Opinia w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: "Nowe możliwości technologii ICT – strategia na rzecz badań w dziedzinie przyszłych i powstających technologii w Europie".
Dz.U.UE.C.2010.255.54
Akt nienormatywnyCOM(2009) 184 wersja ostateczna
(2010/C 255/09)
Sprawozdawca: Anna Maria DARMANIN
Współsprawozdawca: Gerd WOLF
(Dz.U.UE C z dnia 22 września 2010 r.)
Dnia 20 kwietnia 2009 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie
komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów "Nowe możliwości technologii ICT - strategia na rzecz badań w dziedzinie przyszłych i powstających technologii w Europie"
COM(2009) 184 wersja ostateczna.
Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 17 listopada 2009 r. Sprawozdawcą była Anna Maria DARMANIN, a współsprawozdawcą Gerd WOLF.
Na 458. sesji plenarnej w dniach16-17 grudnia 2009 r. (posiedzenie z 16 grudnia 2009 r.) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny jednomyślnie przyjął następującą opinię:
1. Wnioski i zalecenia
1.1 Zintensyfikowanie badań i rozwoju oraz innowacji jest niezbędnym elementem powrotu do normy po obecnym kryzysie gospodarczo-finansowym.
1.2 Wśród głównych tematów badań i rozwoju, takich jak klimat, energetyka i opieka zdrowotna, technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) odgrywają istotną rolę jako technologie przekrojowe mające wpływ na prawie wszystkie aspekty funkcjonowania społeczeństwa, gospodarki, nauki i technologii.
1.3 Pod względem badań i rozwoju w dziedzinie technologii ICT podprogram "Przyszłe i powstające technologie" (FET) pełni funkcję prekursora, która może w dłuższej perspektywie prowadzić do całkowicie nowych - możliwe, że rewolucyjnych - technologii informacyjno-komunikacyjnych.
1.4 W związku z tym EKES całkowicie popiera propozycje przedstawione w komunikacie Komisji w sprawie przyszłych i powstających technologii. EKES popiera również proponowane zwiększenie budżetu przeznaczonego na badania w dziedzinie FET w ramach obszaru dotyczącego technologii ICT o 20 % rocznie.
1.5 Jednakże z uwagi na to, że wspomniane powyżej zwiększenie budżetu jest jedynie zgodne z przewidywanym podwyższeniem budżetu na cały program dotyczący technologii ICT i nie zmieni stosunkowego udziału programu dotyczącego FET w tym budżecie, EKES zaleca stopniowe zwiększenie stosunkowego udziału w 7PR środków przeznaczonych na badania nad FET do 15 % oraz kontynuowanie tego trendu w 8PR.
1.6 Jeśli chodzi o zasady uczestnictwa w siódmym programie ramowym, EKES apeluje do państw członkowskich i ich organizmów finansujących o wniesienie niezbędnego wkładu, aby zapewnić pomyślną realizację programu.
1.7 Ponadto EKES apeluje również do państw członkowskich o opracowanie własnych krajowych, skutecznych programów badań i rozwoju w dziedzinie technologii ICT i FET, co pozwoli im stać się silnymi partnerami we współpracy europejskiej i międzynarodowej. Aby cel ten osiągnąć, należy zainwestować większą część funduszy strukturalnych. EKES uważa, że osiągnięcie postępu w tej dziedzinie jest istotnym elementem nowej strategii lizbońskiej(1) i że należy to uczynić wykorzystując otwartą metodę koordynacji.
1.8 EKES popiera również proponowaną strukturę programu dotyczącego FET, który podzielono na dwie różne części: "kultywowanie nowych koncepcji w obiecujących dziedzinach" (FET - inicjatywy proaktywne), w tym zaproponowane ostatnio projekty modelowe, oraz "badania nad nowatorskimi koncepcjami" (FET - inicjatywy otwarte). Otwartość programu dotyczącego FET na nowe koncepcje ma szczególne znaczenie dla stymulacji potencjału naukowego i intelektualnego w państwach członkowskich.
1.9 EKES popiera również dodatkowe cechy proponowanego programu dotyczącego FET, takie jak podejście interdyscyplinarne, wspólne planowanie badań przez państwa członkowskie i współpraca międzynarodowa. Trzeba jednak upewnić się, że złożoność powiązanych z tym procedur nie przytłumi obiecujących inicjatyw i zachęcać wybitnych naukowców i prominentne instytucje do wzięcia w nich udziału.
1.10 EKES wzywa do bezzwłocznego podjęcia konkretnych działań w dziedzinie europejskiego patentu wspólnotowego.
1.11 Komitet apeluje do Komisji i państw członkowskich o przyciągnięcie największych talentów do dziedziny badań naukowych i uniknięcie drenażu mózgów, tzn. odpływu najbardziej utalentowanych młodych naukowców. EKES z zadowoleniem odnotowuje, że niektóre organizacje badawcze wprowadziły już funkcjonujące z powodzeniem programy, by sprostać temu wyzwaniu.
1.12 EKES powtarza swoje zalecenie dotyczące wprowadzenia do ogólnego programu badań w dziedzinie technologii ICT nowej kategorii "technologie ICT dla nauki i badań naukowych".
2. Komunikat Komisji
2.1 W ramach programu szczegółowego "Współpraca" głównym filarem siódmego programu ramowego Wspólnoty dotyczącego badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (RTD) (2007-2013)(2) (nazywanego w skrócie 7PR) są badania i rozwój w dziedzinie technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT). Niewielką częścią tego programu badań i rozwoju związanego z technologiami ICT, stanowiącą obecnie około 10 % jego specjalnego budżetu, są badania nad przyszłymi i powstającymi technologiami (FET). Choć większa część programu dotyczącego technologii ICT odnosi się głównie do wykorzystania istniejącej już wiedzy naukowej w celu opracowania innowacyjnych technologii ICT, to badania nad FET przecierają szlaki programowi dotyczącemu ICT, ponieważ zajmują się bardziej podstawowymi problemami naukowymi, których rozwiązanie może w dłuższej perspektywie prowadzić do całkowicie nowych, być może rewolucyjnych technologii informacyjno-komunikacyjnych.
2.2 Komunikat Komisji określa cel, którym jest wzmożenie badań nad przyszłymi i powstającymi technologiami (FET) w ramach programu dotyczącego technologii ICT. Będzie to stanowić uzupełnienie i wzmocnienie działań opisanych w wydanym niedawno komunikacie Komisji(3) w sprawie strategii na rzecz badań i rozwoju oraz innowacji w sektorze technologii informacyjno-komunikacyjnych w Europie.
2.3 Dzięki środkom z programu dotyczącego FET, wynoszącym obecnie około 100 mln EUR rocznie, naukowcy i inżynierowie uzyskują wsparcie w zakresie eksploracji niezbadanych jak dotąd obszarów nauki wykraczających poza ramy tradycyjnych technologii ICT. Komisja Europejska wspiera zwiększenie o 20 % rocznie w latach 2011-2013 środków przeznaczonych w 7PR na badania nad FET. Apeluje ona do państw członkowskich o podobne zwiększenie nakładów.
2.4 Europejski program badań w dziedzinie FET ma wyjątkowy charakter, ponieważ łączy następujące elementy:
- Podstawy. Program stwarza podstawy dla przyszłych technologii ICT dzięki badaniom nad nowymi, niekonwencjonalnymi koncepcjami i paradygmatami naukowymi, których podejmowanie w ramach badań przemysłowych jest zbyt dalekosiężne lub ryzykowne.
- Charakter transformatywny. Program jest oparty na koncepcjach, które podważają i mogą radykalnie zmienić nasze rozumienie pojęć naukowych stanowiących podstawę obecnych technologii informacyjnych.
- Wysokie ryzyko. Przeciwwagą dla elementu wysokiego ryzyka są potencjalnie duże korzyści i możliwość dokonania przełomowych odkryć.
- Konkretny cel. Celem programu jest wywarcie wpływu na przyszłe programy badań przemysłowych w dziedzinie ICT.
- Interdyscyplinarność. Program opiera się na synergiach i współoddziaływaniu różnych dyscyplin, takich jak biologia, chemia, nanonauki, neuronauki i nauki kognitywne, etologia, nauki społeczne oraz ekonomia.
- Współpraca. Program mobilizuje najlepsze zespoły w Europie - a także coraz częściej na świecie - do współpracy nad wspólnymi projektami badawczymi.
2.5 Badania w dziedzinie FET odbywają się w ramach badań tematycznych w dziedzinach powstających (FET - inicjatywy proaktywne) oraz w ramach otwartych, nieograniczonych badań nad nowatorskimi koncepcjami (FET - inicjatywy otwarte).
2.6 W swoim komunikacie Komisja proponuje strategię dotyczącą szeregu elementów, takich jak:
- zwiększenie roli FET w ramach badań nad ICT;
- rozpoczęcie modelowych inicjatyw w dziedzinie FET;
- udział we wspólnych programach oraz inicjatywy FET ERA;
- zwiększenie zaangażowania młodych naukowców w badania nad FET;
- wspieranie szybszego wykorzystywania wiedzy naukowej i przyspieszenie innowacji;
- ułatwienie współpracy z czołowymi naukowcami z całego świata i przyciągnięcie talentów z całego świata do Europy.
2.7 Komisja wzywa państwa członkowskie, by zatwierdziły proponowane cele i strategię oraz by zachęciły władze państwowe i lokalne, uniwersytety, publiczne organizacje badawcze i zainteresowane podmioty prywatne do udziału w przygotowaniach do przyszłych działań.
3. Uwagi ogólne
3.1 Technologie ICT jako część 7PR. W opinii w sprawie siódmego programu ramowego Wspólnoty dotyczącego badań, rozwoju technologicznego i demonstracji(2) EKES stwierdził co następuje: "Wspierane w dostatecznym stopniu, efektywne i wysokiej jakości badania i rozwój są mianowicie decydującym czynnikiem oraz warunkiem koniecznym innowacji, konkurencyjności i dobrobytu, a zarazem różnorodności kulturowej i świadczeń socjalnych. Inwestycje w badania i rozwój przekładają się w zwielokrotniony sposób na wzrost potencjału gospodarczego". Stwierdzenie to jest tym bardziej prawdziwe, jeśli weźmie się pod uwagę nasz obecny poważny kryzys gospodarczy i finansowy, który wraz z dominującymi problemami związanymi z energią i klimatem pokazuje pilną potrzebę dalszych badań i przełomowych innowacji.
3.2 Wpływ technologii ICT. W tym kontekście technologie ICT odgrywają istotną rolę jako kluczowe przekrojowe technologie pomocne w prawie wszystkie aspektach i procesach nowoczesnego życia. W ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci technologie ICT i technologie z nimi powiązane spowodowały rewolucyjne zmiany i postępy w zakresie wzorców funkcjonowania społeczeństwa i wpłynęły na indywidualny sposób życia, produkcję przemysłową, handel, administrację i samą naukę.
3.2.1 Technologie ICT jako narzędzie badawcze. Technologie ICT są narzędziem umożliwiającym dalsze badania i rozwój w innych innowacyjnych dziedzinach, takich jak energia(4), klimat, opieka zdrowotna i starzenie się społeczeństwa, oraz w odniesieniu do wielu zagadnień społeczno-gospodarczych. Same technologie ICT są zatem nie tylko dziedziną innowacji, lecz także narzędziem umożliwiającym innowacje w innych obszarach nauki, życia społecznego i technologii. Oczekuje się, że dalszy rozwój technologii ICT przyspieszy i wesprze te postępy.
3.3 Badania i rozwój w dziedzinie technologii ICT. W badaniach i rozwoju w dziedzinie technologii ICT do opracowywania lub ulepszania nowych urządzeń, metod i narzędzi informatycznych i komunikacyjnych wykorzystywana jest głównie istniejąca wiedza naukowa. Badania te mogą obejmować tak różnorodne tematy, od przetwarzania gridowego (ang. grid computing) po technologie UMTS; cały zakres wielu różnych projektów przedstawiono na stronie http://cordis.europa.eu/fp7/ict/projects/home_en.html.
3.4 Program dotyczący FET. Badania i rozwój w dziedzinie technologii ICT wymagają jednak również głębszego zrozumienia praw przyrody, a w szczególności tego, jak w przyrodzie przetwarzane są informacje, aby wyjść poza nasze obecne ograniczenia i wkroczyć w całkowicie nowe dziedziny wiedzy, co może przynieść nowe możliwości innowacji i rozwoju technologii ICT. Jest to celem programu dotyczącego FET, który już przyciągnął międzynarodowe elity naukowe.
3.5 Rola prekursora. EKES uważa, że program Komisji dotyczący FET jak dotąd funkcjonował bardzo pomyślnie i faktycznie odegrał rolę drogowskazu. W związku z tym Komitet popiera kontynuację i rozszerzenie programu zgodnie z propozycją Komisji. EKES popiera również proponowane zwiększenie budżetu przeznaczonego na badania w dziedzinie FET o 20 % rocznie oraz koncepcję eksploracji niezbadanych jak dotąd obszarów w poszukiwaniu fundamentalnych nowych możliwości.
3.6 Zwiększenie stosunkowego udziału FET. EKES dostrzega, że dzisiejsze inwestycje w FET są zalążkiem technologii ICT jutra. Dlatego też, ponieważ zwiększenie budżetu na badania w dziedzinie FET o 20 % rocznie jest jedynie zgodne z przewidywanym podwyższeniem budżetu na cały program dotyczący technologii ICT i nie zmieni stosunkowego udziału programu dotyczącego FET w tym budżecie, EKES zaleca stopniowe zwiększenie obecnego udziału w 7PR środków przeznaczonych na badania nad FET do 15 % oraz kontynuowanie tego trendu w 8PR.
3.7 Dwie części. EKES popiera również strukturę programu dotyczącego FET, który podzielono na dwie różne części: część dotyczącą proaktywnych badań tematycznych "kultywowanie nowych koncepcji w obiecujących dziedzinach" (FET - inicjatywy proaktywne), w tym proponowane projekty modelowe(5) (np. zdecentralizowane systemy oparte na samoorganizacji), oraz "badania nad nowatorskimi koncepcjami" (FET - inicjatywy otwarte), w przypadku których przyjmowane jest podejście oddolne i które są otwarte dla wnioskodawców proponujących całkowicie nowe koncepcje. Otwartość programu dotyczącego FET ma szczególne znaczenie dla stymulacji potencjału naukowego i intelektualnego w państwach członkowskich.
3.8 Państwa członkowskie i zasady uczestnictwa. Rozwój technologii ICT następuje w głównej mierze w sektorze przemysłu i MŚP(6), natomiast omawiany program dotyczący FET odnosi się głównie do uniwersytetów i publicznych instytucji badawczych w UE. Zgodnie z zasadami uczestnictwa(7) w siódmym programie ramowym dotyczącym badań, rozwoju technologicznego i demonstracji program dotyczący FET stymuluje współpracę między państwami członkowskimi i zapewnianie przez nie środków finansowych. EKES apeluje zatem do organizmów finansujących państw członkowskich o wniesienie niezbędnego wkładu, aby ułatwić lub zwiększyć uczestnictwo w tym istotnym programie.
3.9 Krajowe programy państw członkowskich dotyczące badań i rozwoju w dziedzinie FET. Ponadto EKES apeluje również do państw członkowskich o opracowanie własnych krajowych, skutecznych programów badań i rozwoju w dziedzinie technologii ICT(8) i FET, co pozwoli im stać się silnymi partnerami we współpracy europejskiej i międzynarodowej. Aby cel ten osiągnąć, należy zainwestować większą część funduszy strukturalnych.
3.10 Charakterystyczne cechy programu i kryteria wyboru. Komitet uważa, że główny cel, którym jest zajęcie się nowymi tematycznymi, metodologicznymi i technologicznymi koncepcjami oraz ich wsparcie, jest doskonały i wart poparcia, a inne cele wymienione w pkt 2.4 i 2.6 są atrakcyjne i istotne. Komitet z zadowoleniem przyjął to, że charakterystyczne cechy i elementy wymienione w pkt. 2.4 i 2.6 - zwłaszcza w przypadku ich połączenia - jako pierwszorzędne kryteria wyboru sprzyjają oryginalności i doskonałości naukowej. Komitet jest przekonany, że oryginalność, doskonałość i adekwatność mają podstawowe znaczenie, i uważa, że tak było w przeszłości i powinno nadal być w przyszłości.
3.10.1 Brak podejścia uniwersalnego. W programie dotyczącym FET należy zatem unikać podejścia uniwersalnego przy stosowaniu jego instrumentów. Chociaż program zawiera i łączy w sobie różne aspekty(9), z których każdy jest uzasadniony i istotny, projekty, które będą wspierane, nie powinny być wybierane na podstawie tego, czy odpowiadają wszystkim poszczególnym kryteriom - innymi słowy, uwzględnienie ich wszystkich nie powinno być obligatoryjne.
3.11 Akceptacja niepowodzeń. Ponieważ badanie nowatorskich obszarów z zasady przynosi znaczne ogólne korzyści, w przypadku projektów o wysokim ryzyku, które są charakterystyczne dla programu dotyczącego FET, trzeba również liczyć się z niepowodzeniami, które nie mogą stygmatyzować zajmujących się nimi badaczy ani zaprzeczać zasadności wsparcia udzielanego w ramach 7PR. Ryzyka niepowodzenia nie można wykluczyć nawet w przypadku modelowych projektów. EKES z zadowoleniem przyjmuje to, że zasadę tę uwzględniono i podkreślono w dokumencie Komisji.
3.12 Program dotyczący FET i lista Europejskiego Forum Strategii ds. Infrastruktur Badawczych. Należy wspierać plan działania Europejskiego Forum Strategii ds. Infrastruktur Badawczych (lista ESFRI(10)) i zachęcać do jego realizacji w celu pełnego wykorzystania potencjału istniejących i nowych infrastruktur badawczych oraz zapewnienia stworzenia powiązań między nimi a programem dotyczącym FET.
4. Uwagi szczegółowe
Niniejsza część odnosi się do niektórych zagadnień przedstawionych w pkt. 2.4 i 2.6 powyżej.
4.1 Interdyscyplinarne sposoby podejścia. EKES dostrzega wyzwania przedstawione w komunikacie Komisji i kładzie na nie nacisk. Jedno z wyzwań dotyczy wspierania współpracy interdyscyplinarnej, która ma zasadnicze znaczenie dla powodzenia badań nad FET. W związku z tym EKES docenia to, że interdyscyplinarne sposoby podejścia są nieodłącznym wymogiem mającym zastosowanie do wybranych projektów i zaproponowanych ostatnio "modelowych tematów badań"(11).
4.2 Zaangażowanie przemysłu, MŚP i społeczeństwa. Aby zagwarantować właściwe wdrożenie przyszłych przemysłowych lub społecznych zastosowań dla programu dotyczącego FET, w większym stopniu ukierunkowanego na kwestie fundamentalne, w odpowiednich radach doradczych zasiadać powinni przedstawiciele sektora przemysłu, MŚP i społeczeństwa. EKES zwraca uwagę, że taka sytuacja już zachodzi(12) oraz zaleca utrzymanie tej praktyki w przyszłości. EKES apeluje również o bardziej czynne uczestnictwo badaczy zajmujących się dziedzinami społecznymi.
4.3 Przyciągnięcie największych talentów i uniknięcie drenażu mózgów. Przyciągnięcie największych talentów do dziedziny badań naukowych oraz uniknięcie drenażu mózgów, tzn. odpływu najbardziej utalentowanych młodych naukowców, to poważne wyzwanie, które EKES kilkakrotnie podkreślał(13). EKES z zadowoleniem odnotowuje, że niektóre organizacje badawcze(14) wprowadziły już w życie funkcjonujące z powodzeniem programy mające na celu stawienie czoła temu wyzwaniu. EKES zaleca, aby więcej organizacji we wszystkich państwach członkowskich podjęło takie same działania oraz aby Komisja wspierała tę politykę. EKES ponadto zaleca wzmocnienie programów dla studentów, aby przyciągnąć absolwentów do poszczególnych dziedzin badań, przy czym już w szkole średniej należy pobudzać zainteresowanie uczniów innowacjami, nauką i badaniami. Programy te musiałyby być realizowane w sposób umożliwiający wyszukanie osób osiągających doskonałe wyniki, zanim ukończą one studia.
4.4 Wspólne planowanie(15). Przypominając, że zdecydowanie największa część działań badawczo-rozwojowych finansowanych ze środków publicznych prowadzona jest w obrębie państw członkowskich lub jest przez nie finansowana, EKES ponawia swój apel o koordynację działań państw członkowskich UE w celu pełnego wykorzystania ich potencjału w zakresie badań i rozwoju, przy wsparciu z programu ramowego Wspólnoty dotyczącego badań i rozwoju.
4.5 Współpraca badawcza w dziedzinach FET. EKES ponownie podkreślił tę kwestię w swej niedawnej opinii(15) i z zadowoleniem przyjmuje zalecenie Komisji dotyczące przezwyciężenia rozdrobnienia obecnych europejskich wysiłków badawczych i dodatkowego zacieśnienia współpracy badawczej w wybranych dziedzinach FET. Jako że wymogi określone w zasadach uczestnictwa nie są jeszcze dostateczne, EKES zaleca, aby Komisja najszybciej jak to możliwe zachęciła państwa członkowskie do podjęcia wspólnych inicjatyw w ramach inicjatywy dotyczącej wspólnego planowania badań naukowych w takich dziedzinach, jak technologie kwantowe i neuroinformatyczne, w przypadku których istnieją już europejskie plany działania w dziedzinie badań, a następnie do obejmowania tymi inicjatywami innych dziedzin FET będących przedmiotem wspólnego zainteresowania. EKES uważa, że osiągnięcie postępu w tej dziedzinie jest istotnym elementem nowej strategii lizbońskiej(16) i że należy to uczynić wykorzystując otwartą metodę koordynacji.
4.6 Współpraca międzynarodowa. Komitet zgadza się z Komisją, że badania w dziedzinie FET również szczególnie dobrze wpisują się w ramy (światowej) współpracy międzynarodowej, ponieważ tworzą podstawy przyszłych technologii ICT i dotyczą globalnych problemów naukowych. EKES odsyła do swojej niedawnej opinii na ten temat(17). EKES zgadza się z Komisją, że najważniejsi konkurenci Europy dostrzegli znaczenie badań podstawowych dla zdobycia i utrzymania nadrzędnej pozycji w sektorze ICT.
4.7 Złożoność procedur. Jeśli chodzi o zagadnienia poruszone w punktach 4.4 i 4.5, EKES dostrzega także, że powiązane z nimi procedury mogą sprawić, że wysiłki techniczne i naukowe staną się znacznie bardziej złożone. Należy podjąć wysiłki by zapewnić, że kwestie proceduralne nie przytłumią obiecujących inicjatyw i zachęcić wybitnych naukowców i prominentne instytucje do wzięcia w nich udziału.
4.8 Potrzeba wprowadzenia europejskiego patentu wspólnotowego. Komitet podkreśla, że patent Wspólnoty Europejskiej pomógłby szybciej i lepiej chronić prawa własności intelektualnej wynikające z inwestycji europejskich w działania badawczo-rozwojowe. Komitet wyraża głębokie ubolewanie nad tym, że od dziesięciu lat nie udało się osiągnąć konkretnych postępów w tej kwestii.
4.9 Technologie ICT na rzecz nauki i badań. EKES powtarza swoje poprzednie zalecenie(18) dotyczące wprowadzenia do ogólnego programu badań w dziedzinie technologii ICT nowej kategorii "technologie ICT dla nauki i badań naukowych", która w szczególności koncentrowałaby się na oprogramowaniu. Komitet uważa, że taka decyzja byłaby korzystna dla rozszerzonego programu dotyczącego FET.
Bruksela, 16 grudnia 2009 r.
| Przewodniczący | |
| Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego | |
| Mario SEPI |
______
(1) Dz.U. C 277 z 17.11.2009, s. 1.
(2) Dz.U. C 65 z 17.3.2006, s. 9.
(3) COM(2009) 116 wersja ostateczna.
(4) Zob. także C(2009) 7604 wersja ostateczna z 9.10.2009.
(5) Zob.: sprawozdanie Grupy Doradczej ds. Technologii Społeczeństwa Informacyjnego (ISTAG), 31 lipca 2009 r., wersja ostateczna.
(6) W tym kontekście EKES zwraca również uwagę na przydatność programu EUREKA, który daje partnerom współpracującym przy projektach szybki dostęp do znacznych zasobów wiedzy, umiejętności i znawstwa w Europie oraz ułatwia dostęp do krajowych państwowych i prywatnych programów finansowania (http://www.eureka.be/about.do).
(7) Dz.U. C 309 z 16.12.2006, s. 35.
(8) Dz.U. C 228 z 22.9.2009, s. 56.
(9) COM(2009) 184 wersja ostateczna, pkt 2.
(10) Dz.U. C 182 z 4.8.2009, s. 40.
(11) Patrz np.: sprawozdanie Komisji z konsultacji dotyczących technologii FET w latach 2007-2008 Shaping the future: Report on FET consultations 2007-2008, ISBN 978-92-79-09565-8, wrzesień 2008 r.
(12) Członkowie Grupy Doradczej ds. Technologii Społeczeństwa Informacyjnego (ISTAG), zob. http://cordis.europa.eu/fp7/ict/istag/home_en.html.
(13) Dz.U. C 110 z 30.4.2004, s. 3.
(14) Na przykład Stowarzyszenie Niemieckich Ośrodków Badawczych im. Helmholtza i Towarzystwo im. Maxa Plancka.
(15) Dz.U. C 228 z 22.9.2009, s. 56.
(16) Dz.U. C 277 z 17.11.2009, s. 1.
(17) Dz.U. C 306 z 16.12.2009, s. 13.
(18) Dz.U. C 306 z 16.12.2009, s. 13.