Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - Odpady spożywcze.

Dzienniki UE

Dz.U.UE.C.2017.17.28

Akt nienormatywny

Wersja od: 18 stycznia 2017 r.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - Odpady spożywcze

(2017/C 017/06)

(Dz.U.UE C z dnia 18 stycznia 2017 r.)

Sprawozdawca:	Ossi MARTIKAINEN (FI/ALDE),
	radny gminy Lapinlahti

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Wstęp: przegląd sytuacji globalnej oraz terminologia

1. Uznaje odpady spożywcze i inne odpady powstałe w trakcie produkcji, przetwarzania, dystrybucji i konsumpcji żywności za poważny problem globalny, który w znaczący sposób utrudnia osiągnięcie gospodarczych, społecznych i środowiskowych celów rozwoju. Problem ten może zostać rozwiązany jedynie poprzez zakrojoną na szeroką skalę i zdecydowaną współpracę obejmującą różne organy administracji publicznej i różne obszary kształtowania polityki. Społeczeństwo obywatelskie i przedsiębiorstwa muszą w pełni zaangażować się w działania.

2. Uznaje obecną sytuację za niepokojącą ¹  z uwagi na następujące kwestie:

- jedna trzecia produktów przeznaczonych do spożycia przez ludzi ulega utracie na różnych etapach procesu produkcji (jako surowce, półprodukty lub wyroby gotowe),

- każdego roku marnowana jest żywność pochodząca z 28 % globalnej powierzchni gruntów ornych (1,4 mld hektarów),

- wpływ wywierany na klimat przez niezutylizowane produkty powstałe na różnych etapach procesu produkcji odpowiada 3,6 Gt dwutlenku węgla (bez uwzględnienia emisji wynikającej ze zmiany użytkowania gruntów),

- nieoszczędne wzorce produkcji i konsumpcji prowadzą do znacznego zmniejszenia globalnych zasobów wody, stanowią zagrożenie dla różnorodności biologicznej poprzez zwiększanie powierzchni gruntów ornych, które zostały bez potrzeby oczyszczone lub są nieproduktywne, powodują zubożenie gleby oraz marnowanie innych, ograniczonych zasobów naturalnych,

- ogromne ilości żywności tracone w całym łańcuchu produkcyjnym lub w fazie wyrobów gotowych dewaluują rolnictwo i produkcję żywności oraz zniekształcają dystrybucję pomiędzy wszystkimi podmiotami - również na poziomie konsumenta - w łańcuchu wartości produktów spożywczych, co daje niesprawiedliwe rezultaty; roczne straty finansowe spowodowane przez odpady spożywcze szacuje się na 1 bln USD, koszty dla środowiska na 700 mld USD, koszty społeczne zaś na 900 mld USD.

3. Sporządził niniejszą opinię z inicjatywy własnej w celu wsparcia i zachęcenia całej społeczności międzynarodowej, jak również ONZ oraz jej wyspecjalizowanych agencji, do dalszego podejmowania wysiłków na rzecz poprawy aktualnej sytuacji, a mianowicie na rzecz osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju nr 2 i 12 (wyeliminowanie głodu oraz odpowiedzialna konsumpcja i produkcja), które zmierzają do zmniejszenia ilości marnotrawionej żywności o połowę do 2030 r. ² .

4. Uważa, że inicjatywy Komisji Europejskiej związane z zasobooszczędnością oraz gospodarką o obiegu zamkniętym stanowią dobrą okazję do opracowania projektów i przepisów mających na celu zwiększenie zrównoważonego charakteru produkcji i konsumpcji żywności.

5. Zwraca się do Komisji Europejskiej o podjęcie działań w celu opracowania na szczeblu europejskim standardowych definicji i terminologii w tej dziedzinie, a także wzywa ją do wzięcia udziału w kształtowaniu dialogu międzynarodowego oraz dopilnowania, by działania UE opierały się na międzynarodowych obserwacjach i zaleceniach. Ułatwiłoby to określenie problemów oraz budowanie analogii, jak również uwzględnienie poszczególnych kwestii w prawodawstwie UE oraz w kontekście współpracy z jej partnerami handlowymi i partnerami na rzecz rozwoju ³ . UE jest m.in. rynkiem wewnętrznym oraz posiada wspólną politykę rolną, w związku z czym należy opracować wspólne pojęcia i procedury oraz porównywalne wskaźniki. Mogłoby to stanowić podstawę tworzenia porównywalnych kryteriów na szczeblu regionalnym i w wymiarze międzyregionalnym w celu zmniejszenia ilości odpadów spożywczych i zapobiegania ich powstawaniu.

Polityka Unii Europejskiej

Europejski Komitet Regionów uważa, że polityka Unii Europejskiej oraz wspólna polityka Unii i państw członkowskich w poszczególnych obszarach mają duży potencjał, jeśli chodzi o rozwiązanie problemu odpadów spożywczych.

6. Wniosek dotyczący zmiany dyrektywy w sprawie odpadów (dyrektywa 2008/98/WE) stanowi próbę dalszego ograniczenia wytwarzania odpadów, w tym odpadów spożywczych.

7. Jeśli chodzi o wspólną politykę rolną, konieczne jest zwiększenie wysiłków w celu dopilnowania, by zarówno zasobooszczędną produkcję żywności, jak i środki ochrony przyrody i środowiska naturalnego postrzegano jako odrębne obszary działalności. "Rolnictwo dla dotacji" oraz ograniczanie skali produkcji są praktykami prowadzącymi do niskich zbiorów oraz zaniechania zbiorów, co skutkuje powstawaniem odpadów na etapie zarówno wyniku końcowego, jak i całego procesu produkcyjnego.

8. Zarówno na rynku wewnętrznym, jak i w handlu międzynarodowym, polityka handlowa i polityka konsumencka powinny promować praktyki umowne i procesy mające na celu zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów. Przykładowo, wielkość opakowań stosowanych w handlu detalicznym i normy w zakresie kształtu i wielkości produktów spożywczych prowadzą do istotnego marnowania żywności nadającej się do spożycia. Propagowanie sprzedaży luzem, z wykorzystaniem pojemników domowych wielokrotnego użytku, może ograniczyć koszty ponoszone przez konsumenta oraz skłaniać do nabywania ilości rzeczywiście potrzebnych, a nie gotowych porcji, które często są zbyt duże lub zachęcają do zakupu ze względu na korzystniejszą cenę.

9. Praktyki w zakresie określania terminów przydatności do spożycia oraz etykietowania produktów mające na celu promowanie ochrony konsumentów i zdrowia publicznego nie spełniają swojej funkcji w odniesieniu do wszystkich produktów, w wyniku czego żywność nadająca się do spożycia jest niepotrzebnie wyrzucana. Komisja ma do odegrania kluczową rolę w ustaleniu, czy możliwe jest określenie wytycznych w zakresie lepszego wykorzystywania zasobów, na przykład w odniesieniu do darowizn produktów spożywczych na rzecz organizacji charytatywnych i banków żywności oraz stosowania jako paszy żywności, której termin przydatności do spożycia już upłynął, pod warunkiem przestrzegania wymogów bezpieczeństwa żywności. Konieczne jest edukowanie wszystkich zainteresowanych stron, producentów, detalistów i konsumentów, by lepiej rozumiano informacje o terminach przydatności do spożycia. Należy na przykład lepiej wyjaśnić znaczenie sformułowania "najlepiej spożyć do ...", które nie oznacza, że dany produkt staje się toksyczny po upływie podanego terminu.

10. W ramach swojej polityki rozwoju Unia Europejska musi połączyć siły z innymi głównymi darczyńcami w celu podpisania regionalnych umów gospodarczych i handlowych w zakresie współpracy oraz inwestowania w procesy, które zapewniają lepsze połączenie pomiędzy produkcją a konsumentami, w infrastrukturę i technologie, a przede wszystkim w zrównoważony rozwój sektorów zasobów naturalnych i rolnictwa. Ważnym narzędziem w tym zakresie mogą być programy sprawiedliwego handlu, zwłaszcza te wspierane przez samorządy lokalne i regionalne. Duże znaczenie ma poprawa funkcjonowania lokalnych rynków i dostępu do nich dla lokalnych produktów, szczególnie poprzez internalizację kosztów zewnętrznych (np. transport żywności).

11. Środki mające na celu zapewnienie pomocy osobom najbardziej potrzebującym powinny nadal obejmować pomoc żywnościową oraz powinny wzmacniać stosunki pomiędzy organizacjami pomocowymi a lokalnymi producentami, detalistami i usługami gastronomicznymi. Przewidzieć należy także sprzedaż bezpośrednią, po symbolicznej cenie, produktów żywnościowych, których termin przydatności do spożycia wkrótce upłynie, na zasadach gwarantujących poszanowanie godności i prywatności osób otrzymujących lub nabywających żywność na takich warunkach. Współpraca z sektorem usług powinna opierać się na bliskości, jaką zapewniają sieć lokalna i darowizny lub dostawy do domu w obrębie poszczególnych gmin lub sieci gmin, tak aby w miarę możliwości uniknąć przechowywania i dystrybucji przekazanych produktów z udziałem sieci regionalnych o dużym zasięgu. Ilość marnowanej żywności może zostać ograniczona dzięki większemu zróżnicowaniu produktów spożywczych oraz włączeniu produktów lokalnych i sezonowych do tego typu programów ⁴ .

12. Zasady dotyczące zamówień publicznych powinny zawierać postanowienia mające na celu ograniczenie ilości odpadów spożywczych i zapobieganie ich powstawaniu.

Propozycje praktycznych rozwiązań z perspektywy władz lokalnych i regionalnych

Europejski Komitet Regionów

13. Przypomina Komisji Europejskiej o swoim poprzednim apelu o ustanowienie bardziej konkretnych celów z myślą o zmniejszeniu ilości odpadów spożywczych o 30 % do 2025 r. ⁵  i wzywa Komisję do opracowania jednolitych metod gromadzenia danych, aby możliwa była ocena celów dotyczących ograniczenia marnotrawienia żywności.

14. Z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie Komisji Europejskiej do wspierania realizacji celów zrównoważonego rozwoju poprzez odpowiednie działania, zaangażowanie zainteresowanych podmiotów, wymianę cennych i udanych innowacji i odpowiednią analizę porównawczą ⁶ .

15. Wzywa Komisję do rozważenia możliwości określenia poszczególnych celów w zakresie zmniejszenia ilości odpadów spożywczych na każdym z etapów łańcucha wytwarzania żywności: produkcji, przetwarzania, sprzedaży i dystrybucji, usług gastronomicznych, konsumpcji w gospodarstwach domowych oraz przetwarzania odpadów spożywczych. Cele te mogłyby tworzyć nadrzędny, wspólny cel UE, dla osiągnięcia którego określane byłyby programy i cele krajowe, odpowiednie dla każdego kraju i dla każdego wspomnianego etapu, podobnie jak ma to miejsce w przypadku polityki przeciwdziałania zmianie klimatu. Aby w pełni uwzględnić kontekst techniczny, gospodarczy i środowiskowy, programy i plany krajowe byłyby sporządzane przez współpracujące ze sobą organy administracji publicznej wszystkich szczebli.

16. Zaleca, aby Komisja Europejska utworzyła europejską platformę łączącą organy administracji publicznej różnych szczebli oraz odpowiednie zainteresowane strony w celu zapobiegania powstawaniu odpadów spożywczych i ograniczania ich ilości, jak również ulepszania sposobu gospodarowania nimi. Wyraża zainteresowanie udziałem w działaniach związanych z analizą porównawczą praktycznych środków oraz promowaniem najlepszych praktyk.

17. Wzywa Komisję Europejską, by promowała i wspierała tworzenie w państwach członkowskich umów między detalicznym sektorem artykułów spożywczych i organizacjami charytatywnymi (np. inicjatywa podjęta przez Francję, która niedawno uchwaliła ustawę zakazującą dużym sklepom wyrzucania dobrej jakości żywności, w przypadku której bliska jest data minimalnej trwałości, oraz zakazującą niszczenia niesprzedanej żywności nadającej się do spożycia). Potrzebne są również przewodniki dla sektora i organizacji charytatywnych na temat darowizn żywności, aby jasno określić odpowiedzialność i zachęcić przedsiębiorstwa do włączania mechanizmów redystrybucji do własnych procesów w ramach łańcucha dostaw. Podobne procedury należy także stworzyć w innych obszarach sektora spożywczego, takich jak usługi gastronomiczne i turystyczne. Kwestie z zakresu bezpieczeństwa i zdrowia publicznego należy oceniać w każdym obszarze stosowania, wykorzystując kryteria dostosowane do danego obszaru.

18. Zachęca władze lokalne i regionalne, aby stworzyły (na wzór społecznych sklepów spożywczych) wtórne łańcuchy dystrybucji żywności wycofanej lub usuniętej z dystrybucji pierwotnej oraz zapewniły dostęp do żywności nadającej się wciąż do spożycia osobom znajdującym się w trudnej sytuacji; zaleca, by udzielono wsparcia finansowego organizacjom charytatywnym i bankom żywności z myślą o zwiększeniu ich zdolności operacyjnej.

19. Zwraca też uwagę na odrzuty w rybołówstwie, które stanowią jedno z najważniejszych źródeł marnotrawstwa żywności; wnosi, by Komisja Europejska przewidziała kompleksowy plan (zalecenia lub wytyczne) w zakresie przetwarzania i sprzedaży produktów rybnych pochodzących z przyłowu. Plan taki mógłby zawierać zalecenia dotyczące sposobów wykorzystania przypadkowych połowów, które nadają się do spożycia przez ludzi.

20. Wzywa władze lokalne i regionalne odpowiedzialne za usługi gastronomiczne do ustanowienia własnych programów w celu zapobiegania wytwarzaniu odpadów spożywczych oraz zapewnienia ich skutecznej utylizacji. Komitet apeluje, by przedsiębiorstwa świadczące usługi gastronomiczne na rzecz władz miały obowiązek wdrożenia tych samych środków ⁷ .

21. Podkreśla, że trzeba propagować wymianę sprawdzonych rozwiązań na dużą skalę. Po pierwsze, powinno to obejmować promowanie programów służących rozwojowi lokalnego spożycia wyrobów sprzedawanych przez producentów lokalnych w ramach krótkich kanałów dystrybucji, a także darowizn. Dzięki zdobytym doświadczeniom zastosowanie metody sprawdzonych rozwiązań może ułatwić przedsięwzięcie odpowiednich środków, dostarczając administracji lokalnej wystarczających informacji, by zrealizować taki program rozwoju, a także zachęcając do niego te ograny administracji lokalnej, które nie poczyniły jeszcze żadnych postępów w tym kierunku.

22. Zaleca, aby produkty lokalne i regionalne oraz produkty sezonowe były w najszerszym możliwym zakresie wykorzystywane jako surowce w ramach świadczenia usług gastronomicznych (w tym publicznych usług gastronomicznych, infrastruktury turystycznej, pensjonatów, restauracji i innych placówek prowadzących podobną działalność), oraz popiera lobbowanie na rzecz wytwarzanej lokalnie żywności w celu skrócenia łańcucha produkcji i konsumpcji, co pozwoli zmniejszyć liczbę etapów przetwarzania żywności, a w rezultacie również ilość odpadów powstałych na poszczególnych etapach.

23. Zaleca wdrożenie kodeksów dobrych praktyk w przedsiębiorstwach sektora produkcji żywności, gastronomii i hotelarstwa, by dążyć do optymalnego wykorzystania produktów, tak aby nadmiar żywności przeznaczany był na cele społeczne, za pośrednictwem skutecznej sieci dystrybucji i z zachowaniem wszelkich gwarancji, dzięki czemu produkty te mogłyby być wykorzystywane przez podmioty społeczne i rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji.

24. Zachęca gminy i władze lokalne do poruszania kwestii odpadów spożywczych oraz zapobiegania ich powstawaniu w ramach kształcenia podstawowego i innych form kształcenia, na przykład w formie dni tematycznych, wizyt studyjnych i zapoznawania uczniów ze sposobami zarządzania żywnością w ich własnych placówkach, jak również poprzez włączanie uczniów i innych osób korzystających z usług gastronomicznych w rozwijanie tych usług. Istotne jest, aby jak najwięcej uczniów i studentów uzyskało w ramach nauki całościową wiedzę na temat tego, w jaki sposób produkcja żywności i jej konsumpcja wpływają na gospodarkę, środowisko naturalne oraz społecznie i etycznie zrównoważone zachowania konsumenckie.

Ważne jest też, by prowadzić, nie tylko w szkołach, przeznaczone dla ogółu konsumentów kampanie informacyjne i szkoleniowe na temat odpowiedzialnej konsumpcji, dotyczące zwłaszcza zakupu produktów zgodnie z rzeczywistymi potrzebami oraz przechowywania żywności.

25. Zaleca również wprowadzenie kwestii ograniczania marnotrawienia żywności oraz zapobiegania mu do programów uczenia się przez całe życie, w ramach których można opracować metody nauczania oraz podejście dostosowane do różnych grup wiekowych i etapów życia.

26. Wzywa gminy i władze lokalne do uruchomienia, we współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, kampanii mających na celu zwiększenie świadomości na temat znaczenia planowania posiłków w gospodarstwach domowych.

27. Podkreśla ważną rolę i zaangażowanie w regionach organizacji i podmiotów społeczeństwa obywatelskiego gromadzących i rozprowadzających żywność, która mogłaby się zmarnować. Uważa, że z punktu widzenia pomocniczości konieczna jest ściślejsza współpraca między administracją regionalną i lokalną a organizacjami społecznymi zajmującymi się gromadzeniem i dystrybucją żywności z odpadów.

28. Zaleca, aby władze lokalne i regionalne odpowiedzialne za gospodarowanie odpadami opracowały programy sortowania i recyklingu odpadów, jaśniej określiły udział procentowy odpadów spożywczych i zapewniły powszechny dostęp do zgromadzonych danych, tak aby zwiększyć poziom recyklingu odpadów spożywczych, na przykład w formie biogazu lub kompostu. Może to mieć również pozytywny wpływ na lokalną gospodarkę, poziom zatrudnienia i lokalne innowacje.

29. Zachęca wszystkich członków KR-u do nagłaśniania celów niniejszej opinii w samorządach terytorialnych oraz do realizacji ich własnych programów ograniczania odpadów spożywczych i zapobiegania ich powstawaniu. Jest to jedna z najbardziej efektywnych i skutecznych metod, jakie władze lokalne i regionalne mogą wykorzystać bezpośrednio do osiągnięcia rozwoju zrównoważonego pod względem ekologicznym i gospodarczym.

Bruksela, dnia 15 czerwca 2016 r.

	Przewodniczący Europejskiego Komitetu Regionów
	Markku MARKKULA

¹ Liczby przytoczone celem zilustrowania sytuacji pochodzą ze sprawozdania Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) pt. "Food wastage footprint - Impacts on natural resources" (2013).

² Cel nr 12.3 (do 2030 r. zmniejszyć o połowę światowe marnotrawstwo żywności na poziomie detalicznym i na poziomie konsumenta oraz ograniczyć straty żywności w łańcuchu produkcji i dostaw, w tym straty po zbiorach) i cel nr 12.5 (do 2030 r. znacznie zmniejszyć wytwarzanie odpadów poprzez zapobieganie, ograniczanie, recykling i ponowne wykorzystanie). W szczególności wzywa do wspólnego opracowywania programów i działań przez różne szczeble władzy. Cel nr 2 (wyeliminować głód, zapewnić bezpieczeństwo żywnościowe i lepsze odżywianie, promować zrównoważone rolnictwo) może być realizowany przez wszystkie samorządy terytorialne tak na poziomie lokalnym, jak i międzynarodowym.

³ Stosowanie różnych definicji i metod wyliczeń może prowadzić do różnych wniosków. Według FAO "straty żywności (food loss)" oznaczają zmniejszenie ilości lub pogorszenie jakości żywności odzwierciedlone w wartości odżywczej, wartości ekonomicznej lub bezpieczeństwie żywności w odniesieniu do całej żywności produkowanej do celów spożycia przez ludzi, lecz niespożytej przez ludzi, podczas gdy "odpady spożywcze" oznaczają część strat żywności i odnoszą się do wyrzucania lub alternatywnego wykorzystywania (do celów niespożywczych) bezpiecznej i pożywnej żywności przeznaczonej do spożycia przez ludzi na wszystkich etapach łańcucha dostaw żywności. (FAO, 2014) http://www.fao.org/fileadmin/user_upload/save-food/PDF/FLW_Definition_and_Scope_2014.pdf. W ramach projektu FUSIONS (2014) odpady spożywcze (zwane także "roztrwonioną żywnością") oznaczają każdy rodzaj żywności oraz elementy niejadalne usunięte z łańcucha dostaw żywności i niezutylizowane.

⁴ KR podtrzymuje swoje stanowisko dotyczące rozporządzenia w sprawie Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym (FEAD).

⁵ Rezolucja KR-u w sprawie zrównoważonej żywności.

⁶ COM(2015) 614 final.

⁷ Przykładowo, EKES i KR stosują własne zasady ekozarządzania oraz utrzymują praktyczną współpracę w celu recyklingu nadwyżek żywności z pomocą lokalnych organizacji.