Dyrektywa 2023/2225 w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylająca dyrektywę 2008/48/WE
Dz.U.UE.L.2023.2225
Akt obowiązującyDYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2023/2225
z dnia 18 października 2023 r.
w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylająca dyrektywę 2008/48/WE
uwzględniając Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczególności jego art. 114,
uwzględniając wniosek Komisji Europejskiej,
po przekazaniu projektu aktu ustawodawczego parlamentom narodowym,
uwzględniając opinię Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego 1 ,
stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą 2 ,
(1) Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE 3 ustanowiono na poziomie Unii przepisy dotyczące umów o kredyt konsumencki.
(2) W 2014 r. Komisja przedstawiła sprawozdanie z wykonania dyrektywy 2008/48/WE. W 2020 r. Komisja przedstawiła drugie sprawozdanie z wykonania tej dyrektywy oraz dokument roboczy służb Komisji z wynikami oceny sprawności i wydajności regulacyjnej tej dyrektywy, obejmującej szeroko zakrojone konsultacje z odpowiednimi zainteresowanymi stronami.
(3) Z tych sprawozdań i konsultacji wynika, że dyrektywa 2008/48/WE okazała się częściowo skuteczna pod względem zapewnienia wysokich standardów ochrony konsumentów i wspierania rozwoju jednolitego rynku kredytów oraz że cele te są nadal istotne. Powody, dla których ta dyrektywa była tylko częściowo skuteczna, wynikają zarówno z samej dyrektywy, na przykład z nieprecyzyjnego sformułowania niektórych artykułów, jak również z czynników zewnętrznych, takich jak zmiany wynikające z transformacji cyfrowej, praktyczne stosowanie i egzekwowanie przepisów w państwach członkowskich, a także z faktu, że niektóre aspekty rynku kredytów konsumenckich nie zostały objęte zakresem tej dyrektywy.
(4) Transformacja cyfrowa przyczyniła się do zmian na rynku, których nie przewidziano w momencie przyjęcia dyrektywy 2008/48/WE. W wyniku szybkiego postępu technologicznego, który nastąpił od czasu przyjęcia tej dyrektywy, doszło bowiem do znaczących zmian na rynku kredytów konsumenckich, zarówno po stronie podaży, jak i popytu, takich jak pojawienie się nowych produktów oraz ewolucja zachowań i preferencji konsumentów.
(5) Nieprecyzyjne sformułowanie niektórych przepisów dyrektywy 2008/48/WE, umożliwiające państwom członkowskim przyjmowanie rozbieżnych przepisów wykraczających poza przepisy przewidziane w tej dyrektywie, doprowadziło do rozdrobnienia ram regulacyjnych w całej Unii w odniesieniu do szeregu aspektów umów o kredyt konsumencki.
(6) Sytuacja faktyczna i formalna wynikająca z tych różnic między krajami prowadzi w niektórych przypadkach do zakłóceń konkurencji między kredytodawcami w Unii i stwarza przeszkody dla rynku wewnętrznego. W takiej sytuacji konsumenci mają ograniczone możliwości korzystania z coraz szerszej oferty kredytów transgranicznych, co do której oczekuje się, że będzie dalej rozwijać się w wyniku transformacji cyfrowej. Konsekwencją takich zakłóceń i ograniczeń może być z kolei ograniczony popyt na towary i usługi. Sytuacja ta prowadzi również do nieodpowiedniego i niespójnego poziomu ochrony konsumentów w całej Unii.
(7) W ostatnich latach znacznie rozwinięto i zróżnicowano asortyment kredytów oferowanych konsumentom. Pojawiły się nowe produkty kredytowe, szczególnie w środowisku internetowym, a zakres ich wykorzystywania stale się rozwija. Doprowadziło to do niepewności prawa w odniesieniu do stosowania dyrektywy 2008/48/WE do takich nowych produktów.
(8) Niniejsza dyrektywa uzupełnia zasady określone w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/65/WE 4 . W celu zapewnienia pewności prawa należy wyjaśnić, że w przypadku kolizji między przepisami niniejszej dyrektywy a przepisami wspomnianej dyrektywy zastosowanie powinny mieć przepisy niniejszej dyrektywy, będącej lex specialis.
(9) Zgodnie z art. 26 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) rynek wewnętrzny obejmuje obszar, w którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób i usług. Opracowanie bardziej przejrzystych i efektywnych ram prawnych dotyczących kredytu konsumenckiego powinno przyczynić się do zwiększenia zaufania i ochrony konsumentów oraz ułatwić rozwój działalności transgranicznej.
(10) W celu poprawy funkcjonowania rynku wewnętrznego kredytów konsumenckich należy ustanowić zharmonizowane unijne ramy w szeregu podstawowych obszarów. Z uwagi na rozwijający się rynek kredytów konsumenckich, w szczególności w środowisku internetowym, a także rosnącą mobilność obywateli Unii, wybiegające w przyszłość przepisy Unii, które można będzie dostosować do przyszłych form kredytowania i które umożliwią państwom członkowskim zachowanie odpowiedniego stopnia elastyczności przy wprowadzaniu ich w życie, pomogą w stworzeniu równych warunków działania dla przedsiębiorstw.
(11) Art. 169 ust. 1 oraz art. 169 ust. 2 lit. a) TFUE stanowią, że Unia ma się przyczyniać do osiągnięcia wysokiego poziomu ochrony konsumentów za pośrednictwem środków przyjmowanych na podstawie art. 114 TFUE. Art. 38 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej "Kartą") stanowi, że polityki Unii mają zapewniać wysoki poziom ochrony konsumentów.
(12) Ważne jest, by konsumenci korzystali z wysokiego poziomu ochrony. Należałoby zatem umożliwić swobodny przepływ ofert kredytowych odbywający się na optymalnych warunkach zarówno dla tych, którzy kredyty oferują, jak i dla tych, którym są one potrzebne, z należytym uwzględnieniem specyficznych sytuacji w poszczególnych państwach członkowskich.
(13) Pełna harmonizacja jest niezbędna do zapewnienia wszystkim konsumentom w Unii wysokiego i równoważnego poziomu ochrony ich interesów i stworzenia dobrze funkcjonującego rynku wewnętrznego. W związku z tym państwa członkowskie nie powinny mieć możliwości utrzymywania ani wprowadzania przepisów krajowych odbiegających od przepisów, które zostały ustanowione w niniejszej dyrektywie, chyba że jej przepisy stanowią inaczej. Ograniczenia te powinny mieć jednak zastosowanie wyłącznie w zakresie, w jakim przepisy zostały zharmonizowane w niniejszej dyrektywie. Tam, gdzie przepisy nie zostały zharmonizowane, państwa członkowskie powinny zachować swobodę utrzymania lub wprowadzenia przepisów krajowych. W związku z tym państwa członkowskie powinny mieć możliwość utrzymania lub wprowadzenia krajowych przepisów w sprawie odpowiedzialności solidarnej dostawcy towarów lub usług i kredytodawcy. Państwa członkowskie powinny mieć również możliwość utrzymania lub wprowadzenia krajowych przepisów w sprawie unieważnienia umowy sprzedaży towarów lub umowy świadczenia usług, w przypadku gdy konsument korzysta z prawa do odstąpienia od umowy o kredyt. W tym względzie państwa członkowskie powinny mieć możliwość ustanowienia - w odniesieniu do umów o kredyt odnawialny - minimalnego okresu, jaki musi upłynąć pomiędzy wystąpieniem kredytodawcy o spłatę kredytu a dniem, w którym musi nastąpić spłata kredytu.
(14) Definicje zawarte w niniejszej dyrektywie określają zakres harmonizacji. Spoczywający na państwach członkowskich obowiązek transponowania niniejszej dyrektywy powinien w związku z tym być ograniczony do zakresu tej dyrektywy, jaki wyznaczają te definicje. Niniejsza dyrektywa powinna jednak pozostawać bez uszczerbku dla możliwości stosowania przez państwa członkowskie, zgodnie z prawem Unii, przepisów niniejszej dyrektywy w odniesieniu do obszarów, które nie są objęte zakresem jej zastosowania. Państwo członkowskie mogłoby w ten sposób utrzymywać lub wprowadzać przepisy krajowe odpowiadające niniejszej dyrektywie lub niektórym jej przepisom w sprawie umów o kredyt nieobjętych zakresem stosowania niniejszej dyrektywy, na przykład w sprawie umów o kredyt, przy zawieraniu których od konsumenta wymaga się zdeponowania tytułem zabezpieczenia określonego przedmiotu do przechowania u kredytodawcy, a odpowiedzialność konsumenta jest ściśle ograniczona do tego zastawionego przedmiotu, lub w sprawie umów o kredyt, którego całkowita kwota przekracza 100 000 EUR. Ponadto państwa członkowskie mogłyby stosować niniejszą dyrektywę również do kredytu wiązanego, który nie wchodzi w zakres definicji umowy o kredyt wiązany zawartej w niniejszej dyrektywie. Przepisy niniejszej dyrektywy dotyczące umów o kredyt wiązany mogłyby być zatem stosowane do umów o kredyt, które tylko częściowo służą finansowaniu umowy dostawy towarów lub świadczenia usługi.
(15) Szereg państw członkowskich stosuje dyrektywę 2008/48/WE w obszarach nieobjętych zakresem jej stosowania, aby zwiększyć poziom ochrony konsumentów, podczas gdy inne państwa członkowskie stosują odmienne przepisy krajowe regulujące te obszary i wynikające ze specyfiki rynku, w związku z czym utrzymują się pewne rozbieżności między prawem krajowym poszczególnych państw członkowskich w odniesieniu do tych rodzajów kredytów. W rzeczywistości niektóre umowy o kredyt nieobjęte zakresem stosowania dyrektywy 2008/48/WE mogą być szkodliwe dla konsumentów; dotyczy to między innymi wysokokosztowych krótkoterminowych umów o kredyt, których kwota jest zwykle niższa niż minimalny próg wynoszący 200 EUR określony w tej dyrektywie. W tym kontekście oraz w celu zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów i ułatwienia funkcjonowania rynku transgranicznych kredytów konsumenckich, niniejsza dyrektywa powinna objąć niektóre umowy wyłączone z zakresu stosowania dyrektywy 2008/48/WE, takie jak umowy o kredyt konsumencki na całkowitą kwotę poniżej 200 EUR. Zakresem niniejszej dyrektywy należy również objąć inne potencjalnie szkodliwe produkty - ze względu na wysokie koszty, jakie za sobą pociągają, lub wysokie opłaty w przypadku braku płatności - w celu zapewnienia większej przejrzystości i lepszej ochrony konsumentów, co w rezultacie zwiększy ufność konsumencką. W związku z tym nie należy wyłączać z zakresu stosowania niniejszej dyrektywy umów najmu lub leasingu z opcją wykupu, umów o kredyt w rachunku bieżącym, w przypadku których kredyt musi zostać spłacony w terminie jednego miesiąca, umów o kredyt nieoprocentowany i wolny od innych opłat oraz umów o kredyt zawartych na warunkach przewidujących jego spłatę w terminie trzech miesięcy i wymóg uiszczenia jedynie nieznacznych opłat. Jednak w odniesieniu do niektórych z tych umów o kredyt, które zostały wyłączone z zakresu stosowania dyrektywy 2008/48/WE, a powinny zostać objęte niniejszą dyrektywą, a mianowicie umów o kredyt na całkowitą kwotę poniżej 200 EUR, umów o kredyt nieoprocentowany i bez innych opłat lecz z ograniczonymi opłatami należnymi od konsumenta z tytułu opóźnień w płatnościach oraz umów o kredyt do spłaty w terminie trzech miesięcy z jedynie nieznacznymi opłatami, państwa członkowskie powinny mieć możliwość wyłączenia stosowania określonej i ograniczonej liczby przepisów niniejszej dyrektywy dotyczących reklamy, informacji udzielanych przed zawarciem umowy i informacji umownych, aby uniknąć nakładania zbędnych obciążeń na kredytodawców, z uwzględnieniem specyfiki rynku i poszczególnych cech tych umów, takich jak ich krótszy czas trwania, przy jednoczesnym zapewnieniu wyższego poziomu ochrony konsumentów.
(16) Metody płatności typu "Kup teraz, zapłać później", w ramach których kredytodawca udziela konsumentowi kredytu w celu zakupu towarów lub usług od dostawcy oraz które są nowymi cyfrowymi narzędziami finansowymi pozwalającymi konsumentom na dokonywanie zakupów i płacenie za nie w późniejszym terminie, są często udzielane bez odsetek i bez innych opłat, w związku z czym powinny zostać objęte zakresem stosowania niniejszej dyrektywy.
(17) Niektóre odroczone płatności, w przypadku których dostawca towarów i usług daje konsumentowi czas na dokonanie płatności za towar lub usługę, bez odsetek i bez innych opłat, z wyjątkiem ograniczonych opłat z tytułu opóźnień w płatnościach zgodnie z prawem krajowym, powinny być wyłączone z zakresu stosowania niniejszej dyrektywy, pod warunkiem że nie ma osoby trzeciej - jak w metodach płatności typu "kup teraz, zapłać później" - oferującej kredyt na towar lub usługę oraz że płatność ma zostać w całości dokonana w ograniczonym terminie wynoszącym 50 dni od dostarczenia towaru lub świadczenia usługi. W rzeczywistości takie odroczone płatności są praktykami biznesowymi powszechnie stosowanymi w celu umożliwienia konsumentom dokonywania płatności dopiero po otrzymaniu towarów lub usług, co jest korzystne dla konsumentów, na przykład w przypadku odroczonej płatności rachunków za leczenie, gdy szpitale dają konsumentom czas na pokrycie kosztów leczenia. Wyłączenie to powinno być ograniczone do niektórych dużych internetowych dostawców towarów i usług, którzy mają dostęp do dużej bazy klientów, w przypadku gdy osoba trzecia nie oferuje ani nie nabywa kredytu, a płatność ma być w całości dokonana w ciągu 14 dni od dostarczenia towarów lub świadczenia usług, bez odsetek i bez innych opłat, lecz z ograniczonymi opłatami należnymi od konsumenta z tytułu opóźnień w płatnościach, nałożonymi zgodnie z prawem krajowym. Tacy duzi dostawcy internetowi, biorąc pod uwagę ich możliwości finansowe i zdolność do skłaniania konsumentów do dokonywania zakupów impulsywnych i potencjalnie nadmiernej konsumpcji, w przeciwnym razie byliby w stanie oferować odroczone płatności w bardzo rozległym zakresie, bez żadnych zabezpieczeń dla konsumentów, oraz osłabiać uczciwą konkurencję z innymi dostawcami towarów i usług. Takie ograniczenie zawsze umożliwiałoby konsumentom dokonywanie płatności w dogodny sposób w ciągu dwóch tygodni, przy jednoczesnym zapewnieniu, by duzi internetowi dostawcy towarów lub usług podlegali niniejszej dyrektywie, w przypadku gdy chcą udzielać kredytów na dużą skalę i o dłuższym terminie.
(18) Jak opisano w motywie 17 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/751 5 , karty obciążeniowe są powszechnie dostępnymi na rynku kartami kredytowymi, w przypadku których rachunek posiadacza karty jest - w ustalonym wcześniej konkretnym terminie, zwykle raz w miesiącu - obciążany całkowitą kwotą transakcji, bez odsetek. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość wyłączenia z zakresu stosowania niniejszej dyrektywy niektórych umów o kredyt w formie kart obciążeniowych, gdyż takie umowy o kredyt mogą pomóc gospodarstwom domowym w lepszym dostosowaniu ich budżetu do miesięcznych dochodów, gdy kredyt musi zostać spłacony w ciągu 40 dni, jest nieoprocentowany i bez innych opłat, lecz z ograniczonymi opłatami związanymi ze świadczeniem usługi płatniczej oraz jest udzielany przez instytucję kredytową lub instytucję płatniczą. Wyłączenie to powinno pozostawać bez uszczerbku dla stosowania odpowiednich przepisów dotyczących kredytów w rachunku bieżącym lub przekroczenia, które to przepisy powinny mieć zastosowanie w przypadku gdy spłata przekracza dodatnie saldo na rachunku bieżącym.
(19) Umowy najmu i leasingu, w przypadku których ani w samej umowie, ani w żadnej umowie odrębnej nie przewidziano wobec konsumenta obowiązku ani opcji nabycia przedmiotu umowy, takie jak zwykła umowa najmu, nie powinny być objęte zakresem stosowania niniejszej dyrektywy z uwagi na fakt, że nie obejmują one ewentualnego przeniesienia własności z końcem obowiązywania umowy.
(20) Ponadto zakresem stosowania niniejszej dyrektywy należy objąć wszystkie umowy o kredyt, których kwota wynosi do 100 000 EUR. Górny próg umów o kredyt określony w niniejszej dyrektywie powinien być wyższy od progu określonego w dyrektywie 2008/48/WE, aby uwzględnić indeksację z tytułu skutków inflacji, które wystąpiły od 2008 r. i które wystąpią w nadchodzących latach.
(21) W przypadku umów o kredyt przewidujących ustalenia między kredytodawcą a konsumentem w odniesieniu do odroczenia płatności lub metod spłaty - jeżeli konsument już zalega lub prawdopodobnie będzie zalegał ze spłatą zadłużenia wynikającego z pierwotnej umowy o kredyt i jeżeli takie ustalenia mogą zapobiec możliwości wszczęcia postępowania sądowego dotyczącego niewykonania zobowiązania, a ich warunki nie są mniej korzystne niż warunki określone w pierwotnej umowie o kredyt - państwa członkowskie powinny mieć możliwość podjęcia decyzji o stosowaniu jedynie ograniczonej liczby przepisów niniejszej dyrektywy, między innymi zwalniając kredytodawców z obowiązku przeprowadzenia oceny zdolności kredytowej. Celem tego jest, aby nie uniemożliwiać konsumentom mającym trudności z płatnościami uzyskania nowej umowy o kredyt, która pomogłaby im łatwiej spłacić pierwotny kredyt. Uznaje się, że konsumenci prawdopodobnie będą zalegać z płatnością na przykład w sytuacjach, w których stracili pracę.
(22) Od 2008 r. finansowanie społecznościowe rozwija się jako jedna z dostępnych dla konsumentów form finansowania, zwykle przeznaczonego na niewielkie wydatki lub inwestycje. Dostawca usług w zakresie pożyczek społecznoś- ciowych obsługuje ogólnodostępną platformę cyfrową, aby kojarzyć lub ułatwiać kojarzenie potencjalnych pożyczkodawców - działających w ramach swojej działalności handlowej, gospodarczej lub zawodowej, bądź nie - z konsumentami ubiegającymi się o finansowanie. Takie finansowanie mogłoby przyjmować formę kredytu konsumenckiego. W sytuacji gdy dostawcy usług w zakresie pożyczek społecznościowych udzielają konsumentom pożyczek bezpośrednio, przepisy niniejszej dyrektywy dotyczące kredytodawców powinny mieć do nich zastosowanie. W przypadku gdy dostawcy usług w zakresie pożyczek społecznościowych ułatwiają kredytodawcom działającym w ramach swojej działalności handlowej, gospodarczej lub zawodowej udzielanie kredytów konsumentom, obowiązki kredytodawców wynikające z niniejszej dyrektywy powinny mieć zastosowanie do tych kredytodawców. W takiej sytuacji dostawcy usług w zakresie pożyczek społecznościowych działają jako pośrednicy kredytowi, w związku z czym powinny mieć do nich zastosowanie określone w niniejszej dyrektywie obowiązki dotyczące pośredników kredytowych.
(23) W przypadku szczególnych rodzajów umów o kredyt, do których zastosowanie mają tylko niektóre przepisy niniejszej dyrektywy, państwa członkowskie powinny zachować możliwość swobodnego regulowania w swoim prawie krajowym takich rodzajów umów o kredyt w odniesieniu do aspektów, których nie zharmonizowano w niniejszej dyrektywie.
(24) Umowy o ciągłe świadczenie usług lub o dostawę towarów tego samego rodzaju, za które konsument płaci w ratach w okresie realizacji umowy, mogą znacznie różnić się - z punktu widzenia interesów stron tych umów, a także pod względem formy i warunków realizacji transakcji - od umów o kredyt objętych niniejszą dyrektywą. W związku z tym do celów niniejszej dyrektywy takich umów nie należy traktować jako umów o kredyt. Do umów takich należą np. umowy ubezpieczenia, w ramach których ubezpieczenie jest opłacane w formie miesięcznych rat.
(25) Z zakresu stosowania niniejszej dyrektywy powinny być wyłączone umowy o kredyt zabezpieczony na nieruchomości oraz umowy o kredyt przeznaczony na finansowanie nabycia lub utrzymania praw własności nieruchomości gruntowej lub istniejącego lub planowanego budynku, w tym lokali wykorzystywanych do celów działalności handlowej, gospodarczej lub zawodowej, ponieważ umowy takie są regulowane dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE 6 . Z zakresu stosowania niniejszej dyrektywy nie należy jednak wyłączać kredytów przeznaczonych na remont nieruchomości mieszkalnej, w przypadku których całkowita kwota przekracza 100 000 EUR i które nie są zabezpieczone ani hipoteką, ani innym porównywalnym zabezpieczeniem na nieruchomości powszechnie stosowanym w państwie członkowskim, ani prawem związanym z nieruchomością.
(26) Niniejsza dyrektywa powinna mieć zastosowanie niezależnie od tego, czy kredytodawca jest osobą prawną czy fizyczną. Niniejsza dyrektywa nie powinna jednak wpływać na prawo państw członkowskich do ustalania, że kredyty konsumenckie mogą być udzielane wyłącznie przez osoby prawne lub niektóre osoby prawne.
(27) Niektóre przepisy niniejszej dyrektywy powinny mieć zastosowanie do pośredników kredytowych, czyli osób fizycznych i prawnych, które w ramach wykonywanej przez siebie działalności handlowej, gospodarczej lub zawodowej za wynagrodzeniem przedstawiają lub oferują konsumentom umowy o kredyt, udzielają konsumentom pomocy, podejmując prace przygotowawcze w związku z umowami o kredyt, lub zawierają z konsumentami umowy o kredyt w imieniu kredytodawcy.
(28) Informacje dla konsumentów, takie jak odpowiednie wyjaśnienia, informacje udzielane przed zawarciem umowy, informacje ogólne oraz informacje o sprawdzeniach dokonanych w bazach danych, powinny być udzielane bezpłatnie. Szczególną uwagę należy zwrócić na potrzeby osób z niepełnosprawnościami.
(29) Niniejsza dyrektywa nie narusza praw podstawowych i jest zgodna z zasadami uznanymi w szczególności w Karcie. W szczególności niniejsza dyrektywa w pełni respektuje prawo do ochrony danych osobowych, prawo własności, prawo do niedyskryminacji, prawo do ochrony życia rodzinnego i zawodowego, a także prawo do ochrony konsumentów zgodnie z Kartą.
(30) Niniejsza dyrektywa powinna pozostawać bez uszczerbku dla rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 7 , które ma zastosowanie do każdego przetwarzania danych osobowych przez kredytodawców i pośredników kredytowych objętego zakresem niniejszej dyrektywy, a w szczególności bez uszczerbku dla zasad dotyczących przetwarzania danych osobowych określonych w art. 5 tego rozporządzenia, w tym minimalizacji danych, prawidłowości i ograniczenia celu.
(31) Konsumenci legalnie zamieszkujący w Unii nie powinni być dyskryminowani ze względu na swoją przynależność państwową lub miejsce zamieszkania lub z jakiejkolwiek przyczyny, o której mowa w art. 21 Karty, gdy składają w Unii wniosek o udzielenie kredytu, zawierają lub zawarli w Unii umowę o kredyt. Pozostaje to bez uszczerbku dla możliwości oferowania różnych warunków dostępu do kredytu, jeżeli te różne warunki są należycie uzasadnione obiektywnymi kryteriami. Ponadto nie należy tego rozumieć jako nałożenia na kredytodawców lub pośredników kredytowych obowiązku świadczenia usług w obszarach, w których nie prowadzą oni działalności gospodarczej.
(32) Konsumentom należy zapewnić ochronę przed nieuczciwymi lub wprowadzającymi w błąd praktykami, w szczególności w odniesieniu do informacji udzielanych przez kredytodawcę lub pośrednika kredytowego, zgodnie z dyrektywą 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady 8 . Dyrektywa ta nadal ma zastosowanie do umów o kredyt i służy jako zabezpieczenie zapewniające możliwość utrzymania wysokiego powszechnego poziomu ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami handlowymi we wszystkich sektorach, w tym stanowiąc uzupełnienie innych przepisów prawa Unii.
(33) Należy ustanowić przepisy szczegółowe dotyczące reklamowania umów o kredyt i dotyczące niektórych standardowych informacji, które konsumenci powinni otrzymywać, w szczególności po to, aby mieli możliwość porównania różnych ofert. Takie standardowe informacje powinny być podawane w sposób jasny, zwięzły i wyraźny za pomocą reprezentatywnego przykładu. Całkowita kwota kredytu i czas trwania spłaty wybrane przez kredytodawcę dla takiego reprezentatywnego przykładu powinny w jak największym stopniu odpowiadać cechom umowy o kredyt, której dotyczy reklama przedstawiana przez kredytodawcę. Standardowe informacje powinny być przedstawione z góry, w sposób widoczny i jasny oraz w atrakcyjnym formacie. Powinny one być wyraźnie czytelne i dostosowane do ograniczeń technicznych określonych nośników, takich jak ekrany telefonów komórkowych. Na kanałach cyfrowych część standardowych informacji w reprezentatywnym przykładzie mogłaby być podawana za pomocą kliknięcia, przewijania lub przesuwania. Jednak przed uzyskaniem dostępu do ofert kredytowych konsumenci powinni otrzymać wszystkie standardowe informacje, które należy umieścić w reklamach dotyczących umów o kredyt, nawet w przypadku kliknięcia, przewijania lub przesuwania. Standardowe informacje powinny być również wyraźnie oddzielone od wszelkich dodatkowych informacji związanych z umową o kredyt. Należy wyraźnie oznaczać tymczasowe warunki promocyjne, takie jak oprocentowanie na zachętę z niższą stopą oprocentowania kredytu przez pierwsze miesiące obowiązywania umowy o kredyt. Konsumenci powinni być w stanie od razu dostrzec wszystkie istotne informacje, nawet na ekranie telefonu komórkowego. Konsumentowi należy również podać numer telefonu i adres e-mail kredytodawcy oraz, w stosownych przypadkach, pośrednika kredytowego, aby umożliwić mu szybki i skuteczny kontakt z kredytodawcą lub pośrednikiem kredytowym.
W przypadkach gdy nie jest możliwe wskazanie całkowitej kwoty kredytu w postaci łącznych udostępnianych sum, w szczególności gdy umowa o kredyt daje konsumentowi swobodę dokonywania wypłat z ograniczeniem w odniesieniu do kwoty, powinien zostać określony pułap. Powinien on wskazywać maksymalną wysokość kredytu, który może zostać udostępniony konsumentowi. Aby umożliwić konsumentom lepsze zrozumienie informacji przedstawianych w reklamach umów o kredyt w sytuacji, gdy zastosowany nośnik nie pozwala na wizualne przedstawienie tych informacji, jak w przypadku reklamy radiowej, w określonych i uzasadnionych przypadkach ilość publikowanych informacji należy zmniejszyć. Ponadto państwa członkowskie powinny zachować swobodę ustanawiania w swoim prawie krajowym wymogów informacyjnych w odniesieniu do reklamy umów o kredyt, która nie zawiera informacji na temat kosztu kredytu. Aby ograniczyć przypadki niewłaściwej sprzedaży kredytów konsumentom, którzy nie mogą sobie na nie pozwolić, oraz aby promować zrównoważone udzielanie kredytów, reklama umów o kredyt powinna w każdym przypadku zawierać jasne i widoczne ostrzeżenie uświadamiające konsumentom, że pożyczanie pieniędzy kosztuje. Aby zapewnić wyższy poziom ochrony konsumentów, należy zakazać niektórych reklam, takich jak reklamy zachęcające konsumentów do ubiegania się o kredyt, sugerujące, że kredyt poprawi ich sytuację finansową, lub precyzujące, że kredyty zarejestrowane w bazach danych mają niewielki wpływ lub nie mają żadnego wpływu na ocenę wniosku o kredyt. Państwa członkowskie powinny również mieć możliwość zakazania reklam, które uznają za ryzykowne dla konsumentów, takich jak reklamy podkreślające łatwość lub szybkość, z jaką można uzyskać kredyt.
(34) Trwały nośnik, w tym papierowe oraz interoperacyjne, przenośne i nadające się do odczytu maszynowego cyfrowe wersje dokumentów, powinien umożliwiać kierowanie informacji osobiście do konsumenta, umożliwiać konsumentowi przechowywanie informacji w sposób, który daje mu do nich dostęp w przyszłości przez okres odpowiedni do celów, jakim te informacje służą, pozwalać na odtworzenie przechowywanych informacji w niezmienionej postaci oraz zapewniać czytelność informacji, tak aby informacje te można było odczytać i odnieść się do nich. Konsumenci powinni mieć możliwość wyboru rodzaju trwałego nośnika, na którym otrzymają informacje na etapie poprzedzającym zawarcie umowy i po jej zawarciu oraz poinformują o swoim odstąpieniu. Konsumenci nie powinni jednak mieć możliwości informowania o odstąpieniu oraz wymagania od kredytodawców lub, w stosownych przypadkach, od pośredników kredytowych, by przekazywali oni informacje na takich rodzajach trwałych nośników, które nie są powszechnie wykorzystywane.
(35) Reklama zazwyczaj koncentruje się na jednym konkretnym produkcie lub większej ich liczbie, podczas gdy konsumenci powinni mieć możliwość podjęcia decyzji na podstawie pełnej wiedzy o całej gamie oferowanych produktów kredytowych. W tym względzie informacje ogólne odgrywają istotną rolę w procesie uświadamiania konsumentów w kwestii szerokiej gamy oferowanych produktów i usług i ich najważniejszych cech. Konsumenci powinni zatem mieć w każdym momencie dostęp do informacji ogólnych na temat dostępnych produktów kredytowych. Powinno to pozostawać bez uszczerbku dla obowiązku dostarczenia konsumentom spersonalizowanych informacji udzielanych przed zawarciem umowy.
(36) Aby konsumenci mogli podejmować decyzje przy pełnej znajomości faktów, w stosownym czasie przed zawarciem umowy o kredyt i nie w momencie jej zawarcia, powinni otrzymać odpowiednie informacje udzielane przed zawarciem umowy, w tym informacje na temat warunków i kosztów kredytu oraz swoich obowiązków, wraz z odpowiednimi wyjaśnieniami, aby mogli się uważnie zapoznać z tymi informacjami w dogodnym dla siebie miejscu i momencie. Ma to zapewnić konsumentom wystarczająco dużo czasu na przeczytanie i zrozumienie informacji udzielanych przed zawarciem umowy, porównanie ofert i podjęcie świadomej decyzji. Taki wymóg powinien pozostawać bez uszczerbku dla dyrektywy Rady 93/13/EWG 9 .
(37) Informacje udzielane przed zawarciem umowy powinny zostać przekazane przy użyciu standardowego europejskiego arkusza informacyjnego dotyczącego kredytu konsumenckiego określonego w załączniku I do niniejszej dyrektywy. Aby ułatwić konsumentom zrozumienie i porównanie różnych ofert, kluczowe elementy kredytu należy przedstawić w sposób widoczny na pierwszej stronie tego arkusza, dzięki czemu konsumenci powinni od razu dostrzec wszystkie istotne informacje, nawet na ekranie telefonu komórkowego. W przypadku gdy nie można umieścić w widoczny sposób wszystkich kluczowych elementów na jednej stronie, powinny one być przedstawione w pierwszej części standardowego europejskiego arkusza informacyjnego dotyczącego kredytu konsumenckiego na maksymalnie dwóch stronach. Informacje przedstawiane w tym arkuszu powinny być podawane w sposób jasny, wyraźnie czytelny i dostosowany do ograniczeń technicznych określonych nośników, takich jak ekrany telefonów komórkowych. Informacje te należy przedstawiać w odpowiedni sposób na różnych kanałach komunikacyjnych, aby zapewnić każdemu konsumentowi dostęp do informacji na równych zasadach i zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 10 .
(38) W celu zapewnienia możliwie największej przejrzystości i porównywalności ofert informacje udzielane przed zawarciem umowy powinny w szczególności zawierać rzeczywistą roczną stopę oprocentowania mającą zastosowanie do danego kredytu, ustalaną w całej Unii w taki sam sposób. Ponieważ wysokość rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania może na tym etapie być przedstawiona jedynie w formie przykładu, taki przykład powinien być reprezentatywny. W związku z tym powinien on, na przykład, odpowiadać średniemu okresowi kredytowania i całkowitej kwocie kredytu przyznanego na podstawie danego rodzaju rozważanej umowy o kredyt i, w stosownych przypadkach - nabywanym towarom. Przy określaniu reprezentatywnego przykładu powinna zostać również uwzględniona częstotliwość występowania określonych rodzajów umów o kredyt na konkretnym rynku. W odniesieniu do stopy oprocentowania kredytu, częstotliwości rat i kapitalizacji odsetek kredytodawcy powinni przyjmować zwykle stosowaną przez siebie metodę obliczeniową dla odnośnego kredytu konsumenckiego. Jeżeli informacje udzielane przed zawarciem umowy są przekazywane na mniej niż jeden dzień przed związaniem konsumenta umową o kredyt lub ofertą kredytową, kredytodawca i, w stosownych przypadkach, pośrednik kredytowy powinni przypomnieć konsumentowi, w okresie od jednego do siedmiu dni po zawarciu umowy lub, w stosownych przypadkach, od złożenia przez konsumenta wiążącej oferty kredytowej, o możliwości odstąpienia od umowy o kredyt.
(39) Całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta powinien obejmować wszystkie koszty, w tym odsetki, prowizje, podatki, opłaty dla pośredników kredytowych i wszelkie inne opłaty, jakie konsument musi ponieść w związku z umową o kredyt, z wyjątkiem kosztów notarialnych. Faktyczna wiedza kredytodawcy na temat tych kosztów powinna być oceniana obiektywnie z uwzględnieniem wymogów profesjonalizmu określonych w niniejszej dyrektywie.
(40) Umowy o kredyt, w przypadku których stopa oprocentowania kredytu jest okresowo zmieniana zgodnie ze zmianami stopy referencyjnej określonej w umowie o kredyt, nie powinny być uznawane za umowy o kredyt o stałej stopie oprocentowania.
(41) Państwa członkowskie powinny zachować swobodę utrzymywania lub wprowadzania krajowych przepisów zakazujących kredytodawcy żądania od konsumenta w związku z umową o kredyt otwarcia rachunku bankowego lub zawarcia umowy o świadczenie innej usługi dodatkowej, lub ponoszenia kosztów takich rachunków bankowych lub innych usług dodatkowych, lub wnoszenia za nie opłat. W państwach członkowskich, w których dopuszcza się takie łączone oferty, konsumenci powinni przed zawarciem umowy o kredyt otrzymać informacje o wszelkich usługach dodatkowych, które są niezbędne do uzyskania kredytu lub do uzyskania go na oferowanych warunkach. Koszty należne z tytułu takich usług dodatkowych, w szczególności składek ubezpieczeniowych, powinny być ujmowane w całkowitym koszcie kredytu. Jeżeli wysokość takich kosztów nie może zostać ustalona z góry, konsumenci powinni otrzymywać na etapie poprzedzającym zawarcie umowy o kredyt odpowiednie informacje o występowaniu takich kosztów. Należy przyjąć, że kredytodawcy znają koszty usług dodatkowych, które sami lub w imieniu osoby trzeciej oferują konsumentom, chyba że cena tych usług zależy od konkretnych cech konsumentów lub od ich sytuacji.
(42) W przypadku szczególnych rodzajów umów o kredyt właściwe jest jednak - w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu ochrony konsumentów bez równoczesnego nakładania nadmiernych obciążeń na kredytodawców lub, w stosownych przypadkach, pośredników kredytowych - ograniczenie wymogów dotyczących informacji udzielanych przed zawarciem umowy z uwagi na szczególny charakter takich rodzajów umów o kredyt.
(43) Przed zawarciem umowy o kredyt konsumentom należy udzielić kompleksowych informacji niezależnie od tego, czy w sprzedaży kredytu bierze udział pośrednik kredytowy. Dlatego, ogólnie rzecz biorąc, wymogi dotyczące informacji udzielanych przed zawarciem umowy powinny mieć również zastosowanie do pośredników kredytowych. Jeżeli jednak dostawcy towarów lub usług działają jako pośrednicy kredytowi w ramach działalności dodatkowej, niewłaściwe jest nakładanie na nich prawnego obowiązku udzielania informacji przed zawarciem umowy zgodnie z niniejszą dyrektywą. Można na przykład uznać, że dostawcy towarów lub usług działają jako pośrednicy kredytowi w ramach działalności dodatkowej, jeżeli występowanie w charakterze pośredników kredytowych nie jest głównym celem ich działalności handlowej, gospodarczej lub zawodowej. W tym przypadku nadal zapewniany jest wystarczający poziom ochrony konsumentów, gdyż to na kredytodawcy powinna spoczywać odpowiedzialność za zapewnienie, by konsument otrzymał pełne informacje przed zawarciem umowy od pośrednika kredytowego, jeżeli kredytodawca i pośrednik kredytowy tak uzgodnią, albo w inny właściwy sposób.
(44) Państwa członkowskie powinny mieć możliwość regulowania potencjalnie wiążącego charakteru informacji udzielanych konsumentowi przez kredytodawcę lub, w stosownych przypadkach, pośrednika kredytowego przed zawarciem umowy o kredyt i czasu, przez jaki kredytodawca ma być nimi związany.
(45) Pomimo informacji udzielanych przed zawarciem umowy konsument może jeszcze potrzebować dodatkowej pomocy w celu podjęcia decyzji, która umowa o kredyt spośród proponowanych produktów jest dla niego najodpowiedniejsza z punktu widzenia jego potrzeb i sytuacji finansowej. W związku z tym państwa członkowskie powinny zapewnić, by przed zawarciem umowy o kredyt kredytodawcy i, w stosownych przypadkach, pośrednicy kredytowi udzielali takiej pomocy w odniesieniu do produktów kredytowych, które oferują konsumentom, poprzez przedstawienie konsumentowi bezpłatnie odpowiednich wyjaśnień na temat odpowiednich informacji, w tym w szczególności na temat podstawowych cech charakterystycznych proponowanych konsumentowi produktów w sposób spersonalizowany, tak aby konsument mógł zrozumieć wpływ, jaki mogą one mieć na jego sytuację ekonomiczną, w tym konsekwencje prawne i finansowe, które mogą wynikać z niewłaściwego wykonania zobowiązań umownych. Kredytodawcy i, w stosownych przypadkach, pośrednicy kredytowi powinni dostosować sposób udzielania takich wyjaśnień do okoliczności, w jakich kredyt jest oferowany, oraz potrzeby uzyskania pomocy przez konsumenta, z uwzględnieniem wiedzy i doświadczenia konsumenta w dziedzinie kredytów oraz charakteru poszczególnych produktów kredytowych. Takie wyjaśnienia nie powinny same w sobie stanowić osobistej rekomendacji. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość wymagania od kredytodawców i, w stosownych przypadkach, pośredników kredytowych dokumentowania tego, w jakiej formie i kiedy przedstawili konsumentowi takie wyjaśnienia.
(46) Jak podkreślono we wniosku Komisji dotyczącym rozporządzenia ustanawiającego zharmonizowane przepisy dotyczące sztucznej inteligencji (akt w sprawie sztucznej inteligencji), opublikowanym w dniu 21 kwietnia 2021 r., systemy sztucznej inteligencji (AI) mogą być łatwo wprowadzane w wielu sektorach gospodarki i obszarach życia społecznego, w tym w wymiarze transgranicznym, i mogą znajdować się w obiegu w całej Unii. W tym kontekście kredytodawcy i pośrednicy kredytowi, personalizując cenę swoich ofert dla konkretnych konsumentów lub konkretnych kategorii konsumentów w oparciu o zautomatyzowane podejmowanie decyzji, powinni jasno informować konsumentów o tym, że proponowana im cena jest spersonalizowana na podstawie zautomatyzowanego przetwarzania danych osobowych, w tym danych wywnioskowanych, tak aby konsumenci mogli uwzględnić potencjalne ryzyka przy podejmowaniu decyzji o zakupie. Zgodnie z art. 14 ust. 2 lit. f) rozporządzenia (UE) 2016/679 kredytodawcy i pośrednicy kredytowi są również zobowiązani do informowania konsumentów, którzy otrzymują ofertę, o źródłach danych wykorzystywanych do personalizacji oferty.
(47) Istotne jest, by zapobiec takim praktykom, jak wiązana sprzedaż niektórych produktów, która może skłaniać konsumentów do zawierania umów o kredyt nieleżących w ich najlepszym interesie, jednakże bez ograniczania sprzedaży łączonej produktów, co może być dla konsumentów korzystne. Państwa członkowskie powinny jednak w dalszym ciągu uważnie monitorować detaliczne rynki usług finansowych w celu zapewnienia, by praktyki sprzedaży łączonej nie zakłócały decyzji konsumentów ani konkurencji. Co do zasady sprzedaż wiązana nie powinna być dozwolona, chyba że dana usługa finansowa lub produkt finansowy zaoferowane łącznie z umową o kredyt nie mogą być zaoferowane oddzielnie, ponieważ stanowią one w pełni zintegrowaną część kredytu, np. w przypadku kredytu w rachunku bieżącym. Chociaż, biorąc pod uwagę względy proporcjonalności, kredytodawca powinien móc wymagać od konsumenta posiadania odpowiedniej polisy ubezpieczeniowej w celu zagwarantowania spłaty kredytu lub ubezpieczenia wartości zabezpieczenia, konsument powinien mieć możliwość wybrania własnego ubezpieczyciela. Powinno to pozostawać bez uszczerbku dla warunków kredytu określonych przez kredytodawcę, pod warunkiem że polisa ubezpieczeniowa tego ubezpieczyciela odznacza się równoważnym poziomem gwarancji co polisa ubezpieczeniowa proponowana lub oferowana przez kredytodawcę. Co więcej, państwa członkowskie powinny mieć możliwość, by całkowicie lub częściowo znormalizować pokrycie zapewniane przez umowy ubezpieczenia tak, aby ułatwić porównywanie różnych ofert konsumentom, którzy pragną dokonać takiego porównania. Aby zapewnić konsumentowi dodatkowy czas na porównanie ofert ubezpieczeniowych przed zakupem polisy ubezpieczeniowej, państwa członkowskie powinny wymagać, aby konsument miał co najmniej trzy dni na porównanie ofert ubezpieczeniowych związanych z umową o kredyt, bez zmiany oferty, oraz by konsument został o tym poinformowany. Konsumenci powinni mieć możliwość zawarcia polisy ubezpieczeniowej przed upływem tego trzydniowego okresu, jeżeli wyraźnie tego zażądają.
(48) Ze względu na ich wywiad chorobowy wiele osób żyjących z chorobą nowotworową lub wyleczonych w długoterminowej remisji często doświadcza niesprawiedliwego traktowania w kontekście dostępu do usług finansowych. Osoby te często borykają się z problemem niedopuszczalnie wysokich składek, mimo iż są wyleczone od wielu lat, a nawet dziesięcioleci. Aby zapewnić konsumentom, którzy przeżyli chorobę nowotworową, równy dostęp do ubezpieczenia związanego z umowami o kredyt, państwa członkowskie powinny wymagać, aby polisy ubezpieczeniowe nie opierały się na danych osobowych dotyczących diagnozy chorób onkologicznych u konsumentów po upływie odpowiedniego okresu od zakończeniu ich leczenia. Taki okres ustalony przez państwa członkowskie nie powinien przekraczać 15 lat od zakończenia leczenia konsumenta.
(49) Umowy o kredyt i usługi dodatkowe należy przedstawiać w sposób jasny i przejrzysty. Nie należy zezwalać na domniemywanie, że konsument wyraził zgodę na zawarcie umowy o kredyt lub na zakup usług dodatkowych. Każda taka zgoda konsumenta powinna być wyrażona poprzez wyraźne działanie potwierdzające stanowiące dobrowolne, konkretne, świadome i jednoznaczne wyrażenie akceptacji przez konsumenta. W tym kontekście milczenie, niepodjęcie działania lub opcje domyślne, takie jak domyślnie zaznaczone pola, nie powinny być uznawane za oznaczające zgodę konsumenta.
(50) Udzielanie porad w postaci zindywidualizowanej rekomendacji, tzw. usług doradczych, stanowi działalność, która może być połączona z innymi aspektami udzielania kredytu lub pośredniczenia w jego udzieleniu. W związku z tym, aby konsumenci byli w stanie zrozumieć charakter usług świadczonych na ich rzecz, należy im uświadomić, czym są usługi doradcze, oraz poinformować ich, czy takie usługi są lub mogą być świadczone. Mając na uwadze znaczenie, jakie konsumenci przywiązują do użycia terminów "doradztwo" i "doradcy", państwa członkowskie powinny mieć możliwość zakazania używania tych terminów lub terminów podobnych, w przypadku gdy takie usługi doradcze na rzecz konsumentów są świadczone przez kredytodawców lub pośredników kredytowych. Należy zapewnić, by państwa członkowskie wprowadziły środki zabezpieczające, jeżeli doradztwo jest opisywane jako niezależne, w celu zapewnienia, by gama rozpatrywanych produktów i ustalenia dotyczące wynagrodzenia były współmierne do oczekiwań konsumenta co do takiego doradztwa. Świadcząc usługi doradcze, kredytodawcy i pośrednicy kredytowi powinni wskazać, czy rekomendacja będzie oparta wyłącznie na gamie ich własnych produktów czy na szerszej gamie produktów z całego rynku, tak aby konsument był w stanie zrozumieć, na jakiej podstawie przygotowano rekomendację. Co więcej, kredytodawca i pośrednik kredytowy powinni poinformować o opłacie ponoszonej przez konsumenta za korzystanie z usług doradczych lub, gdy kwoty nie da się ustalić w momencie przekazywania tej informacji, o metodzie jej wyliczenia. Porady powinny być zawsze udzielane w najlepszym interesie konsumenta przez doradców, którzy zdobywają informacje o potrzebach konsumenta i jego sytuacji i rekomendują umowy o kredyt dopasowane do potrzeb konsumenta, jego sytuacji finansowej i osobistej, mając również na uwadze cel, jakim jest ograniczenie do minimum zalegania z płatnościami. Ponadto przy udzielaniu porad w gamie produktów doradcy powinna zostać uwzględniona wystarczająco duża liczba umów o kredyt.
(51) Udzielenie kredytu, który nie został zamówiony przez konsumenta, może w niektórych przypadkach wiązać się z praktykami, które szkodzą konsumentom. W tym względzie należy zakazać niezamówionego udzielania kredytów, w tym niezamówionych, wstępnie przyznanych kart kredytowych wysyłanych konsumentom, jednostronnego wprowadzania nowego kredytu w rachunku bieżącym lub przekroczenia lub jednostronnego podwyższania limitu kredytu w rachunku bieżącym, limitu przekroczenia lub limitu karty kredytowej konsumenta. Należy również zakazać niezamówionego udzielania kredytów w formie umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa zdefiniowanych w art. 2 pkt 8 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE 11 . Zakaz niezamówionego udzielania kredytów nie powinien uniemożliwiać kredytodawcom i pośrednikom kredytowym reklamowania lub oferowania kredytu w ramach stosunków handlowych zgodnie z prawem Unii dotyczącym ochrony konsumenta i środkami krajowymi zgodnymi z prawem Unii, w tym reklamowania lub oferowania kredytu w punkcie sprzedaży w celu sfinansowania nabycia towaru lub usługi.
(52) Państwa członkowskie mogą zaoferować konsumentom możliwość podjęcia proporcjonalnych i skutecznych środków ochrony prawnej wobec kredytodawców lub pośredników kredytowych zgodnie z prawem krajowym w przypadku nieprzestrzegania niniejszej dyrektywy. Środki te mogłyby pociągać za sobą odszkodowanie i obniżenie całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta lub rozwiązanie umowy o kredyt.
(53) Biorąc pod uwagę specyficzne cechy swoich rynków kredytów, państwa członkowskie powinny podjąć właściwe działania w celu promowania odpowiedzialnych praktyk na wszystkich etapach kredytowych stosunków umownych. Należy umożliwić włączenie do takich działań, na przykład, udzielania informacji konsumentom i ich edukowania, w tym ostrzegania ryzykach, jakie wiążą się z zaległościami w spłacie lub nadmiernym zadłużeniem. Na rozwijającym się rynku kredytów w szczególności ważne jest, by kredytodawcy nie angażowali się w nieodpowiedzialne udzielanie kredytów lub udzielanie kredytów bez uprzedniej oceny zdolności kredytowej. Państwa członkowskie powinny sprawować niezbędny nadzór w celu uniknięcia takich zachowań ze strony kredytodawców oraz powinny określić niezbędne środki w celu karania takich zachowań. Bez uszczerbku dla przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE 12 dotyczących ryzyka kredytowego na kredytodawcach powinien spoczywać obowiązek sprawdzania zdolności kredytowej każdego z konsumentów. W tym celu kredytodawcom należy umożliwić wykorzystywanie informacji udzielonych im przez konsumenta nie tylko w chwili przygotowywania danej umowy o kredyt, ale także w trakcie długotrwałych stosunków handlowych. Również konsumenci powinni działać z zachowaniem ostrożności i przestrzegać swoich zobowiązań umownych.
(54) Istotne jest, aby przed zawarciem umowy o kredyt przeprowadzić ocenę i weryfikację zdolności i skłonności konsumenta do spłaty kredytu. Taka ocena zdolności kredytowej powinna być proporcjonalna i przeprowadzona w interesie konsumenta, aby zapobiec nieodpowiedzialnemu udzielaniu kredytów i nadmiernemu zadłużeniu, i w ocenie tej należy uwzględnić wszystkie niezbędne i istotne czynniki, które mogłyby mieć wpływ na zdolność konsumenta do spłaty kredytu. Harmonogram spłat powinien być dostosowany do szczególnych potrzeb konsumenta i jego zdolności do spłaty. W przypadkach gdy wniosek o kredyt jest składany wspólnie przez więcej niż jednego konsumenta, ocenę zdolności kredytowej można przeprowadzić na podstawie wspólnej zdolności do spłaty. Pozytywna ocena powinna pozostawać bez uszczerbku dla swobody zawierania umów przez kredytodawcę w odniesieniu do udzielania kredytu. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość wydawania dodatkowych wytycznych dotyczących dodatkowych kryteriów i metod oceny zdolności kredytowej konsumenta, na przykład ustalając limity dotyczące wysokości współczynnika pokrycia należności zabezpieczeniem lub wskaźnika wartości kredytu do dochodu.
(55) Ocena zdolności kredytowej powinna opierać się na informacjach na temat sytuacji finansowej i ekonomicznej. Takie informacje powinny być niezbędne i proporcjonalne do charakteru, czasu trwania, wartości i ryzyk kredytu dla konsumenta, zgodnie z zasadą minimalizacji danych określoną w rozporządzeniu (UE) 2016/679, oraz powinny być stosowne, kompletne i prawidłowe. Informacje te powinny obejmować co najmniej dochody i wydatki konsumenta, w tym odpowiednie uwzględnienie bieżących zobowiązań konsumenta, między innymi kosztów utrzymania konsumenta i jego gospodarstwa domowego, a także zobowiązań finansowych konsumenta. Informacje te nie powinny obejmować szczególnych kategorii danych osobowych, o których mowa w art. 9 ust. 1 rozporządzenia (UE) 2016/679, takich jak dane dotyczące zdrowia, w tym chorób nowotworowych, ani informacji uzyskanych z sieci społecznościowych. Wytyczne Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego z dnia 29 maja 2020 r. w sprawie udzielania i monitorowania pożyczek zawierają wytyczne dotyczące kategorii danych, które mogą być wykorzystywane do przetwarzania danych osobowych do celów związanych ze zdolnością kredytową, obejmujących dowody potwierdzające dochody lub dowody istnienia innych źródeł spłaty, oraz informacje o aktywach i zobowiązaniach finansowych lub informacje o innych zobowiązaniach finansowych. Konsumenci powinni przedstawiać informacje na temat swojej sytuacji finansowej i ekonomicznej, aby ułatwić ocenę zdolności kredytowej. Kredytu należy udzielać konsumentowi wyłącznie wtedy, gdy z oceny zdolności kredytowej wynika, że wypełnienie zobowiązań wynikających z umowy o kredyt w sposób wymagany w tej umowie jest prawdopodobne. Oceniając zdolność konsumenta do wywiązania się ze swoich obowiązków wynikających z umowy o kredyt, kredytodawca powinien wziąć pod uwagę stosowne czynniki i szczególne okoliczności, np. - choć nie tylko - w przypadku kredytów udzielanych zgodnie z niniejszą dyrektywą na finansowanie nauki lub na pokrycie nadzwyczajnych wydatków na opiekę zdrowotną, istnienie wystarczających dowodów na to, że takie kredyty przyniosą konsumentowi w przyszłości dochody, lub istnienie zabezpieczeń lub innych form gwarancji, które konsument mógłby wnieść w celu zabezpieczenia kredytu.
(56) We wniosku Komisji w sprawie rozporządzenia ustanawiającego zharmonizowane przepisy dotyczące sztucznej inteligencji (akt w sprawie sztucznej inteligencji) określono, że systemy AI wykorzystywane do przeprowadzania punktowej oceny kredytowej lub oceny zdolności kredytowej osób fizycznych należy klasyfikować jako systemy AI wysokiego ryzyka, ponieważ decydują one o dostępie tych osób do zasobów finansowych lub podstawowych usług, takich jak mieszkalnictwo, energia elektryczna i usługi telekomunikacyjne. W związku z tą wysoką stawką każdorazowo, gdy ocena zdolności kredytowej wiąże się ze zautomatyzowanym przetwarzaniem danych, konsument powinien mieć prawo do uzyskania interwencji ludzkiej ze strony kredytodawcy. Bez uszczerbku dla rozporządzenia (UE) 2016/679 konsument powinien mieć prawo do otrzymania rzeczowego, zrozumiałego wyjaśnienia dokonanej oceny oraz funkcjonowania zastosowanego zautomatyzowanego przetwarzania danych, w tym między innymi odnośnych głównych zmiennych, logiki i ryzyk, a także powinien mieć prawo do wyrażenia własnego stanowiska lub wystąpienia z wnioskiem o ponowną ocenę zdolności kredytowej oraz o ponowne rozpatrzenie decyzji w sprawie udzielenia kredytu. Konsument powinien mieć prawo do uzyskania informacji o tych prawach po należytym otrzymaniu informacji na temat procedury, którą należy zastosować. Możliwość wystąpienia z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie pierwotnej oceny i decyzji niekoniecznie powinna prowadzić do udzielenia konsumentowi kredytu.
(57) W celu dokonania oceny sytuacji kredytowej konsumenta kredytodawca powinien także dokonać sprawdzenia w bazach danych o kredytach. Okoliczności prawne i faktyczne mogą wymagać zróżnicowania zakresu takiego sprawdzenia. Aby zapobiec jakimkolwiek zakłóceniom konkurencji między kredytodawcami, kredytodawcy, którzy podlegają nadzorowi i w pełni przestrzegają rozporządzenia (UE) 2016/679, powinni mieć dostęp do prywatnych lub publicznych baz danych o kredytach dotyczących konsumentów w państwie członkowskim, w którym nie mają siedziby, na warunkach niedyskryminujących ich w porównaniu z kredytodawcami mającymi siedzibę w tym państwie członkowskim. Państwa członkowskie powinny ułatwiać transgraniczny dostęp do prywatnych lub publicznych baz danych zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2016/679. Aby wzmocnić wzajemność, bazy danych o kredytach powinny zawierać co najmniej informacje o zaległościach konsumenta w spłacie kredytu, o rodzaju kredytu oraz dane identyfikacyjne kredytodawcy, zgodnie z prawem Unii i prawem krajowym. Kredytodawcy i pośrednicy kredytowi nie powinni przetwarzać szczególnych kategorii danych, takich jak dane dotyczące zdrowia, o których mowa w art. 9 ust. 1 rozporządzenia (UE) 2016/679, ani informacji uzyskanych z sieci społecznościowych, ponieważ ani te kategorie danych, ani takie informacje nie powinny być wykorzystywane do celów oceny zdolności kredytowej konsumentów. Dostawcy baz danych o kredytach powinni stosować odpowiednie procesy w celu zapewnienia, by informacje zawarte w ich bazach danych były aktualne i prawidłowe. Jeżeli wniosek o kredyt zostaje odrzucony na podstawie sprawdzenia dokonanego w bazie danych, kredytodawcy powinni bez zbędnej zwłoki i bezpłatnie poinformować konsumentów o wynikach takiego sprawdzenia oraz o szczegółach dotyczących bazy danych, za pomocą której dokonano sprawdzenia, oraz kategoriach uwzględnionych danych. Ponadto, aby zapewnić odpowiednie poinformowanie konsumentów, państwa członkowskie powinny zapewnić, aby konsumenci byli informowani o rejestracji wszelkich zaległości w spłacie kredytu w bazie danych w sposób terminowy i w ciągu 30 dni od rejestracji, na przykład wysyłając im pocztą elektroniczną ostrzeżenie z prośbą o wejście do bazy danych w celu zapoznania się z dotyczącymi ich informacjami na temat zaległości w spłacie kredytu.
(58) Niniejsza dyrektywa nie powinna regulować kwestii dotyczących prawa zobowiązań, związanych z ważnością umów o kredyt. Państwa członkowskie powinny mieć zatem w tym obszarze możliwość utrzymywania lub wprowadzania przepisów krajowych zgodnych z prawem Unii. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość określania uregulowań prawnych dotyczących oferty zawarcia umowy o kredyt, w szczególności ustalania, w którym momencie oferta ta ma być złożona, jak również okresu, w którym taka oferta ma być dla kredytodawcy wiążąca. Jeżeli taka oferta jest składana jednocześnie z udzieleniem informacji przed zawarciem umowy przewidzianych w niniejszej dyrektywie, należy taką ofertę przedstawić konsumentowi - podobnie jak wszelkie dodatkowe informacje, jakich kredytodawca chciałby mu udzielić - w osobnym dokumencie. Wspomniany osobny dokument można by załączyć do standardowego europejskiego arkusza informacyjnego dotyczącego kredytu konsumenckiego.
(59) Aby konsument mógł zapoznać się ze swoimi prawami i obowiązkami wynikającymi z umowy o kredyt, umowa taka powinna zawierać wszystkie niezbędne informacje podane w sposób jasny i zwięzły.
(60) Bez uszczerbku dla dyrektywy 93/13/EWG i zobowiązań przedumownych wynikających z niniejszej dyrektywy oraz w celu zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów konsumentowi należy przedstawić - w stosownym czasie i przed wprowadzeniem jakichkolwiek zmian w warunkach umowy o kredyt - opis proponowanych zmian oraz, w stosownych przypadkach, wskazać na konieczność uzyskania zgody konsumenta, lub przedstawić wyjaśnienie zmian wynikających z przepisów prawa; harmonogram wprowadzenia tych zmian; oraz dostępne dla konsumenta możliwości złożenia skargi, jak również termin przysługujący mu na złożenie skargi oraz nazwę i adres właściwego organu, do którego może wnieść skargę. Zmiana w umowie o kredyt nie powinna naruszać żadnych praw konsumenta, w tym prawa do informacji przewidzianego w niniejszej dyrektywie. Powinno to pozostawać bez uszczerbku dla prawa Unii lub przepisów krajowych dotyczących dopuszczalności, warunków i ważności zmian w umowie.
(61) W celu zapewnienia pełnej przejrzystości konsument powinien otrzymać informację na temat stopy oprocentowania kredytu zarówno na etapie poprzedzającym zawarcie umowy o kredyt, jak i przy jej zawieraniu. W czasie trwania stosunku umownego konsument powinien być ponadto informowany o zmianach zmiennej stopy oprocentowania kredytu oraz o spowodowanych przez nie zmianach wysokości płatności. Powinno to pozostawać bez uszczerbku dla przepisów prawa krajowego, które nie dotyczą informacji udzielanej konsumentowi, określających warunki dokonywania zmian niedotyczących płatności lub określających skutki tych zmian w zakresie stóp oprocentowania kredytu i innych warunków ekonomicznych kredytu, na przykład przepisów stanowiących, że kredytodawca może zmienić stopę oprocentowania kredytu wyłącznie z uzasadnionego powodu lub że konsument ma prawo do rozwiązania umowy o kredyt w przypadku zmiany stopy oprocentowania kredytu lub innych określonych warunków ekonomicznych dotyczących kredytu.
(62) Kredyt w rachunku bieżącym i przekroczenie są coraz powszechniejszymi formami kredytu konsumenckiego. Należy zatem uregulować te produkty finansowe, aby zwiększyć poziom ochrony konsumentów i zapobiegać nadmiernemu zadłużeniu. Istnieje ryzyko, że konsumenci nie będą w stanie zapłacić, jeżeli kredytodawcy postanowią zażądać natychmiastowego zwrotu środków. Dlatego w niniejszej dyrektywie należy określić prawa konsumentów w odniesieniu do kredytu w rachunku bieżącym i przekroczenia.
(63) W przypadku znacznego przekroczenia trwającego dłużej niż jeden miesiąc kredytodawca powinien niezwłocznie przekazać konsumentowi informacje na temat przekroczenia, w tym związanej z tym kwoty, stopy oprocentowania kredytu i kar, opłat lub odsetek z tytułu zaległych płatności. W przypadku regularnego przekraczania kredytodawca powinien zaoferować konsumentowi usługi doradcze, jeśli są dostępne, aby pomóc mu w znalezieniu mniej kosztownych rozwiązań alternatywnych, oraz skierować konsumenta do podmiotów świadczących usługi doradcze w zakresie zadłużenia.
(64) Konsumenci powinni mieć prawo do odstąpienia od umowy bez kary i bez obowiązku przedstawiania uzasadnienia. Niemniej jednak w celu zwiększenia pewności prawa okres, w którym można skorzystać z prawa do odstąpienia od umowy, powinien w każdym razie upływać 12 miesięcy i 14 dni od zawarcia umowy o kredyt, jeżeli konsument nie otrzymał warunków umownych i informacji zgodnie z niniejszą dyrektywą. Okres, w którym można skorzystać z prawa do odstąpienia od umowy, nie powinien upływać, jeżeli konsument nie został poinformowany o przysługującym mu prawie do odstąpienia od umowy.
(65) W przypadku odstąpienia przez konsumenta od umowy o kredyt, w związku z którą konsument otrzymał towary, w szczególności od umowy sprzedaży ratalnej lub od umowy najmu lub leasingu przewidującej zobowiązanie do zakupu, niniejsza dyrektywa powinna pozostawać bez uszczerbku dla wszelkich uregulowań państw członkowskich w kwestiach dotyczących zwrotu towarów lub wszelkich kwestiach powiązanych.
(66) W niektórych przypadkach w prawie krajowym już obecnie przewiduje się, że środki finansowe nie mogą być udostępnione konsumentowi przed upływem określonego terminu. W tych przypadkach konsumenci mogą zażyczyć sobie zapewnienia im szybkiej dostawy nabytych towarów lub usług. W związku z tym w przypadku umów o kredyt wiązany, jeżeli konsumenci wyraźnie życzą sobie szybkiego otrzymania nabytych towarów lub usług, państwa członkowskie powinny mieć możliwość, by wyjątkowo postanowić, że termin wykonania prawa do odstąpienia od umowy o kredyt może zostać skrócony tak, by pokrywał się z terminem, przed upływem którego środki finansowe nie mogą być udostępnione.
(67) W przypadku umów o kredyt wiązany istnieje współzależność między nabyciem towarów lub usług a umową o kredyt zawartą w tym celu. W związku z tym, jeżeli konsument korzysta w oparciu o prawo Unii z prawa do odstąpienia w odniesieniu do umowy zakupu, nie powinien być dłużej związany umową o kredyt wiązany. Nie powinno to wpływać na prawo krajowe mające zastosowanie do umów o kredyt wiązany, w przypadku gdy umowa zakupu stała się nieważna lub gdy konsument skorzystał z prawa do odstąpienia od umowy na podstawie prawa krajowego. Nie powinno to również wpływać na prawa konsumentów, jakie przyznaje się im w prawie krajowym, zgodnie z którym konsument i dostawca towarów lub usług nie mogą podjąć względem siebie żadnego zobowiązania ani nie mogą dokonać między sobą żadnych płatności, dopóki konsument nie podpisze umowy o kredyt w celu sfinansowania nabycia towarów lub usług.
(68) Strony umowy powinny mieć prawo do rozwiązania w sposób standardowy umowy o kredyt odnawialny. Ponadto, jeśli umowa o kredyt tak stanowi, kredytodawca powinien mieć prawo zawieszenia z obiektywnie uzasadnionych przyczyn prawa konsumenta do dokonywania wypłat na podstawie umowy o kredyt odnawialny. Przyczyny takie mogą obejmować na przykład podejrzenie o nieuprawnione lub niezgodne z prawem wykorzystanie kredytu lub znaczny wzrost ryzyka braku możliwości wywiązania się przez konsumenta z obowiązku spłaty kredytu. Niniejsza dyrektywa nie powinna wpływać na krajowe prawo zobowiązań regulujące prawa umawiających się stron do rozwiązania umowy o kredyt z uwagi na naruszenie warunków umowy.
(69) Konsument powinien mieć możliwość podjęcia, na określonych warunkach, środków ochrony prawnej wobec kredytodawcy w przypadku problemów związanych z umową zakupu. Państwa członkowskie powinny jednak określić, w jakim zakresie i na jakich warunkach konsument jest zobowiązany do podjęcia tych środków ochrony prawnej wobec dostawcy towarów lub usług, w szczególności poprzez wniesienie przeciwko dostawcy towarów lub usług powództwa, zanim konsument ten będzie miał możliwość ich podjęcia przeciwko kredytodawcy. Konsumentów nie należy pozbawiać praw przyznanych im na podstawie prawa krajowego przewidującego solidarną odpowiedzialność dostawcy towarów lub usług oraz kredytodawcy.
(70) Konsument powinien mieć prawo do wywiązania się ze swoich obowiązków przed upływem terminu określonego w umowie o kredyt. Zgodnie z wykładnią Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku Lexitor 13 prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta w przypadku przedterminowej spłaty tego kredytu obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta. Obniżka całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta powinna być proporcjonalna do pozostałego okresu obowiązywania umowy o kredyt i powinna obejmować też koszty, których wysokość nie jest zależna od okresu obowiązywania tej umowy, w tym koszty, które są w pełni pokrywane w momencie udzielania kredytu. Podatki i opłaty stosowane przez osobę trzecią i uiszczane bezpośrednio na jej rzecz, które nie zależą od okresu obowiązywania umowy o kredyt, nie powinny być jednak brane pod uwagę przy obliczaniu obniżki, ponieważ koszty te nie są nakładane przez kredytodawcę, w związku z czym nie mogą być jednostronnie zmieniane przez kredytodawcę. Opłaty pobierane przez kredytodawcę na rzecz osoby trzeciej powinny być jednak brane pod uwagę przy obliczaniu obniżki. W przypadku przedterminowej spłaty kredytodawcy powinna przysługiwać sprawiedliwa i obiektywnie uzasadniona rekompensata za koszty bezpośrednio związane z przedterminową spłatą, z uwzględnieniem również wszelkich ewentualnych oszczędności uzyskanych przez kredytodawcę. W celu ustalenia metody obliczania rekompensaty ważne jest jednak przestrzeganie kilku zasad. Sposób obliczania rekompensaty należnej kredytodawcy powinien być przejrzysty i zrozumiały dla konsumentów już na etapie poprzedzającym zawarcie umowy o kredyt, a w każdym przypadku podczas wykonywania umowy o kredyt. Ponadto metoda obliczania powinna być łatwa do stosowania przez kredytodawców, a sprawowanie nadzoru w zakresie rekompensaty przez właściwe organy powinno być ułatwione. Z tego powodu, jak również ze względu na fakt, że kredytu konsumenckiego nie finansuje się - z uwagi na jego czas trwania i wysokość - przy użyciu długoterminowych mechanizmów finansowania, maksymalna kwota rekompensaty powinna być ustalona ryczałtowo. Takie podejście odpowiada szczególnemu charakterowi kredytów konsumenckich i powinno pozostawać bez uszczerbku dla podejścia przyjmowanego względem innych produktów, które finansuje się przy użyciu długoterminowych mechanizmów finansowania i do których należą kredyty hipoteczne o stałej stopie oprocentowania.
(71) Państwa członkowskie powinny mieć prawo ustanawiania przepisów, zgodnie z którymi kredytodawca może domagać się rekompensaty za przedterminową spłatę tylko pod warunkiem, że spłacana przed terminem część kwoty kredytu przekracza w ciągu dwunastu miesięcy próg określony przez państwa członkowskie. Ustanawiając ten próg, który nie powinien przekraczać 10 000 EUR, państwa członkowskie powinny uwzględnić średnią kwotę kredytów konsumenckich na swoim rynku.
(72) W celu wspierania ustanawiania i funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz zapewniania konsumentom w całej Unii wysokiego poziomu ochrony niezbędne jest zapewnienie w całej Unii porównywalności informacji dotyczących rzeczywistych rocznych stóp oprocentowania.
(73) W wielu państwach członkowskich powszechną praktykę stanowi ustalanie górnych pułapów stóp oprocentowania kredytu, rzeczywistych rocznych stóp oprocentowania lub całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta. Taki system ustalania górnych pułapów okazał się korzystny z punktu widzenia ochrony konsumentów przed nadmiernie wysokimi stopami oprocentowania kredytu, rzeczywistymi rocznymi stopami oprocentowania lub całkowitym kosztem kredytu ponoszonym przez konsumenta. W tym względzie państwa członkowskie powinny mieć możliwość utrzymania swoich obecnie obowiązujących uregulowań prawnych. Dążąc do zwiększenia ochrony konsumentów bez nakładania na państwa członkowskie zbędnych ograniczeń, powinny istnieć odpowiednie środki, takie jak przepisy dotyczące górnych pułapów lub lichwiarskich stóp procentowych, w celu skutecznego zapobiegania nadużyciom i zapewnienia, by konsumenci nie byli obciążani nadmiernie wysokimi stopami oprocentowania kredytu, rzeczywistymi rocznymi stopami oprocentowania ani całkowitym kosztem kredytu ponoszonym przez konsumenta.
(74) Aby zapewnić przejrzystość, Komisja powinna podawać takie środki wprowadzone przez państwa członkowskie do wiadomości publicznej, w zwięzłej i jasnej formie.
(75) W systemach prawnych poszczególnych państw członkowskich występują znaczące różnice pod względem prowadzenia działalności polegającej na oferowaniu umów o kredyt. Mimo uznania różnorodności podmiotów prowadzących pośrednictwo kredytowe niezbędne jest wprowadzenie określonych standardów na poziomie Unii, aby zapewnić wysoki poziom profesjonalizmu i usług.
(76) Mające zastosowanie ramy unijne powinny dawać konsumentom pewność, że kredytodawcy i pośrednicy kredytowi biorą pod uwagę interesy konsumenta, w tym ich ewentualną podatność i trudności ze zrozumieniem produktu, w oparciu o informacje dostępne kredytodawcy lub pośrednikowi kredytowemu w danym czasie i o racjonalne założenia dotyczące ryzyk dla sytuacji konsumenta w okresie obowiązywania proponowanej umowy o kredyt. Jednym z kluczowych aspektów zapewnienia takiej ufności konsumenckiej jest wymóg zapewnienia wysokiego poziomu sprawiedliwości, uczciwości i profesjonalizmu w przedmiotowym sektorze, co obejmuje również odpowiedzialne zachowanie mające na celu unikanie praktyk, które mają negatywny wpływ na konsumentów, oraz odpowiedniego zarządzania konfliktami interesów, w tym konfliktami dotyczącymi wynagrodzenia, a także udzielania porad w najlepszym interesie konsumenta.
(77) Należy zapewnić, by odpowiedni personel kredytodawców i pośredników kredytowych posiadał należyty poziom wiedzy i kompetencji, aby osiągnąć wysoki poziom profesjonalizmu. Należy w związku z tym wymagać od kredytodawców i pośredników kredytowych wykazania odpowiedniej wiedzy i odpowiednich kompetencji na szczeblu przedsiębiorstwa w oparciu o minimalne wymogi dotyczące wiedzy i kompetencji. Państwa członkowskie powinny mieć swobodę wprowadzenia lub utrzymania takich wymogów mających zastosowanie do indywidualnych osób fizycznych, a także swobodę dostosowania minimalnych wymogów dotyczących wiedzy i kompetencji do poszczególnych rodzajów kredytodawców i pośredników kredytowych, w szczególności gdy działają oni w ramach działalności dodatkowej. Do celów niniejszej dyrektywy personel bezpośrednio zaangażowany w działalność prowadzoną na mocy niniejszej dyrektywy powinien obejmować zarówno personel zajmujący się obsługą klienta, jak i personel stanowiący zaplecze administracyjne, w tym kadrę kierowniczą i, w stosownych przypadkach, członków zarządu kredytodawców oraz pośredników kredytowych, którzy odgrywają istotną rolę w procesie dotyczącym umów o kredyt. Osoby pełniące funkcje pomocnicze niezwiązane z procesem dotyczącym umów o kredyt, w tym pracownicy działu zasobów kadrowych i działu teleinformatycznego, nie powinny być uznawane za personel na podstawie niniejszej dyrektywy. Państwa członkowskie powinny wprowadzić środki wspierające podnoszenie świadomości na temat wymogów niniejszej dyrektywy wśród małych i średnich przedsiębiorstw będących kredytodawcami lub pośrednikami kredytowymi i ułatwiające spełnienie tych wymogów, takie jak kampanie informacyjne, podręczniki użytkownika i programy szkoleń dla pracowników.
(78) Aby zwiększyć zdolność konsumentów do podejmowania świadomych decyzji w zakresie odpowiedzialnego zaciągania pożyczek i zarządzania długiem, państwa członkowskie powinny tworzyć i promować środki wspierające edukację konsumentów w dziedzinie odpowiedzialnego zaciągania pożyczek i zarządzania długiem, w szczególności w odniesieniu do umów o kredyt konsumencki, jak również ogólnego zarządzania budżetem. Obowiązek taki można spełnić biorąc pod uwagę ramy kompetencji finansowych opracowane przez Unię wspólnie z Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Szczególnie istotne jest udzielenie wskazówek konsumentom, którzy po raz pierwszy zaciągają kredyt konsumencki, szczególnie za pośrednictwem narzędzi cyfrowych. W tym względzie Komisja powinna wskazać przykłady najlepszych praktyk, aby ułatwić dalsze opracowywanie środków zwiększających świadomość finansową konsumentów. Komisja mogłaby publikować takie przykłady najlepszych praktyk w sposób skoordynowany z publikacją podobnych sprawozdań sporządzanych w związku z innymi unijnymi aktami ustawodawczymi. W tworzeniu i promowaniu tych środków państwa członkowskie powinny konsultować się z odpowiednimi zainteresowanymi stronami, w tym z organizacjami konsumenckimi. Obowiązek taki nie powinien uniemożliwiać państwom członkowskim zapewniania dodatkowej edukacji finansowej.
(79) Z uwagi na poważne konsekwencje postępowania egzekucyjnego dla kredytodawców i konsumentów oraz potencjalnie dla stabilności finansowej, niezbędne jest, by kredytodawcy proaktywnie podchodzili do pojawiającego się ryzyka kredytowego na wczesnym etapie oraz wprowadzili konieczne środki, aby zapewnić dokonywanie przez nich, w stosownych przypadkach, restrukturyzacji kredytów w rozsądnym zakresie przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego. Decydując o tym, czy należy podjąć działania restrukturyzacyjne lub czy uzasadnione jest ponowne ich oferowanie, kredytodawca powinien uwzględnić, między innymi, indywidualną sytuację danego konsumenta, w tym takie elementy jak interesy i prawa konsumenta, jego zdolność do spłaty kredytu oraz uzasadnione potrzeby związane z kosztami utrzymania ponoszonymi przez konsumenta, oraz kredytodawca powinien ograniczyć koszty ponoszone przez konsumenta w przypadku zaległości w spłacie. W szczególności, jeżeli konsument nie odpowie na ofertę kredytodawcy w rozsądnym terminie, kredytodawca nie powinien być zobowiązany do ponownego oferowania działań restrukturyzacyjnych. Państwa członkowskie nie powinny uniemożliwiać stronom umowy o kredyt dokonania wyraźnego uzgodnienia, że przekazanie kredytodawcy towarów objętych umową o kredyt wiązany lub przychodów ze sprzedaży takich towarów wystarczy do spłaty kredytu.
(80) W przypadku uznania działań restrukturyzacyjnych za odpowiednie, działania te powinny obejmować zmianę warunków pierwotnej umowy o kredyt i mogłyby między innymi obejmować całkowite lub częściowe refinansowanie umowy o kredyt. Zmiana tych warunków mogłaby obejmować między innymi: przedłużenie okresu obowiązywania umowy o kredyt; zmianę rodzaju umowy o kredyt; odroczenie płatności całości lub części spłaty ratalnej przez wskazany okres; obniżenie stopy oprocentowania kredytu; zaoferowanie wakacji kredytowych; częściowe spłaty; przewalutowanie kredytu; oraz częściowe darowanie długu i konsolidację długu. W przypadku uznania działań restrukturyzacyjnych za odpowiednie kredytodawcy nie powinni być zobowiązani do przeprowadzenia oceny zdolności kredytowej przy zmianie warunków umowy o kredyt, chyba że całkowita kwota do zapłaty przez konsumenta zostanie przy zmianie warunków umowy o kredyt znacząco zwiększona. Chociaż obowiązek podejmowania działań restrukturyzacyjnych powinien pozostawać bez uszczerbku dla postępowań prowadzonych na podstawie krajowych przepisów dotyczących postępowań egzekucyjnych, państwa członkowskie powinny zapewnić właściwe stosowanie działań restrukturyzacyjnych przewidzianych w niniejszej dyrektywie.
(81) Konsumenci doświadczający trudności w wypełnieniu swoich zobowiązań finansowych mogą skorzystać z wyspecjalizowanej pomocy w zakresie zarządzania długiem. Trudności finansowe obejmują wiele różnych sytuacji, na przykład opóźnienie spłaty zadłużenia o ponad 90 dni. Celem usług doradczych w zakresie zadłużenia jest udzielenie pomocy konsumentom doświadczającym problemów finansowych i wskazanie im, jak w miarę możliwości mogą spłacić dług pozostały do spłaty, przy zachowaniu przyzwoitych warunków życia i godności. Taka spersonalizowana i niezależna pomoc może obejmować poradnictwo prawne, zarządzanie środkami pieniężnymi i długiem, a także pomoc społeczną i psychologiczną. Pomoc ta powinna być udzielana przez profesjonalne podmioty, które nie są kredytodawcami, pośrednikami kredytowymi dostawcami usług w zakresie pożyczek społecznościowych, nabywcami kredytów ani podmiotami obsługującymi kredyty i które są od nich niezależne. Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby usługi doradcze w zakresie zadłużenia świadczone przez niezależne profesjonalne podmioty były bezpośrednio lub pośrednio i jedynie za ograniczoną opłatą udostępniane konsumentom. Opłaty te powinny zasadniczo pokrywać jedynie koszty operacyjne i nie powinny nakładać zbędnego obciążenia na konsumentów, którzy doświadczają lub mogą doświadczać trudności w wypełnieniu swoich zobowiązań finansowych. W miarę możliwości konsumenci doświadczający trudności w spłacie długów powinni być kierowani do podmiotów świadczących usługi doradcze w zakresie zadłużenia przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego. Usługi doradcze w zakresie zadłużenia powinny być łatwo dostępne dla konsumentów, z uwzględnieniem na przykład ich miejsca zamieszkania oraz ich języka. Państwa członkowskie mogą utrzymać lub wprowadzić szczególne wymogi dotyczące usług doradczych w zakresie zadłużenia. Kredytodawcy mają rolę do odegrania w zapobieganiu nadmiernemu zadłużeniu poprzez wczesne identyfikowanie i wspieranie konsumentów doświadczających trudności finansowych. Z tego powodu kredytodawcy powinni wprowadzić procedury i polityki w zakresie identyfikowania takich konsumentów, by zapewnić możliwość ich skutecznego skierowania do łatwo dostępnych usług doradczych w zakresie zadłużenia.
(82) Aby zapewnić przejrzystość i stabilność rynku i w oczekiwaniu na dalszą harmonizację, państwa członkowskie powinny zapewnić wprowadzenie właściwych środków dotyczących regulowania lub nadzorowania działalności kredytodawców.
(83) Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby kredytodawcy i pośrednicy kredytowi, w tym instytucje niekredytowe, podlegali odpowiednim procedurom dopuszczenia do działalności, w tym procedurze udzielenia zezwolenia lub wpisowi instytucji niekredytowej do rejestru, a także procedurom nadzoru ze strony właściwego organu. Wymóg podlegania odpowiednim procedurom dopuszczenia do działalności i rejestracji nie powinien mieć zastosowania do instytucji kredytowych zdefiniowanych w art. 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 14 , które podlegają już procesowi udzielenia zezwolenia na mocy dyrektywy 2013/36/UE, ani do instytucji płatniczych zdefiniowanych w art. 4 pkt 4 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2366 15 , w odniesieniu do usług, o których mowa w załączniku I pkt 4 dyrektywy (UE) 2015/2366, ani do instytucji pieniądza elektronicznego zdefiniowanych w art. 2 pkt 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/110/WE 16 , w odniesieniu do udzielania kredytów, o których mowa w art. 6 ust. 1 akapit pierwszy lit. b) dyrektywy 2009/110/WE. Powinno to pozostawać bez uszczerbku dla krajowych procedur dopuszczenia do działalności oraz mechanizmów rejestracji lub nadzoru nałożonych na instytucje płatnicze i instytucje pieniądza elektronicznego do celów udzielania kredytów konsumentom i nałożonych na instytucje kredytowe do celów czynności w zakresie pośrednictwa kredytowego zgodnie z prawem Unii.
(84) Państwa członkowskie powinny mieć możliwość zwolnienia z wymogów dotyczących dopuszczenia do działalności i rejestracji dostawców towarów i usług, którzy kwalifikują się jako mikroprzedsiębiorstwa, małe i średnie przedsiębiorstwa, zdefiniowane w zaleceniu Komisji 2003/361/WE 17 i którzy działają jako pośrednicy kredytowi w ramach działalności dodatkowej lub którzy udzielają kredytu w formie odroczonej płatności na zakup oferowanych przez siebie towarów i usług, bez oferowania kredytu przez osobę trzecią, jeżeli kredyt jest nieoprocentowany i udzielany bez żadnych opłat, z wyjątkiem ograniczonych opłat z tytułu opóźnień w płatnościach zgodnie z prawem krajowym. Takie możliwe wyłączenie nie powinno być wykorzystywane przez duże przedsiębiorstwa w celu uniknięcia wymogów dotyczących dopuszczenia do działalności i rejestracji określonych w niniejszej dyrektywie.
(85) Niniejsza dyrektywa reguluje jedynie niektóre obowiązki pośredników kredytowych wobec konsumentów. Państwa członkowskie powinny zatem zachować swobodę utrzymywania lub wprowadzania dodatkowych obowiązków spoczywających na pośrednikach kredytowych, włącznie z warunkami, na których pośrednik kredytowy może pobierać opłaty od konsumenta, który zwrócił się do tego pośrednika kredytowego o świadczenie usługi.
(86) Przeniesienie praw kredytodawcy wynikających z umowy o kredyt nie powinno skutkować pogorszeniem sytuacji konsumenta. Konsument powinien być również należycie poinformowany o przeniesieniu umowy o kredyt na osobę trzecią. W przypadku jednak gdy pierwotny kredytodawca, w porozumieniu z cesjonariuszem, nadal zajmuje się obsługą kredytu wobec konsumenta, konsument nie ma żadnego istotnego interesu, aby być informowany o jego przeniesieniu. W związku z tym wymóg na poziomie Unii dotyczący informowania konsumenta o przeniesieniu byłby w takich przypadkach nadmierny.
(87) Państwa członkowskie powinny zachować swobodę utrzymania lub wprowadzenia przepisów krajowych ustanawiających formy powiadamiania zbiorowego, w przypadkach gdy jest to konieczne do celów związanych z efektywnością złożonych transakcji, takich jak sekurytyzacja lub upłynnienie aktywów, mających miejsce w związku z przymusową likwidacją administracyjną banków.
(88) Konsumenci powinni mieć dostęp do odpowiednich, szybkich i skutecznych procedur alternatywnego rozstrzygania sporów powstałych w związku z prawami i obowiązkami dotyczącymi umów o kredyt, w stosownych przypadkach z wykorzystaniem podmiotów już istniejących. Taki dostęp zapewniono już w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/11/UE 18 , o ile chodzi o odnośne spory powstałe w związku z umową. Konsumenci powinni mieć jednak również dostęp do procedur alternatywnego rozstrzygania sporów w przypadku sporów powstałych przed zawarciem umowy, dotyczących praw i obowiązków ustanowionych w niniejszej dyrektywie, na przykład w związku z wymogami w zakresie informacji udzielanych przed zawarciem umowy, usług doradczych i oceny zdolności kredytowej, a także w związku z informacjami udzielanymi przez pośredników kredytowych, którzy otrzymują wynagrodzenie od kredytodawców i których tym samym nie łączy z konsumentami bezpośredni stosunek umowny. Takie procedury alternatywnego rozstrzygania sporów oraz podmioty przeprowadzające takie procedury powinny spełniać wymogi jakościowe ustanowione w dyrektywie 2013/11/UE.
(89) Państwa członkowskie powinny wyznaczyć właściwe organy uprawnione do zapewnienia egzekwowania przepisów niniejszej dyrektywy oraz powinny zapewnić, aby takim właściwym organom przyznano uprawnienia w zakresie dochodzeń i egzekwowania oraz odpowiednie zasoby niezbędne do wykonywania ich obowiązków. Państwa członkowskie powinny także mieć możliwość przyznania organom krajowym uprawnień do interwencji produktowej w przypadku gdy produkty kredytowe są szkodliwe dla konsumentów i należy je wycofać. Państwa członkowskie powinny uwzględnić dane dotyczące miesięcznych współczynników niewykonania zobowiązania związanych z różnymi rodzajami produktów kredytu konsumenckiego, istotne z punktu widzenia zakresu stosowania niniejszej dyrektywy. Właściwe organy poszczególnych państw członkowskich powinny współpracować ze sobą w każdym przypadku, gdy jest to niezbędne do celów wykonywania obowiązków powierzonych im na podstawie niniejszej dyrektywy.
(90) Państwa członkowskie powinny ustanowić przepisy dotyczące kar mających zastosowanie w przypadku naruszenia przepisów krajowych przyjętych zgodnie z niniejszą dyrektywą i podejmować wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia ich wdrożenia. Wybór kar pozostaje w gestii państw członkowskich, lecz przewidziane kary powinny być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Państwa członkowskie powinny powiadomić Komisję o tych przepisach i środkach oraz niezwłocznie powiadomić ją o wszelkich późniejszych zmianach mających wpływ na te przepisy i środki.
(91) Obecnie w Unii występują znaczne różnice w obowiązujących przepisach krajowych dotyczących kar. W szczególności nie wszystkie państwa członkowskie zapewniają możliwość nakładania skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających grzywien na przedsiębiorców odpowiedzialnych za naruszenia powszechne lub naruszenia powszechne o wymiarze unijnym. W niektórych przypadkach takimi przedsiębiorcami może być również grupa przedsiębiorstw. W celu zapewnienia, aby organy państw członkowskich mogły nakładać skuteczne, proporcjonalne i odstraszające kary w odniesieniu do naruszeń powszechnych i naruszeń powszechnych o wymiarze unijnym, które są przedmiotem skoordynowanych środków dochodzeniowych i egzekwowania prawa zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/2394 19 , grzywny należy wprowadzić jako element kar za takie naruszenia.
(92) Aby zwiększyć przejrzystość i ufność konsumencką, należy zezwolić właściwym organom na podawanie do publicznej wiadomości wszelkich kar administracyjnych, jakie zostaną nałożone za naruszenie środków przyjętych na podstawie niniejszej dyrektywy, chyba że ujawnienie takich informacji stanowiłoby poważne zagrożenie dla rynków finansowych lub wyrządzało nieproporcjonalną szkodę zaangażowanym stronom.
(93) Należy dokonać przeglądu efektywnego funkcjonowania niniejszej dyrektywy oraz postępów w ustanawianiu rynku wewnętrznego o wysokim poziomie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów o kredyt. Co cztery lata Komisja powinna przeprowadzać ocenę niniejszej dyrektywy, aby ocenić górny próg w wysokości 100 000 EUR ustanowiony w niniejszej dyrektywie oraz wartości procentowe wykorzystywane do obliczania rekompensaty płatnej w przypadku przedterminowej spłaty, a także aby ocenić, czy zakres stosowania niniejszej dyrektywy jest nadal odpowiedni w odniesieniu do umów o kredyt zabezpieczonych nieruchomościami niemieszkalnymi. Ocena ta powinna również obejmować analizę ewolucji rynku kredytów konsumenckich, które wspierają zieloną transformację, oraz ocenę zapotrzebowania na dalsze środki mające na celu poprawę wykorzystania takich kredytów, a także ocenę wykonania kar nałożonych zgodnie z niniejszą dyrektywą, a w szczególności ich skuteczności i skutku odstraszającego. Przeprowadzając ocenę niniejszej dyrektywy, Komisja powinna przeanalizować tendencje gospodarcze w Unii i sytuację na odnośnym rynku, na przykład pojawianie się nowych form usług finansowych, tendencje cyfrowe oraz wolumeny i tendencje w zakresie transgranicznego udzielania kredytów. Powinna również przyjrzeć się efektywności niniejszej dyrektywy, w tym wynikającym z niej kosztom i korzyściom dla przedsiębiorstw i konsumentów. Ponadto, finansowanie społecznościowe jest formą finansowania w coraz większym stopniu dostępną dla konsumentów, zwykle przeznaczoną na niewielkie wydatki lub inwestycje. Z zakresu stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1503 20 wyłączone są usługi finansowania społecznościowego, w tym usługi ułatwiające udzielanie kredytów, które są świadczone na rzecz konsumentów. Komisja powinna ocenić potrzebę wprowadzenia dalszych środków w celu ochrony konsumentów chcących zaciągnąć kredyt lub zainwestować za pośrednictwem dostawcy usług w zakresie pożyczek społecznościowych.
(94) Ponieważ cel niniejszej dyrektywy, a mianowicie ustanowienie wspólnych zasad dotyczących niektórych aspektów obowiązujących w państwach członkowskich przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych dotyczących kredytu konsumenckiego, nie może zostać w sposób wystarczający osiągnięty przez państwa członkowskie, biorąc pod uwagę rozwój sytuacji na rynku w świetle transformacji cyfrowej oraz cel, jakim jest ułatwienie udzielania kredytów transgranicznych, natomiast możliwe jest jego lepsze osiągnięcie na poziomie Unii, Unia może podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości ustanowioną w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Zgodnie z zasadą proporcjonalności ustanowioną w tym artykule niniejsza dyrektywa nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tego celu.
(95) W celu zmiany elementów niniejszej dyrektywy innych niż istotne należy przekazać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów zgodnie z art. 290 TFUE w odniesieniu do dodatkowych założeń na potrzeby obliczania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania. Szczególnie ważne jest, aby w czasie prac przygotowawczych Komisja prowadziła stosowne konsultacje, w tym na poziomie ekspertów, oraz aby konsultacje te prowadzone były zgodnie z zasadami określonymi w Porozumieniu międzyinstytucjonalnym z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa 21 . W szczególności, aby zapewnić Parlamentowi Europejskiemu i Radzie udział na równych zasadach w przygotowaniu aktów delegowanych, instytucje te otrzymują wszelkie dokumenty w tym samym czasie co eksperci państw członkowskich, a eksperci tych instytucji mogą systematycznie brać udział w posiedzeniach grup eksperckich Komisji zajmujących się przygotowaniem aktów delegowanych.
(96) Zgodnie ze wspólną deklaracją polityczną państw członkowskich i Komisji z dnia 28 września 2011 r. dotyczącą dokumentów wyjaśniających 22 państwa członkowskie zobowiązały się do złożenia, w uzasadnionych przypadkach, wraz z powiadomieniem o transpozycji, jednego lub większej liczby dokumentów wyjaśniających związki między elementami dyrektywy a odpowiadającymi im częściami krajowych instrumentów transpozycyjnych. W odniesieniu do niniejszej dyrektywy prawodawca uznaje, że przekazanie takich dokumentów jest uzasadnione.
(97) Biorąc pod uwagę liczbę zmian, które muszą zostać wprowadzone do dyrektywy 2008/48/WE w wyniku rozwoju sektora kredytów konsumenckich, a także w interesie jasności przepisów Unii, należy uchylić tę dyrektywę i zastąpić ją niniejszą dyrektywą.
(98) Zgodnie z art. 42 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1725 23 skonsultowano się z Europejskim Inspektorem Ochrony Danych, który wydał opinię dnia 26 sierpnia 2021 r. 24 ,
PRZYJMUJĄ NINIEJSZĄ DYREKTYWĘ:
ZAŁĄCZNIK III
Rzeczywistą roczną stopę oprocentowania (RRSO) ustala się za pomocą podstawowego równania, którego strony wyrażają, w stosunku rocznym całkowitą wartość bieżącą wypłat, z jednej strony, oraz całkowitą wartość bieżącą spłat i ponoszonych opłat, z drugiej strony, tj.:
gdzie:
| - X | oznacza RRSO, |
| - m | oznacza numer kolejny ostatniej wypłaty, |
| - k | oznacza numer kolejny wypłaty, zatem 1 < k < m, |
| - Ck | oznacza kwotę wypłaty k, |
| - tk | oznacza odstęp czasu, wyrażony w latach lub ułamkach roku, pomiędzy dniem pierwszej wypłaty a dniem każdej kolejnej wypłaty, zatem t1 = 0, |
| - m' | oznacza numer kolejny ostatniej spłaty lub ponoszonych opłat, |
| - 1 | oznacza numer kolejny spłaty lub ponoszonych opłat, |
| - D1 | oznacza kwotę spłaty lub ponoszonych opłat, |
| - S1 | oznacza odstęp czasu, wyrażony w latach lub ułamkach roku, pomiędzy dniem pierwszej wypłaty a dniem każdej spłaty lub wniesienia opłat. |
Uwagi
gdzie S oznacza bieżące saldo przepływów. Jeżeli celem jest zachowanie równoważności przepływów, wartość S będzie równa zeru.