Wstępna opinia do projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw.

Akty korporacyjne

Radc.2007.1.12

Akt nieoceniany

Wersja od: 12 stycznia 2007 r.

UCHWAŁA Nr 326/VI/2007

Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych

z dnia 12 stycznia 2007 r.

w sprawie wstępnej opinii do projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw.

Na podstawie art.60 pkt 2 i art. 59 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 z późn. zm.) - Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych po zapoznaniu się z projektem zmiany ustawy przesłanym przy piśmie Ministra Sprawiedliwości Nr DL-P-IV-453-23/06 z dnia 8 stycznia 2007 r., przedstawia następujące stanowisko:

1. Co do projektowanych przepisów o dostępie do zawodu radcy prawnego (art. 25 ust. 1 i ust. 2).

1.1. Przewidziane w projekcie możliwości uzyskania wpisu na listę radców prawnych zarówno bez odbycia aplikacji i złożenia egzaminu radcowskiego jak i bez odbycia aplikacji, ale po egzaminie radcowskim nie uwzględniają ocen zawartych w uzasadnieniu obu wyroków Trybunału Konstytucyjnego z kwietnia i listopada 2006 r. odnoszących się do Prawa o adwokaturze i ustawy o radcach prawnych. I tak Trybunał uznał, iż w przepisach o dostępie do zawodu trzeba brać pod uwagę, że utrzymana została wielość reglamentowanych zawodów prawniczych świadczących w zróżnicowanym zakresie kwalifikowane usługi prawnicze - przy nie wprowadzeniu jednolitego systemu przygotowania do tych zawodów i utrzymania daleko posuniętych różnic w programach kształcenia, doborze przedmiotów, czasu trwania aplikacji i form praktyki zawodowej. Przepisy te powinny również zagwarantować właściwy standard legalnie wykonywanej pomocy prawnej. Wobec powyższego przepływ między takimi zawodami prawniczymi nie może następować automatycznie bez oceny umiejętności niezbędnych do wykonywania danego zawodu, a ocena taka musi wynikać nie tylko z oceny czasu trwania i zakresu szkoleń i praktyk ale i z oceny praktycznego kontaktu z wykonywaniem zawodu prawniczego. Trybunał wskazał jednoznacznie, że szczególnie wadliwy jest brak właściwie sformułowanych ustawowych wymagań od osób przystępujących do egzaminu bez odbycia aplikacji. Odnosi się to w szczególności do braku sprecyzowania pojęć takich jak "wykonywanie czynności w zakresie..." (ich rodzaju, odpowiednio szerokiego zakresu, sposobu potwierdzania, iż były wykonywane osobiście i w sposób ciągły). Używanie tak nieokreślonych pojęć jest bowiem otwarciem na dowolność interpretacji, a to uniemożliwia sprecyzowanie kręgu uprawnionych osób. Podstawowym mankamentem jest również nieokreślenie maksymalnego okresu jaki upłynął od złożenia innego egzaminu prawniczego. Stwarza to bowiem niebezpieczeństwo nienależytego wykonywania zawodu.

1.2. W szczególności w tym zakresie wskazujemy na to, że:

- nie została wzięta pod uwagę różnica w przygotowaniu zawodowym wynikającym z różnych programów aplikacji i czasu ich trwania. Dotyczy to osób po aplikacji sędziowskiej, prokuratorskiej i notarialnej. Mogłoby temu zapobiec wprowadzenie egzaminów uzupełniających pozwalających zrównać oceny przygotowania do zawodu radcy prawnego;

- nie jest właściwe dopuszczenie do egzaminu osób, które zdały kiedykolwiek egzamin sędziowski lub prokuratorski, bez wykazania się przez nich jakąkolwiek praktyką prawniczą i bez zdania egzaminu uzupełniającego;

- projektowane przepisy nie zawierają wskazania okresu przed wystąpieniem z wnioskiem o wpis, w czasie którego powinny być zdane poszczególne egzaminy łub odbyta przewidziana w tych przepisach praktyka;

- projektowane przepisy nie definiują w dalszym ciągu niedookreślonych pojęć takich jak "wykonywanie czynności w zakresie obsługi prawnej", "na podstawie umów cywilnoprawnych", "zatrudnienie w kancelarii";

- projektowane okresy praktyk mające uzasadnić możliwość uzyskania wpisu bez aplikacji radcowskiej i egzaminu radcowskiego są zdecydowanie zbyt krótkie i na pewno nie można uznać, iż zapewniają one uzyskanie praktycznych kwalifikacji do wykonywania zawodu prawniczego zupełnie innego niż dotąd wykonywany;

- zdecydowanie w sprzeczności z poglądem Trybunału Konstytucyjnego pozostaje projektowany przepis art. 25 ust. 2 pkt 3 umożliwiający dostęp do egzaminu radcowskiego osobie, która nie ukończyła żadnej aplikacji prawniczej;

- z uznania przez Trybunał Konstytucyjny, iż zgodny z Konstytucją jest przepis przewidujący możliwość zdawania przez doktorów nauk prawnych egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji nie może oznaczać, iż niektóre kategorie takich osób mogłyby uzyskiwać wpis na listę radców prawnych również bez zdawania egzaminu radcowskiego;

- projekt nie reguluje kwestii wpisu na listę radców prawnych osób, które zdały egzamin adwokacki lub notarialny, ale zawodu adwokata lub notariusza nie wykonywały;

2. Co do projektowanych przepisów odnoszących się do egzaminu konkursowego.

2.1. Nie znajduje uzasadnienia tak radykalne obniżenie wymagań stawianych osobom przystępującym do egzaminu konkursowego. O ile dotąd przy 250 pytaniach testu należało dać poprawną odpowiedź w ok. 76 % to teraz przy 150 pytaniach obniżono tę wielkość do ok. 53 % i to w sytuacji, gdy kandydatom podawany będzie wykaz obowiązujących aktów prawnych i gdy utrzymuje się odejście od egzaminu ustnego (który jednak zostaje zachowany przy naborze na aplikacje prawnicze w wymiarze sprawiedliwości). Tak znaczne obniżenie wymagań nie pozwoli na należytą ocenę przydatności do szkolenia aplikacyjnego. Również przyjęcie na aplikację znacząco większej niż dotąd liczby osób, przy jednoczesnym ograniczeniu wysokości opłat stworzy zasadnicze trudności dla prowadzenia aplikacji na wymaganym poziomie - w szczególności w zakresie zajęć praktycznych.

2.2. Rozpoczynanie aplikacji dopiero w dniu 1 grudnia spowoduje rozbicie dwusemestralnego cyklu szkolenia okresem urlopowym i zdezorganizuje to szkolenie.

2.3. Umożliwienie składania wniosku o wpis na listę aplikantów nie tylko w izbie, w której egzamin konkursowy był składany spowoduje kolejną dezorganizację i niemożność odpowiednio wczesnego przygotowania organizacyjnego aplikacji. Należy tu wskazać, że obowiązujący regulamin aplikacji przewiduje możliwość, na podstawie uchwał zainteresowanych rad izb, przenoszenia się w toku aplikacji z izby do izby.

3. Co do projektowanych przepisów o egzaminie radcowskim.

3.1. Również i tu należy wskazać na oceny wynikające z wyroków Trybunału, które nie zostały wzięte pod uwagę. Trybunał podkreślił, że aby samorząd zawodowy mógł się wywiązać, w istotnym zakresie z konstytucyjnej powinności sprawowania pieczy, konieczne jest objęcie nią całego przebiegu aplikacji, a więc i zapewnienie samorządowi odpowiednio znaczącego i gwarantowanego wpływu na ustalanie zasad i przebieg egzaminu radcowskiego:

3.2. W szczególności w tym zakresie:

- nie akceptujemy ograniczenia egzaminu pisemnego wyłącznie do dwóch tematów. Opowiadamy się za istniejącą od wielu lat praktyką przewidującą egzamin pisemny obejmujący cztery tematy, tj. oddzielenie tematów z prawa cywilnego i tematów z prawa gospodarczego, oraz uwzględnienie tematów z prawa administracyjnego i prawa umów;

- przewidziany dla egzaminu ustnego blok karny powinien objąć również Kodeks karny i inne ustawy karne w zakresie odnoszącym się do obrotu gospodarczego, a także postępowanie karne, w zakresie w jakim radca prawny występuje w nim w roli pełnomocnika procesowego. Konieczne wydaje się również stworzenie bloku obejmującego prawo finansowe, a w szczególności prawo podatkowe;

- ustawa powinna stworzyć możliwość wyraźnego dookreślenia zakresu niektórych wskazanych tam dziedzin prawa, w szczególności "prawa gospodarczego" i "prawa administracyjnego". Tylko wówczas będzie możliwe ustalenie przez KRRP odpowiedniego programu aplikacji i uzyskanie zgodności pomiędzy tym programem a opracowywanym zestawem kazusów na egzamin ustny;

- oparcie egzaminu ustnego w bloku czwartym wyłącznie na kazusie wydaje się trudne do zrealizowania;

- niedoprecyzowanie czasu przygotowania się do odpowiedzi wskazuje na to, iż do każdego bloku z osobna można się przygotowywać przez 30 min (a więc sześć minut na każde pytanie - przy dostępie do aktów prawnych). Wydłuży to egzamin do co najmniej 4 godzin;

- skoro egzamin radcowski ma być egzaminem przy zachowaniu równowagi wpływu na jego przebieg przedstawicieli ministra i przedstawicieli samorządu radcowskiego, konieczne jest, by w przypadku wszystkich rozporządzeń wykonawczych w tym zakresie wymagane było porozumienie z KRRP, a nie tylko zasięganie jej opinii. Odnosi się to w szczególności do powoływania przewodniczącego i zastępcy komisji (konieczne jest tu zachowanie odpowiedniego parytetu);

- przewidziane w art. 36¹ ust. 5 wyznaczanie rezerwowego członka komisji przez jej przewodniczącego pozostaje w sprzeczności z brzmieniem ust. 2 tego przepisu;

- projektowane przepisy nie odpowiadają na pytanie w jaki sposób będzie ustalana ocena łączna (co najmniej dostateczna - art. 36⁷ ust. 1) z części ustnej egzaminu. To samo odnosi się do łącznej oceny części pisemnej i ustnej (art. 36⁷ ust. 2) - skoro możliwe jest zdanie niektórych tylko bloków części ustnej i zdawanie późniejszego egzaminu poprawkowego w pozostałym zakresie;

- projektowane przepisy nie wskazują, że egzamin poprawkowy może być zdawany tylko jeden raz;

- projektowana w art. 60 ustawy zmiana punktu 8 i dodanie punktu 12 nie uwzględnia wystarczająco stanowiska Trybunału i zakresu projektowanej ustawy. W szczególności wg wyroku Trybunału konieczne jest wyraźne wskazanie uprawnień KRRP do ustalania zasad składania egzaminu radcowskiego. Ponadto projektowany punkt 13 powinien wskazywać na uzgadnianie z ministrem albo wydawanie opinii w sprawach, w których ustawa to przewiduje, a nie tylko co do regulaminu egzaminu.

4. Art. 6 projektowanej ustawy przewiduje wyznaczanie przez ministra komisji dla osób zdających egzamin w trybie art. 25 ust. 2, ale jednocześnie mają wejść w życie przepisy projektowanej ustawy, które zawierają zupełnie inny tryb powoływania takiej komisji.

Istnieją więc podstawy do uznania, iż niektóre z projektowanych rozwiązań w dalszym ciągu pozostają w sprzeczności z konstytucyjną ochroną uprawnień samorządu zawodu zaufania publicznego. Przyjęcie takich rozwiązań uzasadniałoby niewątpliwie ponowne poddanie ustawy kontroli konstytucyjnej. Pozostajemy więc w przekonaniu, że przedstawione wyżej uwagi zostaną uwzględnione w dalszych pracach nad projektem ustawy.