Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Globalne podejście do badań naukowych i innowacji - strategia Europy na rzecz współpracy międzynarodowej w zmieniającym się świecie"" [COM(2021) 252 final]
Dz.U.UE.C.2022.105.77
Akt nienormatywnyOpinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów »Globalne podejście do badań naukowych i innowacji - strategia Europy na rzecz współpracy międzynarodowej w zmieniającym się świecie«"
[COM(2021) 252 final]
(2022/C 105/11)
| Wniosek o konsultację | Komisja Europejska, 1.7.2021 |
| Podstawa prawna | Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej |
| Sekcja odpowiedzialna | Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji |
| Data przyjęcia przez sekcję | 30.9.2021 |
| Data przyjęcia na sesji plenarnej | 20.10.2021 |
| Sesja plenarna nr | 564 |
| Wynik głosowania | |
| (za/przeciw/wstrzymało się) | 231/0/4 |
1. Wnioski i zalecenia
1.1. EKES pochwala, że UE zobowiązuje się dawać przykład i zachować otwartość w międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji, przy jednoczesnym promowaniu równych szans i wzajemności opartych na podstawowych wartościach.
1.2. EKES z zadowoleniem przyjmuje wnioski zawarte w Deklaracji z Bonn o wolności badań naukowych, przyjętej w tym mieście 20 października 2020 r. podczas konferencji ministerialnej w sprawie europejskiej przestrzeni badawczej (EPB), ponieważ stanowi ona warunek wstępny dynamicznego środowiska badań naukowych i innowacji, które dąży do pogłębiania wiedzy i przynoszenia korzyści społeczeństwu. EKES popiera przyjęcie tych zasad w przyszłości na szczeblu międzynarodowym.
1.3. Komitet uważa za konieczne, aby we wspieranie instytucji UE i państw członkowskich w opracowywaniu nadzwyczajnych strategii politycznych i specjalnych programów lepiej włączyć organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Strategie te i programy (wspierające mobilność zawodową, przyciąganie i zatrzymywanie badaczy oraz stosowanie wyników badań i innowacji na rzecz kultury przedsiębiorczości unijnych MŚP) powinny umożliwiać gromadzenie europejskiej wartości dodanej, którą z kolei można będzie wykorzystać do wdrożenia ambitnej europejskiej przestrzeni badawczej 1 na następne dziesięciolecie. Tworzenie takiej przestrzeni powinno obejmować w szczególności uwzględnienie doświadczeń zdobytych podczas pandemii oraz wpływu zmiany klimatu na społeczeństwa i gospodarki, a także potrzebę zapewnienia pełnego transferu wiedzy i technologii poprzez transformację cyfrową badań naukowych. Pandemia uwypukliła rolę współpracy w obszarze zdrowia, w której główny nacisk należy kłaść na udostępnienie opieki zdrowotnej, działanie w celu odpowiednio szybkiej poprawy i wzmocnienia zdrowia, a także kooperację pracowników medycznych, mogącą pomóc w znalezieniu rozwiązań nawet najbardziej złożonych problemów zdrowotnych.
1.4. EKES pragnie zwrócić uwagę na to, jak ważne jest wzmocnienie wiodącej roli UE we wspieraniu wielostronnych partnerstw w dziedzinie badań naukowych i innowacji mających na celu realizację nowych rozwiązań w zakresie wyzwań ekologicznych, cyfrowych, zdrowotnych, społecznych i innowacyjnych, z uwzględnieniem bieżącego wpływu pandemii COVID-19 na europejskie systemy opieki zdrowotnej, społeczeństwa i kręgi biznesowe oraz na szeroko pojętą gospodarkę światową.
1.5. Z myślą o konkretnym wspieraniu celu, jakim jest wzmocnienie pozycji UE na świecie, EKES apeluje, aby w prace Komisji Europejskiej w zakresie monitorowania określonych w komunikacie działań odpowiednio włączyć organizacje społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu unijnym i krajowym. W kontekście planowanego Forum Europejskiej Przestrzeni Badawczej na rzecz Transformacji EKES proponuje ułatwienie wspólnych działań z instytucjami unijnymi i krajowymi poprzez opracowanie wstępnego sprawozdania sieci wiedzy społeczeństwa obywatelskiego, które zostałoby przedstawione i omówione na międzynarodowej konferencji w 2022 r.
2. Uwagi ogólne
2.1. Globalne podejście do badań naukowych i innowacji przedstawia spojrzenie Komisji na strategię Europy na rzecz współpracy międzynarodowej w obszarze badań naukowych i innowacji. Strategia ta zmierza także do wzmocnienia partnerstw służących realizacji nowych rozwiązań w zakresie wyzwań ekologicznych, cyfrowych, zdrowotnych, społecznych i dotyczących innowacji.
2.2. Nowa strategia opiera się na dwóch głównych celach. Po pierwsze, zmierza do stworzenia środowiska badań naukowych i innowacji, które będzie opierać się na zasadach i wartościach, a także będzie otwarte, tak aby pomóc naukowcom i innowatorom na całym świecie w prowadzeniu współpracy w ramach wielostronnych partnerstw i poszukiwaniu rozwiązań dla globalnych wyzwań. Po drugie, ma na celu zapewnienie wzajemności i równych szans we współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych i innowacji.
2.3. Nowe globalne podejście należałoby wdrażać poprzez:
- modulowanie dwustronnej współpracy UE w obszarze badań naukowych i innowacji, aby dostosować ją do europejskich interesów i wartości oraz wzmocnić otwartą strategiczną autonomię UE,
- mobilizowanie nauki, technologii i innowacji w celu przyspieszenia zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, a także przyspieszenia transformacji w kierunku odpornych, opartych na wiedzy społeczeństw i gospodarek w krajach o niskim i średnim dochodzie,
- inicjatywy wzorowane na podejściu Drużyny Europy, łączące działania UE, instytucji finansowych i państw członkowskich w celu maksymalizacji skuteczności i skutków działań.
2.4. Komunikat posłuży również jako przewodnik dotyczący wdrażania międzynarodowego wymiaru nowego programu UE na rzecz badań naukowych i innowacji cywilnych "Horyzont Europa" oraz jego synergii z innymi unijnymi programami, w szczególności Instrumentem Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej - "Globalny wymiar Europy".
3. Zaangażowanie na rzecz międzynarodowej otwartości i podstawowych wartości w obszarze badań naukowych i innowacji
3.1. Aby UE mogła zachować pozycję lidera, jej program w zakresie badań naukowych i innowacji musi pozostać otwarty na świat. Oznacza to, że osoby z całego globu, niezależnie od miejsca prowadzenia działalności lub pobytu, powinny mieć możliwość udziału w programach UE takich jak Erasmus+ i "Horyzont Europa". Ponadto we wszystkich partnerstwach międzynarodowych należy nadal propagować i zapewniać w praktyce poszanowanie i wspólne rozumienie wartości w badaniach naukowych.
3.2. Nawiązując do Europejskiego kodeksu postępowania w zakresie rzetelności badawczej 2 , EKES w opinii "Nowa europejska przestrzeń badawcza na rzecz badań naukowych i innowacji" 3 podkreśla, że etyka i integralność badań naukowych powinny obejmować zasadę rzetelności naukowej i uczciwości, co pozwoli zapobiec stratom pod względem zdrowia ludzkiego, marnowaniu pieniędzy i porażkom naukowym. W komunikacie akcentuje się rolę UE, która chroni wspólne podstawowe wartości przy podejmowaniu wyzwań związanych z etyką i zapewnia, aby w centrum innowacji technologicznych znajdował się człowiek.
3.3. Takie pojęcia jak wolność nauki, instytucjonalna autonomia, aspekty badań naukowych związane z etyką i rzetelnością, podstawy empiryczne, równość płci, różnorodność i inkluzywność powinny stać na centralnym miejscu i być uwzględniane w międzynarodowej współpracy badawczej. EKES zdecydowanie zgadza się co do tego, że należy wspierać równowagę płci i równość płci, wzmocnienie pozycji młodzieży i jej uczestnictwo, włączenie społeczne i różnorodność w globalnych badaniach w obszarze innowacji. Trzeba zalecać tworzenie na wszystkich szczeblach wspierającego, sprzyjającego włączeniu środowiska badań, wolnego od politycznej ingerencji, a także zachęcać do zapewniania możliwości prowadzenia badań. EKES z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę KE, aby opracować i promować wytyczne dotyczące postępowania w przypadku zagranicznej ingerencji w organizacje badawcze i instytucje szkolnictwa wyższego UE.
3.4. Ogólnym celem jest to, aby zbiory danych były: łatwe do znalezienia, dostępne, interoperacyjne i możliwe do ponownego wykorzystania (ang. findable, accessible, interoperable and reusable = FAIR) - w ramach koncepcji otwartych danych i otwartej nauki.
3.5. Istotne jest, aby zapewnić podstawowe finansowanie na szczeblu krajowym, gwarantując odpowiedni poziom inwestycji w badania i rozwój, który pozwoli osiągnąć cele wyznaczone w tym sektorze.
3.6. Dzięki dyplomacji naukowej UE mogłaby skuteczniej narzucać miękką siłę oraz realizować swoje interesy gospodarcze i wartości, zaspokajając zapotrzebowanie i zainteresowanie ze strony krajów partnerskich oraz wykorzystując swoje atuty dynamicznego ośrodka badań naukowych i innowacji. EKES jest przekonany, że konstruktywny dialog społeczny i obywatelski na wszystkich szczeblach wniósłby wkład w skuteczną dyplomację naukową w naszych społecznościach.
4. Nowa równowaga - W kierunku równych szans i wzajemności w dziedzinie badań naukowych i innowacji
4.1. Dzięki swojej polityce i programom UE stanowi ważny katalizator umiędzynarodowiania badań naukowych i innowacji. Jest w stanie zaangażować również systemy produkcji i mobilizuje naukę, młodych badaczy, sieci interdyscyplinarne, technologię i innowacje, aby przyspieszyć zrównoważony i sprzyjający włączeniu społecznemu rozwój - z jednejstrony - oraz przechodzenie na odporne, oparte na wiedzy społeczeństwa i gospodarki w krajach o niskim i średnim dochodzie - z drugiej. EKES podkreśla znaczenie prywatnych, zwłaszcza zaś publicznych inwestycji w naukę dla dotrzymania kroku innym światowym potęgom w obszarze badań naukowych i innowacji, a zarazem dla ochrony praw człowieka i podstawowych wartości.
4.2. Inne ważne mocarstwa w dziedzinie nauki przeznaczają dziś na nią większy odsetek produktu krajowego brutto niż UE. Narastają napięcia geopolityczne i kwestionuje się prawa człowieka oraz podstawowe wartości takie jak wolność akademicka. Ta ostatnia stanowi osnowę szkolnictwa wyższego w UE i należy ją chronić w kontaktach z państwami trzecimi. W świetle ostatnich wydarzeń EKES z zadowoleniem przyjmuje i popiera apel europejskich naukowców 4 o podjęcie natychmiastowych działań w celu stworzenia przyspieszonych uzupełniających legalnych dróg migracji dla zagrożonych naukowców i nauczycieli akademickich, w tym badaczy, studentów i podmiotów społeczeństwa obywatelskiego z Afganistanu, zwłaszcza kobiet oraz osób należących do mniejszości etnicznych i religijnych.
5. Wspólne stawianie czoła globalnym wyzwaniom
5.1. EKES w pełni popiera położenie wyraźnego nacisku na sprawiedliwą dwojaką transformację, tj. transformację cyfrową i Zielony Ład, na politykę zdrowotną i długoterminową politykę odbudowy po pandemii COVID-19. Europa musi współpracować ponad granicami na niespotykaną dotychczas skalę, aby uczyć się, jak wspólnie z innymi partnerami rozwijać innowacyjne rozwiązania, które umożliwią sprawiedliwą transformację ekologiczną i cyfrową zgodnie z celami zrównoważonego rozwoju, budowanie odpornej, dobrze prosperującej i konkurencyjnej Europy (zwłaszcza z myślą o MŚP i mikroprzedsiębiorstwach) oraz wspieranie dobrobytu gospodarczego i dobrostanu społecznego. Wspierając transformację ku bardziej odpornej gospodarce europejskiej, należy pamiętać, że na drodze do osiągnięcia zrównoważonej gospodarki, a jednocześnie do tworzenia nowych możliwości dla pracowników niezbędne jest zapewnienie odbudowy sprzyjającej włączeniu społecznemu, która nie pozostawi nikogo na marginesie działań. W procesach tych istotną rolę mogą też odgrywać innowacje społeczne.
5.2. Wzajemna otwartość, swobodna wymiana pomysłów i współtworzenie rozwiązań mają zasadnicze znaczenie dla dążenia do podstawowej wiedzy i pogłębiania jej. Są to istotne elementy dynamicznego ekosystemu innowacji, ponieważ otwartość współpracy charakteryzująca działania UE przejawia się w zmienionym środowisku globalnym.
5.3. Mobilizacja badaczy i innowatorów z całego świata będzie miała kluczowe znaczenie dla dobrobytu obywateli i przyszłych pokoleń. Jak to pokazuje niedawna globalna pandemia, zacieśnienie współpracy międzynarodowej w kwestiach takich jak zdrowie na świecie pomaga nam osiągnąć przełomowe innowacje. UE powinna wspierać swoje cele w zakresie otwartej strategicznej autonomii, jednocześnie modulując swoją współpracę dwustronną w niektórych obszarach z państwami niebędącymi członkami UE 5 .
5.4. W odpowiedzi na dzisiejsze globalne tendencje UE powinna dawać przykład, promując multilateralizm oparty na zasadach. Trzeba ożywić porządek wielostronny, aby odpowiadał potrzebom, dzięki czemu będzie mógł sprostać globalnym wyzwaniom i spełnić rosnące oczekiwania obywateli co do przejrzystości, jakości i włączenia społecznego. UE powinna również wspierać ambitną modernizację głównych wielostronnych instytucji międzynarodowych, opartą na realizacji wspólnego planu działania na rzecz wzajemnej otwartości współpracy w zakresie badań naukowych i innowacji, tak aby ułatwić wymianę najlepszych praktyk i globalną reakcję na ogólnoświatowe wyzwania.
5.5. UE powinna zajmować pozycję lidera jako podmiot wyznaczający globalne zrównoważone normy i należy tę pozycję wzmocnić poprzez zwiększenie roli UE we współpracy międzynarodowej w zakresie przyjaznych dla MŚP badań przednormalizacyjnych i standaryzacyjnych. EKES podkreśla też znaczenie środków wsparcia na rzecz MŚP we wszystkich obszarach ochrony praw własności intelektualnej.
5.6. Komitet wyraża pełne poparcie dla planu działania dotyczącego własności intelektualnej 6 , uznając, że przedstawia on bardzo dobre, całościowe podejście do modernizacji unijnego systemu własności intelektualnej. Za jeden z najważniejszych priorytetów należy obrać uruchomienie systemu jednolitego patentu, który w znacznej mierze przyczyni się do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw UE.
5.7. Niektóre kraje coraz intensywniej dążą do osiągnięcia wiodącej pozycji w zakresie technologii za pomocą środków dyskryminacyjnych i często wykorzystują badania naukowe i innowacje jako narzędzie globalnego wpływu i kontroli społecznej. Należy wzmocnić dobrobyt i konkurencyjność gospodarczą UE, a także jej zdolność do autonomicznego pozyskiwania i zapewniania obywatelom bezpiecznych i zabezpieczonych kluczowych technologii i usług. UE powinna przewodzić opracowywaniu nowych globalnych standardów, norm międzynarodowych i ram współpracy w dziedzinach takich jak technologie cyfrowe, w tym m.in. sztuczna inteligencja i inne nowe technologie. Mocne strony UE wiążące się z demokracją i uregulowaniami są atutem w budowaniu lepszego świata, a jej struktury bezpieczeństwa i obrony oraz jej wiarygodność jako podmiotu działającego na rzecz pokoju mogą pomóc we wspieraniu wielostronnych wysiłków na rzecz zachowania, utrwalenia i budowania pokoju.
5.8. EKES od czasu swojej pierwszej opinii w sprawie AI z 2017 r. 7 nadaje ton debacie nad sztuczną inteligencją i w ostatnich kilku latach opublikował szereg opinii na ten temat 8 . Opowiada się za podejściem do AI opartym na zasadzie ludzkiej kontroli, w ramach którego człowiek zachowuje zarówno kontrolę nad AI w sensie technicznym, jak i możliwość decydowania o tym, kiedy i w jaki sposób z niej korzystać w naszym szeroko pojętym społeczeństwie. Ponadto zwrócił uwagę m.in. na wpływ AI na miejsca pracy, na znaczenie znalezienia właściwej równowagi między regulacją, samoregulacją i wskazówkami etycznymi oraz wpływ AI na konsumentów. Teraz EKES opracowuje formalną opinię poświęconą wnioskowi Komisji Europejskiej dotyczącemu aktu w sprawie sztucznej inteligencji 9 .
5.9. Unia Europejska jest zdolna do odgrywania roli globalnego podmiotu także dzięki temu, że istnieje spójność między jej działaniami zewnętrznymi a polityką wewnętrzną w każdym państwie członkowskim. Jednolity i spójny głos UE ma zasadnicze znaczenie dla ustabilizowania naszych partnerstw i sojuszy z państwami trzecimi, wspierania organizacji wielostronnych i regionalnych oraz negocjowania podejścia do globalnych dóbr publicznych opartego w większym stopniu na interesach.
| Christa SCHWENG | |
| Przewodnicząca | |
| Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego |