Opinia w sprawie konieczności zastosowania całościowego podejścia do kwestii rewitalizacji miast (opinia rozpoznawcza).
Dz.U.UE.C.2011.21.1
Akt nienormatywny(2011/C 21/01)
(Dz.U.UE C z dnia 21 stycznia 2011 r.)
Sprawozdawca: Angelo GRASSO
Dnia 2 grudnia 2009 r. hiszpańskie ministerstwo budownictwa mieszkaniowego, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zwróciło się w imieniu prezydencji hiszpańskiej do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie
konieczności zastosowania całościowego podejścia do kwestii rewitalizacji miast.
Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 4 maja 2010 r.
Na 463. sesji plenarnej w dniach 26-27 maja 2010 r. (posiedzenie z 26 maja) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 87 do 4 - 2 osoby wstrzymały się od głosu - przyjął następującą opinię:
1. Wnioski i zalecenia
1.1 Miasto jest obecnie systemem powodującym marnotrawstwo energii, a także głównym czynnikiem przemian środowiska. Z tego względu skoordynowane działania na szczeblu europejskim mające na celu opracowanie bardziej zdecydowanych środków w dziedzinie rewitalizacji miast są istotnym sposobem przeciwdziałania szkodliwej emisji CO2 i zmianie klimatu.
1.2 EKES pragnie, by powstała strategia działań na szczeblu miast lub metropolii, której celem byłaby rewitalizacja dzielnic w złym stanie z punktu widzenia mieszkalnictwa i urbanistyki oraz aspektów społecznych i ekologicznych.
1.3 Niestety tradycyjne narzędzia planowania przestrzennego nie są jeszcze dostosowane do tego rodzaju podejścia, m.in. dlatego, że miasta różnią się pod względem położenia, pozycji i usług miejskich. Dlatego też nie jest możliwe zaproponowanie rozwiązań uniwersalnych. W związku z tym EKES proponuje, by UE opracowała narzędzia działania, wykorzystując systemy wskaźników dotyczących jakości życia w miastach, w oparciu o minimalne wartości społeczno-urbanistyczne i ekologiczne w tym zakresie, a także określiła wskaźniki rewitalizacji miast pozwalające na określenie skuteczności administracji, skuteczności działań i stopnia zadowolenia mieszkańców.
1.4 Przypominając o swych propozycjach wysuniętych we wcześniejszych opiniach, EKES pragnie, by w celu pogłębienia i poszerzenia europejskiej debaty w sprawie zrównoważonego rozwoju miast zrealizowana została koncepcja utworzenia grupy wysokiego szczebla UE ds. zrównoważonego rozwoju miast(1).
1.5 Do zainicjowania odrodzenia miast przy użyciu całościowego modelu rewitalizacji i uwzględnienia w pierwszej kolejności zmian demograficznych, spójności społecznej, zmiany podstaw gospodarczych miast, podniesienia wartości dziedzictwa naturalnego, procesów dematerializacji, aspektów zużycia energii i różnorodności biologicznej, konieczna jest, zdaniem EKES-u, ścisła współpraca między organami poszczególnych szczebli (Komisja, rządy, regiony, szczebel lokalny), oparta na bardziej elastycznym, mniej sztywnym stosowaniu zasady pomocniczości, a nie tylko na hierarchicznym podziale kompetencji. W tym celu EKES wzywa do upowszechniania sieci tematycznych między miastami, które sprzyjają wdrażaniu procesów zrównoważonej rewitalizacji miast.
1.6 Wzrost efektywności energetycznej budynków i infrastruktury powinien być strategicznym czynnikiem zaangażowania politycznego na rzecz rewitalizacji miast w UE ze względu na korzyści w zakresie ograniczenia popytu na energię oraz na znaczną liczbę miejsc pracy, które powstałyby dzięki temu w Europie. EKES pragnie, by UE dążyła do tych celów poprzez lepszą integrację z programami sektorowymi, które przygotowuje w dziedzinach polityki dotyczącej innowacyjności, polityki transportowej na lata 2010-2020 oraz planu SET (Strategic Energy Technology). Ma ponadto nadzieję, że wzrosną inwestycje, zwłaszcza dzięki większemu zasilaniu przez EBI instrumentów finansowych UE takich jak Jessica, Jaspers itp. oraz upowszechnieniu skutecznych partnerstw publiczno-prywatnych.
1.7 EKES pragnie, by elementem spajającym politykę rewitalizacji miast stało się podejście obejmujące jednocześnie systemy zrównoważonego transportu i systemy energetyczne. Podejście takie powinno być wspierane finansowaniem przez UE sieci zrównoważonego transportu i alternatywnych strategii energetycznych niezbędnych dla rewitalizacji przedmieść.
1.8 Pragnie także, by państwa członkowskie stosowały zachęty podatkowe, które skłonią obywateli do współpracy w osiąganiu celu przekształcenia wszystkich budynków miejskich w generatory energii.
1.9 EKES apeluje o promowanie rozwoju kulturalnego i działań związanych z przedsiębiorczością, zwłaszcza w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą znaleźć nowatorskie rozwiązania służące rewitalizacji, a także tworzeniu zielonych miejsc pracy.
1.10 Ponadto EKES uważa, że w celu szerszego odpowiedzialnego udziału obywateli w realizacji programów całościowej rewitalizacji miast, należy prowadzić dialog i konsultacje ze wspólnotami w ośrodkach miejskich, w tym z kobietami i młodzieżą, a także z osobami najbardziej zagrożonymi wykluczeniem. Należy zainicjować - we współpracy z sieciami przedstawicielskimi obywateli i różnych sektorów - kampanię informacyjną na szczeblu europejskim na temat konkretnych możliwości uzyskania oszczędności dzięki produkcji "czystej" energii. Obecna kampania nie jest wystarczająco ukierunkowana i prowadzi się ją zbyt ograniczonymi środkami.
1.11 W celu skutecznego konkurowania z metropoliami azjatyckimi miasta europejskie muszą być przedmiotem polityki, która pozwoli na połączenie tradycyjnej renowacji fizycznej z dematerializacją związaną również z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi (TIK), dzięki czemu możliwa będzie ochrona środowiska i uniknięcie sytuacji, w której miasta po raz kolejny zawłaszczą tereny zielone.
1.12 Ponadto EKES uważa, że kwestią strategiczną jest uruchomienie istotnego procesu kształcenia kadry decydentów w celu zwiększenia ich odpowiedzialności, kreatywności i jakości. Dzięki temu wzrośnie ich umiejętność dokonywania wyboru w dziedzinie polityki rewitalizacji i rozwoju miast, spójnej z celami zrównoważonego rozwoju, do których dąży UE. Jednocześnie EKES przypomina o potrzebie współpracy z DG REGIO i ma nadzieję na jej zacieśnienie. Komitet uważa też za niezbędne wzmocnienie zespołu operacyjnego w zakresie polityki miejskiej w DG REGIO, by przyspieszyć procesy wdrażania programów na rzecz rozwoju, które Komisja zamierza realizować.
2. Wprowadzenie
2.1 W ciągu ostatnich dziesięciu lat ożywiła się debata w sprawie polityki miejskiej w UE. Karta lipska dotycząca zrównoważonego rozwoju miast z maja 2007 r. jest jednym z najważniejszych świadectw woli państw członkowskich, by uzgodnić wspólną strategię i zasady polityki w zakresie rozwoju miast. Prezydencja hiszpańska UE, która również poświęca dużo uwagi tej problematyce, zwróciła się do EKES-u i do Komitetu Regionów o refleksję i wniesienie wkładu w debatę przy okazji nieformalnego spotkania ministrów europejskich.
2.2 Refleksja dotyczy rozwiązania niektórych istotnych problemów w miastach za pomocą całościowego podejścia do polityki rewitalizacji, aby osiągnąć zrównoważony rozwój miast w stopniu, który spełniałby następujące wymogi:
- poprawa efektywności energetycznej europejskich zasobów lokalowych, których stopień zużycia jest powodem szkodliwych emisji mających poważne skutki dla jakości życia w miastach; działania w tym zakresie mogą się przyczynić do tworzenia miejsc pracy i pobudzania innowacyjności i rozwoju technologicznego;
- większa spójność społeczna dzięki całościowemu programowi rewitalizacji zniszczonych dzielnic, mającemu na celu integrację społeczną, przeciwdziałanie wykluczeniu, szkolenia itd.;
- zrównoważony rozwój z punktu widzenia środowiska naturalnego dzięki rewitalizacji zniszczonych dzielnic oraz dostosowaniu istniejącej zabudowy do celów efektywności energetycznej, potrzeb mieszkaniowych i dostępności, co nie powinno odbywać się kosztem kolejnych terenów zielonych.
3. Całościowe planowanie miejskie
3.1 Jednym z głównych celów operacyjnych polityki regionalnej państw członkowskich i UE powinna być ochrona środowiska w miastach różnej wielkości oraz poprawa jakości życia mieszkańców.
3.2 W niniejszej opinii EKES pragnie potwierdzić, że zgadza się z koniecznością rozwijania całościowej polityki rewitalizacji miast w perspektywie określonej w dokumencie dotyczącym strategii i programowania "Europa 2020" oraz w dokumencie programowym hiszpańskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej(2).
3.2.1 EKES aprobuje dokument dotyczący strategii "Europa 2020" i popiera zawarte w nim wytyczne operacyjne, z których wynika, że polityka w zakresie rewitalizacji miast powinna obejmować takie aspekty innowacyjne, jak:
- poprawa w zakresie zasobów ludzkich, zwłaszcza w odniesieniu do potrzeb osób starszych, stopnia integracji nowych imigrantów, przeciwdziałania ubóstwu, szczególnie wśród dzieci, większej solidarności międzypokoleniowej;
- wzrost oparty na wiedzy;
- rozwój aktywnego i kreatywnego społeczeństwa;
- rozwój konkurencyjnej, sieciowej gospodarki uwzględniającej aspekty społeczne i ekologiczne rynku.
3.2.2 EKES uważa, że dokument programowy prezydencji hiszpańskiej uwzględnia te zagadnienia, gdyż zgodnie z europejską Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności dąży do skuteczniejszego zapewnienia wszystkim praw obywatelskich i obrony praw podstawowych.
3.2.3 Cele te dotyczą takiej rewitalizacji miast, w której silnie związane są jakość otoczenia i jakość podejścia do mieszkańców, czyli rewitalizacji biorącej pod uwagę wszystkich, niezależnie od ich języka, pochodzenia i religii.
4. Niektóre zagadnienia dotyczące miast
4.1 Zgodnie z zasadami zawartymi w wymienionych dokumentach rewitalizacja powinna brać pod uwagę szereg istotnych zmian, jeśli chodzi o formę i charakter miast(3):
- nasilenie się niekontrolowanego rozwoju miast z dużym zużyciem powierzchni i brakiem ekonomii skali;
- zanikanie funkcjonalnej struktury miast ze względu na kryzys, jakim dotknięte są zabytkowe centra, zniszczone peryferia i strefy przemysłowe;
- stosowanie wobec kryzysu głównie rozwiązań konserwatywnych, bez wyobraźni i kreatywności, a zwłaszcza niedostosowanych do zglobalizowanego świata;
- zastąpienie systemu opartego na "funkcjach" systemem "miejsc do wykorzystania", które mają złożony charakter i łatwo ulegają zniszczeniu w ujednoliconej przestrzeni miejskiej;
- utrata sensu granicy, która zachowuje znaczenie administracyjne, ale zaciera się z punktu widzenia geograficznego, symbolicznego i politycznego;
- zanikanie obszarów zielonych wokół miast, co powoduje znaczne straty w zakresie różnorodności biologicznej;
- wydłużanie się czasu dojazdów, co źle wpływa na jakość życia;
- obszary miejskie, także miejsca tradycyjne, stają się coraz bardziej zamknięte i wyspecjalizowane (dzielnice wyłącznie mieszkaniowe, tematyczne parki rozrywki, edukacja ograniczona do szkoły i kampusu, a kultura - do muzeów i teatrów itp.); przestrzeń zamknięta podkreśla dominację tego, co prywatne (z punktu widzenia stylu życia, ale także koncepcji i praktyki prawnej), kosztem potrzeb społeczności.
4.2 Logice przestrzeni zamkniętej należy przeciwstawić logikę przestrzeni nieskończonej, opartej na stosunkach niematerialnych, gdzie pojęcie czasu zastępuje pojęcie przestrzeni fizycznej.
4.3 Rewitalizacja obszarów miejskich powinna zatem obejmować jednocześnie tradycyjną renowację fizyczną i dematerializację, która znajduje swój pełny wyraz w zastosowaniu technologii informacyjno-komunikacyjnych. Problemem, który pozostaje do rozwiązania, jest bowiem w istocie konflikt między umysłem, który funkcjonuje obecnie w kategoriach wszechobecności, a ciałem, które nie może być w bezustannym ruchu i ciągle zmieniać miejsca, lecz potrzebuje zakorzenienia i zorganizowania w miejscach i w przestrzeni o odpowiedniej jakości.
4.4 Proces rewitalizacji będzie zatem wynikiem synergii i uwzględnienia następujących trzech wymiarów miasta:
- miasto jako "agora": człowiek zajmuje centralne miejsce, istnieje całkowita harmonia między budynkami mieszkalnymi a przestrzenią miejską, między spójnością społeczną a rozwojem gospodarczym;
- miasto "glokalne" (globalno-lokalne): skutek lepszej równowagi między procesami globalizacji a umiejętnością wykorzystania zasobów lokalnych oraz różnych cech i postaw;
- miasto zrównoważone: powinno umieć rozwiązać wewnętrznie problemy, których jest źródłem, a nie przekazywać je innym podmiotom lub przyszłym pokoleniom.
5. Całościowe podejście do rewitalizacji miast
5.1 Komitet ma nadzieję na nowe odrodzenie miast(4), z którym będą związane:
- większa spójność społeczna,
- renesans kulturalny,
- przegląd podstaw gospodarki miejskiej, by zaradzić obecnej poważnej recesji,
- podniesienie wartości dziedzictwa naturalnego dzięki procesom dematerializacji i wzrostowi różnorodności biologicznej.
5.2 Polityka oparta na koncepcji nowego odrodzenia miast nadaje nowy wymiar europejskiemu planowi naprawy gospodarczej w miastach i regionach(5) i sprawia, że ważna rola
władz lokalnych w przezwyciężaniu kryzysu jest czynnikiem strukturalnym, istotnym nie tylko w kontekście kryzysu gospodarczego, ale także w perspektywie podniesienia wartości wszystkich zasobów naszych społeczności.
5.3 W ten sposób powstałby całościowy model rewitalizacji miast, jako realizacja przestrzenna "nowego porządku ekologicznego (green new deal)"(6), w którym całościowa koncepcja działań, obejmująca zasoby ludzkie, naturalne i fizyczne, powinna być inspirowana odnowioną definicją bogactwa opartą nie tylko na gromadzeniu, ale przede wszystkim na oszczędzaniu zasobów i na wzroście dobrobytu mieszkańców(7).
Model ten wymaga odgrywania przez władze lokalne roli liderów w celu ułatwienia zaangażowania obywateli i środowisk gospodarczych na danym obszarze na rzecz przyspieszenia rozwoju rynków i "zielonych" technologii. Propozycja utworzenia grupy wysokiego szczebla ds. zrównoważonego rozwoju może ułatwić upowszechnianie i rozwój sieci tematycznych między miastami, także w małej i średniej skali, aby osiągnąć wyznaczone cele.
6. Całościowy system działań na rzecz rewitalizacji miast obejmuje następujące elementy:
6.1 Zasoby ludzkie
6.1.1 Należy harmonijnie połączyć cel strategii lizbońskiej, jakim jest budowanie bardziej konkurencyjnego społeczeństwa dzięki wzrostowi wiedzy i kreatywności, z celem dokumentu dotyczącego strategii "Europa 2020" i programowania, polegającym na pobudzaniu procesów spójności poprzez działania wspierające najsłabsze grupy społeczeństwa, zwłaszcza osoby starsze, lepszą integrację, szczególnie nowych imigrantów, przeciwdziałanie ubóstwu i większą solidarność międzypokoleniową.
6.1.2 UE stworzyła przestrzeń kulturową i praktyczną dla:
- rozwoju społeczności w celu przyznania dostępu do planowania miejskiego wszystkim zainteresowanym stronom: organizacjom techniczno-zawodowym (urbaniści, architekci, inżynierowie itp.), organizacjom przedsiębiorców i służbom mieszkaniowym;
- rozwoju nowej wiedzy i zasady kreatywności poprzez propagowanie nowych form badań naukowych i nauczania z udziałem uczelni wyższych oraz pobudzanie kreatywnego projektowania miast(8). Najlepszym sposobem zwiększenia skuteczności tego otwarcia jest wspieranie różnych form partnerstwa publiczno-prywatnego.
6.1.3 Polityka w tym zakresie powinna zostać przeanalizowana tak, aby:
- rozpowszechniać najlepsze formy zarządzania miastami, z uwzględnieniem obszarów podmiejskich i wiejskich w celu uzyskania nie tylko większego dobrobytu gospodarczego, ale także komfortu psychicznego, duchowego i społecznego;
- tworzyć nowe formy zatrudnienia, zwłaszcza dla młodzieży i imigrantów, wykraczające poza przekwalifikowanie osób wykonujących tradycyjne zawody robotnicze i urzędnicze dotkniętych skutkami kryzysu; w tym kontekście EKES sugeruje rozwijanie carbon army, związanej ze zrównoważoną odnową miast.
6.1.4 Prognozy demograficzne wskazują, że w 2060 r. ponad połowa ludności będzie w wieku powyżej 48 lat, wzmogą się nowe przepływy migracyjne, zwłaszcza ludzi młodych do miast, a także nadal podupadać będą regiony wiejskie i regiony znajdujące się w trudniejszym położeniu. W tym kontekście należy wziąć pod uwagę następujące działania na szczeblu lokalnym:
- tworzenie otoczenia sprzyjającego synergii między przedsiębiorczością publiczną i prywatną oraz rozwojowi MŚP, a także przyczyniającego się do powstawania społeczności miejskich opartych na partycypacji i kreatywności;
- rozwój mechanizmów umacniających dialog i konsultacje ze społecznością miejską, w tym z kobietami, młodzieżą i osobami najbardziej zagrożonymi wykluczeniem;
- podniesienie standardu życia dzięki nowatorskim rozwiązaniom w zakresie zrównoważonego budownictwa socjalnego, opieki zdrowotnej i systemu kształcenia.
6.1.5 Nowe miejsca pracy tworzone w ramach polityki "green new deal" oraz ograniczenie emisji wymagają działań edukacyjnych i popularyzujących wiedzę. Należy podjąć wysiłki, aby:
- ułatwić dostęp do platform informacyjnych UE (na temat środowiska naturalnego, efektywności energetycznej, transportu, gospodarki itd.);
- powiązać działania z programem "Wspólnoty wiedzy i innowacji (WWI)" (Knowledge and Innovation Communities - KIC) Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT) w celu zapewnienia szybkiego transferu nowych technologii na szczeblu lokalnym;
- stworzyć solidną strategię popularyzowania wzorcowych rozwiązań w zakresie wykorzystania ekologicznych technologii w miastach.
6.2 Zasoby naturalne
6.2.1 Ze względu na większe znaczenie zasobów naturalnych w stosunku do zasobów fizycznych istotne jest przeanalizowanie metabolizmu miejskiego, aby wdrożyć w tym zakresie procesy odnowy oparte na oszczędności surowców i likwidacji odpadów.
6.2.2 Znajomość procesów metabolizmu miejskiego jest ważnym narzędziem na drodze do osiągnięcia celu poprawy jakości środowiska miejskiego, o którym mowa w konwencjach międzynarodowych mających na celu ochronę środowiska naturalnego (protokół z Kioto, różnorodność biologiczna, zasoby wodne itd.), oraz dla przeciwdziałania zmianie klimatu(9).
6.3 Zasoby fizyczne
6.3.1 Ze względu na zachodzące obecnie procesy rewitalizacja miast powinna w coraz mniejszym stopniu polegać na odrębnych, ściśle zakreślonych i ograniczonych działaniach, a coraz lepiej uwzględniać procesy rozwoju różnorodnych środowisk oraz jakość i różnorodność miejsc, a także interakcję poszczególnych elementów: elastyczność, skłonność do przekształceń, otwartość na wszystkich.
6.3.2 Zdaniem EKES-u renowacja budynków i infrastruktury nie może się odbywać bez uwzględnienia coraz większego znaczenia ograniczeń ekologicznych, procesów integracji i rosnącej roli interaktywności.
6.4 Zasoby niematerialne
6.4.1 Rada Europejska traktuje "e-społeczeństwo" jako główny czynnik rozwoju UE, czego dowodem są program e-Europe (1999), konwencja lizbońska (2000) i programy operacyjne "i-2010". W związku z tym Rada UE zamierza wspierać projekty, których celem jest przyspieszenie procesu przemiany społeczeństwa w celu wykorzystania możliwości, jakie stwarza elektronika i interaktywność. W tym celu opracowywane są środki mające zapewnić wszystkim obywatelom europejskim udział w świecie cyfrowym i podłączenie do internetu w celu stworzenia otwartego, sprzyjającego integracji i gotowego do współpracy społeczeństwa.
6.4.2 Powierza też miastom zadanie przyciągnięcia wiedzy, odnowienia systemu stosunków między administracją publiczną a obywatelami i pobudzania odnowy narzędzi produkcji(10).
6.4.3 Nie ma wątpliwości, że inwestycje w innowacje technologiczne w miastach powinny być szybkie i masowe, gdyż konkurencja dalekowschodnia jest bardzo silna(11).
7. Ekologiczny "new deal" na rzecz miast
7.1 Zagadnienie rewitalizacji miast jest złożone, ale powinno stać się przedmiotem strategii, by rozwiązania w tym zakresie były skuteczne.
7.2 Sprawy najpilniejsze wynikają prawdopodobnie ze ścisłego związku między rewitalizacją, środowiskiem naturalnym i kryzysem gospodarczym. EKES uważa, że kwestie rewitalizacji miast powinny być rozważane zgodnie z zasadami gospodarki ekologicznej oraz jako okazja do zainicjowania europejskiego "new dealu" ekologicznego(12), którego tłem mogłoby być uwzględnienie różnych aspektów - ekologicznych, materialnych, cyfrowych - w celu wzmocnienia miasta solidarnego.
W tej perspektywie należy podnieść rangę środowiska naturalnego jako dostawcy produktów i usług o podstawowym znaczeniu dla życia ludzkiego.
8. Miasto ekologiczne
8.1 Wzmocnienie sieci ekologicznej
8.1.1 Według Komitetu szczególnie istotne jest przeanalizowanie miasta jako ekosystemu i uwydatnienie wartości dziedzictwa naturalnej infrastruktury, która m.in. dostarcza czystej wody i czystego powietrza, chroni od wiatru, zapewnia żyzność
gleby, zapylanie itd., a którą trudno zastąpić rozwiązaniami technologicznymi, a jeśli już, to bardzo kosztownymi i nieporównanie mniej skutecznymi niż systemy naturalne.
8.1.2 Ocenia się, że do 2050 r. dojdzie w Europie do utraty 11 % zasobów naturalnych w porównaniu z rokiem 2000(13). W związku z tym instytucje publiczne powinny skupić się na skutkach tego zjawiska i zwiększyć inwestycje na rzecz ochrony ekosystemów, w tym ekosystemów miejskich.
8.2 Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych
8.2.1 Miasto jako strategiczny czynnik upowszechniania wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych. Doskonalenie i technologiczna modernizacja instalacji grzewczych i chłodzących, które odpowiadają 40-50 % popytu światowego na energię, jest centralnym elementem europejskiej strategii "20-20-20", czyli poprawy efektywności energetycznej (ograniczenie o 20 % emisji gazów cieplarnianych i o 20 % zużycia energii oraz wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych o 20 %).
8.2.2 Zwiększenie ilości energii produkowanej ze źródeł odnawialnych przewidziane w planie SET (Strategic Energy Technology Plan) ma duże znaczenie z punktu widzenia zatrudnienia. Społeczności miejskie powinny być pierwszymi nabywcami nowych technologii. W tym kontekście bardzo adekwatne są decyzje Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczące finansowania planu SET.
9. Miasto materialne
9.1 Zwiększenie efektywności energetycznej budynków
9.1.1 Zwiększenie efektywności energetycznej budynków i infrastruktury jest strategicznym czynnikiem rewitalizacji miast w UE. Dzięki nowym technologiom bardzo znaczny jest potencjalny wzrost efektywności i do 2050 r. możliwe jest ograniczenie popytu na podstawową energię o ok. 300 eksadżuli, co oznacza ograniczenie emisji CO2 o 20-25 gigaton rocznie. W UE inwestycje w technologie poprawiające efektywność energetyczną wynoszą ok. 60 mld euro rocznie.
9.1.2 W 2005 r. w jednej z analiz Komisji Europejskiej oceniono, że inwestycje niezbędne do oszczędzenia 20 % energii pozwoliłyby na utworzenie miliona miejsc pracy (bezpośrednio i pośrednio). Sektory, których oszczędności będą dotyczyły w szczególnym stopniu, to oświetlenie budynków, wyposażenie biur, artykuły gospodarstwa domowego, kogeneracja.
9.1.3 EKES pragnie, by celem było nie tylko oszczędzanie energii, lecz przekształcenie każdego budynku w generator energii.
9.1.4 Wymagać to będzie w najbliższych latach znacznych inwestycji w badania naukowe oraz zmian w sposobie budowania miast i optymalizacji metabolizmu miejskiego dzięki wykorzystaniu innowacyjnych materiałów i zastosowaniu coraz bardziej zaawansowanych rozwiązań logistycznych na budowach.
9.1.5 Odnowienie zasobów lokalowych wymaga synergii w zakresie finansowania oraz współpracy globalnej, gdyż:
- utrata konkurencyjności miałaby negatywne skutki dla zatrudnienia;
- w konkurencji udział biorą systemy międzynarodowe, zwłaszcza azjatyckie, rozwijające się bardzo szybko, dlatego też działania w zakresie rewitalizacji powinny być postrzegane jako czynnik eksportu;
- do tego procesu należy włączyć kraje europejskie o niższym dochodzie;
- należy jednocześnie mieć na uwadze problem mieszkalnictwa socjalnego, który dotyczy milionów obywateli europejskich.
9.2 Zintegrowany system infrastruktury
9.2.1 W dokumentach UE dotyczących spójności społecznej podkreśla się znaczenie integracji różnych rodzajów infrastruktury, co nie oznacza tylko zapewnienia dobrych połączeń z danym obszarem. W Europie do 2020 r. przewiduje się inwestycje w modernizację sieci wartości 600 mln euro, z czego 90 mln na infrastrukturę "inteligentną".
9.2.2 Również zintegrowana infrastruktura powinna być ważnym celem rewitalizacji miast i obejmować dostęp do:
- takich usług jak opieka zdrowotna, edukacja, zrównoważona energia, które dzięki sieciom TIK stają się interaktywne, jak w wypadku usług medycznych czy uczenia na odległość;
- systemów transportu, których zrównoważona integracja wymaga lepszego wykorzystania połączeń kolejowych i żeglugi, lepszego dostępu do lotnisk, a także rozwoju łańcuchów transportu intermodalnego, zaawansowanych systemów zarządzania ruchem, większej liczby ścieżek rowerowych i przeznaczonych dla pieszych; zintegrowany system transportu jest wsparciem dla polityki miejskiej mającej na celu ograniczenie rozrastania się miast, co pozwala na zmniejszenie kosztów zużycia energii i kosztów społecznych związanych z dojazdami i operacjami handlowymi;
- zrównoważonego systemu transportu w połączeniu z wydajnym systemem energetycznym, będącego podstawą polityki w zakresie rewitalizacji miast w UE, która powinna w pierwszej kolejności finansować funkcjonalne sieci zrównoważonego transportu i energii na obszarach podmiejskich wymagających rewitalizacji;
- sieci energetycznej; rozwój sektora transportu o trakcji elektrycznej (zob. dyrektywa w sprawie odnawialnych źródeł energii), TIK i informatyki spowodują wykładniczy wzrost zużycia energii, w związku z czym przygotować należy inteligentną sieć dystrybucji, która zapewni ograniczenie do minimum strat, wzrost efektywności, dostosowanie do zmian w zakresie potrzeb i wykorzystanie nadmiaru produkcji energii słonecznej; ponadto należy wspierać tworzenie miejskiej sieci punktów doładowania ogniw elektrycznych i wodorowych, zasilanej energią wytwarzaną lokalnie ze źródeł odnawialnych;
- sieci teleinformatycznej, zwłaszcza szerokopasmowego internetu, który jest obecnie niezbędny dla przedsiębiorstw i rodzin.
10. Miasto cyfrowe
10.1 Miejskie platformy o wysokim stopniu interaktywności, które są obecnie tworzone przy użyciu najnowszych technologii komunikacyjnych mają przyspieszyć procesy rewitalizacji miast i wdrożyć istotne innowacje, a ich cele są następujące:
- położyć kres dominującej roli infrastruktury drogowej i wykorzystać synergię między drogami, systemem GPS i informatyką, aby stworzyć sieć pozwalającą na realizację interaktywnych systemów logistycznych, połączyć miejsca zamieszkania ze światem i poszerzyć ich rolę, przekształcając je, w zależności od rodzaju połączenia, w miejsce pracy, rozrywki, leczenia itd.;
- zintegrować ofertę usług publicznych i prywatnych; spowoduje to przekształcenie platform administracji publicznej (zezwolenia budowlane, księgi wieczyste, urząd skarbowy itd.), które staną się dostępne w trybie interaktywnym z przedsiębiorstw i miejsc zamieszkania lub z osobistych urządzeń cyfrowych obywateli;
- dokonać zdecydowanych postępów w świadczeniu usług zdrowotnych, a jednocześnie znacznie ograniczyć koszty; nowe technologie oparte na sieci, miniaturyzacji i przenośności urządzeń pozwalają na monitorowanie online, w miejscu zamieszkania, najważniejszych funkcji życiowych i prowadzenia leczenia;
- ograniczyć niesymetryczność między obywatelami a posiadaczami wiedzy (technicy, lekarze, politycy itd.), co może spowodować przekształcenie dotychczasowych stosunków góra - dół w nowe struktury oparte na współpracy;
- aktywnie monitorować cały cykl życia miasta w celu uzyskania znacznych oszczędności w zarządzaniu zasobami miejskimi.
11. Miasto solidarne
11.1 Omówione czynniki są istotne, ale są one tylko narzędziem w procesie rewitalizacji miast, którego głównym celem jest wzrost spójności społecznej, zgodnie z podstawową, często przywoływaną zasadą naszej europejskiej wspólnoty.
11.2 Większa spójność społeczna wymaga odnowy systemów zarządzania na wszystkich szczeblach, od wspólnotowych po lokalne, aby sprostać złożoności i różnorodności stosunków w naszym społeczeństwie. Prowadzi to do odnowienia łańcucha stosunków na rzecz podejścia opartego na współpracy, większej symetrii i przemian pojęcia przewodnictwa.
11.3 Współpraca jest podstawą zarządzania zgodnego ze zrównoważonym rozwojem; pozwala na dokonywanie wyboru każdej zainteresowanej stronie. Podejście to zostało zainicjowane wraz z utworzeniem forów obywatelskich, a jego możliwości wzrosły dzięki rozwojowi technologii umożliwiających interaktywność. Podejście to podsumowuje hasło amerykańskiej National Academy of Public Administration: "Nie pytajcie, co możemy dla was zrobić. Zastanówmy się, co możemy zrobić razem"(14).
11.4 Większa symetria oznacza możliwość dostępu w każdej chwili do coraz wydajniejszych systemów wiedzy i możliwość dialogu w czasie rzeczywistym, co zmniejsza dystans między tymi, którzy posiadają wiedzę, a tymi, którzy niegdyś biernie z niej korzystali; pociąga to za sobą zmianę stosunków międzyludzkich, ale również znaczenia przestrzeni miejskiej, która staje się katalizatorem nowych stosunków (np. przychodnie i służby ratownicze, które przenoszą się ze szpitali do stacji metra, hipermarketów itp.).
11.5 Przemiana pojęcia przewodnictwa wynika stąd, iż rozpad systemów stosunków i wzrost możliwości współpracy tworzą nowe role dla przedstawicieli władz publicznych, którzy jednocześnie muszą wykazać się zdolnościami kierowniczymi i mediacyjnymi.
11.6 Znaczna zmiana w systemie stosunków otwiera możliwości głębokich zmian w modelach organizacyjnych, zwłaszcza w administracji lokalnej; chodzi tu o przejście od działań w ramach planów strategicznych do tworzenia wspólnych platform, typowych dla zarządzania opartego na zasadach zrównoważonego rozwoju. Model platformy, wykorzystywany już przez UE do organizacji sektorów produkcyjnych i sektorów wiedzy mógłby zostać poszerzony w celu zbudowania gęstej sieci stosunków, w której uczestniczyłyby wszystkie zainteresowane strony reprezentujące wspólnoty miejskie, sprzyjając polityce pomocniczości w stosunkach między wspólnotami słabszymi i silniejszymi. Mogłyby to być następujące platformy:
- platforma budowania wspólnoty, skupiająca jak najszerszą gamę zainteresowanych stron i konsorcjów społeczności lokalnych;
- platforma wiedzy rozwijająca innowacyjne działania w zakresie wiedzy i badań naukowych, a także sprzyjająca kreatywnej odnowie miast;
- platforma technologiczna dostarczająca umiejętności niezbędnych do stymulowania innowacyjnych procesów i zarządzania nimi;
- platforma dotycząca zasobów, której celem byłoby:
- tworzenie innowacyjnych instrumentów finansowych w efekcie współpracy publiczno-prywatnej, na wzór programów Jessica i Jaspers;
- wdrażanie działań finansowych mających pozytywny wpływ na stopień sprawiedliwości, skierowanych do obywateli o niskich dochodach i włączających ich do całościowych strategii rewitalizacji miast;
- rozwijanie działań księgowych na rzecz określenia wartości gospodarczej towarów i usług uwzględniającej ich koszt z punktu widzenia zużycia zasobów naturalnych i eliminowania odpadów - chodzi tu o stworzenie takiej polityki podatkowej, która odstręczałaby od marnotrawstwa surowców; dochody z takich podatków powinny być przeznaczane na inwestycje na rzecz słabszych grup społecznych.
Bruksela, 26 maja 2010 r.
| Przewodniczący | |
| Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego | |
| Mario SEPI |
______
(1) Dz.U. C 77 z 31.3.2009, s. 123.
(2) Komisja Wspólnot Europejskich, dokument roboczy Komisji: konsultacje w sprawie przyszłej strategii "Europa 2020", Bruksela 2009; oraz Ministerio de Asuntos Exteriores y Cooperación. Secretaría de Estado para la Unión Europea, Programme for the Spanish Presidency of the Council of the European Union 1 january - 30 june 2010: "Innovating Europe", Imprenta Nacional Boletín Oficial del Estado, Madryt 2010.
(3) Świetne omówienie głównych problemów związanych z przemianą miast znajduje się w publikacji: Massimo Cacciari, La città, Pazzini Stampatore Editore, Villa Verucchio (RN), 2004.
(4) Richard Rogers, Toward an Urban Renaissance, Urban Task Force, Londyn, 2005. Do pobrania na stronie: www.urbantaskforce.org.
(5) Unia Europejska, Komitet Regionów, Europejski plan naprawy gospodarczej w miastach i regionach, Bruksela 2008 r. Do pobrania na stronie: http://portal.cor.europa.eu/europe2020/Pages/Library. aspx.
(6) Dokumenty na ten temat: A green new deal for Europe, Wuppertal Institut; Rethinking the Economic Recovery: A Global Green New Deal - Program Środowiska Narodów Zjednoczonych; A green new-deal, brytyjska fundacja New Economics Foundation, Toward a Transatlantic Green New Deal: Tackling the Climate and Economic Crises, opracowanie: Worldwatch Institute na zlecenie Heinrich Böll Foundation.
(7) W ten sposób zastosowano by w pełni na szczeblu lokalnym zalecenia zawarte w komunikacie Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego "Wyjść poza PKB: Pomiar postępu w zmieniającym się świecie" (COM(2009) 433 wersja ostateczna), dostępnym na stronie: http://www.beyond-gdp.eu/. Opiera się on na sprawozdaniu opracowanym przez Stiglitza, Fitoussiego i Sena, popieranym przez UE na wniosek rządu francuskiego. Sprawozdanie do pobrania na stronie: http://www.stiglitz-sen-fitoussi.fr/en/index.htm.
(8) Jan Jacob Trip, Creative city development in the Lisbon strategy, TU Delft, 2009 r. Xavier Vives, Lluís Torrens, The strategies of european metropolitan areas in the context of the European Union enlargement, Pla Estratègic Metropolità de Barcelona, 2005 r.
(9) Rudolf de Groot, Functionanalysis and valuation as a tool to assess land use conflicts in planning for sustainable, multifunctional landscapes, Landscape and Urban Planning 75 (2006), ss. 175-186.
(10) World economic forum, The Lisbon review 2002-2006, www. weforum.org/pdf/gcr/lisbonreview/report2006.pdf;
Komisja Europejska, "i2010 - społeczeństwo informacyjne i media
na rzecz wzrostu i zatrudnienia":
Fundacja Ugo Bordoni, Dossier EU i 2010, http://www.fub.it/osservatorio/dossieruei2010/liniziativai2010.
(11) Opis różnych doświadczeń w zakresie "u-city" można znaleźć na następujących stronach internetowych:
MIT: http://web.mit.edu/cre/research/ncc/casestudies.html;
Milla digital: http://www.milladigital.org/ingles/home.php;
Tokio: http://www.tokyo-ubinavi.jp/en/about.html;
Singapur: http://www.itu.int/ubiquitous;
Hong Kong: http://www.info.gov.hk/digital21/eng/strategy/2008/Foreword.htm;
Arabianranta (Helsinki): https://www.taik.fi/en/about_taik/arabianranta_.html.
(12) Punkt ten odnosi się do opracowania New economic foundation, A green new-deal, Londyn, 2009 r., dostępnego na stronie: www. neweconomics.org/projects/green-new-deal.
(13) Komisja Europejska: The Economics of Ecosystems and Biodiversity (TEEB) http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/ economics/.