Opinia w sprawie IV Raportu Komisji ds. Obywatelstwa Unii i Komunikatu Komisji dotyczącego Agencji Praw Podstawowych.
Dz.U.UE.C.2006.31.6
Akt nienormatywny(2006/C 31/02)
(Dz.U.UE C z dnia 7 lutego 2006 r.)
KOMITET REGIONÓW,
uwzględniając IV raport Komisji Europejskiej dotyczący obywatelstwa Unii - 1 maja 2001 - 30 kwietnia 2004 - (COM (2004) 695 końcowy),
uwzględniając Komunikat Komisji Europejskiej dotyczący Agencji Praw Podstawowych (COM (2004) 693 końcowy),
uwzględniając wniosek dotyczący rozporządzenia Rady w sprawie utworzenia Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (COM (2005) 280 wersja ostateczna),
uwzględniając decyzję Komisji Europejskiej z 26 października 2004 r., o zasięgnięciu opinii Komitetu w sprawie 4-tego Raportu Komisji ds. Obywatelstwa Unii i w sprawie Komunikatu Komisji dotyczącego Agencji Praw Podstawowych, zgodnie z artykułem 265, ustęp 1, Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską,
uwzględniając decyzję Komisji Europejskiej z dnia 30 czerwca 2005 r. o zasięgnięciu jego opinii w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady w sprawie utworzenia Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej, zgodnie z art. 265 akapit pierwszy TWE,
uwzględniając decyzję Prezydium, z dnia 15 czerwca 2004 r. o zobowiązaniu Komisji ds. Konstytucyjnych i Sprawowania Rządów w Europie do opracowania opinii w sprawie 4-go Raportu Komisji ds. Obywatelstwa Unii i w sprawie Komunikatu Komisji dotyczącego Agencji Praw Podstawowych,
uwzględniając Traktat o Unii Europejskiej, w szczególności jego artykuł 6 i 7, oraz Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, w szczególności jego drugą część,
uwzględniając Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy podpisany 29 października 2004 r., w szczególności artykuły I-2, I-9 i I-10, a także dział VI części pierwszej zatytułowany "Życie demokratyczne Unii", całą część drugą zatytułowaną "Karta Praw Podstawowych" oraz artykuł III-129 części trzeciej,
uwzględniając swoją opinię w sprawie Procesu opracowywania Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (CdR 327/1999 fin)(1), uchwałę w sprawie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (CdR 140/2000 fin)(2) i uchwałę w sprawie Zatwierdzenia Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (CdR 381/2000 fin)(3),
uwzględniając swoją opinię w sprawie Projektu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich (COM (2001) 257 końcowy - 2001/0111 COD) (CdR 287/2001 fin)(4),
uwzględniając swoją opinię w sprawie Trzeciego raportu Komisji dotyczącego obywatelstwa Unii (COM(2001) 506 końcowy) i Raport Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczący stosowania dyrektywy 94/80/WE ustanawiającej szczegółowe warunki wykonywania prawa głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych (COM(2002) 260 końcowy) (CdR 121/2002 fin)(5),
uwzględniając swoją opinię w sprawie Komunikatu Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie strategii informacyjnej i komunikacyjnej dla Unii Europejskiej (COM (2002) 350 końcowy) (CdR 124/2002 fin)(6),
uwzględniając dyrektywę 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 r. dotyczącą prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich,
uwzględniając projekt raportu komisji ds. Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw wewnętrznych Parlamentu Europejskiego w sprawie "Wspieranie i ochrona praw podstawowych: rola instytucji narodowych i europejskich, w tym także Agencji Praw Podstawowych" (sprawozdawca: Kinga Gal - LIBE/6/ 25781),
uwzględniając raport CFR-CDF.rapUE.2003.fr sieci niezależnych ekspertów w dziedzinie praw podstawowych na temat sytuacji praw podstawowych w Unii Europejskiej w 2003 r.,
uwzględniając swój projekt opinii (CdR 280/2004 rev. 2) przyjęty dnia 22 kwietnia 2005 r. przez Komisję ds. Konstytucyjnych i Sprawowania Rządów w Europie (sprawozdawca: Claude du GRANRUT, Radna regionu Pikardii, pierwszy zastępca mera w Senlis (FR/PPE),
a także mając na uwadze, co następuje:
1) W drugiej części Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską ustanowiono obywatelstwo europejskie; prawa z nim związane to w szczególności prawo obywatela Unii do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, prawo głosowania i bierne prawo wyborcze w wyborach do rad gminnych państwa członkowskiego, w którym on zamieszkuje, prawo do korzystania z ochrony władz dyplomatycznych i konsularnych na terytorium Państwa trzeciego, w którym państwo członkowskie, którego jest on obywatelem nie jest reprezentowane, prawo kierowania petycji do Parlamentu Europejskiego i występowania do rzecznika. Postanowienia te zostały przeniesione do Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy.
2) Obywatelstwo i wykonywanie praw podstawowych dotyczą w pierwszej kolejności najbliższego otoczenia i w wielu państwach członkowskich wspólnoty lokalne dysponują znacznymi kompetencjami w dziedzinie stanu cywilnego, wydawania dokumentów urzędowych oraz edukacji, policji, pomocy społecznej, bez których nie ma rzeczywistego korzystania z obywatelstwa i rzeczywistej ochrony praw podstawowych.
3) Komitet - jako organ przedstawicielski władz lokalnych i regionalnych oraz obrońca demokracji oddolnej we wspólnotowym procesie decyzyjnym - uważa za niezwykle istotne wprowadzenie w życie przywilejów obywatelstwa europejskiego.
4) Obywatelstwo Unii nie zastępuje obywatelstwa narodowego, ale, podobnie jak jednolity rynek i polityka solidarności funduszy strukturalnych wywierają pozytywny wpływ na gospodarkę państw członkowskich Unii Europejskiej i dobrobyt ich obywateli, obywatelstwo europejskie stanowi korzyść dla obywateli jako osób wolnych, jednocześnie odpowiedzialnych i mających zapewnione poczucie bezpieczeństwa oraz jako podmiotów gospodarczych i politycznych.
5) Skuteczność ochrony jak i wsparcia praw podstawowych jest podstawą każdej demokracji oraz warunkiem wstępnym i koniecznym realizacji obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.
6) Włączenie Karty Praw Podstawowych do Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy wzmacnia prawne zobowiązanie Unii do zagwarantowania wsparcia praw podstawowych we wszystkich politykach należących do jej kompetencji.
7) Konieczne jest zagwarantowanie obywatelom UE wykonywania swoich praw na całym terytorium Unii,
jednogłośnie przyjął następującą opinię na 60. sesji plenarnej w dniach 6-7 lipca 2005 r. (posiedzenie z dnia 6 lipca):
1. Stanowisko Komitetu Regionów
KOMITET REGIONÓW
1.1 Uwagi na temat IV raportu Komisji dotyczącego obywatelstwa Unii
1.1.1 dziękuje Komisji Europejskiej za zwrócenie się o opinię, co stanowi użyteczny precedens kompensujący w ten sposób brak podstawy prawnej zarówno w traktatach aktualnie obowiązujących (art. 22 Traktatu, tekst skonsolidowany) jak również w Traktacie ustanawiającym Konstytucję dla Europy (art. III-129);
1.1.2 wyraża zadowolenie z wpisania Karty Praw Podstawowych - która stawia człowieka w centrum projektu europejskiego i zawiera specjalny rozdział poświęcony obywatelstwu - do Traktatu Konstytucyjnego, który nadaje jej wiążącą moc prawną i umożliwi każdemu obywatelowi Państwa Członkowskiego Unii Europejskiej utożsamienie jego obywatelstwa europejskiego z nośnikiem nowych praw i wyrazem przynależności do nowej wspólnoty jaką stanowi Unia Europejska;
1.1.3 stwierdza, że prawa uznane w Karcie, uzupełniające prawa wymienione w Traktacie Konstytucyjnym, dotyczące ich życia codziennego, są jednak słabo znane obywatelom Unii Europejskiej;
1.1.4 przyjmuje pozytywnie wszystkie uwagi zawarte w IV raporcie Komisji dotyczącym obywatelstwa Unii i stwierdza pozytywne zmiany, jakie zaszły w przypadku wprowadzania w życie obywatelstwa europejskiego i Praw Podstawowych z nim związanych;
1.1.5 stwierdza, że art. I.10 Traktatu Konstytucyjnego przejął i łączy on w jedną całość treść artykułów od 17 do 22 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, że wyjaśniono w nim stosowanie prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu, prawa głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego i w wyborach lokalnych oraz że rozszerzono w nim prawo do komunikowania się w swoim języku ojczystym, które do tej pory obowiązywało tylko w stosunku do instytucji Unii, a które odtąd będzie miało zastosowanie również do jej organów doradczych;
1.1.6 wyraża zadowolenie z podjęcia dialogu pomiędzy obywatelami i przedstawicielami wspólnot lokalnych i regionalnych, w szczególności w zakresie ich potrzeb informacyjnych dotyczących znajomości swoich praw i pozytywnych skutków, jakie im przysługują w przypadku wprowadzenia ich w życie przez władze regionalne i lokalne;
1.1.7 ubolewa, że w IV raporcie Komisji Europejskiej, w którym jest mowa o działaniach edukacyjnych, jakie należy prowadzić w stosunku do młodzieży, aby nabyła umiejętności niezbędne do korzystania z obywatelstwa europejskiego, nie mówi się o roli władz regionalnych i lokalnych, które w pewnych Państwach Członkowskich takie kompetencje posiadają;
1.1.8 stwierdza z zadowoleniem, że następuje postęp w przypadku prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu dzięki dyrektywie dotyczącej prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich, co stanowi istotny postęp i powinno zostać przeniesione do prawa krajowego do 20 kwietnia 2006 r.;
1.1.9 ubolewa jednak, że nie mówi się o odpowiedzialności władz lokalnych zarówno w przypadku przyjmowania jak i dalszego zajmowania się obywatelami Unii Europejskiej w Państwie Członkowskim przyjmującym, zarówno w momencie ich przybycia jak też w trakcie ich pobytu i w przypadku zmian, jakie mogą zajść w ich sytuacji lub w sytuacji ich rodziny, podczas gdy są one odpowiedzialne za sprawdzanie, w danym wypadku, ich zarejestrowania, zasobów zawodowych lub osobistych, mieszkania, prawa do pomocy społecznej przez pierwsze pięć lat ich pobytu;
1.1.10 stwierdza, że dyrektywa przewiduje również dla członków rodziny w przypadku zgonu, wyjazdu lub separacji, prawo do niezależnego pobytu i wyraża zadowolenie, że zgodnie z opinią, którą wydał w sprawie tego projektu 21 listopada 2002 r. (CdR 121/2002 fin), do definicji dotyczącej "członków rodziny" włączeni zostali partnerzy, którzy nie zawarli związku małżeńskiego, którzy korzystają w Państwie Członkowskim swojego pochodzenia ze statusu równoważnego statusowi partnerów, którzy zawarli związek małżeński;
1.1.11 uważa, że środek ten jest z pewnością uzasadniony, ale może wymagać wspierających działań socjalnych ze strony władz jednostki lokalnej, na terenie której mieszka dana rodzina, czego ustawodawca europejski nie przewidział, i sugeruje w związku z tym, aby okres dwóch lat przewidziany na wprowadzenie w życie tej dyrektywy został wykorzystany do rozwiązania tego typu problemów;
1.1.12 popiera uproszczenie procedur dotyczących repatriacji zwłok obywateli Wspólnoty zmarłych w innym Państwie Członkowskim i uważa, zwracając uwagę, że gminy są często odpowiedzialne za grzebanie lub kremację osób zmarłych, że Komitet powinien być ściśle włączony w trwający właśnie proces opracowywania takiego tekstu w Komisji Europejskiej;
1.1.13 przypomina, że Traktat Konstytucyjny przewiduje w swojej części III warunki funkcjonowania rynku wewnętrznego i swobody osiedlania się pracowników obywateli Unii, które zapewniają im prawo do pracy, i że w związku z tym restrykcje wynikające z ustawodawstwa krajowego będą musiały zostać wyeliminowane, a prawa gospodarcze i socjalne zharmonizowane;
1.1.14 stwierdza, że nawet jeśli prawo do głosowania i kandydowania w wyborach europejskich obywateli europejskich w Państwie Członkowskim, w którym zamieszkują, weszło w zwyczaj, działania informacyjne i edukacyjne prowadzone przy okazji wyborów w 2004 r. powinny zostać pogłębione, oraz że udział obywateli europejskich w wyborach nie obył się bez problemów;
1.1.15 popiera w zasadzie udział obywateli Wspólnoty w wyborach krajowych, ale uważa, że nie do niego należy proponowanie warunków ich udziału w tych wyborach; popiera także udział obywateli Wspólnoty w wyborach regionalnych oraz jest gotowy do rozważenia warunków ich udziału, co będzie wymagało zdefiniowania minimalnego okresu zamieszkania oraz określenia równorzędności odpowiednich szczebli "regionalnych";
1.1.16 interesuje się rozwojem partii politycznych na szczeblu europejskim i ubolewa, że nie zwrócono się do niego o opinię w sprawie projektu rozporządzenia dotyczącego statusu i finansowania partii politycznych na szczeblu europejskim w zastosowaniu drugiego ustępu artykułu 191 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską(7);
1.1.17 jest zadowolony ze wzrostu liczby petycji kierowanych do Parlamentu Europejskiego i do Rzecznika Praw Obywatelskich, ale martwi go duża liczba przypadków niedopuszczalności tych petycji, oraz to, że nie można im w związku z tym nadać żadnego biegu.
1.2 Uwagi dotyczące Agencji Praw Podstawowych
1.2.1 pragnie wyrazić swoją opinię w sprawie zakresu działania, zadań, zasięgu geograficznego i struktury tego nowego organu, którego celem jest nie tylko ochrona, ale również wspieranie praw podstawowych w przypadku wszystkich obywateli obecnych lub przyszłych państw członkowskich Unii Europejskiej;
1.2.2 uważa, że Agencja powinna zostać wyposażona w środki materialne i intelektualne wystarczające do pełnienia jej zadań w pełni niezależnie;
1.2.3 uważa, że zakres działalności Agencji powinien dotyczyć stosowania prawa UE, Karty Praw Podstawowych włączonej do Traktatu Konstytucyjnego oraz zawartych tam postanowień dotyczących jej wprowadzania w życie, w celu ochrony i wspierania praw związanych z obywatelstwem europejskim;
1.2.4 pragnie, aby objął on wszystkie formy dyskryminacji wymienione w Karcie, a w szczególności te dotyczące mniejszości narodowych i podkreśla, że należy być szczególnie czujnym co do sytuacji, w których stale dochodzi do pogwałcania praw podstawowych;
1.2.5 uważa, że najważniejszym zadaniem Agencji powinno pozostać gromadzenie i analiza informacji opartych na niezależnym i niezawodnym narzędziu metodologicznym oraz sieci ekspertów;
1.2.6 jest zdania, że, jak to zostało zaproponowane, Agencja powinna zostać wyposażona w uprawnienia formułowania zaleceń zarówno negatywnych jak i pozytywnych przeznaczonych dla instytucji Unii i związanych z ich odpowiedzialnością ustawodawczą i sądowniczą;
1.2.7 uważa za konieczne, aby Agencja stała się pewnego rodzaju "siecią sieci" o kompetencjach poziomych, będącą w stanie rozwinąć kulturę praw podstawowych, tak w Unii Europejskiej, jak i w Państwach Członkowskich i w ich wspólnotach regionalnych i lokalnych, oraz że powinien jej od tej pory podlegać każdy organ utworzony w celu ochrony szczególnych aspektów praw podstawowych, jak na przykład Instytut Równości Płci;
1.2.8 uważa, że zakres analiz Agencji powinien być ograniczony do terytorium Państw Członkowskich Unii oraz do terytorium państw kandydujących i stowarzyszonych, ponieważ rozszerzenie go na państwa trzecie, domenę wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, będzie prowadzić do rozmycia jej zadań i nie wprowadzi żadnej wartości dodanej w stosunku do istniejących instrumentów międzynarodowych, w szczególności ONZ-owskich;
1.2.9 przypomina jednak o tym, że Agencja powinna mieć program pracy ustalający priorytety, które będą gwarancją skuteczności;
1.2.10 wspiera propozycję polegająca na tym, by Agencja współpracowała z Radą Europy i instytucjami krajowymi zajmującymi się prawami podstawowymi oraz z siecią niezależnych ekspertów, ale by nie przygotowywała sama analiz dotyczących poszczególnych krajów;
1.2.11 nie byłby przeciwny temu, by do Agencji zwrócono się o przygotowanie opracowania w ramach stosowania art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej przeniesionego do artykułu I-59 Traktatu Konstytucyjnego, to znaczy w przypadku poważnego i utrzymującego się naruszenia przez Państwo Członkowskie zasad, na których opiera się Unia Europejska, o ile o takie opracowanie wystąpiłyby wyraźnie Rada, Parlament Europejski lub Komisja Europejska, a nie byłoby ono inicjatywą Agencji.
2. Zalecenia Komitetu Regionów
KOMITET REGIONÓW
2.1 Odnośnie obywatelstwa europejskiego
2.1.1 zaleca włączenie Karty Praw Podstawowych w kampanię informacyjną związaną z Traktatem Konstytucyjnym oraz włączenie do tego działania wspólnot regionalnych i lokalnych, które są w stanie dotrzeć do wszystkich obywateli i są odpowiedzialne za stosowanie na co dzień praw wpisanych w Karcie;
2.1.2 sugeruje włączenie władz regionalnych i lokalnych w sprawy związane ze swobodnym przemieszczaniem się obywateli Europy w celu ułatwienia ich integracji w Państwie Członkowskim, w którym mieszkają;
2.1.3 proponuje wspieranie praw ekonomicznych i społecznych obywateli europejskich w celu osiągnięcia harmonizacji tych praw na całym terytorium Unii i czuwanie wraz z władzami regionalnymi i lokalnymi nad zapobieganiem wszelkim formom dyskryminacji;
2.1.4 zachęca do zapobiegania, przy jego pomocy, trudnościom wynikającym z ustanowienia prawa niezależnego pobytu w przypadku członków rodziny obywatela Unii Europejskiej mieszkającego w innym Państwie Członkowskim, w związku z jego wyjazdem, jego zgonem lub separacją małżonków, w przypadku przede wszystkim ochrony społecznej i prawa do pracy członków tej rodziny;
2.1.5 zwraca się również o włączenie przedstawicieli gmin w przygotowywanie tekstu europejskiego dotyczącego uproszczenia procedur stosowanych w przypadku repatriacji zwłok obywateli wspólnoty zmarłych w innym Państwie Członkowskim;
2.1.6 proponuje opracowanie zalecenia mającego na celu wspieranie wychowania na rzecz obywatelstwa europejskiego w środowisku szkolnym, przy czym działaniem tym powinna kierować Komisja Europejska, a Komitet Regionów powinien być w nie włączony w charakterze przedstawiciela wspólnot posiadających uprawnienia w dziedzinie edukacji;
2.1.7 zaleca, by inicjatywy w rodzaju "Europejskiego roku edukacji obywatelskiej" otrzymywały odpowiednie środki budżetowe pozwalające na rozwój działań tak w skali europejskiej, jak również regionalnej i lokalnej;
2.1.8 zaleca rozszerzenie praw politycznych obywateli europejskich przez podjęcie rozważań nad możliwością wyposażenia obywateli wspólnoty w prawo głosowania i bierne prawo wyborcze w wyborach regionalnych i krajowych na terytorium Państwa Członkowskiego, w którym zamieszkują;
2.1.9 zaleca, aby nie przyznawać automatycznie obywatelom umawiających się stron krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego prawa głosowania i biernego prawa wyborczego w wyborach lokalnych w Państwie Członkowskim, w którym oni zamieszkują;
2.1.10 proponuje sformalizowanie procedur umożliwiających Parlamentowi Europejskiemu lub Rzecznikowi Praw Obywatelskich, do których zwrócono się niewłaściwie z petycją lub skargą, o odsyłanie takich skarg do danych władz (na przykład krajowy rzecznik praw obywatelskich, tam gdzie on jest, bądź bezpośrednio do władz regionalnych i lokalnych).
2.2 Odnośnie Agencji Praw Podstawowych
2.2.1 zaleca, aby przyszła Agencja Praw Podstawowych została wyposażona w środki materialne i intelektualne mające na celu zapewnienie jej skuteczności i niezależności;
2.2.2 proponuje ograniczenie zakresu działania Agencji do stosowania praw podstawowych wpisanych w Karcie i zgodnie z trybem przewidzianym artykułem II-112 Traktatu Konstytucyjnego;
2.2.3 proponuje, z jednej strony, aby Agencja była traktowana jako "sieć sieci" zdolna do rozwinięcia aktywnej kultury praw podstawowych, tak w Unii Europejskiej, jak i w państwach członkowskich i w ich wspólnotach regionalnych i lokalnych, oraz aby podlegał jej każdy organ utworzony w celu ochrony szczególnych aspektów praw podstawowych; z drugiej strony, proponuje taką strukturę Agencji, która odpowiadałaby różnym aspektom praw podstawowych, oraz wyposażenie jej w roczny lub wieloroczny plan działań zapewniający jej skuteczność;
2.2.4 wnioskuje, aby dodatkowo, oprócz pełnienia roli niezależnego i niezawodnego narzędzia gromadzenia i analizy informacji oraz w celu formułowania zaleceń dla Instytucji Unii, w tym Trybunału Sprawiedliwości, Agencja została włączona w realizację polityki edukacyjnej i komunikacyjnej związanej z prawami podstawowymi;
2.2.5 sugeruje ograniczenie obszaru działania Agencji do państw członkowskich Unii Europejskiej;
2.2.6 zachęca przyszłą Agencję europejską do nawiązania kontaktów, z jednej strony, z Radą Europy, instytucjami rządowymi i organizacjami pozarządowymi zajmującymi się stosowaniem praw podstawowych oraz z siecią niezależnych ekspertów, ale także, z drugiej strony, ze wspólnotami regionalnymi i lokalnymi, które mogłyby poprzez swoje specyficzne podejście wnieść w jej prace użyteczny wkład; zachęca ją również do przedstawiania corocznego raportu na temat sytuacji praw podstawowych w UE;
2.2.7 proponuje aby jej działanie zostało zastrzeżone z tytułu art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej, przeniesionego do art. I-59 Traktatu Konstytucyjnego, w przypadku wyraźnego wniosku Rady, Parlamentu Europejskiego lub Komisji Europejskiej;
2.2.8 wnioskuje, aby przewidziano udział przedstawiciela wspólnot regionalnych i lokalnych w zarządzie przyszłej Agencji europejskiej.
Bruksela, 6 lipca 2005 r.
| Przewodniczący | |
| Komitetu Regionów | |
| Peter STRAUB |
______
(1) Dz.U. C 156 z 6.6.2000, s. 1.
(2) Dz.U. C 22 z 24.1.2001, s. 1.
(3) Dz.U. C 144 z 16.5.2001, s. 42.
(4) Dz.U. C 192 z 12.8.2002, s. 17.
(5) Dz.U. C 73 z 26.03.2003, s. 64.
(6) Dz.U. C 73 z 26.03.2003, s. 46.
(7) Artykuł 191 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską zmieniony Traktatem Nicejskim stanowi: "Partie polityczne na szczeblu europejskim stanowią ważny czynnik integracji w obrębie Unii Europejskiej. Przyczyniają się one do kształtowania świadomości europejskiej i wyrażania woli politycznej obywateli Unii". Postanowienia te zostały przeniesione do artykułu I-46 ust. 4 Traktatu Konstytucyjnego.