Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Godna praca na całym świecie"[COM(2022) 66 final]
Dz.U.UE.C.2022.486.149
Akt nienormatywnyOpinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Godna praca na całym świecie"
(2022/C 486/21)
(Dz.U.UE C z dnia 21 grudnia 2022 r.)
Sprawozdawczyni: Maria del Carmen BARRERA CHAMORRO
| Wniosek o konsultację | Komisja Europejska, 2.5.2022 |
| Podstawa prawna | Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej |
| Sekcja odpowiedzialna | Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa |
| Data przyjęcia przez sekcję | 6.9.2022 |
| Data przyjęcia na sesji plenarnej | 22.9.2022 |
| Sesja plenarna nr | 572 |
| Wynik głosowania | |
| (za/przeciw/wstrzymało się) | 132/23/33 |
1. Wnioski i zalecenia
1.1. EKES podkreśla znaczenie ustanowienia przez Komisję strategii na rzecz upowszechniania godnej pracy na całym świecie, a nie tylko w obrębie UE. Zaznacza, że wraz z wnioskiem dotyczącym dyrektywy w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju Komisja przedstawiła komunikat w sprawie godnej pracy na całym świecie na rzecz sprawiedliwej transformacji i trwałej odbudowy, w którym potwierdza zaangażowanie UE w skuteczniejszą ochronę tej pracy poprzez normy oraz politykę handlową i inwestycyjną, a także poprzez instrument zakazujący wprowadzania do Unii Europejskiej produktów wytworzonych w wyniku pracy przymusowej, również tych wyprodukowanych poza rynkiem wewnętrznym. Ocenia pozytywnie fakt, że nowe ramy łączą ten zakaz z systemem gwarancji wdrażania opartym na normach międzynarodowych oraz na wymogach dotyczących zachowania należytej staranności i przejrzystości. Uważa jednak, że Komisja powinna przeprowadzić ocenę ich skutków gospodarczych, społecznych i środowiskowych, zwłaszcza odnośnie do MŚP.
1.2. Odnotowuje, że pomimo poprawy sytuacji godna praca nadal nie jest codziennym doświadczeniem wielu ludzi na całym świecie. W tym niepokojącym kontekście Komisja zwraca uwagę na to, że pandemia COVID-19 oraz przemiany zachodzące w świecie pracy wskutek postępu technologicznego, kryzysu klimatycznego, zmian demograficznych i globalizacji stawiają przed przedsiębiorstwami poważne wyzwania. Mogą one mieć negatywny wpływ na skuteczne przestrzeganie norm pracy i ochrony socjalnej pracowników na całym świecie. EKES jest przekonany, że UE musi nadal umacniać swoją rolę światowego lidera w dziedzinie odpowiedzialności społecznej, wykorzystując i rozwijając wszystkie dostępne instrumenty, w tym legislacyjne. Podobnie jak Komisja, EKES odnotowuje, że konsumenci coraz częściej domagają się większej ilości towarów i usług wytwarzanych i dostarczanych w sposób inkluzywny, zrównoważony i sprawiedliwy, gwarantujący godną pracę zarówno osobom, które je wytwarzają i dostarczają, jak i osobom pracującym w gospodarce nieformalnej.
1.3. Aprobuje to, że komunikat przyjęty przez Komisję w celu promowania godnej pracy we wszystkich sektorach i obszarach działalności uwzględnia globalne podejście skierowane do wszystkich pracowników na rynkach krajowych, w państwach trzecich niebędących członkami UE oraz w ramach globalnych łańcuchów dostaw. Podkreśla, że UE powinna wykorzystać wszystkie swoje strategie polityczne, zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne (w tym politykę handlową), by upowszechnić i zagwarantować godną pracę na całym świecie, i uczynić z tego celu istotę zrównoważonej i sprzyjającej włączeniu społecznemu odbudowy oraz transformacji cyfrowej.
1.4. Wyraża zadowolenie w związku z tym, że UE proponuje globalny pakiet działań i instrumentów propagujących cztery filary uniwersalnej koncepcji godnej pracy, rozwiniętej w zmienionej w 2022 r. i uwzględnionej w celach zrównoważonego rozwoju Deklaracji MOP z 2008 r. dotyczącej sprawiedliwości społecznej na rzecz uczciwej globalizacji - mowa tu o promowaniu zatrudnienia; o normach gwarantujących prawa pracownicze, w tym eliminację pracy przymusowej i pracy dzieci, o odpowiedniej ochronie socjalnej, dialogu społecznym i stosunkach trójstronnych, przy czym celem przekrojowym jest równouprawnienie płci.
1.5. EKES wzywa Komisję do rozwinięcia niektórych aspektów zasady godnej pracy, które mają dziś szczególną wartość, zarówno społeczną, jak i gospodarczą. Oprócz takich aspektów jak równouprawnienie płci i niedyskryminacja (upowszechnianie perspektywy równości płci w ramach celu godnej pracy) można tu wymienić zwalczanie ryzyka wykluczenia najsłabszych grup z rynków pracy, w tym osób z niepełnosprawnością, bezpieczeństwo i higienę pracy, a także trwałość zatrudnienia w scenariuszu transformacji ekologicznej. Wszystkie te zagadnienia są celami przekrojowymi MOP-u i Agendy 2030. W tym kontekście EKES z zadowoleniem przyjmuje zmianę Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej podstawowych zasad i praw w pracy mającą na celu uwzględnienie prawa do bezpiecznego i zdrowego środowiska pracy.
1.6. Komitet docenia to, że w komunikacie Komisji proponuje się zarówno zwiększenie zgodności z istniejącymi instrumentami, jak i przyjęcie przyszłych instrumentów, w tym regulacyjnych, w ramach czterech filarów programu godnej pracy. Jeśli chodzi o pierwszy filar, dotyczący polityki UE o zasięgu pozaeuropejskim, to EKES z zadowoleniem przyjmuje rozpowszechnianie przez UE pionierskich standardów na skalę światową, sprzyjających odpowiedzialności społecznej, przejrzystości i zrównoważonemu rozwojowi działalności gospodarczej. Wyraża również zadowolenie z przyjęcia przez Parlament Europejski rezolucji w sprawie nowego instrumentu handlowego w celu wprowadzenia zakazu obrotu produktami wytworzonymi w wyniku pracy przymusowej 1 .
1.7. W ramach pakietu odnoszącego się do sprawiedliwej i zrównoważonej gospodarki Komisja przedstawiła również wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (zob. opinia INT/973). EKES postrzega ten wniosek jako istotny krok w dążeniu do poszanowania praw człowieka, co jest obowiązkiem przedsiębiorstw i kadry zarządzającej. Niemniej jest zdania, że wniosek ma nadal wiele niedociągnięć (np. ograniczony zakres podmiotowy, ponieważ stosuje się bezpośrednio wyłącznie do dużych przedsiębiorstw, a jedynie pośrednio - do MŚP; niewielka obecność przedstawicieli pracowników) i zawiera niejasne pojęcia prawne (np. wymóg stałych relacji biznesowych). Pojęcia te mogą być różnie stosowane przez sądy i organy krajowe, stwarzając niepewność prawa zarówno dla pracowników, jak i dla przedsiębiorstw. W związku z tym opowiada się za wyważonym dialogiem między Komisją, Parlamentem i Radą, by skorygować niedociągnięcia i zwiększyć skuteczność ostatecznie przyjętego instrumentu regulacyjnego.
1.8. Jest świadom trudności niektórych przedsiębiorstw z kontrolowaniem całego łańcucha wartości i gwarantowaniem godnej pracy. Uważa jednak, że tego celu nie można osiągnąć poprzez zmniejszenie gwarancji w tym zakresie, ponieważ ograniczyłoby to skuteczność środka, a także stworzyłoby niepewność prawa dla przedsiębiorstw i pole do nieuczciwej konkurencji. Jest przekonany, że właściwym sposobem przezwyciężenia trudności w zapewnieniu całościowej kontroli, przy jednoczesnym uniknięciu wspomnianych negatywnych skutków, jest ustanowienie odpowiednich instrumentów wsparcia i współpracy, by zagwarantować skuteczność proponowanych narzędzi. Kluczową rolę mogą tu odegrać - oprócz publicznych instrumentów wsparcia i doradztwa - realizowane na różnych odpowiednich szczeblach kanały uczestnictwa przedstawicieli pracowników w całym łańcuchu wartości i w ramach dialogu społecznego. EKES jest przekonany, że skuteczniejsze zarządzanie należytą starannością w całym łańcuchu wartości (ułatwiająca pracę przedsiębiorstw) jest istotnym powodem, by uznać i zagwarantować uczestnictwo przedstawicieli pracowników.
1.9. Jeśli chodzi o unijne stosunki dwustronne i na poziomie regionalnym, to EKES szczególnie docenia propozycję UE dotyczącą wykorzystania polityki handlowej jako instrumentu zachęcającego przedsiębiorstwa z państw trzecich do przestrzegania międzynarodowych norm pracy i do upowszechniania godnej pracy we wszystkich przedsiębiorstwach i krajach, w tym sąsiadujących. W związku z tym zwraca uwagę na propozycję zreformowania rozporządzenia UE w sprawie preferencji taryfowych. Podkreśla, że ma to między innymi na celu ułatwienie przywozu z krajów, w których przedsiębiorstwa przestrzegają wymogów społecznych, pracowniczych i środowiskowych, w tym dotyczących godnej pracy. Wyraża przekonanie, że poprawi to model globalnej konkurencyjności oparty nie tylko na sprawiedliwości społecznej, lecz także na uczciwej konkurencji między wszystkimi przedsiębiorstwami.
1.10. Popiera decyzję UE o aktywnym zaangażowaniu się w reformę Światowej Organizacji Handlu (WTO) w celu uwzględnienia wymiaru społecznego we światowym wzroście gospodarczym, zważywszy na ogromne wyzwania, z którymi boryka się ta organizacja (transformacja cyfrowa i ekologiczna, starzenie się społeczeństwa, zapobieganie przyszłym pandemiom itp.). Optymalizacja wzrostu, konkurencyjności i zysków dzięki tworzeniu większego bogactwa, zatrudnienia i dobrobytu wymaga ustanowienia ram i polityki sprawiedliwej transformacji obejmujących zapewnienie i propagowanie na całym świecie godnej pracy i trwałej kariery zawodowej, a także sprawiedliwej transformacji opartej na dialogu społecznym, co już wcześniej udało się osiągnąć.
1.11. EKES docenia propozycję uwzględnienia mechanizmów oceny i kontroli stopnia przestrzegania dyrektywy w sprawie należytej staranności. Z zaniepokojeniem zauważa jednak, że te mechanizmy nie przewidują dialogu społecznego z partnerami społecznymi. W związku z tym apeluje do Komisji o jasne określenie tych mechanizmów w proponowanym tekście legislacyjnym.
1.12. Ponadto zwraca się do UE o poparcie wiążącego traktatu ONZ w sprawie przedsiębiorstw i praw człowieka oraz konwencji MOP w sprawie godnej pracy w łańcuchach dostaw.
2. Wprowadzenie i kontekst
2.1. Gwarantowanie i propagowanie godnej pracy i sprawiedliwości społecznej jest istotą ram prawnych i strategii politycznych uzgodnionych trójstronnie w programie godnej pracy MOP oraz w (przyjętej w 1998 r. i zmienionej w 2022 r.) Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej podstawowych zasad i praw w pracy. Ta deklaracja została z kolei ponownie przywołana w Deklaracji na rzecz przyszłości pracy ogłoszonej w 2019 r. z okazji stulecia MOP. Zadbanie o to, by godna praca stała się normą na całym świecie jest również kluczowym elementem zobowiązań podjętych przez całą społeczność międzynarodową w ramach celów zrównoważonego rozwoju Agendy 2030, a zwłaszcza - choć nie tylko - w ramach celu nr 8. Ten cel wspiera stabilny, zrównoważony i inkluzywny wzrost gospodarczy, który sprzyja produktywnemu zatrudnieniu oraz zapewnianiu wszystkim ludziom godnej pracy.
2.2. EKES podziela pogląd Komisji, że strategia ochrony i upowszechniania godnej pracy na całym świecie jest nie tylko właściwa, ale także konieczna w ramach modelu zrównoważonej odbudowy ustanowionego i finansowanego z NextGenerationEU. Dane przedstawione przez Komisję i MOP pokazały, że mimo poprawy sytuacji godna praca nadal nie jest codziennym doświadczeniem wielu ludzi na całym świecie. Według szacunków MOP-u 4 mld osób nie ma dostępu do ochrony socjalnej, a 205 mln osób pozostaje bez zatrudnienia. Co dziesiąte dziecko na świecie (160 mln) pracuje, a 25 mln osób wykonuje pracę przymusową. Średnio nieomal co czwarta ofiara pracy przymusowej jest wyzyskiwana poza krajem pochodzenia, przy czym zachodzą tu istotne różnice w sytuacji poszczególnych osób. Co więcej, chociaż bezpieczeństwo i higiena pracy są podstawowymi aspektami godnej pracy, to według MOP-u co minutę w jakimś miejscu na świecie umiera ponad pięciu pracowników z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.
2.3. EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że UE zdecydowała się dać nowy impuls do przyjęcia takiego modelu ożywienia gospodarczego, który godzi tworzenie bogactwa i możliwości zatrudnienia na całym świecie z gwarancją poszanowania praw człowieka, godnej pracy i ochrony środowiska oraz z ich upowszechnianiem. We wspólnym komunikacie do Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zwiększenia wkładu UE w multilateralizm oparty na zasadach odnotowano trudności w poczynieniu postępów w realizacji tych celów po kryzysie pandemicznym, wskutek którego ucierpieli ludzie, przedsiębiorstwa i państwa. Aby zapewnić postępy w tej dziedzinie, w komunikacie zaproponowano przepisy, strategie polityczne i inwestycje, które zagwarantują cyfrowe, zielone i sprzyjające włączeniu społecznemu ożywienie gospodarcze i będą je wspierać.
2.4. W tym kontekście Komisja przedłożyła (1) komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie godnej pracy na całym świecie na rzecz globalnej sprawiedliwej transformacji i trwałej odbudowy (COM(2022) 66 final z dnia 23 lutego 2022 r.) oraz (2) wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, który to wniosek jest przedmiotem odrębnej, obecnie rozpatrywanej opinii EKES-u INT/973.
2.5. EKES stwierdził już wcześniej, że przedsiębiorstwa w coraz większym stopniu prowadzą działalność transgraniczną. Głównymi graczami są tu przedsiębiorstwa wielonarodowe ze swoimi globalnymi łańcuchami dostaw, lecz coraz większą ich część stanowią małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP). EKES zaproponował inicjatywy regulacyjne i strategie polityczne mające na celu poprawę zrównoważonego rozwoju, zapewnienie poszanowania praw człowieka i propagowanie godnej pracy w łańcuchach wartości przedsiębiorstw 2 .
2.6. EKES uznaje znaczenie instrumentów opartych na społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw na rzecz osiągnięcia sprawiedliwego rozwoju, gdyż społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw zachęca do pozytywnej zmiany zachowań służącej zrównoważeniu środowiskowemu i społecznemu. Zwraca jednak uwagę na potrzebę poprawy w tym względzie. Dlatego wzywa UE i jej państwa członkowskie do zapewnienia skuteczniejszego stosowania obecnych instrumentów międzynarodowych na rzecz zrównoważonego, sprawiedliwego i odpornego wzrostu gospodarczego i odbudowy po pandemii COVID-19, których zasadniczym elementem będzie godna praca. Ponadto zwrócił się do UE o poparcie wiążącego traktatu ONZ w sprawie przedsiębiorstw i praw człowieka 3 oraz konwencji MOP-u w sprawie
godnej pracy w łańcuchach dostaw. Wyraził również poparcie dla skutecznych i spójnych obowiązkowych ram UE dotyczących należytej staranności i odpowiedzialności przedsiębiorstw, opartych na dialogu społecznym z partnerami społecznymi i podejściu przewidującym udział wielu zainteresowanych stron.
2.7. Komitet dostrzega korzyści płynące ze zharmonizowanych ram prawnych UE w zakresie należytej staranności i zrównoważonego rozwoju. Jedną z ich zalet jest to, że ramy wymagają uczciwej konkurencji ze strony wszystkich przedsiębiorstw działających w UE, także tych spoza UE, ponieważ nakładają na nie jednakowe warunki i oferują większą pewność prawa. Zharmonizowane ramy regulacyjne ułatwią przedsiębiorstwom i pracownikom transformację w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu w warunkach sprawiedliwości społecznej i pracowniczej we wszystkich globalnych łańcuchach. EKES opowiada się zatem za spójnymi, zrównoważonymi, skutecznymi i proporcjonalnymi ramami regulacyjnymi UE dotyczącymi należytej staranności przedsiębiorstw.
2.8. Jest w pełni świadom pilnej potrzeby wdrożenia mechanizmu odbudowy finansowej po pandemii we wszystkich państwach członkowskich oraz wsparcia wszystkich światowych procesów odbudowy po pandemii, a także rozmaitych przemian w kierunku zielonej gospodarki (neutralnej pod względem emisji dwutlenku węgla i o obiegu zamkniętym) i gospodarki innowacyjnej (cyfrowej), w całościowych warunkach zrównoważonego rozwoju społecznego i środowiskowego, w ramach dialogu społecznego z partnerami społecznymi i trójstronnych modeli zarządzania. Tego właśnie oczekuje w nowym komunikacie i zaleceniu w sprawie przyszłości dialogu społecznego.
2.9. Odnotowuje badania przeprowadzone przez międzynarodowych obserwatorów praw człowieka, w tym Międzynarodową Organizację Pracy, Radę Europy i Międzynarodową Konfederację Związków Zawodowych (światowy indeks praw), które potwierdzają coraz większy brak gwarancji praw człowieka na świecie (w tym brak gwarancji indywidualnych i zbiorowych praw pracowniczych) oraz nieprzestrzeganie przepisów ochrony środowiska. Pandemia jeszcze pogorszyła tę sytuację w wielu krajach, w których warunki życia stały się jeszcze bardziej niepewne i uciążliwe. Wzrasta też liczba przypadków pracy dzieci i pracy przymusowej.
2.10. Zauważa, że obecne dowody naukowe wskazują na to, że przedsiębiorstwa w coraz większym stopniu wprowadzają systemy zarządzania oparte na społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw i rozwijają modele biznesowe zgodnie z Agendą 2030 ONZ i celami zrównoważonego rozwoju. Jednakże uważa, podobnie jak Komisja, że nadal istnieje tu pole do poprawy. Co więcej, postęp jest nie tylko wolniejszy, ale również bardzo nierównomierny. EKES jest przekonany, że postęp w kierunku zharmonizowanych unijnych ram prawnych, uzupełnionych wsparciem technicznym i praktycznym doradztwem Komisji, jest pozytywnym zjawiskiem, zwłaszcza dla MŚP. Dzięki temu będzie można skuteczniej wywiązać się z podjętych zobowiązań, z korzyścią dla działających na rynku UE przedsiębiorstw, zapewniając im większą pewność prawa oraz równe szanse.
3. Główne działania zaproponowane przez Komisję w celu upowszechnienia godnej pracy
3.1. Monitorowanie postępów w zapewnianiu godnej pracy od dawna stanowi przedmiot zainteresowania MOP-u, która propaguje wskaźniki umożliwiające pomiar realnych postępów. EKES uważa, że jest to istotne, zważywszy, że Komisja już wiele lat temu wydała komunikat w tej sprawie 4 . EKES wzywa Komisję do lepszej realizacji ambitnego i innowacyjnego programu i skutecznego zadbania o to, by w ramach osiąganych postępów konkurencyjność powiązana była ze sprawiedliwością społeczną. Podkreśla ponadto, że godna praca to nie tylko kwestia zatrudnienia i ochrony socjalnej, lecz także zarządzania, które musi obejmować dialog społeczny z partnerami społecznymi na wszystkich etapach globalnego łańcucha i na wszystkich etapach procesów produkcji.
3.2. Pozytywnie ocenia fakt, że UE nadal promuje własny program budowania wspólnoty pracowniczej, który doprowadzi do urzeczywistnienia wszystkich elementów składających się na uniwersalną koncepcję MOP-u dotyczącą godnej pracy i który nie sprowadza się jedynie do formalnej deklaracji. Ta wizja jest zgodna z wszystkimi elementami międzynarodowej normy w sprawie godnej pracy uwzględnionej w Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1998 r. dotyczącej podstawowych zasad i praw w pracy 5 .
3.3. EKES uważa za niedopuszczalne, by godna praca była nadal odległą perspektywą dla setek milionów ludzi na całym świecie, co utrudnia społeczności międzynarodowej osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju określonych w Agendzie 2030 ONZ. Chociaż te cele są wpisane w koncepcję godnej pracy, niedawna seria kryzysów - w połączeniu z ogromnymi wyzwaniami gospodarczymi i społecznymi obecnych czasów - stanowi codziennie zagrożenie dla zapewnienia wszystkim godnej pracy (cel zrównoważonego rozwoju nr 8 i inne pokrewne cele).
3.4. Wyeliminowanie pracy dzieci i pracy przymusowej znajduje się w centrum tych wysiłków. W latach 2016-2020 liczba osób nieletnich zatrudnionych w ramach pracy dzieci wzrosła o ponad 8 milionów, co oznacza odwrócenie wcześniejszej tendencji spadkowej. EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję Komisji dotyczącą opracowania nowych, skuteczniejszych środków prawnych i pozaprawnych w ramach polityki zerowej tolerancji dla pracy dzieci, w tym zakaz wprowadzania na rynek UE produktów wytworzonych lub dystrybuowanych w wyniku pracy przymusowej lub pracy dzieci. W związku z tym uważa, że konieczne jest uzupełnienie nowych ram o ocenę skutków gospodarczych, społecznych i środowiskowych różnych środków ustawodawczych i nieustawodawczych. Wzywa również do zintensyfikowania nowej polityki handlowej UE jako jednej z sił napędowych wzrostu gospodarczego, tak aby w całym łańcuchu dostaw spełniono zobowiązanie do przestrzegania międzynarodowych praw człowieka i instrumentów je zapewniających oraz do zwalczania pracy dzieci i pracy przymusowej. W ten sposób nowe środki zostaną zharmonizowane z modelem ożywienia gospodarczego oraz globalnej konkurencyjności sprzyjającej włączeniu społecznemu.
3.5. EKES z zadowoleniem przyjmuje zarówno wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie obowiązkowej należytej staranności, jak i nowe gwarancje prawne umożliwiające skuteczniejsze zwalczanie pracy przymusowej i pracy dzieci w całym światowym łańcuchu wartości. Zgadza się z Komisją, że władze nie są w stanie samodzielnie wygrać walki z pracą przymusową. Wyraża również zadowolenie z przyjęcia przez Parlament Europejski rezolucji w sprawie nowego instrumentu handlowego w celu wprowadzenia zakazu obrotu produktami wytworzonymi w wyniku pracy przymusowej 6 . Wiele przedsiębiorstw prywatnych zaangażowało się już w realizację tych celów, lecz muszą pójść o krok dalej, zgodnie z wnioskiem dotyczącym dyrektywy w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju - ta dyrektywa powinna zwiększyć skuteczność i proporcjonalność spójnych ram UE, by poprawić konkurencyjność.
3.6. EKES aprobuje to, że Komisja wspiera stosowanie spójnych ram prawnych UE i społecznie odpowiedzialnej polityki zamówień publicznych jako skutecznych narzędzi walki o godną pracę, wymierzonych przeciwko pracy przymusowej i pracy dzieci. Sądzi jednak, że konieczne jest skuteczniejsze wdrażanie ram prawnych, aby osiągnąć postęp w tym kierunku, tak by zwiększyć rzeczywistą skuteczność klauzul społecznych i środowiskowych - zarówno w zamówieniach publicznych UE, jak i w ramach sprawiedliwym handlu.
3.7. EKES docenia wniosek dotyczący nowego rozporządzenia UE w sprawie ogólnego systemu preferencji taryfowych (rozporządzenie w sprawie GSP), który ma wspierać zrównoważony rozwój w krajach o niskich dochodach w latach 20242034. Odnosi się też pozytywnie do faktu, że nowy GSP lepiej umożliwia UE wykorzystywanie preferencji handlowych do tworzenia możliwości gospodarczych i wspierania zrównoważonego rozwoju zgodnie z normą dotyczącą godnej pracy. Uwzględnienie porozumień w sprawie zarządzania, takich jak umowa dotycząca konsultacji trójstronnych, zwiększy rolę dialogu społecznego z partnerami społecznymi.
3.8. EKES przyjmuje do wiadomości zobowiązanie w ramach działania 2 do traktowania godnej pracy jako priorytetu nowego ISWMR - "Globalny wymiar Europy" 7 . Ten program na rzecz praw człowieka i demokracji przewiduje konkretne działania mające na celu propagowanie godnej pracy dla wszystkich, zwłaszcza na szczeblu krajowym i regionalnym, w tym walkę z pracą przymusową i pracą dzieci. EKES aprobuje to, że nowe działania ISWMR - "Globalny wymiar Europy" uwzględniają krzewienie dialogu społecznego, większą autonomię partnerów społecznych oraz dialog z krajami partnerskimi, co pomaga w ratyfikacji i skutecznym wdrażaniu uaktualnionych konwencji MOP-u, zwłaszcza konwencji podstawowych i dotyczących zarządzania.
4. Uwagi ogólne
4.1. EKES podziela obawy MOP-u, że przedsiębiorstwa i pracownicy najbardziej dotknięci serią kryzysów, która rozpoczęła się w 2008 r., w mniejszym stopniu korzystają z poprawy warunków, zarówno gospodarczych, jak i technologicznych, ponieważ wysiłki na rzecz odbudowy sprzyjają określonym sektorom gospodarki i rynku pracy, podczas gdy inne pozostają w tyle.
4.2. EKES przypomina, że ochrona godnej pracy na całym świecie jest koniecznym warunkiem poszanowania godności ludzkiej. W związku z czym uważa, że omawiany wniosek jest istotnym krokiem na drodze do respektowania i krzewienia praw człowieka w przedsiębiorstwach i ma nadzieję, że będzie on istotnym bodźcem do dalszych postępów.
4.3. Jest jednak zdania, że wciąż istnieje wiele niedociągnięć i niejasnych pojęć prawnych, które można różnie interpretować i które mogą być różnie stosowane przez organy i sądy krajowe, powodując niepewność prawa zarówno dla pracowników, jak i dla przedsiębiorstw. Na przykład stosowanie takich mglistych pojęć, jak "stałe relacje biznesowe" czy też zwykłe "zabezpieczenia umowne" dotyczące "przestrzegania kodeksu postępowania" zagraża skuteczności dyrektywy. EKES proponuje, by - z jednej strony - Komisja dokładnie wyjaśniła te pojęcia prawne, w tym niedociągnięcia przewidywanego systemu odpowiedzialności cywilnej, a-z drugiej - by uwzględniła sposoby reprezentowania przedsiębiorstw przez związki zawodowe na odpowiednim poziomie, tak by poprawić przestrzeganie przepisów.
4.4. EKES przyjmuje do wiadomości podejście oparte na udziale zainteresowanych stron, które stanowi podstawę całego wniosku. Skuteczny udział związków zawodowych i przedstawicieli pracowników jest czynnikiem sukcesu. Ubolewa jednak, że nie uwzględniono go w wystarczającym stopniu we wniosku. Uważa, że tego rodzaju luka w ochronie, ze względu na jej zbiorowe oddziaływanie, jest szkodliwa zarówno dla pracowników, jak i dla przedsiębiorstw. W związku z tym dotychczasowy udział zorganizowanej reprezentacji pracowniczej, na przykład w oparciu o działalność europejskich rad zakładowych lub na podstawie międzynarodowych umów ramowych, powinien stanowić odpowiednią wskazówkę i wsparcie dla nowych ram regulacyjnych.
4.5. Komitet z zadowoleniem odnotowuje kompleksowe podejście do godnej pracy przyjęte w komunikacie Komisji. Uwzględniono w nim dążenie konsumentów do preferowania takich modeli produkcji i dystrybucji towarów i usług, które są bardziej zgodne z warunkami zrównoważonego rozwoju społecznego i środowiskowego. Komisja stwierdziła, że większość konsumentów woli takie modele konsumpcji, także w handlu elektronicznym, które dają pierwszeństwo produktom zgodnym z ideą godnej pracy i równowagą ekologiczną. W związku z tym EKES apeluje o propagowanie tej odpowiedzialnej społecznie roli konsumentów poprzez ich lepsze informowanie i szkolenie, tak aby zwiększyć skuteczność zaproponowanych przez Komisję środków w celu zagwarantowania i upowszechniania godnej pracy na świecie.
4.6. Wyraża zadowolenie, że Komisja zaakceptowała postulat Parlamentu Europejskiego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy dotyczącej należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (INT/973). Zauważa, że propozycja Komisji ogranicza liczbę przedsiębiorstw uwzględnionych we wniosku dotyczącym dyrektywy, zawężając tym samym zakres postulatu Parlamentu Europejskiego. Wzywa do dialogu między trzema instytucjami europejskimi w celu osiągnięcia porozumienia w sprawie spójnych ram prawnych UE, w tym w sprawie odpowiedniego rozszerzenia zakresu stosowania przyszłej dyrektywy. Poprawi to jej skuteczność, między innymi z punktu widzenia zapewnienia uczciwej konkurencji między wszystkimi przedsiębiorstwami, i zaradzi niektórym brakom regulacyjnym stwierdzonym w obecnym tekście, co zapewni przedsiębiorstwom większą pewność prawa.
5. Uwagi szczegółowe
5.1. EKES odnotowuje propozycję Komisji, by UE podjęła wysiłki na rzecz wykorzystania wszystkich instrumentów, kierunków polityki i zasobów leżących w jej kompetencjach (zamówienia publiczne, umowy handlowe, polityka na rzecz rozwoju, polityka inwestycyjna, fundusze itp.) do upowszechnienia godnej pracy na całym świecie. Apeluje w szczególności o skuteczniejsze opracowanie i wdrożenie zestawu instrumentów, które mają zagwarantować i upowszechnić godne warunki pracy i ratyfikację międzynarodowych norm pracy, w tym reform niezbędnych do wspierania ożywienia gospodarczego, konkurencyjności przedsiębiorstw europejskich i ich zdolności do tworzenia godnych miejsc pracy na świecie.
5.2. Zauważa, że we wniosku dotyczącym dyrektywy w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju przywiązuje się dużą wagę do metod zapewnienia społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, takich jak jednostronne kodeksy postępowania. Te instrumenty nie uwzględniają stanowiska pracowników. Jest zdania, że należy również uwzględnić metody zbiorowego zarządzania, by wspierać użyteczne kanały uczestnictwa przedstawicieli pracowników w opracowywaniu i monitorowaniu zobowiązań dotyczących godnej pracy w całym łańcuchu wartości. Jak stwierdzono w pkt 4.4, międzynarodowe umowy ramowe powinny zapewniać odpowiednie wytyczne i wsparcie.
5.3. Zgadza się z Komisją, że większa liczba lepszych środków jest niezbędna do tego, by skutecznie zwalczać pracę przymusową. Dlatego też popiera jak najszybsze nałożenie przez Komisję zakazu obrotu na rynku UE produktami (zarówno krajowymi, jak i przywożonymi), które wytworzono z wykorzystaniem pracy przymusowej, w tym pracy dzieci. Jednocześnie zaleca przeprowadzenie analizy poszczególnych środków i kompleksową ocenę skutków gospodarczych, społecznych i środowiskowych rozmaitych scenariuszy. Zakaz musi być zgodny zarówno z warunkami sprawiedliwego handlu, jak i ze zobowiązaniami UE w zakresie wspólnej polityki handlowej i globalnej konkurencyjności Europy.
5.4. Podziela pogląd Komisji, że do skutecznego zwalczania pracy dzieci potrzebne są dodatkowe środki, zważywszy na dużą złożoność czynników leżących u jej źródła (w tym trudności finansowe, brak lepszych możliwości kształcenia, lokalne zwyczaje dotyczące roli dzieci w społeczeństwie itp.). Jednocześnie Komitet wzywa do konsekwentnego stosowania i egzekwowania istniejących narzędzi międzynarodowych. W związku z tym położenie kresu pracy dzieci wymaga kompleksowego (całościowego) podejścia do zrównoważonego rozwoju gospodarczego, opartego na normie dotyczącej godnej pracy: należy zapewnić wszystkim środki na wysokiej jakości edukację, dochody i odpowiednią ochronę socjalną.
5.5. EKES przykłada również szczególną wagę do przeglądu dyrektywy UE w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu 8 , zobowiązującej państwa członkowskie do jego prawnego zakazania, co ma dodatkowo na celu ochronę przed pracą przymusową (która spośród wszystkich słabszych grup społecznych w nieproporcjonalnie dużym stopniu dotyczy kobiet i dziewcząt, a zwłaszcza osób ze środowisk imigranckich). Komitet wyraził już zadowolenie z przyjęcia całościowego i zintegrowanego podejścia do ochrony osób będących ofiarami handlu ludźmi 9 .
5.6. EKES podkreśla znaczenie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie europejskich zielonych obligacji (COM(2021) 391 final), którego celem jest lepsze wykorzystanie potencjału jednolitego rynku i unii rynków kapitałowych, jeśli chodzi o wnoszenie wkładu w realizację unijnych celów klimatycznych i środowiskowych, zgodnie z art. 2 ust. 1 lit. c) porozumienia paryskiego z 2016 r. w sprawie zmiany klimatu, a także zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem. EKES od samego początku twierdził, że Zielony Ład może być skuteczny tylko wtedy, gdy będzie również ładem społecznym, w którym wzywa się do bardziej precyzyjnego zdefiniowania pojęcia "inwestycji społecznych", by zapewnić większą pewność prawa rynkom i przedsiębiorstwom 10 .
5.7. Komitet popiera prace Komisji Europejskiej nad nowym rozporządzeniem UE w sprawie ogólnego systemu preferencji taryfowych (rozporządzenie w sprawie GSP) na lata 2024-2034. Odnotowuje, że Komisja intensywniej wspiera lepsze przestrzeganie międzynarodowych norm pracy w krajach korzystających z GSP poprzez dodanie dwóch nowych konwencji w sprawie praw pracowniczych (konwencji MOP nr 81 dotyczącej inspekcji pracy oraz konwencji nr 144 dotyczącej trójstronnych konsultacji). Uznaje, że wywóz towarów wytworzonych w wyniku pracy dzieci oraz pracy przymusowej stanowi podstawę do wycofania preferencji handlowych. Zaleca, by projekt rozporządzenia w sprawie GSP na lata 2024-2034 obejmował deklarację MOP z 1998 r. oraz jej zmianę z 2022 r.
5.8. Ponadto pozytywnie odnosi się do zamiaru Komisji, by wspierać reformę WTO w celu dalszego przyczyniania się do zrównoważonego rozwoju, uwzględniania społecznego wymiaru globalizacji oraz propagowania w ramach WTO umów upowszechniających godną pracę i sprawiedliwość społeczną. Ma nadzieję, że w ramach procesu otwartych negocjacji uda się osiągnąć właściwą równowagę między celami społecznymi a celami związanymi z poprawą światowej konkurencyjności gospodarczej.
5.9. Docenia propozycję uwzględnienia mechanizmów mających na celu ocenę i kontrolę stopnia zgodności z dyrektywą w sprawie należytej staranności, w tym propozycję utworzenia europejskiej sieci organów nadzorczych, która ma pomóc we wdrażaniu dyrektywy. Jednak z niepokojeniem zauważa, że - po pierwsze - mandat (kompetencje) tego organu kontroli nie został jasno określony, a po drugie - że te mechanizmy nie przewidują dialogu społecznego z partnerami społecznymi. W związku z tym apeluje do Komisji o jasne określenie tych mechanizmów w proponowanym tekście legislacyjnym.
Bruksela, dnia 22 września 2022 r.