Opinia w sprawie roli legalnej imigracji w kontekście wyzwań demograficznych (opinia rozpoznawcza).
Dz.U.UE.C.2011.48.6
Akt nienormatywny(2011/C 48/03)
(Dz.U.UE C z dnia 15 lutego 2011 r.)
Sprawozdawca: Luis Miguel PARIZA CASTAÑOS
Pismem z 16 lutego 2010 r. Joëlle Milquet, wicepremier i minister ds. zatrudnienia i równouprawnienia odpowiedzialna za politykę migracyjną i azylową, w imieniu prezydencji belgijskiej zwróciła się, na podstawie art. 304 TFUE, do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie
roli legalnej imigracji w kontekście wyzwań demograficznych.
Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 2 września 2010 r.
Na 465. sesji plenarnej w dniach 15 i 16 września 2010 r. (posiedzenie z 15 września) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 115 do 1 - 2 osoby wstrzymały się od głosu - przyjął następującą opinię:
1. Wnioski
1.1 Zdaniem EKES-u, w celu sprostania wyzwaniom demograficznym niezbędne jest kompleksowe podejście obejmujące szereg aspektów gospodarczych, społecznych i politycznych. Imigracja legalna jest jedną z odpowiedzi UE na sytuację demograficzną.
1.2 Mobilność obywateli europejskich wewnątrz UE jest mniejsza niż imigracja obywateli państw trzecich. Komitet uważa, że należy znieść przeszkody i ułatwić mobilność pracowników wewnątrz UE.
1.3 EKES popiera strategię "Europa 2020" i zwiększenie do 75 % stopy zatrudnienia ludności w przedziale wiekowym 20-64 poprzez większy udział kobiet i osób starszych oraz lepszą integrację imigrantów na rynku pracy.
1.4 Wspólna polityka imigracyjna powinna cechować się strategicznym podejściem, wizją w średniej i dłuższej perspektywie oraz uwzględniać wiele aspektów, takich jak kontekst demograficzny, ewolucja rynków pracy, integracja, różnorodność kulturowa, prawa podstawowe, równe traktowanie, niedyskryminacja i współpraca z krajami pochodzenia.
1.5 Decyzja co do przyjmowania nowych imigrantów spoczywa w gestii państw członkowskich. UE może wnieść znaczną wartość dodaną poprzez wspólną politykę i wysoki stopień harmonizacji prawodawstwa.
1.6 Mimo różnic krajowych, UE i państwa członkowskie potrzebują otwartych przepisów prawnych umożliwiających zarówno pracownikom wysoko wykwalifikowanym, jak i osobom pracującym w zawodach wymagających mniejszych kwalifikacji, imigrację zarobkową legalnymi i przejrzystymi kanałami.
1.7 Mając na uwadze wyzwania demograficzne, EKES sądzi, że należy zmienić obowiązujące dyrektywy i opracować nowe instrumenty prawne.
1.8 Wraz z przyjęciem traktatu z Lizbony weszła w życie Karta Praw Podstawowych, która pomoże UE przyjmować bardziej wyważone przepisy w dziedzinie imigracji i w większym stopniu szanować prawa człowieka.
1.9 W Europie wzrasta nietolerancja, rasizm i ksenofobia wobec imigrantów i mniejszości. Aby zapobiegać takim postawom, decydenci polityczni, liderzy społeczni i środki masowego przekazu muszą wykazać się dużą odpowiedzialnością i pedagogicznym podejściem pod względem politycznym i społecznym. Instytucje UE muszą działać zdecydowanie, a organizacje społeczeństwa obywatelskiego aktywnie wspierać walkę z tego rodzaju ideologiami i zachowaniami.
1.10 Europejskie przepisy dotyczące imigracji powinny gwarantować równe traktowanie w oparciu o zasadę niedyskryminacji.
1.11 Współpraca z krajami pochodzenia nie powinna opierać się wyłącznie na walce z nieuregulowaną imigracją, deportacjach i kontroli granic. W umowach należy uwzględnić interes wszystkich stron: imigrantów, by przestrzegane były ich prawa podstawowe, krajów pochodzenia, by emigracja miała pozytywne skutki dla ich rozwoju gospodarczego i społecznego, oraz europejskich społeczeństw przyjmujących.
1.12 Wspólna polityka imigracyjna musi mieć na uwadze integrację, która jest dwukierunkowym procesem społecznym wzajemnej adaptacji imigrantów i społeczeństw przyjmujących i którą należy wspierać na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym poprzez dobre sprawowanie rządów w Unii Europejskiej. Wspólne podejście europejskie niesie ze sobą olbrzymią wartość dodaną, ponieważ łączy integrację z wartościami i zasadami zawartymi w traktacie, z zasadą równego traktowania i niedyskryminacji, Kartą praw podstawowych i europejską konwencją praw człowieka, a także ze strategią "Europa 2020".
1.13 EKES proponuje Komisji, aby zwróciła się do niego o opracowanie opinii rozpoznawczej dotyczącej zasadności utworzenia europejskiej platformy dialogu w celu zarządzania imigracją zarobkową.
2. Ludność Unii Europejskiej
2.1 Liczba ludności w UE sięga prawie 500 mln(1). Na przełomie ostatniej dekady zmiany miały charakter pozytywny i liczba ludności wzrosła o ponad 18 mln(2).
2.2 Niemniej jednak zaobserwować można znaczne różnice między państwami. W niektórych krajach liczba ludności spadła, szczególnie na Węgrzech, w Polsce, Bułgarii i Rumunii. W pozostałych państwach członkowskich utrzymywała się na jednakowym poziomie bądź wzrosła, zwłaszcza w Hiszpanii, Francji, we Włoszech i w Wielkiej Brytanii. W pewnych państwach daje się również dostrzec istotne różnice regionalne.
2.3 Dzięki przyrostowi naturalnemu liczba ludności w UE zwiększyła się o ponad 3 mln(3). Kraje, w których przyrost naturalny był najwyższy w wartościach bezwzględnych, to Francja, Wielka Brytania, Hiszpania i Holandia, choć również w innych państwach zanotowano pozytywny przyrost. Najwyższe negatywne salda miały Niemcy, Bułgaria, Rumunia i Węgry.
2.4 Ludność Europy starzeje się. Odsetek osób poniżej 15 lat zmniejszył się z 17,7 % w 1998 r. do 15,7 % w 2008 r.
2.5 Odsetek osób powyżej 65 lat wzrósł w UE z 15,3 % w 1998 r. do 17 % w 2008 r. Odsetek ten zmniejszył się nieznacznie w Irlandii i Luksemburgu, zaś w Niemczech i we Włoszech osiągnął prawie 20 %, a w Grecji przekroczył 18,5 %.
2.6 Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku nieprodukcyjnym(4) w UE od dziesięciu lat utrzymuje się praktycznie na jednakowym poziomie: w 1998 r. wynosił 49,2 %, a w 2008 r. - 48,6 %. W Danii, Niemczech, Grecji, Holandii i we Włoszech zwiększył się we wspomnianym okresie, we Francji i Finlandii pozostał taki sam, a w pozostałych państwach członkowskich zmalał, co najlepiej widać w tych krajach, w których stosunek dzieci i młodzieży zmalał najbardziej.
2.7 Syntetyczna miara płodności(5) w 2006 r. wynosiła 1,53 dziecka na kobietę. W latach 1999-2008 wzrosła we wszystkich państwach UE, jednak w wielu krajach nadal utrzymuje się poniżej 1,5 dziecka na kobietę. Jedynie we Francji osiągnęła poziom 2 dzieci na kobietę.
2.8 W Europie wzrasta oczekiwana długość życia w chwili urodzenia: obecnie wynosi przeciętnie ponad 82 lata dla kobiet i 76 dla mężczyzn.
2.9 W większości państw członkowskich obniża się śmiertelność noworodków(6); w 2006 r. wynosiła dla całej UE mniej niż 5 zgonów na każde 1 000 żywych narodzin.
3. Migracje w Unii Europejskiej
3.1 Europa jest celem dla niewielkiego odsetka międzynarodowej migracji i już od wielu lat wiele osób wywodzących się z imigracji stanowi część ludności europejskiej.
3.2 W Traktacie i w opiniach EKES-u pojęcie imigracji stosuje się do osób będących obywatelami państw trzecich.
3.3 Imigracja jest główną przyczyną wzrostu liczby ludności w UE w latach 1999-2008. Migracja netto zwiększa liczbę ludności UE o prawie 15 mln(7). Ma ujemną wartość jedynie w Bułgarii, Polsce, Rumunii, na Łotwie i Litwie. W niektórych państwach członkowskich nieznacznie wzrosła, a najwyższe saldo migracji odnotować można w Niemczech, Hiszpanii, Francji, we Włoszech i w Wielkiej Brytanii. W okresie 1999-2008 większość państw członkowskich miała pozytywne saldo migracji, z wyjątkiem Bułgarii (- 215 600), Łotwy (- 24 700), Litwy (- 88 100), Polski (- 566 100) i Rumunii (- 594 700).
3.4 Przepływy migracyjne powodują wzrost ludności UE. W ciągu ostatnich dziesięciu lat imigracja odpowiedzialna była za ponad 80 % wzrost liczby ludności.
3.5 W niektórych państwach UE imigranci stanowili ponad 4 % przeciętnej liczby ludności w danym okresie (Włochy, Malta, Austria i Portugalia). Na Cyprze odsetek ten wynosił ponad 10 % (11,64 %), w Hiszpanii - 12,62 %, w Irlandii - 10,66 %, a w Luksemburgu - 11,08 %. Z drugiej strony straty w liczbie ludności spowodowane saldem migracji oscylowały między 0,75 % na Łotwie a 2,62 % w Rumunii.
3.6 W 2008 r. liczba obcokrajowców (w tym obywateli europejskich i obywateli państw trzecich) sięgnęła 31 mln. Niemcy mają najwyższy odsetek obcokrajowców (ponad 7 mln); następne w kolejności są: Hiszpania (5,3 mln) Wielka Brytania (4 mln), Francja (3,7 mln) i Włochy (3,4 mln). W 2009 r. liczby te wzrosły we wszystkich wymienionych krajach, oprócz Niemiec. W Grecji i Belgii obcokrajowcy stanowią prawie milion mieszkańców, a w Irlandii, Holandii, Austrii i Szwecji ponad 500 tys.
3.7 W czwartym kwartale 2009 r.(8) prawie 11 mln obywateli europejskich mieszkało w innym państwie członkowskim: 2,5 mln w Niemczech, 1,8 mln w Wielkiej Brytanii, 1,6 mln w Hiszpanii, 1,2 mln we Francji i 1,1 mln we Włoszech, nieco mniej w Belgii (642 900), Irlandii (350 500), Luksemburgu (191 000), Austrii (322 200), Holandii (272 100), Grecji (142 500) i Szwecji (185 700).
3.8 Począwszy od czwartego kwartału 2005 r., liczba obywateli zamieszkujących w innym państwie członkowskim zwiększyła się o ponad 2,7 mln, przy czym Włochy, Wielka Brytania i Hiszpania są głównymi miejscami przeznaczenia dla tych ruchów wewnętrznych (ponad 1,7 mln).
3.9 W 2009 r. liczba obcokrajowców spadła poniżej jednego miliona, czyli prawie do poziomu z 2006 r.
4. Przyszłość ludności Unii Europejskiej
4.1 Liczba ludności UE w 2018 r. wyniesie 495-511 mln (według prognoz demograficznych Eurostatu); wahania wynikają z różnic w przewidywanych poziomach migracji w tym okresie.
4.2 Uwzględniając imigrację obywateli państw trzecich, prognozowana liczba ludności w UE osiągnie w 2020 r. poziom 514 mln, a w 2030 r. - 520 mln. Prognoza ta opiera się na założeniu, że każdego roku migracja netto wyniesie nieco poniżej 1,5 mln osób.
4.3 Dlatego też w 2020 r. wzrost ludności, włączając w to migrację, osiągnie prawdopodobnie 14 mln, z czego 5.3 mln przypadnie na Hiszpanię, 4 mln na Wielką Brytanię, 1.4 mln na Włochy, 1,3 mln na Francję, prawie 1 mln na Irlandię, ok. 0,5 mln na Szwecję i Belgię oraz prawie 0,5 mln na Portugalię. Z drugiej strony niektóre kraje odnotują straty demograficzne: 660 tys. w Rumunii, 530 tys. w Niemczech i 419 tys. w Bułgarii, a w Polsce, na Węgrzech, Litwie i Łotwie ponad 100 tys.
4.4 W 2020 r. w UE liczba osób w przedziale wiekowym 0-14 wzrośnie o prawie 845 tys. w porównaniu z rokiem 2008, zmniejszy się o 2,8 mln w przedziale 15-64 lat i zwiększy o 18,1 mln w przedziale powyżej 65. roku życia. Liczba osób w wieku 20-59 lat skurczy się o 4,7 mln. Tym samym prognoza wzrostu ludności UE opiera się głównie na osobach powyżej 65. roku życia, które będą stanowić 20 % populacji, co oznacza poważne starzenie się społeczeństwa.
5. Rynek pracy w Unii Europejskiej
5.1 Zmienna demograficzna na rynkach pracy musi być rozpatrywana wraz z pozostałymi zmiennymi gospodarczymi, społecznymi i politycznymi, które nie wchodzą w zakres niniejszej opinii.
5.2 W latach 1998-2008 liczba osób potencjalnie aktywnych zawodowo wzrosła o 12,1 mln i o nieco mniej niż 12 mln w przedziale wiekowym 20-59.
5.3 W 2009 r. w UE ok. 218 mln osób było czynnych zawodowo - 3,8 mln mniej niż rok wcześniej. Ponad 24 mln (11 %) było zatrudnionych tymczasowo. Średni wiek przechodzenia na emeryturę wynosił 61,4 lata.
5.4 W czwartym kwartale 2009 r. 5,8 mln obywateli europejskich pracowało w innym państwie członkowskim: 1,4 mln w Niemczech, 1,1 mln w Wielkiej Brytanii, 820 tys. w Hiszpanii, 650 tys. we Włoszech, 540 tys. we Francji, 280 tys. w Belgii, 190 tys. w Irlandii, 180 tys. w Austrii, 150 tys. w Holandii i 125 tys. w Szwecji.
5.5 Wskaźnik aktywności zawodowej wzrósł w latach 1998-2008 w UE-15 we wszystkich grupach wiekowych, lecz pozostały różnice rzędu od 1 % (przedział 15-19 lat) do 10 % (przedział wiekowy 60-64). Wskaźnik aktywności zawodowej mężczyzn utrzymał się praktycznie na jednakowym poziomie, z wyjątkiem grupy wiekowej 50-70 lat, w której wzrósł maksymalnie o 10 % dla osób między 60. a 65. rokiem życia. Wskaźnik aktywności zawodowej kobiet zwiększył się we wszystkich grupach wiekowych, a szczególnie w przedziale wiekowym 30-65 lat, maksymalnie o ponad 10 % dla osób między 50. a 65. rokiem życia.
5.6 Na przestrzeni ostatnich lat coraz więcej kobiet włącza się do rynku pracy, jednakże wskaźnik ich aktywności zawodowej nadal pozostaje niższy niż dla mężczyzn.
5.7 W 2020 r. liczba osób potencjalnie czynnych zawodowo wyniesie 361 mln, z czego faktycznie zatrudnionych będzie 238 mln(9), a więc 123 mln osób pozostanie bez pracy. Oznacza to, że wskaźnik aktywności będzie kształtował się na poziomie 74,2 % dla osób między 20. a 64. rokiem życia - nieznacznie niższym niż w 2008 r. ze względu na zmiany w strukturze demograficznej.
5.8 Przy uwzględnieniu poziomów bezrobocia(10) w 2020 r. czynnych zawodowo może być 221,5 mln osób, co przekładałoby się na wskaźnik zatrudnienia na poziomie 69,3 % w przedziale wiekowym 20-64.
5.9 Celem strategii "Europa 2020"(11) jest zwiększenie do 75 % stopy zatrudnienia w przedziale wiekowym 20-64 poprzez większy udział kobiet i osób starszych oraz lepszą integrację imigrantów na rynku pracy.
5.10 Dodatkowo ponad 17,5 mln osób mogłoby znaleźć pracę w 2020 r., jeśli osiągnięty zostałby wskaźnik zatrudnienia na poziomie 75 % w przedziale wiekowym 20-64. Nawet wtedy ponad 76 mln osób w tym przedziale wiekowym pozostałoby niezatrudnionych, choć liczba ta uwzględniałaby również osoby chore i niepełnosprawne, niezdolne do pracy.
5.11 Można odnotować znaczne różnice między stopami zatrudnienia w poszczególnych państwach UE: w 2009 r. oscylowały one między minimalnym poziomem na Malcie (mniej niż 60 %) a maksymalnym w Holandii (ok. 80 %), przy czym niektóre kraje już przekroczyły cel 75 %. Z tego powodu wzrost stopy zatrudnienia w państwach, gdzie jest ona niska, tzn. w tych, w których znajduje się poniżej średniej UE (a więc w większości państw członkowskich), oraz tam, gdzie plasuje się powyżej średniej UE, lecz poniżej 75 %, mógłby doprowadzić do mobilności wewnętrznej ludności w UE.
5.12 Jednym z czynników wzrostu stopy zatrudnienia jest wyższy poziom edukacji w społeczeństwie. W 2008 r. wskaźnik zatrudnienia osób z wyższym wykształceniem w przedziale wiekowym 15-64 lat wynosił 84 %, osób ze średnim wykształceniem - 71 %, a osób z wykształceniem podstawowym - 48 %. Ponadto wskaźnik zatrudnienia osób z wyższym wykształceniem sytuował się wyraźnie powyżej średniej 66 %. Poprawa poziomu wykształcenia może także doprowadzić do wzrostu produktywności i zaspokojenia coraz większego zapotrzebowania na wysoko wykwalifikowanych pracowników.
5.13 W sytuacji obecnego kryzysu gospodarczego rynki pracy nie są w stanie zaoferować zatrudnienia wszystkim osobom w wieku produkcyjnym (miejscowym i imigrantom), przez co stopa bezrobocia kształtuje się na poziomie 10 %. Bezrobocie w UE w lutym 2010 r. dotknęło 23,01 mln osób w wieku produkcyjnym - o 3,1 mln więcej niż rok wcześniej.
5.14 Społeczeństwa starzeją się coraz szybciej. Gdy pokolenie wyżu demograficznego lat 60. przejdzie na emeryturę, ludność aktywna zawodowo w UE zmniejszy się, a liczba osób powyżej 60. roku życia zacznie wzrastać dwa razy szybciej niż przed rokiem 2007, tj. o jakieś 2 mln rocznie, zamiast 1 mln.
5.15 Według Komisji Europejskiej(12) od roku 2020 niedobór siły roboczej będzie coraz poważniejszy, tak że Europie z trudem przyjdzie utrzymanie poziomu aktywności gospodarczej i zatrudnienia. Sytuacja taka może potrwać dziesięciolecia.
5.16 W niektórych państwach członkowskich zachęca się starsze osoby do pozostania na rynku pracy poprzez zbliżanie rzeczywistego wieku przejścia na emeryturę do ustawowego wieku emerytalnego, a nawet promuje się zmiany w prawie w celu przesunięcia wieku emerytalnego ponad 65 lat, o czym wspomina się w zielonej księdze Komisji(13).
6. Rola imigracji w obecnym kontekście demograficznym
6.1 Zdaniem EKES-u, w celu sprostania wyzwaniom demograficznym niezbędne jest kompleksowe podejście
obejmujące szereg aspektów gospodarczych, społecznych i politycznych. Unia powinna zająć się m.in. polityką zatrudnienia i kształcenia, poprawą sytuacji na rynkach pracy, systemami emerytalnymi, kwestią godzenia życia zawodowego z prywatnym, aktywną polityką rodzinną itp.
6.2 W tej sytuacji, polityka imigracyjna jest elementem decyzji politycznych, które UE będzie musiała podjąć.
6.3 Komitet zwraca uwagę na konkluzje kierowanej przez Felipe Gonzáleza grupy mędrców, które zostały zebrane w projekcie "Europa 2030"(14). Stwierdzono w nim, iż "demograficzny problem Unii Europejskiej rozwiążą dopiero działania kompensacyjne dwojakiego rodzaju: zwiększanie współczynnika uczestnictwa w rynku pracy oraz stosowanie wyważonej, sprawiedliwej i wyprzedzającej polityki imigracyjnej". (...) "Migrujący pracownicy będą częścią odpowiedzi na niedobory kadr i kwalifikacji w Europie, natomiast UE będzie musiała stworzyć wyprzedzającą wizję imigracji".
6.4 EKES przyjął liczne opinie, w których wzywał UE do opracowania wspólnej polityki imigracyjnej umożliwiającej nowym osobom wjazd do Europy legalnymi i przejrzystymi kanałami.
6.5 Europa jest celem dla części międzynarodowej migracji, ponieważ ze względu na relatywny dobrobyt gospodarczy i stabilność polityczną niektórzy imigranci uważają ją za atrakcyjne miejsce umożliwiające poszukiwanie szans.
6.6 UE musi pamiętać, że wielu imigrantów wykazuje się duchem przedsiębiorczości, tworzy przedsiębiorstwa w Europie i przyczynia się do powstawania nowych miejsc pracy.
6.7 Mobilność wewnątrz UE motywowana kwestiami zarobkowymi jest mniejsza niż mobilność wynikająca z imigracji. Na przestrzeni ostatnich lat pracownicy z Polski i Rumunii w największym stopniu korzystali z prawa do swobody poruszania się wewnątrz Unii. Zdaniem Komitetu UE powinna promować i ułatwiać mobilność zawodową obywateli europejskich. W tym celu należy wzmocnić sieć EURES oraz uznawać dyplomy i kwalifikacje zawodowe.
7. Wspólna polityka imigracyjna
7.1 Rozwój wspólnej polityki imigracyjnej napotyka wiele trudności. Mimo większej współpracy w ramach walki z nieuregulowaną imigracją i handlem ludźmi, podpisania pewnej ilości porozumień z krajami trzecimi i rozwinięcia europejskiego podejścia na rzecz integracji, nie poczyniono znaczących postępów w kwestiach prawodawstwa regulującego przyjmowanie nowych imigrantów zarobkowych ani w kwestiach dotyczących warunków wjazdu i pobytu oraz praw imigrantów.
7.2 Przygotowując wspólną politykę w dziedzinie imigracji należy mieć na uwadze różnice między krajami członkowskimi wynikające z charakterystyki ich rynków pracy, systemów prawnych, historycznych związków z krajami trzecimi itp.
7.3 Wspólne przepisy dotyczące przyjmowania nowych imigrantów opracowuje się poprzez różne dyrektywy - w zależności od kategorii zawodowych pracowników migrujących.
7.4 Przedsiębiorstwa europejskie pragną ulepszenia międzynarodowych procedur zatrudniania wysoko wykwalifikowanych pracowników migrujących. W tym celu UE przyjęła dyrektywę(15) w sprawie niebieskiej karty popartą - z kilkoma propozycjami zmian - przez Komitet.
7.5 Chociaż UE przyjmie w przyszłości wielu pracowników migrujących wykonujących zawody wymagające średnich i niskich kwalifikacji, wciąż jednak brakuje wspólnego prawodawstwa dla tego rodzaju działalności zawodowej.
7.6 Wkładem Komisji do programu sztokholmskiego była propozycja utworzenia europejskiej platformy migracji zarobkowej, w której mieliby uczestniczyć partnerzy społeczni; nie została ona jednak przyjęta przez Radę. EKES pragnie zachęcić Komisję do konsultacji z Komitetem na temat użyteczności utworzenia takiej platformy.
8. Prawodawstwo
8.1 Od dwóch lat toczy się w UE debata dotycząca wniosku Komisji dotyczącego dyrektywy ramowej(16) w sprawie wspólnego zbioru praw dla pracowników z krajów trzecich, zawierającej także procedurę jednego wniosku. EKES uważa przyjęcie tej dyrektywy podczas prezydencji belgijskiej za kwestię o ogromnym znaczeniu.
8.2 W dniu 13 lipca Komisja przyjęła dwa nowe wnioski legislacyjne: pierwszy z nich dotyczy obywateli państw trzecich podejmujących pracę sezonową(17), a drugi obywateli państw trzecich przeniesionych do innego państwa członkowskiego wewnątrz przedsiębiorstwa(18). EKES przeanalizuje stanowisko wyrażone w obu wnioskach i opracuje odpowiednio odnoszące się do nich opinie.
8.3 W dyrektywie 2003/86 w sprawie prawa do łączenia rodzin ustanowiono jedynie wymogi minimalne, co prowadzi do tego, że w systemach prawnych niektórych państw prawo to nie jest w pełni zagwarantowane. Należy tak zmienić tę dyrektywę, by po roku legalnego pobytu imigranci mogli zwrócić się do władz o połączenie rodziny i skorzystać z przysługującego im podstawowego prawa do życia rodzinnego. Komitet uważa także, że przyjęci w ramach łączenia rodzin małżonkowie lub partnerzy, a także dzieci po osiągnięciu pełnoletności, powinni móc otrzymać prawo do zatrudnienia. W październiku Komisja przedstawi zieloną księgę na ten temat.
8.4 Już dawno weszła w życie dyrektywa(19) w sprawie warunków przyjmowania obywateli państw trzecich w celu odbywania studiów. Komitet uważa, że osoby w posiadaniu określonego w tej dyrektywie zezwolenia na pobyt powinny mieć prawo - po upływie jego okresu ważności - do ubiegania się o zezwolenie na pracę w ramach przyspieszonej procedury, przy równoczesnym przedłużeniu poprzedniego zezwolenia na pobyt. W 2011 r. Komisja opracuje raport na temat wdrażania tej dyrektywy.
8.5 W życie weszła także dyrektywa(20) w sprawie przyjmowania obywateli państw trzecich w celu prowadzenia badań naukowych. Komitet uważa, że należy wprowadzić przyspieszone procedury przyznawania niebieskiej karty, by w ten sposób osoby takie mogły podjąć pracę po zakończeniu swojej pracy badawczej. W 2012 r. Komisja opracuje raport na temat wdrażania tej dyrektywy.
8.6 Należy bezwzględnie rozwiązać jeden z największych problemów, z jakimi boryka się zarówno wielu imigrantów, jak i liczne przedsiębiorstwa europejskie, tj. uznawanie dyplomów i kwalifikacji zawodowych.
8.7 Zdaniem Komitetu legislacja regulująca przyjmowanie nowych imigrantów powinna uwzględniać także pracę podejmowaną w mikroprzedsiębiorstwach i w ramach koligacji rodzinnych - dzięki temu w większości przypadków procesy imigracyjne będą mogły odbywać się w sposób legalny i przejrzysty. Dlatego w innej opinii EKES-u(21) proponuje się zastosowanie wynoszącego sześć miesięcy zezwolenia na wjazd i pobyt czasowy na okres poszukiwania pracy.
8.8 Ze względu na Kartę praw podstawowych UE musi zapewnić wszystkim ochronę praw człowieka w ramach porządku prawnego UE i państw członkowskich.
8.9 Prawa człowieka są powszechne, bezwarunkowe i chronią wszystkich ludzi, niezależnie od ich sytuacji i statusu prawnego. Dlatego też EKES opracował opinię(22) z inicjatywy własnej w sprawie poszanowania praw podstawowych w europejskiej polityce imigracyjnej i europejskim prawodawstwie w tej dziedzinie.
8.10 Europejskie przepisy dotyczące imigracji powinny
gwarantować równe traktowanie w oparciu o zasadę niedyskryminacji (art. 21 karty) oraz poszanowanie art. 15 ust. 3 karty, który głosi, że "obywatele państw trzecich, którzy posiadają zezwolenie na pracę na terytorium państw członkowskich, mają prawo do takich samych warunków pracy, z jakich korzystają obywatele Unii".
8.11 Równość traktowania w pracy odnosi się do warunków pracy, wynagrodzeń, zwolnień, zdrowia i bezpieczeństwa w pracy oraz do prawa przynależności do związków zawodowych i prawa do strajku. Inne podstawowe prawa socjalne, do których odnosi się równość traktowania, to opieka zdrowotna, prawa emerytalne, ochrona socjalna przed bezrobociem oraz szkolenia.
8.12 EKES z zaniepokojeniem obserwuje w Europie wzrost rasizmu, ksenofobii i nietolerancji. Komitet pozytywnie ocenia działania Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej.
8.13 EKES uważa, że część zjawisk migracji będzie miała charakter tymczasowy i - w niektórych przypadkach - cyrkulacyjny, lecz doświadczenie pokazuje, że większość ma charakter stały bądź długofalowy, dlatego też polityka i prawodawstwo UE muszą zawsze propagować poszanowanie praw człowieka, zabezpieczenie statusu prawnego imigrantów, integrację oraz łączenie rodzin.
8.14 UE i państwa członkowskie mogą porozumieć się z krajami pochodzenia w sprawie systemów migracji cyrkulacyjnej wspierających przejrzyste procedury imigracyjne. EKES popiera partnerstwa na rzecz mobilności ustalone z niektórymi krajami pochodzenia. Komitet sugeruje jednak, że takie porozumienia powinny być odpowiednio zrównoważone, tak by ich efekt był pozytywny dla wszystkich stron: imigrantów, ich krajów pochodzenia i krajów UE.
8.15 By umożliwić działanie systemu migracji cyrkulacyjnej, prawodawstwo wspólnotowe musi przewidywać bardzo elastyczne zezwolenia krótkoterminowe oraz procedury powrotu i gwarancje zatrudnienia w kolejnych latach. Dzięki temu wielu imigrantów wybierze drogę legalną i nie pozostanie w Europie nielegalnie po upływie ważności pozwolenia na pobyt.
8.16 EKES proponuje przyznawanie wielorazowych zezwoleń czasowych - na okres od trzech do dziewięciu miesięcy - które następnie będą mogły być przedłużane przez trzy, cztery i pięć lat. Są to procedury wymagające nakładów finansowych, zaplecza logistycznego i współpracy pracodawców, władz krajów pochodzenia i krajów przyjmujących oraz związków zawodowych.
8.17 Komitet pragnie zwrócić uwagę na fakt, że migracja cyrkulacyjna utrudnia utrzymanie więzi społecznych i integrację, a także trwałe zaangażowanie pracowników na rzecz przedsiębiorstwa oraz ich uczestnictwo w strukturach związkowych. Utrudnia także szkolenia.
8.18 Procedury tymczasowego przyjmowania imigrantów mogą obejmować umowy dotyczące kształcenia i uznawania kwalifikacji zawodowych. W ten sposób imigranci tymczasowi pracujący w Europie będą mogli podnieść swoje kwalifikacje zawodowe, a po powrocie poprawić własne perspektywy na rynku pracy.
8.19 Imigranci posiadający status rezydentów długoterminowych w rozumieniu dyrektywy(23) dotyczącej statusu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi tracą taki status w przypadku nieobecności wynoszącej 12 miesięcy.
8.20 Aby ułatwić przepływ imigrantów i rozwój inicjatyw w zakresie przedsiębiorczości i zatrudnienia w krajach pochodzenia, europejskie przepisy imigracyjne muszą pozwalać na zachowanie długoterminowego (przynajmniej przez 3 lata) prawa do stałego pobytu, tak by powrót do kraju pochodzenia nie oznaczał utraty zezwolenia na pracę i pobyt w Europie.
8.21 Należy zagwarantować prawo do świadczeń emerytalnych nabytych w UE; w tym celu konieczne będzie przeprowadzenie negocjacji dotyczących umów o wzajemności z państwami pochodzenia imigrantów, a także ratyfikacja konwencji MOP nr 157.
8.22 Komitet proponuje by państwa członkowskie UE ratyfikowały konwencje MOP nr 97 i 143 dotyczące pracowników-imigrantów. Państwa członkowskie UE powinny również podpisać międzynarodową konwencję(24) o ochronie praw wszystkich pracowników migrujących i członków ich rodzin, tak jak zalecał to EKES w opinii z inicjatywy własnej(25).
9. Współpraca z krajami pochodzenia
9.1 EKES zaproponował(26), by UE wspierała w obszarze polityki zewnętrznej międzynarodowe ramy prawne migracji.
9.2 UE stosuje obecnie kilka instrumentów z zakresu polityki sąsiedztwa i stowarzyszenia. Zdaniem EKES-u w układach tych należy kłaść szczególny nacisk na kwestie migracji i mobilności. Realizacja układów o mobilności między UE i krajami z nią sąsiadującymi - z którymi istnieją już związki o charakterze gospodarczym i politycznym - jest priorytetem.
9.3 Komitet przyjął dwie opinie(27), proponując, by imigracja w Europie miała pozytywny wpływ na rozwój gospodarczy i społeczny w krajach pochodzenia.
9.4 Szkolenia organizowane w kraju pochodzenia imigrantów mogą ułatwić wdrażanie polityki imigracyjnej i - dzięki uwzględnieniu potrzeb zatrudnienia europejskich przedsiębiorstw - polepszyć zarządzanie imigracją.
9.5 EKES proponuje podpisanie konwencji między UE a krajami pochodzenia, ułatwiających uznawanie kwalifikacji zawodowych i szkoleń z kraju pochodzenia.
9.6 Należy rozważyć możliwość finansowania programów szkoleniowych w krajach pochodzenia przez UE i państwa członkowskie, co miałoby również pozytywny wpływ na rozwój wysokiej jakości struktur szkoleniowych. Uzyskane dzięki takim programom dyplomy powinny być uznawane na równi z dyplomami europejskimi. Programom szkoleniowym powinny towarzyszyć przyspieszone procedury uzyskiwania zezwolenia na pracę i pobyt.
10. Polityka integracji
10.1 Jednym z celów strategii "Europa 2020" jest integracja.
Integracja jest dwukierunkowym procesem społecznym polegającym na wzajemnym dostosowaniu się, który przebiega w złożonych relacjach między osobami i grupami. To procesy dokonujące się powoli w strukturach społecznych (w rodzinach, w szkołach i na uniwersytetach, w miasteczkach i w dzielnicach dużych miast, w miejscu pracy, w związkach zawodowych, w organizacjach pracodawców, w instytucjach religijnych, organizacjach sportowych i kulturalnych itp.).
10.2 Dzięki współpracy Komisji Europejskiej i EKES-u powstało Europejskie Forum Integracji, które ma umożliwić społeczeństwu obywatelskiemu i organizacjom imigrantów udział w działaniach integracyjnych UE.
10.3 EKES przyjął kilka opinii mających na celu wspieranie polityki integracji; utworzył również stałą grupę ds. integracji na potrzeby propagowania integracji i ściślejszej współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i Europejskim Forum Integracji.
10.4 EKES przyjął nową opinię(28) z inicjatywy własnej w sprawie "Integracja a agenda społeczna", która ma służyć umocnieniu celu integracji w ramach strategii "Europa 2020" (nowej strategii europejskiej dotyczącej polityki społecznej); w opinii szczególnie podkreśla się skutki społeczne imigracji, sytuację imigrantów na rynku pracy, włączenie społeczne, równość płci, ubóstwo, edukację i szkolenia, zdrowie, ochronę społeczną i walkę z dyskryminacją.
10.5 Hiszpańska prezydencja UE również zwróciła się do EKES-u o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie integracji pracowników-imigrantów. W opinii(29) analizuje się znaczenie, jakie dla integracji mają zatrudnienie, równe warunki pracy, szans i traktowania. Zawiera także zalecenia dla europejskich i krajowych władz oraz partnerów społecznych.
10.6 Podczas konferencji ministerialnej w Saragossie, która odbyła się w dniach 15-16 kwietnia 2010 r., zwrócono się do Komisji o opracowanie nowej strategii integracji. EKES współpracuje przy opracowywaniu raportu informacyjnego w sprawie nowych wyzwań w zakresie integracji. Proponuje się w nim, by nowa strategia wspierała zaangażowanie obywatelskie imigrantów oraz ich udział w procesie demokratyzacji.
10.7 Podejście dwukierunkowe wymaga nowych zobowiązań ze strony rządów na rzecz tego, by przepisy krajowe umożliwiały przyznawanie obywatelstwa imigrantom, którzy złożą taki wniosek, oraz na rzecz przejrzystości procedur.
10.8 EKES sporządził opinię(30) z inicjatywy własnej skierowaną do Konwentu, który opracowywał traktat konstytucyjny, nawołując do przyznania obywatelstwa europejskiego obywatelom państw trzecich posiadającym status rezydenta długoterminowego.
10.9 UE i państwa członkowskie muszą stawić czoła nie tylko wyzwaniom demograficznym, ale także wielkim wyzwaniom politycznym i społecznym: integracji nowych obywateli, którzy będą mieli równe prawa i obowiązki. W tym celu krajowe i europejskie prawa obywatelskie muszą uwzględniać osoby pochodzące z innych krajów, wnoszące do Europy ogromną różnorodność etniczną, religijną i kulturową.
11. Imigranci o nieuregulowanym statusie
11.1 EKES pragnie przypomnieć o przebywaniu na terenie UE setek tysięcy osób o nieuregulowanej sytuacji administracyjnej, pracujących w tzw. szarej strefie i zatrudnionych nieformalnie - są to osoby "niewidzialne" w społeczeństwie oficjalnym i pozbawione dostępu do podstawowych praw.
11.2 W dokumencie grupy refleksji nad przyszłością Unii Europejskiej w perspektywie lat 2020-2030 proponuje się, by w całej UE zharmonizować prawa przysługujące nielegalnym imigrantom. EKES zgadza się z tą propozycją.
11.3 Zgodnie z wcześniejszymi opiniami(31) EKES-u należy ułatwiać indywidualne procesy legalizacji imigrantów o nieuregulowanym statusie, z uwzględnieniem ich więzi społecznych i pracowniczych; podstawą tego rozwiązania jest zobowiązanie Rady UE w ramach europejskiego paktu o imigracji i azylu(32).
Bruksela, 15 września 2010 r.
| Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego | |
| Mario SEPI |
______
(1) Prowizoryczne dane Eurostatu z 1 stycznia 2009 r.
(2) Obliczenia na podstawie danych Eurostatu za lata 1999-2009, 1 stycznia każdego roku.
(3) Obliczenia na podstawie danych Eurostatu za lata 1999-2008 (liczba urodzeń minus liczba zgonów).
(4) Zdefiniowany jako stosunek między ogólną liczbą ludności poniżej 15 lat i powyżej 65 oraz ludności w wieku 15-64 lat.
(5) Przeciętna liczba dzieci na kobietę rocznie będąca sumą współczynnika dzietności w zależności od wieku.
(6) Definiowana jako liczba zgonów dzieci, które urodziły się żywe, przed ukończeniem przez nie pierwszego roku życia.
(7) Obliczono na podstawie następującego równania: saldo migracji = liczba ludności w 2009 r. minus liczba ludności w 1999 r. minus przyrost naturalny w latach 1999-2008.
(8) Zgodnie z liczbami podanymi w badaniu aktywności ekonomicznej ludności.
(9) Szacunki w oparciu o średnie wskaźniki aktywności w czwartym kwartale 2007 r. i pierwszym kwartale 2008 r.
(10) Patrz przypis 9.
(11) COM(2010) 2020 wersja ostateczna.
(12) COM(2009) 674 wersja ostateczna.
(13) COM(2010) 365 wersja ostateczna.
(14) http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/pl_web.pdf.
(15) Dyrektywa Rady 2009/50/WE z dnia 25 maja 2009 r. w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu podjęcia pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji.
(16) COM(2007) 638 wersja ostateczna.
(17) COM(2010) 379 wersja ostateczna.
(18) COM(2010) 378 wersja ostateczna.
(19) Dyrektywa Rady 2004/114/WE.
(20) Dyrektywa Rady 2005/71/WE.
(21) Dz.U. C 80 z 3.4.2002, s. 37.
(22) Dz.U. C 128 z 18.5.2010, s. 29.
(23) Dyrektywa Rady 2003/109/WE z dnia 25 listopada 2003 r. dotycząca statusu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi.
(24) Przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w rezolucji nr 45/158 z dnia 18 grudnia 1990 r.
(25) Dz.U. C 302 z 7.12.2004, s. 49.
(26) Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 91.
(27) Dz.U. C 120 z 16.5.2008, s. 82, i Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 91.
(28) Dz.U. C 347 z 18.12.2010, s. 19.
(29) Dz.U. C 354 z 28.12.2010, s. 16.
(30) Opinia EKES-u z inicjatywy własnej, Dz.U. C 208 z 3.9.2003, s. 76.
(31) Dz.U. C 354 z 28.12.2010, s. 16.
(32) Rada UE 13440/08, 24 września 2008.