentów, obrona osób niepełnosprawnych, obrona praw kobiet i równość płci, zwalczanie ubóstwa, włączenie społeczne itd.
W obliczu tej złożoności i różnorodności podmiotów należy wzmocnić istniejące powiązania między dialogiem społecznym i dialogiem obywatelskim w celu zapewnienia synergii i komplementarności działań, z poszanowaniem kompetencji i zakresu odpowiedzialności każdej ze stron.
Bruksela, 10 września 2014 r.
| Przewodniczący | |
| Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego | |
| Henri MALOSSE |