Rządowe projekty ustaw: * Prawo o ustroju sądów powszechnych (WO 420.40.2022, numer z wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD322), * Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów powszechnych (WO 420.42.2022, numer z wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD323).
Sędz.2022.7.26
Akt nieocenianyOPINIA
KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA
z dnia 26 lipca 2022 r.
w przedmiocie rządowych projektów ustaw: * Prawo o ustroju sądów powszechnych (WO 420.40.2022, numer z wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD322), * Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów powszechnych (WO 420.42.2022, numer z wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD323).
Krajowa Rada Sądownictwa, po zapoznaniu się z rządowymi projektami ustaw: Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz przepisami wprowadzającymi ustawę - Prawo o ustroju sądów powszechnych, przedstawionymi przy pismach Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości z 24 kwietnia 2022 r. (znak DLUS-1.4601.62.2021 i znak DLUS- 1.4601.63.2021), na podstawie art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa, opiniuje je pozytywnie oceniając sam projekt jak i jego założenia, w tym wprowadzenia jednolitego statusu sędziego sądu powszechnego i reorganizacja sądownictwa powszechnego przez "spłaszczenie" jego struktury i wprowadzenie nowej, ujednoliconej jego struktury.
Krajowa Rada Sądownictwa podkreśla, że opiniowany projekt zawiera szereg rozwiązań, których celem jest poprawa kondycji polskiego wymiaru sprawiedliwości, zaś uwagi zgłoszone przez Krajową Radę Sądownictwa mają charakter uzupełniający i zgodne są z przedstawionymi przez Ministra Sprawiedliwości założeniami reformy sądownictwa powszechnego. Ograniczenie liczby okręgów sądowych, przy jednoczesnym zachowaniu dotychczas funkcjonujących sądów rejonowych jako oddziały sądów okręgowych, zrównoważenie obciążenia sędziów (odejście od systemu przeciążającego i stygmatyzującego zarazem sędziów sądów rejonowych), ograniczenie liczby stanowisk funkcyjnych, maksymalne wykorzystanie potencjału kadry orzeczniczej, asystentów sędziów i urzędników sądowych, zmiany w zasadach nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów, upowszechnienie informatyzacji i wykorzystanie systemów informatycznych w sądach podniosą sprawność ich działania z korzyścią dla zapewnienia obywatelom prawa do sądu w rozumieniu art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Odejście od obecnej, nieefektywnej struktury sądownictwa, skoncentruje działalności sądów i sędziów na czynnościach stricte orzeczniczych, z odciążeniem ich od czynności o charakterze technicznym i administracyjnym, spowoduje likwidację większości stanowisk i dodatków funkcyjnych. Dodatkowo przewidziana przez projektodawcę możliwość tworzenia punktów sądowych umiejscowionych poza budynkami sądów na terytorium gminy lub powiatu ułatwi obywatelom skorzystanie z prawa do sądu osobom, które mają jakiekolwiek trudności z opuszczeniem swojego miejsca zamieszkania i umożliwi udział w posiedzeniach zdalnych.
Krajowa Rada Sądownictwa podkreśla, że przyjęte w projekcie rozwiązania zakładające eliminację instytucji "awansu" i wprowadzenia zasady, że powołanie do służby sędziowskiej w sądownictwie powszechnym następuje tylko raz (na stanowisko powszechnego) oraz wprowadzenie definicji urzędu sędziego wzmocnią niezawisłość sędziowską, urzeczywistniając w tym zakresie postanowienia Konstytucji RP. Podkreślić bowiem należy, że z art. 175 Konstytucji RP wynika powierzenie wymiaru sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej Sądowi Najwyższemu, sądom powszechnym, sądom administracyjnym oraz sądom wojskowym. Zatem każdy z sędziów, piastujących urząd we wskazanych na poziomie konstytucyjnym rodzajach sądów, ma odpowiedni status i brak jest podstaw do jego różnicowania zależnie od przydzielenia do konkretnego sądu i podjętych decyzji o charakterze organizacyjnym, określających faktyczne miejsce pełnienia służby sędziowskiej.
Zdaniem Krajowej Rady Sądownictwa przedstawione projekty realizują prawo obywatela wynikające z art. 45 Konstytucji RP prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawy (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego, z 24 października 2007 r. sygn. akt SK 7/06). Projektowany stan prawny odpowiada wymogowi co najmniej dwuinstancyjnego postępowania sądowego oraz zasadzie wyłączności ustawy w sprawach określenia właściwości sądów (art. 176 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 marca 2013 r. sygn. akt K 27/12) oraz odpowiada dyrektywie postawionej przed ustawodawcą polegającej na dążeniu do sprawnego i rzetelnego wykonywania zadań publicznych, do których sądy zostały powołane (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 listopada 2005 r., sygn. akt P 20/04).
Krajowa Rada Sądownictwa, uznaje argumentację projektodawcy za koniecznością przyjęcia nowej ustawy o ustroju sądów powszechnych w przedstawionym niżej, kształcie, z zastrzeżeniem potrzeby kontynuowania dalszych prac legislacyjnych, w tym z uwzględnieniem końcowych uwag Rady.
II
Projekt ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych
1.1. Rozdział 1 - Przepisy ogólne
W art. 2 § 1 projektu zostały wymienione dwie kategorie sądów powszechnych
- sądy okręgowe (jako sądy I instancji) i sądy regionalne (jako sądy II instancji). Z przepisu art. 4 § 1 i 2 projektowanej ustawy wynika, że sprawowanie wymiaru sprawiedliwości należy przede wszystkim do sędziów oraz asesorów sądowych. Sędziowie oraz asesorzy sądowi ponadto mogą wykonywać zadania z zakresu ochrony prawnej.
W rozdziale 1 projektu określono także pozycję ustrojową referendarzy sądowych i starszych referendarzy sądowych, wskazując że są oni uprawnieni do wykonywania zadań z zakresu ochrony prawnej (art. 4 § 3). W art. 5 projektu wskazano, że organem tworzonego przez sędziów samorządu sędziowskiego jest zgromadzenie ogólne sędziów sądu.
Rozwinięciem konstytucyjnej zasady udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości (art. 182 Konstytucji) są przepisy art. 6 określające ten udział jako uczestnictwo ławników przed sądami pierwszej instancji. Norma ta pozostawia określenie rodzajów spraw rozpoznawanych z udziałem ławników innym ustawom. Jednocześnie w § 2 projektowanej regulacji podkreślono pozycję ławnika przy rozstrzyganiu spraw, wskazując że ma on równe prawa z sędziami.
Podobnie jak w aktualnym stanie prawnym uregulowano język urzędowy przed sądami oraz prawo do bezpłatnego korzystania z pomocy tłumacza przez osobę niewładającą w wystarczającym stopniu językiem polskim (art. 7).
W art. 10 projektu podkreślono służebny względem wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości oraz ochrony prawnej charakter działalności administracyjnej sądów. Analogicznie jak w aktualnym stanie prawnym projekt statuuje zwierzchni nadzór Ministra Sprawiedliwości nad działalnością administracyjną sądów (art. 12 § 2), nadzór Sądu
Najwyższego nad działalnością sądów w zakresie orzekania (art. 9), jak również zasadę niewkraczania nadzoru administracyjnego w dziedzinę, w której sędziowie i asesorzy są niezawiśli (art. 14).
Projekt przewiduje zakaz obrad kolegium i samorządu sędziowskiego w sprawach politycznych, w tym podejmowania uchwał podważających zasady funkcjonowania władz Rzeczypospolitej Polskiej i jej konstytucyjnych organów (art. 15).
Wskutek wdrożenia nowej struktury przydział spraw rozpoznawanych w I instancji będzie rozciągał się na wszystkich sędziów orzekających dotychczas w sądach rejonowych i sądach okręgowych jako sądach I instancji. Natomiast sądy II instancji (regionalne) będą rozpoznawały apelacje i zażalenia od orzeczeń wydawanych przez sądy I instancji (okręgowe), zastępując w tym zakresie dotychczasowe wydziały odwoławcze sądów okręgowych oraz sądy apelacyjne. Dzięki temu dojdzie do równego obciążenia sędziów obecnych sądów apelacyjnych i okręgowych (odwoławczych) oraz sędziów sądów rejonowych i sądów okręgowych (pierwszoinstancyjnych).
Konsekwencją powyższych zmian będzie zastąpienie nieefektywnej struktury sądownictwa ustrojem zapewniającym zrównoważenie obciążenia sędziów.
1.2. Rozdział 2 - Tworzenie i organizacja sądów
W ramach reformy wymiaru sprawiedliwości podejmowane są działania mające na celu racjonalne ukształtowanie struktury organizacyjnej sądownictwa powszechnego, zmiany koncepcji sprawowania nadzoru przez Ministra Sprawiedliwości i prezesów sądów, optymalnego wykorzystania kadry orzeczniczej i administracyjnej oraz środków finansowych wydatkowanych na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Kluczowym elementem koniecznych zmian jest poprawa efektywności wymiaru sprawiedliwości przez racjonalizację struktury organizacyjnej sądów.
Reorganizacja struktury sądownictwa powszechnego ma za zadanie zoptymalizować system Systemu Losowego Przydziału Spraw, które realizuje zasadę proporcjonalności przydziału do dni pracy i wskaźników przydziału poszczególnych referentów, z uwzględnieniem obowiązującego podziału na kategorie.
Konsekwencją funkcjonowania dużej liczby małych jednostek jest nadmierna liczba stanowisk funkcyjnych, stanowiąca o niewłaściwym gospodarowaniu zasobami kadrowymi resortu sprawiedliwości a także środkami finansowymi1. Szczególnie w małych sądach
1 Według danych Ministerstwa Sprawiedliwości na koniec stycznia 2021 r. aż w 30 sądach rejonowych o niskiej (poniżej 15 etatów) obsadzie orzeczniczej (sędziowie i asesorzy), liczba etatów z powierzonymi funkcjami stanowiła ponad 60% ogółu etatów obsadzonych.
z niewielkim wpływem spraw, racjonalne wykorzystanie kadry jest w aktualnym modelu organizacji sądów niezwykle utrudnione i kosztowne. Wymaga on bowiem tworzenia w każdej jednostce wydziałów do określonych rodzajów spraw, co powoduje, że w wielu małych sądach niemal każdy sędzia zajmuje stanowisko funkcyjne, które generuje dodatkowe koszty z tytułu dodatków funkcyjnych2.
Nieproporcjonalne obciążenie Sądów Rejonowych nie pozostawia wątpliwości co do potrzeby wdrożenia nowych rozwiązań, wśród których podstawową rolę odgrywa zmiana aktualnej struktury sądów oraz wprowadzenie sprawnego zarządzenia zasobami kadrowymi. Warunkiem skuteczności reformy jest wprowadzenie integralnej, kompleksowej regulacji ustroju sądów opartej na wszechstronnej ocenie stanu aktualnego i prawidłowej diagnozie przyczyn dysfunkcyjności obecnego systemu.
Nową ujednoliconą strukturę sądownictwa powszechnego tworzą pierwszoinstancyjne sądy okręgowe porównywalnej wielkości, z oddziałami w dotychczasowych jednostkach oraz specjalizacjami orzeczniczymi sędziów, odzwierciedlającymi podział każdego sądu na izby oraz drugoinstancyjne sądy regionalne, których sieć zasadniczo pokrywa się z podziałem administracyjnym kraju na województwa.
Podstawowym założeniem projektowanych zmian organizacyjnych jest podniesienie sprawności orzeczniczej poprzez rozsądniejsze wykorzystanie kadry orzeczniczej i urzędniczej, a także wydajniejsze wykorzystanie budżetu sądownictwa powszechnego. Służyć ma temu ograniczenie liczby stanowisk funkcyjnych i skierowanie zajmujących je osób, w większym niż dotychczas zakresie, do realizacji zadań z zakresu sprawowania wymiaru sprawiedliwości.
Założeniem nowej ustawy jest zniwelowanie dysproporcji między wielkością i zakresem kompetencji poszczególnych jednostek. Obecnie istnieją znaczne różnice w zakresie liczby wpływających spraw, a tym samym wielkości struktur wewnętrznych, obciążenia sędziów i etatyzacji. Obciążenie sędziów w mniejszych sądach jest przeważnie znacząco mniejsze niż w większych jednostkach.
Konsekwencją przeprowadzenia powyższych zmian organizacyjnych będzie ograniczenie szeroko pojętej administracji sądowej, poczynając od prezesa sądu, a kończąc na administracji urzędniczej i pomocniczej.
2 W skali całego kraju sędziowie tzw. funkcyjni (pełniący funkcje wymienione w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 7 marca 2018 r. w sprawie funkcji oraz sposobu ustalania dodatków funkcyjnych przysługujących sędziom (Dz.U. poz. 591 ze zm.), stanowią 42,6% wszystkich sędziów (3 225 sędziów).
Należy jednocześnie uwypuklić, że projektowane rozwiązania nie zakładają zwalniania pracowników, ich dalsze zatrudnienie wpisane będzie jednak w nową strukturę organizacyjną sądownictwa.
Zasadniczym skutkiem reformy w odniesieniu do organizacji sądów będzie utworzenie, w miejsce aktualnie funkcjonujących 11 sądów apelacyjnych, 46 sądów okręgowych oraz 318 sądów rejonowych, systemu składającego się z 79 sądów okręgowych jako sądów I instancji oraz 20 sądów regionalnych jako sądów II instancji.
Liczba sądów okręgowych i ich oddziałów co do zasady będzie odpowiadać aktualnej liczbie sądów rejonowych. Nowo utworzone jednostki bazować będą na infrastrukturze dotychczasowych sądów okręgowych i sądów rejonowych.
Sąd powszechny tworzony będzie dla jednej lub większej liczby gmin; w uzasadnionych przypadkach może być utworzony więcej niż jeden sąd okręgowy w obrębie tej samej gminy lub dla części gminy mającej status miasta na prawach powiatu oraz innych gmin (art. 16).
Kompetencję w zakresie tworzenia i znoszenia sądów powszechnych, ustalania ich siedzib, obszarów właściwości i zakresu rozpoznawanych przez nie spraw, a także ustalenia podziału sądów na izby wraz z zakresem rozpoznawanych przez nie spraw, projektowana ustawa powierza Ministrowi Sprawiedliwości, który po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, będzie mógł wydawać w tym zakresie rozporządzenia - stosownie do aktualnych potrzeb w zakresie zapewnienia racjonalnej organizacji sądownictwa, przez dostosowanie liczby sądów, ich wielkości i obszarów właściwości do zakresu obciążenia wpływem spraw, a także potrzebą zapewnienia sprawności postępowań sądowych, w celu zagwarantowania realizacji prawa obywatela do rozpoznania jego sprawy w rozsądnym terminie (art. 17 § 1).
W projekcie ustawy dodatkowo przyznano Ministrowi Sprawiedliwości kompetencje do tworzenia i znoszenia oddziałów sądów okręgowych, który przy wydawaniu w tym zakresie rozporządzenia ma na względzie potrzeby zapewnienia racjonalnej organizacji sądownictwa, w szczególności przez dostosowanie liczby i wielkości oddziałów do obciążenia wpływem spraw, ekonomię postępowania sądowego oraz konieczność prawidłowego wykonywania czynności nadzorczych, w celu zagwarantowania realizacji prawa obywatela do rozpoznania jego sprawy w rozsądnym terminie (art. 18 § 3). Projektowana regulacja określa obligatoryjne elementy rozporządzenia o utworzeniu oddziału, wskazując na obowiązek określenia przez wydającego go Ministra Sprawiedliwości nazwy tworzonego oddziału, siedziby oraz obszaru właściwości.
Nowy model organizacyjny sądownictwa zakłada jeden szczebel sądownictwa pierwszoinstancyjnego - sądy okręgowe, które będą mogły składać się z oddziałów.
W przypadku, gdy sąd okręgowy składa się z oddziałów, w oddziale sądu będą rozpoznawane sprawy rodzinne, z wyjątkiem spraw o rozwód i separację oraz unieważnienie małżeństwa, sprawy opiekuńcze i sprawy nieletnich, sprawy o wykroczenia, sprawy o rozgraniczenie, sprawy o ustanowienie drogi koniecznej - z obszaru właściwości oddziału, a także inne sprawy z obszaru właściwości całego sądu okręgowego (art. 18 § 1 i 2).
Założeniem konsolidacji sądów jest utrzymanie dotychczasowej bazy kadrowej i lokalowej, bez zmiany dotychczasowych faktycznych miejsc wykonywania pracy przez sędziów, zatem co do zasady wszyscy sędziowie i inni pracownicy będą mogli wykonywać obowiązki służbowe tam, gdzie dotychczas, jednakże w zmienionej strukturze.
Projektowane rozwiązania zakładają możliwość utworzenia sądów okręgowych mających jednolitą strukturę, tj. takich, w których nie wydzielono oddziałów oraz sądów składających się z oddziałów. W przypadku sądu okręgowego wszystkie oddziały składające się na sąd okręgowy będą miały taki sam status. Sąd okręgowy będzie dzielił się na izby niezależnie od tego, czy składa się z oddziałów, czy ma strukturę jednolitą. Możliwość utworzenia przez Ministra Sprawiedliwości oddziałów będzie fakultatywna w zależności od potrzeby zapewnienia racjonalnej organizacji sądownictwa.
Projekt przewiduje likwidację dotychczasowych wydziałów i zastąpienie ich w sądach okręgowych i regionalnych izbami, które będą stanowić ogół sędziów orzekających w danej kategorii spraw.
W sądach okręgowych obligatoryjnie zostaną utworzone trzy izby: cywilna - do spraw z zakresu prawa cywilnego oraz prowadzenia ksiąg wieczystych; karna - do spraw z zakresu prawa karnego oraz spraw zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych, a także do kontroli danych telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych oraz rodzinna - do spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw (art. 28 § 1).
Ponadto ustawodawca przewidział możliwość utworzenia w sądzie okręgowym izby pracy albo pracy i ubezpieczeń społecznych - do spraw odpowiednio z zakresu prawa pracy lub z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz gospodarczej - do spraw gospodarczych, z zakresu własności intelektualnej, z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw, a także do spraw rejestrowych (art. 28 § 1).
Z kolei w art. 33 § 1 projektu przewidziano utworzenie w sądach regionalnych następujących izb: cywilnej - do spraw z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, jak również spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw, a także do spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw; karnej - do spraw z zakresu prawa karnego oraz spraw zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych oraz pracy i ubezpieczeń społecznych - do spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.
W sądach regionalnych będą mogły zostać utworzone dodatkowo izby gospodarcze - do spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw oraz izba rodzinna - do spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw. W przypadku decyzji o utworzeniu wskazanych izb, ww. sprawy zostają wyłączone z zakresu spraw rozpoznawanych w izbie cywilnej (art. 33 § 2 i 3).
Przepis art. 34 projektu ustawy przewiduje możliwości tworzenia punktów sądowych umiejscowionych poza budynkami sądów na terytorium gminy lub powiatu. W tym zakresie prezes sądu okręgowego działając łącznie z dyrektorem sądu okręgowego będzie mógł zawrzeć z gminą lub powiatem umowy na utworzenie na ich terytorium punktów sądowych. Wskazane umowy będą określały prawa i obowiązki sądu okręgowego oraz jednostki samorządu terytorialnego, w tym w zakresie utrzymania i finansowania tych punktów. Organem uprawnionym do tworzenia, określania i zmiany zakresu działania oraz znoszenia tego rodzaju punktów sądowych w drodze zarządzenia będzie prezes sądu okręgowego, w oparciu o postanowienia zawieranej z gminą lub powiatem umowy. Punkty sądowe wykonywać będą zadania określone w zarządzeniu prezesa sądu, w szczególności z zakresu obsługi interesantów oraz umożliwienia udziału w posiedzeniach zdalnych.
W art. 35 zostały określone kompetencje Ministra Sprawiedliwości w zakresie racjonalnego wykorzystania kadr sądownictwa. Projekt nakłada na prezesa sądu obowiązek zawiadomienia o zwolnionym stanowisku sędziowskim lub asesorskim w sądzie w terminie 14 dni od dnia zwolnienia.
1.3. Rozdział 3 - Organy sądów
W art. 39 § 6 projektu wprowadzono zasadę, że specjalizacja sędziego w rozpoznawaniu określonych rodzajów spraw może zostać ustalona za jego zgodą, zaś w jej braku zgody prezes sądu będzie uprawniony do ustalenia specjalizacji sędziego na okres nie dłuższy niż 2 lata. W przypadku ustalenia specjalizacji sędziego bez jego zgody ponowne ustalenie specjalizacji sędziego bez jego zgody będzie możliwe po upływie 5 lat, od zakończenia wskazanego dwuletniego okresu.
Art. 39 § 12 projektu wprowadza natomiast środek zaskarżenia podziału czynności, w postaci odwołania, które będzie przysługiwało sędziemu w zakresie go dotyczącym do Krajowej Rady Sądownictwa w terminie 14 dni od dnia otrzymania nowego zakresu obowiązków. Takie odwołanie będzie mogło być wnoszone do Krajowej Rady Sądownictwa za pośrednictwem prezesa sądu, który dokonał podziału czynności objętego odwołaniem. Prezes sądu będzie mógł uwzględnić odwołanie, a w razie nieuwzględnienia odwołania przekaże je Krajowej Radzie Sądownictwa w terminie 14 dni od dnia jego otrzymania wraz ze stanowiskiem w sprawie. Krajowa Rada Sądownictwa uwzględni odwołanie w razie uchybienia przepisom art. 39 § 1-7, a także w razie naruszenia zasady równomiernego rozłożenia obowiązków, o której mowa w § 1 albo je oddali. Uchwała Krajowej Rady Sądownictwa oddalająca odwołanie nie będzie wymagała uzasadnienia. Do czasu zaś podjęcia uchwały sędzia będzie wykonywał obowiązki ustalone w zaskarżonym podziale czynności. (art. 39 § 13).
W art. 39 § 10 i 11 projektu zostały określone warunki dopuszczalności przenoszenia sędziego do innej izby lub oddziału. Przeniesienie sędziego do innej izby będzie wymagało jego zgody, z wyjątkiem przypadku, gdy orzekanie przez sędziego w dotychczasowej izbie jest niedopuszczalne wskutek wystąpienia okoliczności, o których mowa w art. 8 § 2 projektu. Przeniesienie sędziego do innego oddziału będzie wymagało jego zgody, z tym zastrzeżeniem, że jeżeli wymagałoby tego sprawne rozpoznawanie spraw, o których mowa w art. 18 § 2 pkt 1, możliwe będzie przeniesienie sędziego bez jego zgody do innego oddziału na okres nie przekraczający dwóch lat. W ustawie znalazło się ograniczenie, polegające na tym, że w przypadku przeniesienia sędziego bez jego zgody, ponowne przeniesienie sędziego bez jego zgody nie może nastąpić przed upływem 5 lat, od zakończenia okresu wykonywania obowiązków w innym oddziale, do którego sędzia został przeniesiony.
W zakresie organów sądów projekt zasadniczo powiela aktualne rozwiązania zarówno co do konstrukcji, w ramach której organami sądów powszechnych są prezesi sądów, kolegia sądów oraz dyrektorzy sądów, jak i co do ukształtowania kolegiów jako gremiów zarządczych, stanowiących forum współpracy, współdziałania i wymiany doświadczeń oraz upowszechniania dobrych praktyk między prezesami poszczególnych sądów oraz prezesami izb poszczególnych sądów. Skład kolegiów uległ modyfikacji stosownie do nowo kształtowanej struktury sądownictwa. W odniesieniu do składu kolegiów w miejsce prezesów znoszonych sądów rejonowych przewidziano udział prezesów izb, również w przypadku kolegiów sądów regionalnych ich skład wzbogacony został o prezesów izb tych sądów.
W art. 39 projektu zostało powierzone prezesom izb sporządzanie projektów podziału czynności w kierowanych izbach, określających przydział sędziów i referendarzy sądowych izby do oddziałów sądu, zakres ich obowiązków oraz zakres ich uczestnictwa w przydziale spraw. Projekty podziału czynności będą uwzględniały m.in.: szczególne kwalifikacje sędziów i referendarzy sądowych w poszczególnych dziedzinach prawa lub w rozpoznawaniu poszczególnych rodzajów spraw, konieczność zapewnienia właściwego rozmieszczenia sędziów i referendarzy sądowych w oddziałach sądu i równomiernego rozłożenia ich obowiązków oraz potrzeby w zakresie zagwarantowania sprawnego postępowania sądowego.
Powołanie i odwołanie prezesów i wiceprezesów sądów powszechnych projekt pozostawia w kompetencji Ministra Sprawiedliwości. Poza zastąpieniem dotychczasowej przesłanki z art. 27 § 1 pkt 3 u.s.p. w postaci stwierdzenia szczególnie niskiej efektywności działań w zakresie pełnionego nadzoru administracyjnego lub organizacji pracy w sądzie lub sądach niższych przesłanką stwierdzenia uchybień w zakresie pełnionego wewnętrznego nadzoru administracyjnego lub organizacji pracy w sądzie (art. 44 § 1 pkt 3), analogicznie jak w obecnym stanie prawnym przedstawiają się przesłanki odwołania prezesa lub wiceprezesa sądu powszechnego w toku kadencji.
Inaczej przedstawia się natomiast procedura odwołania ze wskazanych stanowisk, pomijając konieczność opiniowania zamiaru odwołania przez kolegium właściwego sądu na rzecz wyłącznej kompetencji opiniodawczej Krajowej Rady Sądownictwa. W tym przypadku zamiar odwołania, wraz z pisemnym uzasadnieniem, Minister Sprawiedliwości przedstawi wyłącznie Krajowej Radzie Sądownictwa, której negatywna opinia będzie dla Ministra Sprawiedliwości wiążąca, jeżeli uchwała w tej sprawie zostanie podjęta większością dwóch trzecich głosów. Niewydanie opinii przez Krajową Radę Sądownictwa w terminie trzydziestu dni od dnia przedstawienia przez Ministra Sprawiedliwości zamiaru odwołania prezesa sądu nie stoi na przeszkodzie odwołaniu (art. 44 § 2). W razie złożenia przez prezesa sądu rezygnacji z pełnionej funkcji w toku kadencji, Minister Sprawiedliwości odwołuje go bez zasięgania opinii (art. 44 § 3).
Projektowane regulacje mając na celu ujednolicenie długość kadencji prezesów i wiceprezesów sądów powszechnych. Prezes sądu jest powoływany na okres sześciu lat, z tym zastrzeżeniem, że nie może być ponownie powołany do pełnienia funkcji prezesa lub wiceprezesa sądu w tym sądzie przed upływem sześciu lat od zakończenia kadencji. Wiceprezes sądu jest także powoływany na okres sześciu lat, lecz nie może być ponownie powołany do pełnienia tej samej funkcji w tym sądzie przed upływem sześciu lat od zakończenia kadencji (art. 42 § 1 i 2).
Zaproponowane w projekcie rozwiązania utrzymują dotychczasowy status dyrektorów sądów jako organów sądów, odpowiednio sądu regionalnego i sądu okręgowego. Projektowane regulacje określające status oraz zakres kompetencji dyrektorów sądów ugruntowują ich istotną pozycję i rolę jako kierujących działalnością administracyjną sądów, w tym pełniących funkcję zwierzchników służbowych pracowników sądu, z wyłączeniem sędziów, asesorów sądowych, referendarzy sądowych, kuratorów zawodowych, asystentów sędziów oraz kierowników i specjalistów opiniodawczych zespołów sądowych specjalistów (art. 47).
1.4. Rozdział 4 - Samorząd sędziowski
Projektowane regulacje utrzymują dotychczasowe rozwiązania w zakresie samorządu sędziowskiego z dostosowaniem ogólnej regulacji, w myśl której organem samorządu sędziowskiego jest zgromadzenie ogólne sędziów sądu. Proponowane regulacje są dostosowane do nowej struktury sądownictwa, wprowadzając ogólne zasady realizacji zadań samorządu przez zgromadzenia sądów obu szczebli. W art. 52 § 5 wprowadzono dodatkowe rozwiązanie zgodnie z którym we wniosku jednej piątej liczby członków zgromadzenia o zwołanie zgromadzenia wskazuje się proponowany porządek obrad. Jednocześnie we wskazanej regulacji przyznaje się prezesowi uprawnienie do uzupełnienia porządku obrad wskazanego we wniosku.
W odniesieniu do zgromadzenia sądu okręgowego zrezygnowano z uprawnienia do wyboru delegatów do udziału w posiedzeniach kolegium tego sądu, celem opiniowania kandydatów na stanowiska sądu okręgowego, przy jednoczesnym upoważnieniu samorządu do wysłuchania dyrektora sądu zgodnie z art. 53 pkt 2 w zakresie oceny sytuacji kadrowej pracowników sądu, dla których zwierzchnikiem służbowym jest dyrektor sądu.
1.5. Rozdział 5 - Regulacje w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego nadzoru administracyjnego
W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, że nadzór wewnętrzny i zewnętrzny w dotychczasowym stanie prawnym był niezadowalający, nieefektywny, biurokratyczny i nieprzystający do obecnych uwarunkowań.
Projektowana ustawa kompetencje w zakresie sprawowania wewnętrznego nadzoru administracyjnego nad działalnością administracyjną sądu powierza prezesom poszczególnych sądów. W ramach wewnętrznego nadzoru administracyjnego, będą oni uprawnieni do badania sprawności toczących się postępowań sądowych z możliwością uchylania czynności administracyjnych niezgodnych z prawem, naruszających sprawność postępowania sądowego lub które z innych przyczyn okazałyby się być niecelowe.
Ponadto, w sferze nadzoru wewnętrznego prezesów sądów zgodnie z założeniami projektu mieszczą się takie zagadnienia jak: kontrola działalności sekretariatów sądu, badanie prawidłowości przydzielania sędziom i referendarzom sądowym spraw, w szczególności w przypadku ustanowienia specjalizacji, oraz równomiernego obciążenia innymi obowiązkami, analiza orzecznictwa w kierowanym sądzie pod względem jego jednolitości, w tym obowiązki informacyjne względem sędziów o wynikach tej analizy, a w razie stwierdzenia istotnych rozbieżności w orzecznictwie obowiązek informowania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Czynnościami z zakresu wewnętrznego nadzoru administracyjnego wykonywanymi przez prezesa sądu pozostają także wizytacje oraz lustracje referatów sędziów lub referendarzy sądowych, obejmujące zagadnienia (wszystkie lub część) z referatów sędziego lub referendarza sądowego, przeprowadzane przez sędziów wizytatorów (art. 55 § 2 i 57 § 1).
Opisane wyżej czynności mieszczące się w sferze wewnętrznego nadzoru administracyjnego prezesi właściwych sądów będą wykonywać przy pomocy wiceprezesów sądu, prezesów izb, a także sędziów wizytatorów.
W art. 58 projektu ustawy określono warunki wymagane do wykonywania funkcji sędziego wizytatora, organ uprawniony do jego powołania, okres kadencji wizytatorów oraz zasady ustalania ich liczby w danym sądzie.
Zgodnie z art. 59 § 1 projektu ustawy zewnętrzny nadzór administracyjny nad działalnością administracyjną sądów będzie obejmował analizę i ocenę prawidłowości oraz skuteczności wykonywania przez prezesów sądów wewnętrznego nadzoru administracyjnego a także wykonywanie czynności niezbędnych ze względu na wystąpienie uchybień w działalności administracyjnej sądów oraz czynności koniecznych do wykonywania zadań związanych z reprezentowaniem Rzeczypospolitej Polskiej przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, w zakresie spraw dotyczących działalności sądów.
W ramach zewnętrznego nadzoru Minister Sprawiedliwości będzie uprawniony do kontrolowania wykonywania obowiązków nadzorczych przez prezesów sądów i wydania stosownych zarządzeń.
Dodatkowo projekt ustawy przewiduje, że w ramach czynności zewnętrznego nadzoru Ministra nad działalnością administracyjną sądów, prezesi sądów będą obowiązani do przedkładania odpowiednich informacji na żądanie Ministra Sprawiedliwości i w zakresie z niego wynikającym (art. 61).
Podobnie jak w aktualnym stanie prawnym, projekt ustawy zawiera odpowiednie przepisy stanowiące delegację ustawową dla Ministra Sprawiedliwości do wydawania rozporządzenia (po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa), które w sposób szczegółowy uregulują tryb sprawowania nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów, a także sposób dokumentowania czynności nadzorczych.
Również po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa Minister Sprawiedliwości będzie upoważniony z mocy delegacji ustawowej, do określenia w drodze rozporządzenia regulaminu urzędowania sądów powszechnych, w którym zostaną określone zagadnienia: wewnętrznej organizacji i porządku funkcjonowania sądów, szczegółowe zasady przydziału spraw, sposoby realizacji zadań związanych z funkcjonowaniem Europejskiej Sieci Sądowej, w sprawach cywilnych i handlowych, porządek czynności w sądach, urzędowania organów sądów i wykonywania zadań sędziów, referendarzy sądowych, asystentów i urzędników sądowych pełniących funkcje kierownicze, tok czynności administracyjnych w sprawach należących do właściwości sądów, dopuszczalne systemy i rozkład czasu urzędowania, warunki i tryb udostępniania i przesyłania akt i dokumentów z akt oraz warunki udostępniania pomieszczeń dla uczestników postępowania, świadków i innych osób przebywających w sądach.
Projekt ustawy wprowadza także rozwiązanie przewidujące, że w związku z koniecznością zweryfikowania działania w praktyce opisanych wyżej zagadnień objętych sferą wewnętrznego urzędowania sądów, Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, będzie mógł dodatkowo określić, w drodze rozporządzenia, regulamin urzędowania sądów powszechnych zawierający regulacje odmienne od zawartych w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie 63 § 1, stosowany przez czas określony nie dłuższy niż dwa lata, w nie więcej niż dwóch sądach okręgowych lub w nie więcej niż dwóch sądach regionalnych (art. 63 § 2).
Dodatkowo Minister Sprawiedliwości w ramach projektowanych rozwiązań został upoważniony w projekcie (art. 63 § 3) do określenia, w drodze rozporządzenia, szczegółowych czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych, w tym między innymi takich jak uwierzytelnianie dokumentów przeznaczonych do użytku za granicą, określenie sposobu wykonywania czynności dotyczących osób korzystających z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych i konsularnych oraz czynności z udziałem tych osób, określeniem czynności związanych ze stawiennictwem przed sądami, trybem ustalania obywatelstwa, szczegółowym trybem występowania o pomoc prawną i udzielania takiej pomocy sądom i innym organom państw obcych oraz szczegółowym trybem występowania o wydanie osób ściganych lub skazanych oraz inne formy współpracy w sprawach karnych.
1.6. Rozdział 6 - Tryb rozpatrywania skarg i wniosków
W zakresie rozpoznawania skarg i wniosków zachowano dotychczas obowiązujący tryb, z uwzględnieniem nowej struktury sądownictwa, umiejscawiając przepisy w tym zakresie w oddzielnym rozdziale.
Wprowadzony został zapis stanowiący, że kolejną skargę lub kolejny wniosek zawierające treści znieważające lub słowa powszechnie uznawane za obelżywe pozostawia się bez rozpatrzenia, o czym nie zawiadamia się skarżącego lub wnioskodawcy. Projektowany przepis ma na celu odciążyć sądy od powinności ustosunkowywania się do składanych w nieskończoność tzw. "pism pieniaczych" (art. 64 § 5). Dodatkowo, projektowana ustawa w art. 64 § 6 szczegółowo określa przesłanki pozostawienia skargi lub wniosku bez rozpoznania, wskazując, że pozostawiane będą bez rozpoznania, bez obowiązku zawiadomienia o tym fakcie. Ponadto, pozostawiane będą bez rozpoznania również te skargi lub wnioski, które wniesione zostały ponownie w sprawie już wyjaśnionej, niezawierające nowych istotnych okoliczności.
W art. 65 projektu określono obowiązek zachowania formy pisemnej dla wnoszonych skarg i wniosków. Za równoważną formę wnoszonych skarg i wniosków projekt uznaje formę dokumentu elektronicznego z kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.
Jedynie w uzasadnionych przypadkach, w szczególności gdy wniesienie skargi na piśmie wiązałoby się z nadmiernymi trudnościami dla skarżącego, dopuszczalne będzie złożenie skargi ustnie do protokołu.
1.7. Rozdział 7 - Ogólne przepisy o czynnościach sądów
W projektowanej ustawie zasadniczo zachowano większość dotychczas obowiązujących regulacji, ze zmianami dotyczącymi tzw. policji sesyjnej oraz odmiennościami związanym z koniecznością dostosowania poszczególnych regulacji do zmian do nowej struktury i organizacji sądownictwa.
Nowością jest wprowadzona w art. 70 § 4 projektu możliwość udziału publiczności także i w tych rozprawach lub posiedzeniach jawnych, które będą odbywały się przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, czyli tzw. posiedzeń zdalnych.
Art. 73 § 2 projektu nakłada na sądy oraz inne organy ograniczenia w korzystaniu z instytucji pomocy prawnej. Art. 73 § 4 projektu przewiduje, że właściwy do wykonania wniosku o pomoc sądową będzie sąd okręgowy, w którego obszarze właściwości czynność ma być wykonana, co jest zgodne z ideą wprowadzenia nowej, kompleksowej regulacji dotyczącej organizacji i zasad działania nowego modelu organizacyjnego sądownictwa złożonego z sądów okręgowych i sądów regionalnych. W art. 73 § 5 projektu wprowadzono regulację, zgodnie z którą jeżeli adres podmiotu, któremu należy doręczyć pismo lub osoby, którą należy przesłuchać, wskazany we wniosku sądu lub innego organu zagranicznego o udzielenie pomocy prawnej, okazał się nieaktualny lub nieprawidłowy, sąd podejmuje działania celem ustalenia aktualnego bądź prawidłowego adresu za pośrednictwem dostępnych mu publicznych rejestrów. Wspomniana regulacja jest istotna z punktu widzenia ekonomii procesowej, bowiem sąd sprawnie korzystając z rejestrów publicznych, jak np. KRS, CEIDG, elektroniczne księgi wieczyste czy z systemu PESEL2-SAD, ma lepsze możliwości realizacji wniosku rekwizycyjnego w zakresie ustalenia aktualnego lub prawidłowego adresu stron lub uczestników postępowania.
W art. 74 § 2 projektu zmodyfikowano względem obowiązującego stanu prawnego instytucję zastępstwa sędziego, w ten sposób, że zastąpienie sędziego w jego czynnościach przez sędziego orzekającego w tym samym sądzie lub sędziego delegowanego będzie następowało na podstawie zarządzenia prezesa izby lub prezesa sądu, wydanego na wniosek sędziego, albo z urzędu. W § 3 ww. regulacji skraca się z 24 do 6 miesięcy wymagany okres, po którego upływie sędziowie mogą powierzać aplikantowi Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, prowadzenie pod swoim nadzorem poszczególnych czynności w trakcie posiedzenia jawnego lub rozprawy, w tym zadawanie pytań świadkom, biegłym i stronom oraz innym osobom wysłuchiwanym przez sąd, z wyłączeniem jednak możliwości wydawania orzeczeń. Takie rozwiązanie pozwoli aplikantom Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury na szybsze podnoszenie kwalifikacji oraz praktycznych umiejętności.
Art. 77 § 4 projektu modyfikuje względem obowiązujących regulacji katalog podmiotów, uprawnionych do złożenia odwołania do Krajowej Rady Sądownictwa od zarządzenia prezesa sądu o wstrzymaniu przydziału sędziemu, któremu przydzielono sprawę wymagającą nadzwyczajnego nakładu pracy kolejnych spraw na czas określony, stanowiąc że od takiej decyzji prezesa sądu odwołanie będzie przysługiwało sędziemu, którego decyzja dotyczy, oraz grupie co najmniej 10% sędziów, orzekających w danej izbie, w miejsce dotychczasowych 10% sędziów orzekających w całym sądzie.
Art. 78 § 3 projektu poszerza krąg osób uprawnionych do zmiany dotychczasowego składu sądu, wskazując, że może tego dokonać poza prezesem sądu albo upoważnionym sędzią również prezes izby. Jednocześnie w projektowanej regulacji doprecyzowano, że po rozpoczęciu rozprawy zmiana składu sądu może nastąpić tylko w dwóch przypadkach a mianowicie w przypadku niemożności rozpoznania sprawy w dotychczasowym składzie albo długotrwałej przeszkody w rozpoznaniu sprawy w dotychczasowym składzie (art. 78 § 1).
W odniesieniu do kar nakładanych w ramach tzw. policji sesyjnej projekt w art. 81 modyfikuje dotychczas obowiązujące rozwiązania, określając, że: jeżeli naruszenie powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych albo ubliżenie sądowi godzi bezpośrednio w osobę sędziego albo członka składu sądu, postanowienie w przedmiocie ukarania karą porządkową wydaje niezwłocznie na posiedzeniu sąd w składzie jednego sędziego niebędącego w składzie dokonującym czynności sądowych ani w składzie rozpoznającym sprawę, której dotyczą te czynności; postanowienie, o którym wyżej wydaje się po wysłuchaniu osoby, która dopuściła się czynu, chyba że wysłuchanie to nie jest możliwe albo osoba, która dopuściła się czynu, bez usprawiedliwienia nie stawiła się na posiedzenie. W sytuacji, w której czynu dopuszczono się w piśmie złożonym w sądzie lub za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość oraz istnieje pewność co do osoby, która dopuściła się tego czynu, postanowienie może zostać wydane na posiedzeniu bez udziału tej osoby.
W art. 82 § 1 projektu wskazano, że od postanowienia o ukaraniu karą porządkową będzie przysługiwało zażalenie do innego składu sądu, który wydał zaskarżone postanowienie, w miejsce dotychczasowego rozwiązania przewidującego dla takiego zażalenia kognicję sądu bezpośrednio przełożonego. Postanowienie o ukaraniu karą porządkową jest wykonalne z chwilą uprawomocnienia. Ponadto do zażalenia stosuje się przepisy o postępowaniu właściwe w sprawie, w której zastosowano karę porządkową.
Nowelizacja w zakresie art. 92 wynika z potrzeby zwiększenia bezpieczeństwa i porządku publicznego w budynkach sądu, przy zachowaniu zasad dopuszczających ograniczenie praw i wolności obywatelskich.
W myśl projektowanego przepisu 92 § 2, prezes sądu będzie mógł zarządzić stosowanie środków zapewniających bezpieczeństwo w budynkach sądu oraz zapobiegających naruszaniu zakazu wnoszenia do budynków sądów broni, amunicji, materiałów wybuchowych i innych środków niebezpiecznych. W celu zapobieżenia naruszeniu zakazu wynikającego z art. 92 § 1 u.s.p. prezesi sądów będą mogli stosować środki określone w ustawie z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. z 2021 r. poz. 1995), do których należy między innymi bezpośrednia ochrona fizyczna. Ochrona ta jest realizowana w sądach przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne, czyli wewnętrzne służby ochrony, oraz przedsiębiorców, którzy uzyskali koncesje na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia.
Proponowana zmiana zapewni narzędzie zmierzające do przeciwdziałania najcięższym zagrożeniom przeciwko życiu i zdrowiu obywateli na terenie budynków sądów i możliwość wykonywania zadań określonych w art. art. 2 ust. 4 i 5 ustawy o ochronie osób i mienia, które to zadania obejmują: ochronę osób - działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej; ochronę mienia - działania zapobiegające przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu, a także przeciwdziałające powstawaniu szkody wynikającej z tych zdarzeń oraz niedopuszczające do wstępu osób nieuprawnionych na teren chroniony. Przepis ma przeciwdziałać wnoszeniu do budynków sądu broni, amunicji, a także materiałów wybuchowych i innych środków niebezpiecznych. Uniemożliwienie wniesienia na teren sądu przedmiotów i narzędzi niebezpiecznych takich jak broń palna, nóż, siekiera, substancja żrąca, substancja łatwopalna itp. stanowi sposób ograniczenia lub wyeliminowania zdarzenia stwarzającego w szczególności bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego.
Proponowana regulacja pozwoli służbom ochronnym sądu do przeglądania zawartości bagaży i odzieży osób, a także odmowy wpuszczenia do budynku sądu w przypadku podejrzenia, że osoby te wnoszą lub posiadają przedmioty niebezpieczne, przyczyniając się tym samym do poprawy bezpieczeństwa budynków sądów. Wprowadzenie ustawą dodatkowych uprawnień dla pracowników ochrony jest konsekwencją wyrażonych w art. 31, art. 41 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasady poszanowania i ochrony wolności człowieka oraz gwarancji nietykalności i wolności osobistych, które mogą być ograniczone tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie.
Zgodnie z art. 92 § 3 u.s.p. pracownik ochrony wpisany na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej w rozumieniu ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia będzie miał prawo do: przeglądania zawartości bagażu i odzieży osób wchodzących do budynku sądu; odmowy zezwolenia na wejście do budynku sądu osoby odmawiającej poddania się przeglądaniu zawartości bagażu i odzieży; odmowy zezwolenia na wejście do budynku sądu osoby posiadającej przy sobie przedmioty, o których mowa w § 1; żądania usunięcia innych przedmiotów i urządzeń, które mogą stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego lub mienia, lub oddania ich do depozytu.
Zgodnie z art. 92 § 10 projektowanej ustawy, z dokonania czynności, polegających na przeglądaniu zawartości bagażu i przeglądaniu odzieży dokonujący tych czynności pracownik ochrony sporządzi protokół w przypadku, gdy osoba poddana przeglądaniu zawartości bagażu lub przeglądaniu odzieży zgłosiła takie żądanie bezpośrednio po dokonaniu tych czynności oraz w przypadku, gdy w toku czynności znaleziono broń, amunicję, materiały wybuchowe, a także inne środki niebezpieczne.
Osobie poddanej przeglądaniu zawartości bagażu lub przeglądaniu odzieży będzie przysługiwała skarga wnoszona do prezesa sądu właściwego ze względu na miejsce dokonania czynności, w terminie 7 dni od dnia dokonania czynności, w celu zbadania legalności oraz prawidłowości jej dokonania, przy czym do skargi będą stosowane odpowiednio przepisy rozdziału 6 u.s.p. Prezes bowiem podejmuje czynności w sprawach bieżących, związane ze sprawnym funkcjonowaniem sądu w zakresie swoich kompetencji oraz zapewnia przestrzeganie przez podległych pracowników zasad ochrony i bezpieczeństwa obiektów sądowych.
Projektowana regulacja, poza obowiązkiem poinformowania przez pracownika ochrony osoby wchodzącej do sądu i poddanej czynnościom przeszukania bagażu lub odzieży o jej prawach związanych z wyżej wskazanymi czynnościami, nakłada na administratora budynku obowiązek umieszczenia, w widocznym miejscu przy wejściu do budynku sądu, informacji o przysługujących osobom wchodzącym do budynku sądu prawach i obowiązkach związanych z czynnościami pracowników ochrony, podejmowanymi przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia w budynkach sądu. Rozwiązanie to wpłynie pozytywnie na świadomość osób wchodzących do sądu i umożliwi im podejmowanie decyzji w optymalny sposób zabezpieczający ich interesy.
W projekcie ustawy przewiduje się, że w przypadku, gdy przedmioty ujawnione w wyniku ww. czynności będą stwarzały niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia lub mienia, pracownik ochrony, w granicach dostępnych środków, niezwłocznie podejmie działania zmierzające do usunięcia niebezpieczeństwa, a w szczególności zabezpieczy miejsce zagrożone oraz powiadomi dyżurnego właściwej miejscowo jednostki organizacyjnej Policji o konieczności zarządzenia działań usuwających to niebezpieczeństwo.
W art. 92 § 3-13 u.s.p. zostały wyliczone podmioty do których nie znajdują zastosowania ww. przepisy. Projekt przewiduje możliwość wyłączenia innych podmiotów spod obowiązku przewidzianego w art. 92 § 3-13 u.s.p. - w trosce o umożliwienie im niezakłóconego wykonywania swych zadań i poszanowania tajemnicy zawodowej - na podstawie decyzji dyrektora albo prezesa sądu.
W procedowanej regulacji przewidziano także upoważnienie ustawowe dla Ministra Sprawiedliwości do określenia w drodze rozporządzenia wzoru protokołu, o którym mowa w art. 92 § 10, (tj. z przeglądania zawartości bagażu oraz przeglądania odzieży),
z uwzględnieniem konieczności zapewnienia przejrzystości, skrótowości i kompletności protokołu., z uwzględnieniem informacji niezbędnych do udokumentowania zakresu, przebiegu oraz wyniku czynności przeglądania zawartości bagażu i odzieży osoby wchodzącej do budynku sądu, o których mowa w § 10.
2. Dział II - Sędziowie i asesorzy sądowi
2.1. Rozdział 1 - Mianowanie na stanowisko asesora sądowego
Przepisy projektowanej ustawy w art. 93-114 określają kryteria, jakie musi spełnić kandydat ubiegający się o stanowisko asesora sądowego w sądzie powszechnym oraz procedurę jego zgłoszenia, przedmiot i sposób oceny kwalifikacyjnej kandydatów obiegających się o to stanowisko.
Projektowana ustawa wprowadza również wyjątki od wymogu ukończenia przez kandydata ubiegającego się o stanowisko asesora sądowego aplikacji w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury oraz obowiązku złożenia przez kandydata egzaminu sędziowskiego lub prokuratorskiego. Kryteria te nie dotyczą mianowicie osób, które: zajmowały stanowisko sędziego sądu administracyjnego lub sądu wojskowego; zajmowały stanowisko prokuratora; były zatrudnione na stanowisku asesora prokuratury - co najmniej przez dwa lata; wykonywały zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza - co najmniej przez trzy lata; zajmowały stanowisko prezesa, wiceprezesa, radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej - co najmniej przez trzy lata; pracowały w polskiej szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, w instytucie badawczym lub innej placówce naukowej i mają tytuł naukowy profesora albo stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych lub były zatrudnione na stanowisku asystenta sędziego lub referendarza sądowego co najmniej przez 5 lat i złożyły egzamin sędziowski (art. 93 § 2).
2.2. Rozdział 2 - Powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim
Projektowane przepisy określają między innymi wymagania, jakie musi spełnić kandydat ubiegający się o urząd sędziego, a także procedurę ubiegania się przez asesora sądowego o stanowisko sędziego sądu powszechnego. Wskazane wymagania mają charakter niezbędnych i proporcjonalnych do rangi urzędu oraz zadań spoczywających na sędziach.
Zaproponowane w tym zakresie rozwiązania szczegółowo wskazują ścieżkę służbową, jaką musi przejść kandydat zgłaszający swoją kandydaturę na wolne stanowisko sędziowskie. Kandydat na stanowisko sędziego sądu powszechnego powinien posiadać wyłącznie obywatelstwo polskie oraz korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich, a także nie być prawomocnie skazanym za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe, być nieskazitelnego charakteru, ukończyć wyższe studia prawnicze w Rzeczpospolitej Polskiej i uzyskać tytuł zawodowy magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczpospolitej Polskiej, posiadać stan zdrowia pozwalający pełnić obowiązki sędziego oraz zajmując stanowisko asesora sądowego, pełnić obowiązki sędziego co najmniej przez trzy lata.
Przed upływem 30 miesięcy pełnienia obowiązków sędziego asesor sądowy będzie mógł złożyć prezesowi właściwego sądu okręgowego wniosek o powołanie na stanowisko sędziego sądu powszechnego. Zgodnie z postanowieniami projektu, w razie złożenia takiego wniosku przez asesora sądowego prezes sądu okręgowego, w terminie nie dłuższym niż siedem dni od dnia upływu 30 miesięcy pełnienia przez asesora sądowego obowiązków sędziego, zarządzi dokonanie oceny kwalifikacji asesora sądowego. Oceny kwalifikacji asesora sądowego dokona sędzia wyznaczony przez prezesa sądu spośród sędziów tego sądu lub sędzia wyznaczony przez prezesa innego sądu, na wniosek prezesa sądu, w którym asesor sądowy pełni służbę. Prezes właściwego sądu okręgowego zapozna asesora sądowego z oceną kwalifikacji, zamieszczając ją w systemie teleinformatycznym. Asesor sądowy będzie miał prawo do złożenia temu prezesowi uwag do oceny kwalifikacji, w terminie 21 dni od daty zamieszczenia oceny kwalifikacji w systemie teleinformatycznym. Po upływie 21 dni na złożenie uwag do oceny kwalifikacyjnej lub złożeniu przez asesora sądowego uwag do oceny kwalifikacji, prezes sądu okręgowego przedstawi do zaopiniowania kolegium sądu okręgowego kandydaturę asesora sądowego na wolne stanowisko sędziego sądu powszechnego, wraz z oceną kwalifikacji i ewentualnymi uwagami asesora sądowego (art. 117). Następnie taką zaopiniowaną kandydaturę na stanowisko sędziego sądu powszechnego rozpatrzy Krajowa Rada Sądownictwa, w trybie określonym w odrębnej ustawie (art. 119).
2.3. Rozdział 3 - Status sędziego
W zakresie statusu sędziego, przepisy projektowanej ustawy określają, że sędzią sądu powszechnego jest osoba powołana na to stanowisko przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, która złożyła wobec niego ślubowanie (art. 121). Sędzia będzie składał ślubowanie wobec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej przy powołaniu według roty określonej dyspozycją art. 120 § 3. Odmowa zaś złożenia ślubowania będzie równoznaczna ze zrzeczeniem się stanowiska sędziowskiego (art. 120 § 4). Sędziowie sądów powszechnych są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na czas nieokreślony, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, powołując daną osobę na stanowisko sędziego sądu powszechnego, będzie określał miejsce służbowe sędziego (sąd), do którego sędzia uzyskał powołanie, zgodnie z jego dotychczasowym miejscem służbowym jako asesora sądowego (art. 120 § 2) albo zgodnie z treścią obwieszczenia o wolnym stanowisku sędziowskim - w przypadku osoby spełniającej wymagania, o których mowa w art. 116. Miejscem służbowym sędziego będzie zatem określony w akcie powołania sąd. Zgodnie z założeniem projektu ustawy pod pojęciem miejsca służbowego należy rozumieć dany sąd, z jego każdoczesnym obszarem właściwości.
Projektując regulacje dotyczące statusu sędziego, uwzględniając powyższe wytyczne przyjęto, że po przekształceniu sądów polegającym na spłaszczeniu struktury, każdy sędzia będzie posiadać inwestyturę w zakresie tego sądu, jaki będzie odpowiadać nowej strukturze sądownictwa, z zachowaniem uposażenia na zajmowanym aktualnie stanowisku.
Procedura nominacyjna będzie ograniczona do jednokrotnego aktu mianowania - na pierwsze stanowisko sędziowskie. Zmiana miejsca służbowego z miejsca służbowego w sądzie okręgowym na miejsce w sądzie regionalnym będzie następowała wskutek decyzji Ministra Sprawiedliwości.
Projektowane rozwiązanie powoduje, że nastąpi zniesienie dysproporcji finansowych pomiędzy sędziami różnych szczebli poprzez to, że awans ekonomiczny wynikać będzie wyłącznie ze stażu pracy, bez względu na szczebel sądu, w którym sędzia pełni służbę (z zachowaniem dodatków funkcyjnych i za długoletnią pracę).
Wprowadzona w ustawie definicja sędziego pozwala na ustalenie, kiedy powstaje stosunek służbowy sędziego. Stosunek służbowy sędziego (jako stosunek pracowniczy) nawiązuje się na podstawie powołania (w znaczeniu przepisów prawa pracy - mianowania) i złożenia ślubowania. Stąd, po powołaniu na urząd sędziego i złożeniu ślubowania, niedopuszczalne jest badanie lub ocena przez sąd lub inny organ władzy publicznej zgodności z prawem tego aktu lub w inny sposób poddawanie w wątpliwość dokonanej w ramach przysługującej Prezydentowi prerogatywy czynności powołania sędziego na urząd.
Projektowana ustawa w art. 126 zawiera enumeratywny katalog przypadków, w których dochodzi do rozwiązania i wygaśnięcia stosunku służbowego sędziego, zarówno tych zależnych od woli sędziego, jak i wynikających ze zdarzeń, które mogą wystąpić w trakcie trwania stosunku służbowego.
Projektowana ustawa reguluje również kwestię jurysdykcji sędziego, czyli przysługującej mu władzy sądowniczej, stanowiąc, że sędzia może wykonywać zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości i inne zadania z zakresu ochrony prawnej, jeżeli ich wykonywanie przez referendarzy sądowych lub asesorów sądowych nie jest możliwe. Uszczegółowieniem ww. zasady z art. 4 § 1 i 4 projektu jest jego art. 123, w którym utożsamia się pojęcie jurysdykcji sędziego z możliwością orzekania przez sędziego we wszystkich sprawach w swoim miejscu służbowym, a w innych sądach w przypadkach określonych w ustawie. W projektowanej ustawie dodatkowo wskazano, że przepisy o przydziale spraw oraz wyznaczaniu i zmianie składu sądu nie ograniczają jurysdykcji sędziego i nie mogą być podstawą stwierdzenia sprzeczności składu sądu z przepisami prawa, nienależytego obsadzenia sądu lub udziału osoby nieuprawnionej lub niezdolnej do orzekania w wydaniu orzeczenia.
W art. 125 projektowanej ustawy nałożono na prezesa sądu obowiązek prowadzenia dla każdego sędziego osobnego wykazu służbowego, zawierającego podstawowe dane dotyczące jego stosunków służbowych i osobistych w zakresie mającym wpływ na pełnienie urzędu sędziego, a także dane na temat odbytych szkoleń i form doskonalenia zawodowego oraz innych okoliczności wskazujących na szczególne kwalifikacje w poszczególnych dziedzinach prawa lub rozpoznawaniu poszczególnych rodzajów spraw.
Jeżeli chodzi o czas pracy sędziego, to został on określony wymiarem jego zadań (art. 147). Projektowana ustawa określa szczegółowo okoliczności ustania stosunku pracy sędziego, wskazując, że stosunek służbowy wygasa przypadku śmierci sędziego.
Szczególna pozycja ustrojowa sędziego wymaga zatem odmiennej regulacji statusu sędziego, który z upływem 65 roku i 60 roku w przypadku kobiet na złożony wniosek, kończy sprawowanie funkcji publicznej związanej ze sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości i przechodzi w stan spoczynku (art. 127 § 1 i 2).
Projektowana ustawa nakłada na sędziów obowiązek dokształcania się. Sędzia jest obowiązany stale podnosić kwalifikacje zawodowe, w szczególności uczestniczyć, w miarę możliwości corocznie, w szkoleniu i doskonaleniu zawodowym organizowanym przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury lub innych formach doskonalenia zawodowego, w celu uzupełnienia specjalistycznej wiedzy i umiejętności zawodowych.
Projektowana ustawa w art. 158 przewiduje, że wysokość wynagrodzenia sędziego będzie różnicowana w zależności od jego stażu służby i ewentualnie od pełnionych funkcji, a także dodatku za długoletnią pracę. Podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w danym roku w dalszym ciągu będzie stanowiło przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego. Ponadto proponuje się by wynagrodzenie zasadnicze sędziego określało się w stawkach, których wysokość ustalałaby się z zastosowaniem mnożników podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego. Zgodnie z projektem ustawy początkujący sędzia, rozpoczynając służbę, będzie otrzymywał wynagrodzenie zasadnicze w drugiej stawce awansowej oraz będzie nabywał prawo do wynagrodzenia zasadniczego w kolejnej bezpośrednio wyższej stawce z upływem pięciu lat od dnia uzyskania prawa do wynagrodzenia zasadniczego w danej stawce. Okres pracy po upływie, którego sędzia nabywa prawo do wynagrodzenia zasadniczego w kolejnej bezpośrednio wyższej stawce ulegnie wydłużeniu o trzy lata w razie ukarania sędziego w tym czasie karą dyscyplinarną inną niż kara upomnienia, lub trzykrotnego zwrócenia uwagi w trybie określonym w art. 56 § 3.
Projektowana ustawa w art. 151 § 6, określa, że sędzia mający zamiar podjąć dodatkowe zatrudnienie w charakterze nauczyciela akademickiego, pracownika naukowego Polskiej Akademii Nauk, pracownika naukowego instytutu badawczego, pracownika pionu badawczego Centrum Łukasiewicz, w łącznym wymiarze nie przekraczającym pełnego czasu pracy pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach, inne zajęcie lub sposób zarobkowania jest obowiązany powiadomić o tym fakcie prezesa właściwego sądu, a prezes sądu - Ministra Sprawiedliwości. O zamiarze dodatkowego zatrudnienia, a także o podjęciu innego zajęcia lub sposobu zarobkowania, sędzia delegowany na podstawie art. 137 § 2-4, będzie zawiadamiał podmiot lub jednostkę organizacyjną, do której został delegowany. Jeżeli dodatkowe zatrudnienie, inne zajęcie lub sposób zarobkowania trwają dłużej niż rok, zawiadomienie, o którym mowa w § 6, następuje nie rzadziej niż raz w roku (art. 151 § 7 u.s.p.).
Prezes właściwego sądu w stosunku do sędziego, a Minister Sprawiedliwości w stosunku do prezesa sądu, będzie miał możliwość wydania decyzji o sprzeciwie wobec zamiaru podjęcia zatrudnienia, jeżeli uzna, że będzie ono przeszkadzało w pełnieniu obowiązków sędziego, oraz wobec podejmowania lub kontynuowania innego zajęcia, które przeszkadzałoby w pełnieniu obowiązków sędziego, osłabiało zaufanie do jego bezstronności lub przynosiło ujmę godności urzędu sędziego (art. 151 § 9).
Projektowany przepis art. 133 pozwala na przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe tylko za jego zgodą. W projekcie ww. regulacji ustawy przewidziano jednak wyjątki od zasady przeniesienia sędziego na inne miejsce służbowe za jego zgodą. Zgodnie z projektowaną regulacją taka zgoda nie będzie wymagana w przypadkach: zniesienia stanowiska wywołanego zmianą w organizacji sądownictwa lub zniesienia danego sądu, gdy wymagać tego będzie wzgląd na powagę stanowiska, na podstawie orzeczenia sądu dyscyplinarnego, wydanego na wniosek kolegium właściwego sądu lub Krajowej Rady Sądownictwa, a także przeniesienia sędziego w wyniku kary dyscyplinarnej.
W przedmiocie przeniesienia sędziego zarówno w przypadku zgody, jak i braku zgody sędziego decyzję podejmie Minister Sprawiedliwości. Przeniesienie sędziego w powodu zniesienia stanowiska wywołanego zmianą w organizacji sądownictwa lub zniesienia danego sądu będzie mogło nastąpić jednak dopiero, gdy uwzględnienie wniosku sędziego co do nowego miejsca służbowego nie będzie możliwe.
Ewentualna zmiana miejsca służbowego sędziego będzie również możliwa w przypadku uwzględnienia przez Ministra Sprawiedliwości wniosku sędziego o przeniesienie go na inne miejsce służbowe. Zgodnie z art. 135 § 5 projektu, zgoda wyrażona przez sędziego w formule złożonego przez sędziego "wniosku o przeniesienie" będzie stanowiła wystarczająca przesłankę przeniesienia go na inne stanowisko służbowe, także w sądzie II instancji, po spełnieniu przez niego ustawowych wymogów (w tym przypadku doświadczenia zawodowego i uzyskania pozytywnej opinii służbowej).
Przyjęcie projektowanych zmian będzie oznaczało, że sędzia - w przypadku przeniesienia do sądu drugiej instancji (sądu regionalnego) - nie zmienia swojego stanowiska (pozostaje cały czas sędzią sądu powszechnego), może natomiast zmienić swoją siedzibę - jeżeli sąd drugiej instancji będzie znajdował się w innej miejscowości niż ta, w której sprawował swój urząd jako sędzia sądu pierwszej instancji. Przy konstruowaniu brzmienia tej regulacji projektodawca miał na względzie szersze, właściwe dla rozumienia konstytucyjnego, pojęcie "siedziba" i "stanowisko" sędziego. Nie chodziło w tym przypadku ani o konkretne miejsce wykonywania obowiązków sędziego, ani o stanowisko "służbowe" związane z wykonywaniem konkretnych obowiązków pracowniczych.
Przewidziane w projektowanym stanie prawnym uprawnienie Ministra Sprawiedliwości do ingerencji w obszar wymiaru sprawiedliwości w formie podejmowania decyzji o przenoszeniu sędziego na inne stanowisko służbowe (w tym w sądzie II instancji), po spełnieniu przez niego ustawowych wymogów, nie przekracza w żadnej mierze granic wyznaczonych zasadą trójpodziału władz. Nie stoi ono również w sprzeczności z prezydencką prerogatywą do powoływania sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa w trybie art. 179 Konstytucji. Zgodnie z rozwiązaniami zaproponowanymi w projektowanej ustawie udział Prezydenta RP będzie kończył się na wprowadzeniu określonej osoby do korpusu sędziów sądów powszechnych, a o tym, jakie miejsce w strukturze sądownictwa powszechnego zajmie powołany sędzia, zdecyduje Minister Sprawiedliwości jako organ nadzoru administracyjnego.
Ze względów, na ogół pragmatycznych, ustawodawca wyjątkowo zezwala na orzekanie sędziego w innym sądzie niż sąd jego siedziby oraz na wykonywanie czynności sędziowskich albo administracyjnych poza siedzibą sądu. Delegowanie sędziego przez Ministra Sprawiedliwości może dotyczyć pełnienia obowiązków sędziowskich w innym sądzie powszechnym a także w sądzie administracyjnym (na wniosek Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego) - wyłącznie na czas określony, nie dłuższy niż dwa lata. Ponadto Minister Sprawiedliwości może delegować sędziego, za jego zgodą, do pełnienia czynności administracyjnych w Ministerstwie Sprawiedliwości lub innej jednostce organizacyjnej podległej Ministrowi Sprawiedliwości albo przez niego nadzorowanej, w Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej), w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw zagranicznych (na wniosek ministra właściwego do spraw zagranicznych), w Biurze Krajowej Rady Sądownictwa (na wniosek Przewodniczącego tej Rady), w Sądzie Najwyższym (na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego albo Prezesa Sądu Najwyższego kierującego pracą Izby Dyscyplinarnej w odniesieniu do sędziów delegowanych do tej izby) na czas określony, nie dłuższy niż dwa lata albo na czas nieokreślony. Dodatkowo projektowana ustawa zakłada możliwość delegowania sędziego przez Ministra Sprawiedliwości do pełnienia czynności lub prowadzenia zajęć szkoleniowych w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, pełnienia obowiązków w międzynarodowej sędziowskiej organizacji pozarządowej (na wniosek sędziego), pełnienia obowiązków lub pełnienia określonej funkcji poza granicami państwa w ramach działań podejmowanych przez organizacje międzynarodowe lub ponadnarodowe oraz zespoły międzynarodowe, działające na podstawie umów międzynarodowych, w tym umów konstytuujących organizacje międzynarodowe ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, zgodnie z kwalifikacjami sędziego, na czas określony, a także do pełnienia obowiązków lub określonej funkcji, lub odbycia stażu trwającego dłużej niż miesiąc, poza granicami państwa w ramach współpracy międzynarodowej Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, zgodnie z kwalifikacjami sędziego (za jego zgodą i na wniosek Dyrektora Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury) na czas określony, nie dłuższy niż cztery lata.
Jednocześnie projektowana ustawa recypuje dotychczas obowiązujący zakaz łączenia funkcji orzekania z pełnieniem czynności administracyjnych w Ministerstwie Sprawiedliwości lub innej jednostce organizacyjnej podległej Ministrowi Sprawiedliwości, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej albo urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw zagranicznych (art. 137 § 5). Zakazu takiego nie będzie natomiast w odniesieniu do sędziów delegowanych do innych instytucji. Projektowana ustawa zachowuje również trzymiesięczny okres uprzedzenia w przypadku delegowania sędziego na czas nieokreślony do pełnienia czynności administracyjnych w Ministerstwie Sprawiedliwości, Kancelarii Prezydenta RP, w urzędzie obsługującego ministra właściwego do spraw zagranicznych oraz w Sądzie Najwyższym oraz delegowanego do pełnienia czynności w Biurze Krajowej Rady Sądownictwa.
2.4. Rozdział IV - Status asesora sądowego
Przepisy projektowanej ustawy przewidują, że asesorem sądowym jest osoba mianowana na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa na to stanowisko na czas nieokreślony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, która złożyła wobec niego ślubowanie.
Zgodnie z projektem ustawy asesorzy sądowi będą pełnili obowiązki sędziego przez okres do 4 lat od dnia objęcia stanowiska asesorskiego. Projektowana ustawa, tak jak w dotychczasowym stanie prawnym, zapewni asesorom sądowym niezawisłość w sprawowaniu swojego urzędu, poprzez podległość w tej sferze wyłącznie Konstytucji i ustawom.
Jednocześnie projektowana ustawa nakłada - tak, jak na sędziów - również na asesorów sądowych określone ograniczenia związane z uzyskanym statusem osoby wykonującej zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości, w postaci zakazu przynależności do partii politycznej, związku zawodowego, jak również zakazu prowadzenia działalności publicznej, niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości asesorów sądowych (art. 183).
Projektodawca założył, że zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości mogą być wykonywane przez asesorów sądowych z ograniczeniem do spraw, które przed wejściem w życie projektowanej ustawy należały do właściwości sądów rejonowych, jak również częściowo przy uwzględnieniu ograniczeń wynikających z art. 2 § 1a ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych. Takie rozwiązanie ma zapewnić rozstrzyganie spraw trudnych, skomplikowanych pod względem faktycznym lub prawnym, wielowątkowych lub powyżej określonej na jeden milion złotych wartością przedmiotu sporu przez sędziów,
posiadających doświadczenie zawodowe i życiowe. W art. 184 projektowanej ustawy wskazano, jakich zadań nie będą wykonywali asesorzy.
Ważnymi elementami gwarantującymi niezawisłość i niezależność asesora sądowego są zawarte w projekcie zapisy o nieusuwalności asesora sądowego z pełnionego stanowiska, jak również regulacje ograniczające możliwość jego przenoszenia na inne miejsca służbowe.
W art. 186 projektu wskazuje się, że przeniesienie asesora sądowego na inne miejsce służbowe może nastąpić na jego wniosek, w szczególnie uzasadnionych przypadkach i nie wcześniej niż po dwóch latach od dnia mianowania.
Projekt ustawy art. 185 określa enumeratywnie sytuacje prowadzące do wygaśnięcia stosunku służbowego asesora sądowego lub równoznaczne ze zrzeczeniem się sprawowanego urzędu. Stosunek służbowy asesora sądowego wygasa w przypadkach: niezłożenia przez asesora sądowego wniosku o powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim - z upływem określonego w ustawie okresu, powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim - z dniem poprzedzającym powołanie na stanowisko sędziowskie, nieprzedstawienia przez Krajową Radę Sądownictwa, wystąpienia z wnioskiem o powołanie asesora sądowego do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim - z dniem uprawomocnienia się uchwały Krajowej Rady Sądownictwa, czy uznania go za trwale niezdolnego do pełnienia obowiązków asesora sądowego z powodu choroby lub utraty sił.
Z kolei cofnięcie przez asesora sądowego wniosku o powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim będzie uznawane za równoznaczne ze złożeniem oświadczenia o zrzeczeniu się urzędu.
W rozdziale dotyczącym statusu asesora sądowego projektodawca proponuje uregulowanie kwestii wynagrodzeń asesorów (art. 187), wskazując między innymi, że asesorowi sądowemu będzie przysługiwało wynagrodzenie zasadnicze w stawce pierwszej powiększone o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego, z tym zastrzeżeniem, iż jeżeli przed objęciem stanowiska sędziowskiego asesor zajmował inne stanowisko sędziowskie lub prokuratorskie, na obejmowanym stanowisku będzie mu przysługiwało wynagrodzenie zasadnicze w stawce nie niższej od stawki, w której przysługiwało mu na stanowisku zajmowanym poprzednio. Jednocześnie wprowadzono jako element różnicujący wynagrodzenie w tej grupie zawodowej w postaci dodatku za długoletnią pracę wynoszącego, począwszy od szóstego roku pracy, 5% wynagrodzenia zasadniczego i wzrastający po każdym roku o 1%, aż do osiągnięcia 20% wynagrodzenia zasadniczego.
W rozdziale dotyczącym statusu asesora sądowego projekt zawiera również regulację dotyczącą obowiązku uczestnictwa w zajęciach doszkalających z zakresu metodyki pracy sędziego, asesorów, wywodzących się spoza korpusu absolwentów aplikacji Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury i niezajmujących stanowiska sędziego.
Nowym rozwiązaniem jest zastrzeżenie zawarte w art. 189 § 2 projektu, że ilekroć przepisy innych ustaw przewidują podejmowanie czynności urzędowych przez sędziego, to należy przez sędziego rozumieć także asesora sądowego.
2.5. Rozdział V - Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów i asesorów sądowych
Zgodnie z projektowaną ustawą sędziowie odpowiadają dyscyplinarnie za przewinienia służbowe (dyscyplinarne), w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa; działania lub zaniechania mogące uniemożliwić lub istotnie utrudnić funkcjonowanie organu wymiaru sprawiedliwości, działania kwestionujące istnienie stosunku służbowego sędziego, skuteczność powołania sędziego, lub umocowanie konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej, za działalność publiczną nie dającą się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów oraz za uchybienie godności urzędu (art. 190 § 1).
W projekcie ustawy przewidziano także, że odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego będzie obejmowała również postępowanie sędziego przed objęciem stanowiska, jeżeli przez nie uchybił obowiązkowi piastowanego wówczas urzędu państwowego lub okazał się niegodnym urzędu sędziego (art. 190 § 2).
W projekcie ustawy wskazuje się również zakres odpowiedzialności asesora sądowego, który odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe (dyscyplinarne) oraz za swoje postępowanie przed objęciem stanowiska, jeżeli przez nie okazał się niegodny urzędu asesora sądowego, tak jak sędzia (art. 191).
W projekcie ustawy zawarto również katalog kar wymierzanych w postępowaniu dyscyplinarnym. Wśród możliwych kar projekt wymienia upomnienie; naganę; obniżenie wynagrodzenia zasadniczego o 5%-50% na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat; karę pieniężną w wysokości podlegającego wypłacie za miesiąc poprzedzający wydanie prawomocnego wyroku skazującego jednomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego powiększonego o przysługujący sędziemu dodatek za długoletnią pracę, dodatek funkcyjny i dodatek specjalny; usunięcie z zajmowanej funkcji; przeniesienie na inne miejsce służbowe; oraz najsurowszą z możliwych kar - złożenie sędziego z urzędu.
Projektowana ustawa w art. 196 wskazuje, że w sprawach dyscyplinarnych sędziów, będą orzekały sądy dyscyplinarne jako sądy pierwszej instancji sądy regionalne w składzie trzech sędziów, zaś Sąd Najwyższy w składzie dwóch sędziów Izby Dyscyplinarnej i jednego ławnika Sądu Najwyższego w sprawach przewinień dyscyplinarnych wyczerpujących znamiona umyślnych przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego lub umyślnych przestępstw skarbowych lub sprawach, w których Sąd Najwyższy zwrócił się z wnioskiem o rozpoznanie sprawy dyscyplinarnej wraz z wytknięciem uchybienia, oraz w sprawach działań kwestionujących istnienie stosunku służbowego sędziego, skuteczność powołania sędziego, lub umocowanie konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej. Sądem dyscyplinarnym drugiej instancji będzie natomiast Sąd Najwyższy w składzie dwóch sędziów Izby Dyscyplinarnej i jednego ławnika Sądu Najwyższego.
Przedmiotowy projekt określa nadto, że sądy dyscyplinarne będą właściwe do orzekania w sprawach wniesionego zastrzeżenia sędziego od zwróconej przez prezesa sądu uwagi na piśmie w związku ze stwierdzonym uchybieniem sędziego w zakresie sprawności postępowania sądowego, przeniesienia sędziego bez jego zgody na inne miejsce służbowe, z uwagi na wymóg zachowania powagi stanowiska, w przypadku wystąpienia w tej sprawie ze stosownym wnioskiem przez kolegium właściwego sądu lub Krajową Radę Sądownictwa, a także w sprawach zezwolenia na zatrzymanie sędziego lub pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej (art. 196 § 2). Do rozpoznawania sprawy wniesionego zastrzeżenia sędziego od zwróconej mu przez prezesa sądu uwagi piśmie oraz sprawy przeniesienia sędziego bez jego zgody na inne miejsce służbowe, z uwagi na wymóg zachowania powagi stanowiska, właściwy miejscowo będzie sąd dyscyplinarny, na obszarze właściwości którego pełni służbę sędzia objęty postępowaniem. W sprawach zaś zezwoleń na zatrzymanie sędziego lub pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej będzie orzekał w pierwszej instancji Sąd Najwyższy w składzie jednego sędziego Izby Dyscyplinarnej, a w drugiej instancji - Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów Izby Dyscyplinarnej (art. 196 § 3).
Projekt ustawy określa nadto, że w sprawach, w których właściwy jest Sąd Najwyższy, czynności prezesa sądu dyscyplinarnego wykonuje Prezes Sądu Najwyższego kierujący pracą Izby Dyscyplinarnej (art. 196 § 4). Ponadto Minister Sprawiedliwości ma określić, w drodze rozporządzenia, właściwość miejscową sądów regionalnych do rozpoznawania spraw dyscyplinarnych sędziów, uwzględniając potrzebę zapewnienia, by sprawy dyscyplinarne były rozpoznawane przez sąd dyscyplinarny inny niż ten, na obszarze właściwości którego pełni służbę sędzia objęty postępowaniem dyscyplinarnym, a także zasady sprawności i efektywności działania sądów dyscyplinarnych oraz potrzebę zapewnienia równomiernego obciążenia sędziów w tych sądach (art. 196 § 6). Prezes sądu dyscyplinarnego ustala podział czynności oraz plan dyżurów i zastępstw w sprawach należących do właściwości sądu dyscyplinarnego. W składzie sądu dyscyplinarnego zasiada oraz przewodniczy mu przynajmniej jeden sędzia stale orzekający w sprawach karnych. W składzie sądu dyscyplinarnego nie mogą zasiadać Rzecznik Dyscyplinarny Sądów Powszechnych, Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych, zastępcy rzecznika dyscyplinarnego działający przy sądach regionalnych, a także sędzia prawomocnie skazany na karę dyscyplinarną, do czasu usunięcia odpisu wyroku z akt osobowych sędziego na podstawie art. 219 § 2, oraz sędzia, co do którego wszczęto postępowanie dyscyplinarne, do czasu jego prawomocnego zakończenia Skład sądu dyscyplinarnego wyznaczany będzie w drodze losowania, z listy wszystkich sędziów pełniących służbę w tym sądzie, z wyłączeniem prezesa sądu, wiceprezesów sądu, rzecznika dyscyplinarnego oraz sędziów prawomocnie skazanych na karę dyscyplinarną, do czasu usunięcia odpisu wyroku z akt osobowych sędziego na podstawie art. 218 § 2, oraz sędziów, co do których wszczęto postępowanie dyscyplinarne, do czasu jego prawomocnego zakończenia. W składzie sądu dyscyplinarnego zasiada oraz przewodniczy mu przynajmniej jeden sędzia stale orzekający w sprawach karnych (art. 197).
Projektowana ustawa wprowadza możliwość orzekania w pierwszej instancji przez sąd dyscyplinarny na sesjach wyjazdowych w sądzie, na obszarze właściwości którego obwiniony zajmuje stanowisko sędziego, o ile tylko nie sprzeciwia się temu dobro wymiaru sprawiedliwości (art. 196 § 5).
Oskarżycielami przed wskazanymi sądami dyscyplinarnymi będą Rzecznik Dyscyplinarny Sędziów Sądów Powszechnych oraz Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych, a także zastępcy rzecznika dyscyplinarnego działający przy sądach regionalnych. W sprawach sędziów sądów powszechnych pełniących służbę w sądach regionalnych oraz prezesów i wiceprezesów sądów regionalnych i sądów okręgowych oskarżycielami przed sądem dyscyplinarnym będą Rzecznik Dyscyplinarny Sędziów Sądów Powszechnych oraz Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych. W sprawach pozostałych sędziów sądów powszechnych pełniących służbę w sądach okręgowych, uprawnionym oskarżycielem będzie zastępca rzecznika dyscyplinarnego działający przy sądzie regionalnym (art. 198 § 1 i 2).
Projektowana ustawa przyznaje Rzecznikowi Dyscyplinarnemu Sędziów Sądów Powszechnych i Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych możliwość podejmowania i prowadzenia czynności w każdej sprawie dotyczącej sędziego (art. 198 § 3).
Rzecznik Dyscyplinarny Sędziów Sądów Powszechnych oraz Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych będą mogli również przejąć sprawę prowadzoną przez zastępcę rzecznika dyscyplinarnego działającego przy sądzie regionalnym, a także przekazać temu rzecznikowi sprawę do prowadzenia (art. 199 § 2).
Zgodnie z uregulowaniami projektowanej ustawy Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych oraz dwóch Zastępców Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych powołuje Minister Sprawiedliwości na czteroletnią kadencję (art. 198 § 4). Minister Sprawiedliwości może powołać Rzecznika Dyscyplinarnego Ministra Sprawiedliwości do prowadzenia określonej sprawy dotyczącej sędziego. Powołanie Rzecznika Dyscyplinarnego Ministra Sprawiedliwości wyłącza innego rzecznika od podejmowania czynności w sprawie (art. 200 § 1).
Obsługę administracyjną Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych oraz Zastępców Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych zapewni Krajowa Rada Sądownictwa tworząc w tym celu odrębną komórkę organizacyjną w ramach swojego Biura (art. 198 § 5).
Projektowana ustawa określa ponadto, że przy sądzie regionalnym działa jeden zastępca rzecznika dyscyplinarnego. W sądzie powyżej sześćdziesięciu stanowisk sędziowskich Rzecznik Dyscyplinarny Sędziów Sądów Powszechnych może, po uzyskaniu zgody Ministra Sprawiedliwości, ustalić większą liczbę zastępców rzecznika dyscyplinarnego działających przy sądzie regionalnym, jeżeli jest to uzasadnione interesem wymiaru sprawiedliwości. O ustaleniu większej liczby zastępców rzecznika dyscyplinarnego działających przy sądzie regionalnym Rzecznik Dyscyplinarny Sędziów Sądów Powszechnych informuje prezesa właściwego sądu regionalnego. Zastępcę rzecznika dyscyplinarnego działającego przy sądzie regionalnym powołuje na czteroletnią kadencję spośród sędziów sądu powszechnego, pełniących służbę w tym sądzie lub sędziów sądu powszechnego, pełniących służbę w sądach okręgowych na obszarze właściwości tego sądu regionalnego Rzecznik Dyscyplinarny Sędziów Sądów Powszechnych (art. 198 § 7 i 8).
W projekcie ustawy przewidziano środek zaskarżenia w postaci odwołania od wydanego w pierwszej instancji wyroku sądu dyscyplinarnego oraz postanowienia i zarządzenia zamykających drogę do wydania wyroku, który ustawa ta przyznaje obwinionemu, rzecznikowi dyscyplinarnemu, a także Krajowej Radzie Sądownictwa i Ministrowi Sprawiedliwości. Termin do wniesienia odwołania wyniesie trzydzieści dni i będzie biegł dla każdego uprawnionego od dnia doręczenia orzeczenia lub zarządzenia. Odwołanie powinno być rozpoznane w terminie dwóch miesięcy od dnia wpłynięcia do sądu dyscyplinarnego drugiej instancji (art. 215 § 1 i 2). Od wyroku sądu dyscyplinarnego kasacja nie przysługuje. Jeżeli natomiast wyrokiem obwinionemu wymierzono karę dyscyplinarną, pomimo wydanego wcześniej przez sąd pierwszej instancji wyroku uniewinniającego lub umarzającego postępowanie, od takiego wyroku sądu dyscyplinarnego drugiej instancji będzie przysługiwało odwołanie do innego składu tego sądu. W tej sytuacji wyrok stanie się prawomocny po bezskutecznym upływie terminu do wniesienia odwołania do innego składu sądu dyscyplinarnego drugiej instancji (art. 216 § 1-3).
Projekt ustawy wprowadza zasadę, zgodnie z którą wszelkie rozstrzygnięcia zapadające w toku postępowania dyscyplinarnego wymagają z urzędu uzasadnienia na piśmie i doręczenia ich stronom. Wyroki oraz postanowienia i zarządzenia zamykające drogę do wydania wyroku mają być doręczane także Krajowej Radzie Sądownictwa i Ministrowi Sprawiedliwości (art. 221).
Zgodnie z postanowieniami projektowanej ustawy prezesowi sądu albo Ministrowi Sprawiedliwości będzie przysługiwało uprawnienie zarządzenia natychmiastowej przerwy w czynnościach służbowych sędziego aż do czasu wydania uchwały przez sąd dyscyplinarny, nie dłużej niż na miesiąc, w przypadkach w których doszło do zatrzymania sędziego z powodu schwytania na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa umyślnego albo jeżeli ze względu na rodzaj czynu dokonanego przez sędziego powaga sądu lub istotne interesy służby wymagałyby natychmiastowego odsunięcia go od wykonywania obowiązków służbowych. Jeżeli sędzia pełni funkcję prezesa sądu, zarządzenie przerwy w czynnościach służbowych będzie należało do Ministra Sprawiedliwości. O wydaniu takiego zarządzenia prezes sądu albo Minister Sprawiedliwości, obowiązani będą w terminie trzech dni od dnia jego wydania, zawiadomić sąd dyscyplinarny, który niezwłocznie, nie później niż przed upływem terminu, na który przerwa została zarządzona, wyda uchwałę o zawieszeniu sędziego w czynnościach służbowych albo uchyli zarządzenie o przerwie w wykonywaniu tych czynności (art. 224).
3. Dział III Referendarze sądowi, kuratorzy sądowi, pracownicy sądów, stali mediatorzy, ławnicy oraz organy pomocnicze sądów
3.1. Rozdział I - Przepisy ogólne
W dziale IV części drugiej projektu ustawy, dotyczącym referendarzy sądowych, kuratorów sądowych, pracowników sądów, stałych mediatorów oraz organów pomocniczych sądów, są zawarte przepisy dotyczące tych grup w brzmieniu jak w dotychczas obowiązującej ustawie. Jedynie w odniesieniu do referendarzy sądowych dokonano zmian w zakresie sposobu wyliczania należnego im wynagrodzenia poprzez bezpośrednie odniesienie do podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego, o której mowa w art. 158 § 2 (art. 237 § 1).
W art. 230 projektu wskazuje się, że w sądach do wykonywania określonych w ustawach czynności należących do sądów w zakresie ochrony prawnej, innych niż wymiar sprawiedliwości, są zatrudniani referendarze sądowi i starsi referendarze sądowi, zwani dalej "referendarzami". W sądach działają kuratorzy sądowi (kuratorzy rodzinni i kuratorzy dla dorosłych), którzy stanowią służbę kuratorską i wykonują czynności o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym i profilaktycznym oraz inne czynności określone w przepisach szczególnych, zatrudniani są urzędnicy i inni pracownicy sądowi, a także mogą być zatrudniani asystenci sędziów i starsi asystenci sędziów. Ilekroć w przepisach jest mowa o asystentach sędziów, rozumie się przez to także starszych asystentów sędziów.
3.2. Rozdział 2 - Referendarze sądowi
W art. 237 § 1 i 2 projektowanej ustawy odstąpiono od sposobu wyliczania wynagrodzenia referendarzy sądowych w odniesieniu do wynagrodzenia zasadniczego sędziów, zastępując to rozwiązanie wskazaniem mnożnika, który zostanie zastosowany do ustalenia wynagrodzenia referendarzy sądowych i starszych referendarzy sądowych, w zależności od stażu na tych stanowiskach.
W art. 236 § 9 u.s.p. i art. 246 § 4 u.s.p. zachowano odwołanie do przepisu obejmującego możliwość stosowania wyjątku, o którym mowa w art. 139 § 6 u.s.p., tak aby w szczególnie uzasadnionych przypadkach Minister Sprawiedliwości mógł przyznać referendarzowi sądowemu lub asystentowi sędziego delegowanym do Ministerstwa Sprawiedliwości dodatek specjalny w wysokości przekraczającej 40% podstawy określonej tym przepisem dla sędziów.
3.3. Rozdział 4 - Asystenci sędziów
W art. 246 § 5 u.s.p. pozostawiono regulacje zgodnie z którą w razie delegowania do Ministerstwa Sprawiedliwości lub innej jednostki organizacyjnej podległej Ministrowi Sprawiedliwości albo przez niego nadzorowanej asystentowi sędziego przysługuje dodatek funkcyjny w wysokości ustalonej zgodnie z przepisami o dodatkach funkcyjnych przysługujących sędziom. Przedstawiona propozycja wynika z konieczności zrównania pod względem płacowym przedstawicieli tych grup zawodowych, które realizują tożsame zadania w urzędzie obsługującym Ministra Sprawiedliwości.
3.4. Rozdział 8 - Ławnicy
Natomiast co do ławników należy wskazać, że art. 182 Konstytucji wprowadza możliwość uczestniczenia czynnika społecznego w sferze zarezerwowanej dla sędziów zawodowych.
Dotychczas status ławników był uregulowany w Dział IV, Rozdział 7, art. 158 - 175 u.s.p. i zasadniczo został recypowany do ustawy, dostosowując go do zmian w sferze nowej struktury sądów powszechnych (sądy regionalne i sądy okręgowe), poza nielicznymi wyjątkami.
4. Dział IV Rozdział Przetwarzanie danych osobowych, telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych oraz informatyzacja sądów powszechnych
Zawarte w Dziale V projektu przepisy dotyczące przetwarzania danych osobowych, telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych oraz informatyzacji sądów powszechnych, nie uległy zasadniczym zmianom, z tym, że nadzór nad przetwarzaniem danych osobowych, których administratorami są sądy, powierzono Krajowej Radzie Sądownictwa (art. 280 § 1).
III
Projekt ustawy Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów powszechnych
Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów powszechnych mają na celu uregulowanie statusu sędziów w nowej strukturze organizacyjnej sądownictwa powszechnego. Fundamentalnym założeniem jest jednolity status sędziego, co oznacza jednolite wynagrodzenie zależne wyłącznie od stawki awansowej.
Zgodnie z założeniami nowego ukształtowania ustroju sądów powszechnych wszyscy sędziowie dotychczasowych sądów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych uzyskają jednolity status sędziego sądu powszechnego, zaś ich przydział do orzekania na jednym z dwóch szczebli nowej struktury hierarchicznej organizacji sądownictwa powszechnego, tj. w sądzie okręgowym albo sądzie regionalnym, będzie następował zgodnie z nowymi regulacjami ustrojowymi zawartymi w ustawie.
W zakresie konstruowania przepisów przejściowych istotny jest art. 180 ust. 5 Konstytucji, który stanowi, że w razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych wolno sędziego przenosić do innego sądu lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia. Kierując się umocowaniem konstytucyjnym przyjęto możliwość zastosowania nowych zasad decydujących o przydziale sędziów do poszczególnych sądów, jak również przyznano sędziom apelacyjnym prawo do przejścia w stan spoczynku, w przypadku gdyby zostali przeniesieni do sądu pierwszej instancji.
Z dniem wejścia w życie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych sędziowie sądów rejonowych i sędziowie sądów okręgowych staną się sędziami sądów powszechnych mającymi miejsce służbowe w sądzie okręgowym, którego obszar właściwości obejmuje dotychczasowe miejsce służbowe sędziego. Natomiast sędziowie sądów apelacyjnych staną się sędziami sądów powszechnych, a ich miejsce służbowe wyznaczy Minister Sprawiedliwości w sądzie regionalnym, utworzonym na obszarze znoszonego sądu apelacyjnego albo w sądzie okręgowym, którego siedziba mieści się w obszarze właściwości tego sądu regionalnego. Co do zasady sędziowie będą przydzielani do oddziałów sądów, które mają siedzibę w dotychczasowym miejscu służbowym sędziego. W art. 156 ust. 4 wprowadza się możliwość ustalenia przez Ministra Sprawiedliwości innego miejsca służbowego dla sędziego dotychczasowego sądu rejonowego lub sądu okręgowego, w tym w sądzie regionalnym w przypadku sędziego, który pełnił służbę na stanowisku sędziowskim co najmniej 5 lat. W takim przypadku wymagana jest zgoda sędziego. Umożliwienie ustalenia innego miejsca służbowego za zgodą sędziego pozwoli na racjonalne rozmieszczenie kadry sądowniczej w nowej strukturze.
Ustawa w art. 157 ust. 3 przewiduje możliwość przejścia w stan spoczynku sędziego sądu apelacyjnego, któremu wyznaczono miejsce służbowe w utworzonym sądzie okręgowym. W tym ostatnim przypadku przejście w stan spoczynku będzie następowało z dniem wejściem ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, po złożeniu przez sędziego Ministrowi Sprawiedliwości w określonym terminie oświadczenia w tym przedmiocie. Sędziemu, który skorzysta z takiej możliwości do czasu osiągnięcia wieku 65 lat przysługiwać będzie uposażenie w wysokości ostatnio pobieranego wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za długoletnią pracę.
W związku z wprowadzaną nową strukturą organizacyjną sądownictwa powszechnego konieczne stało się także określenie statusu asesora sądowego. Zgodnie z regulacją przepisów przejściowych asesor stanie się asesorem sądowym z miejscem służbowym w sądzie okręgowym, który obejmuje właściwością cały obszar właściwości znoszonego sądu rejonowego. W sytuacji utworzenia więcej niż jednego sądu okręgowego na obszarze obecnego sądu rejonowego - nowe miejsce służbowe asesora zostanie określone przez Ministra Sprawiedliwości.
Z uwagi na zakres zmian ustrojowych oraz liczbę sędziów i asesorów sądowych, których obejmie regulacja, mając także na względzie zasady ekonomiki i dbając o sprawny, niezakłócony przebieg wdrażania zmian, wprowadza się zasadę, zgodnie z którą wskazanie nowego miejsca służbowego sędziemu i asesorowi nastąpi poprzez umieszczenie na stronie
Biuletynu Informacji Publicznej Ministra Sprawiedliwości informacji lub zawiadomienia o wyznaczeniu miejsca służbowego. Taka forma daje gwarancję dostępu do informacji, jest też kompatybilna z już stosowanymi formami powiadamiania stosowanymi na gruncie postępowań czy to sądowych, czy sądowo administracyjnych.
Wprowadzenie zmian w strukturze sądów powszechnych tworzących dwustopniowy model sądownictwa powszechnego w postaci sądów okręgowych oraz sądów regionalnych, niosą za sobą konsekwencje w postaci konieczności uregulowania kwestii toczących się już postępowań w sprawach powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim i asesorskim, a nie zakończonych do czasu wprowadzenia zmiany ustrojowej.
W odniesieniu do konkursów na stanowisko sędziowskie, w art. 161 wprowadzono regulację, zgodne z którą postępowania takie podlegają umorzeniu, z wyłączeniem postępowań, na stanowisko dotychczasowego sędziego sądu rejonowego. Rozwiązanie to jest uzasadnione wprowadzanymi nową ustawą ustrojową: podziałem sądów powszechnych, nowymi składami kolegium, które opiniują kandydatów, a także zmianą wymagań dotyczących kandydatów.
Zgodnie z art. 162 sędziowie i referendarze sądowi, którzy nabyli prawo do urlopu dodatkowego na podstawie obowiązującej ustawy ustrojowej, po wejściu w życie nowej ustawy ustrojowej zachowują to prawo w dotychczasowym wymiarze.
W obecnym stanie prawnym sędziemu przechodzącemu lub przeniesionemu w stan spoczynku z powodu wieku, choroby lub utraty sił przysługuje uposażenie w wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat, pobieranych na ostatnio zajmowanym stanowisku. Stosownie do wyrażonego w art. 178 ust. 2 Konstytucji RP nakazie zapewnienia odpowiedniego wynagrodzenia, a także zgodnie z zasadą ochrony praw nabytych, wywodzonej z zasady państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) osobie powołanej na stanowisko sędziego przed dniem wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej, która przejdzie lub zostanie przeniesiona w stan spoczynku z powodu wieku, choroby lub utraty sił będzie przysługiwało uposażenie w wysokości 75% ostatnio pobieranego wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za długoletnią pracę bez względu na okres służby.
Na gruncie obecnie obowiązujących przepisów sędzia w okresie po upływie roku nieobecności w pracy z powodu choroby otrzymuje 50% wynagrodzenia. Zgodne z art. 162 nowej ustawy ustrojowej wprowadzono ograniczenie 12 miesięcy, w którym to okresie będzie wypłacane wynagrodzenie w określonej wysokości. W art. 164 niniejszej ustawy wprowadza się ograniczenie czasu, w którym wynagrodzenie takie będzie wypłacane sędziom, którzy w dniu wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej otrzymują 50% wynagrodzenia przyznane na podstawie przepisów dotychczasowych wobec dalszej nieobecności w pracy z powodu choroby. Okres ten zostanie zrównany do wprowadzanych przepisów, z tym wyjątkiem, że jeżeli okres 12 miesięcy upłynie przed dniem wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej, albo okres ten upłynie w ciągu 3 miesięcy od dnia wejścia tej ustawy, wynagrodzenie w wysokości 50% będzie wypłacane przez okres 3 miesięcy od dnia wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej.
Wobec wprowadzenia nowej ustawy ustrojowej uregulowaniu należało poddać także postępowania w sprawie przeniesienia sędziego w stan spoczynku - wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej. Ustawa w art. 165 reguluje tryb postępowania w tych sprawach. Zgodnie proponowanym rozwiązaniem postępowania te będą toczyć się dalej na podstawie przepisów nowej ustawy ustrojowej, natomiast czynności dotychczas podjęte pozostaną w mocy.
W związku ze zmianami wprowadzanymi przez nową ustawę ustrojową uregulowania wymagała także sytuacja sędziów, którzy na podstawie ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych złożyli oświadczenie Ministrowi Sprawiedliwości o woli dalszego zajmowania stanowiska i przedstawili zaświadczenie stwierdzające, że są zdolni ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków sędziego i co do których wyrażono zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego po osiągnięciu wieku uprawniającego do przejścia w stan spoczynku, i którzy do dnia wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej nie przeszli w stan spoczynku. Wskazani wyżej sędziowie przejdą w stan spoczynku z upływem sześciu miesięcy od dnia wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej, chyba że przed upływem 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy ukończą 70 lat - w takiej sytuacji przejście w stan spoczynku nastąpi z dniem ukończenia 70 roku życia.
Sędziowie, którzy po otrzymaniu zgody na dalsze zajmowanie stanowiska skorzystali z możliwości przejścia w stan spoczynku za trzymiesięcznym uprzedzeniem, składając odpowiednie oświadczenie Krajowej Radzie Sądownictwa przechodzą w stan spoczynku przed upływem 6 miesięcy od dnia wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej, w terminie ustalonym na podstawie obowiązujących dotychczas regulacji art. 69 § 3 u.s.p.
Wobec wprowadzanych zmian organizacyjnych w sądownictwie powszechnym, w tym zmiany w zakresie organów odpowiedzialnych za wewnętrzny nadzór administracyjny nad sądami, uregulowaniu poddano także wszczęte i niezakończone prawomocnie postępowania w zakresie sprawności postępowania, uchybień w kierowaniu sądem, sprawowania wewnętrznego nadzoru administracyjnego albo wykonywania innych czynności administracyjnych. Postępowania te z mocy prawa ulegną umorzeniu.
W związku ze zmianą ustroju sądownictwa powszechnego, w tym wewnętrznych struktur administracyjnych jak wydziały, sekcje, w art. 168-169 wprowadza się rozwiązanie dotyczące powierzonych dotychczas sędziom, asesorom i referendarzom funkcji. Funkcje pełnione przez sędziów, asesorów i referendarzy w sądach ustają. Jednocześnie wobec wprowadzenia nowego modelu sądownictwa, a także wobec ustania z dniem wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej funkcji pełnionych przez sędziów, wygaśnięciu będą podlegać funkcje prezesów i wiceprezesów sądów powszechnych w obecnym kształcie, a także kadencje zastępców rzeczników dyscyplinarnych działających przy sądach apelacyjnych i okręgowych oraz kadencje członków sądów dyscyplinarnych przy sądach apelacyjnych.
Z uwagi na charakter oraz znaczenie postępowań dyscyplinarnych, wobec zmiany wprowadzonej ustawą ustrojową w zakresie właściwości sądów dyscyplinarnych związanych ze zmianą struktury sądownictwa, a także wprowadzonego wygaśnięcia kadencji zastępców rzeczników dyscyplinarnych działających przy sądach, uregulowaniu podlegały zasady dotyczące dalszego prowadzenia niezakończonych postępowań dyscyplinarnych. Wprowadza się zasadę, że postępowania prowadzone przez zastępców rzeczników dyscyplinarnych działających przy sądach apelacyjnych oraz okręgowych zostaną przejęte i będą dalej prowadzone przez właściwych zastępców rzeczników dyscyplinarnych działających przy sądach regionalnych. Jednocześnie określa się, że właściwymi sądami do rozpoznania prowadzonych dotychczas przez sądy dyscyplinarne przy sądach apelacyjnych spraw dyscyplinarnych będą sądy regionalne w składzie trzech sędziów.
Ustawa zachowuje ciągłość pełnionej funkcji przez Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych oraz Zastępców Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych, którzy będą pełnić swoją funkcje jako odpowiednio Rzecznik Dyscyplinarny Sędziów Sądów Powszechnych oraz Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych, o których mowa w nowej ustawie ustrojowej, do zakończenia kadencji, na którą zostali powołani.
Wobec likwidacji dotychczasowej struktury sądownictwa oraz wprowadzeniu nowych zasad określenia miejsca służbowego dla sędziów, referendarzy i asystentów sędziów, należało określić, że delegacje do innych sądów powszechnych sędziów, referendarzy, asystentów sędziów i urzędników ustają z dniem wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej.
W artykułach 172-174 ustalono zasady postępowania we wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej sprawach: w zakresie oświadczeń majątkowych, wystąpień, żądań i zażaleń związanych z pełnionym urzędem, skarg i wniosków, a także lustracji i wizytacji.
Skargi dotyczące czynności sądu podlegającej zaskarżeniu w toku instancji, a także skargi lub wnioski dotyczące treści czynności sądu jeszcze niedokonanych, należących do dziedziny, w której sędziowie i asesorzy sądowi są niezawiśli, złożone do dnia wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej będą podlegały przekazaniu do akt postępowań, których dotyczą.
Ustawą wprowadza się zasadę, że skargi i wnioski dotyczące działalności sądów oraz ich prezesów, wniesione i nierozpatrzone przed dniem wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej, pozostawia się bez rozpatrzenia. Taką samą zasadą zostały objęte skargi dotyczące działalności zastępcy rzecznika dyscyplinarnego sądu apelacyjnego lub zastępcy rzecznika dyscyplinarnego sądu okręgowego, Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych oraz Rzecznika Dyscyplinarnego Ministra Sprawiedliwości.
Wobec nowego kształtowania sądów, w ustawie wprowadza się funkcję pełnomocnika do spraw utworzenia sądów okręgowych i sądów regionalnych, których w drodze zarządzenia powoła Minister Sprawiedliwości spośród sędziów sądów powszechnych. Do obowiązków pełnomocnika ds. utworzenia danego sądu będzie należało ustalenie podziału czynności w sądzie oraz do czasu powołania prezesa sądu na podstawie nowej ustawy ustrojowej wykonuje zadania prezesa sądu. W ustawie uregulowano także status dyrektorów dotychczasowych sądów po wprowadzeniu nowej struktury sądownictwa. Stosunek pracy na podstawie powołania dotychczasowych dyrektorów sądów apelacyjnych, sądów okręgowych i sądów rejonowych wygaśnie. W art. 176 ustawy wprowadza się także funkcję pełnomocnika ds. organizacji sądu regionalnego i sądu okręgowego. Osoba na tym stanowisku będzie wykonywać zadania dyrektora sądu do czasu jego powołania. Funkcja ta będzie powierzana na podstawie zarządzenia Ministra Sprawiedliwości. Do pełnomocnika do spraw organizacji sądu zastosowanie będą miały przepisy dotyczące dyrektora sądu.
Konsekwencją wprowadzanych zmian była konieczność uregulowania zasad ustalana podziału czynności sędziów i asesorów, zgodne z którymi przy określeniu przydziału danego sędziego lub asesora do utworzonej izby w sądzie uwzględnia się dotychczasowy przydział sędziego, chyba że sędzia lub asesor sądowy wyraził zgodę na przydział do innej izby niż odpowiadającego jej dotychczasowego przydziału do danego wydziału. Przepis art. 178 ust. 3 i 4 określa zasady przydziału sędziego do danego oddziału sądu.
Kwestia określenia w nowotworzonej strukturze sądownictwa udziału czynnika społecznego uregulowano w art. 180, wprowadzając ogólną zasadę zachowania pełnienia czynności przez ławników sądowych do zakończenia kadencji, na którą zostali wybrani. Ławnicy stają się odpowiednio ławnikami sądów okręgowych, którego obszar właściwości obejmuje odpowiednio siedzibę dotychczasowego sądu okręgowego (dla ławników dotychczasowego sądu okręgowego) oraz siedzibę dotychczasowego sądu rejonowego (dla ławników dotychczasowego sądu rejonowego).
Ustawa wprowadza uprawnienie Ministra Sprawiedliwości do wyznaczenia miejsca pełnienia przez ławnika obowiązków w jednym z sądów okręgowych, jeśli na obszarze właściwości dotychczasowego sądu okręgowego utworzono więcej niż jeden sąd okręgowy. Informacja o wyznaczonym miejscu zostanie zamieszczona na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Ministra Sprawiedliwości. Analogicznie do zasady określonej przy doręczaniu zawiadomień i informacji o wyznaczeniu nowego miejsca służbowego dla sędziego i asesora, w ustawie określono termin uznania decyzji za doręczoną.
W celu zachowania składu orzekającego w danych sprawach art. 180 ust. 5 ustawy przewiduje zasadę zachowania uprawnienia i obowiązku ławnika do podejmowania czynności w przydzielonych ławnikowi sprawach niezakończonych przed wejściem w życie nowej ustawy ustrojowej do czasu zakończenia tych spraw w sytuacji, gdy jeśli na obszarze właściwości dotychczasowego sądu okręgowego utworzono więcej niż jeden sąd okręgowy.
Kuratorzy i inni pracownicy sądów rejonowych i okręgowych stają się odpowiednio kuratorami sądów okręgowych i co do zasady pracownikami sądów okręgowych, natomiast pracownicy sądów apelacyjnych stają się pracownikami sądów regionalnych. W sytuacji gdy w mieście będącym siedzibą znoszonego sądu okręgowego utworzono więcej niż jeden sąd okręgowy lub gdy obszar właściwości likwidowanego sądu rejonowego nie został w całości objęty obszarem właściwości tylko jednego z tworzonych sądów okręgowych, a także gdy w miejscowości będącej siedzibą znoszonego sądu okręgowego utworzono sąd regionalny, ustawa wprowadza obowiązek przedstawienia pracownikom sądu przez pełnomocnika ds. organizacji sądu regionalnego, na obszarze właściwości którego znajdują się tworzone sądy okręgowe zawiadomienia nie później niż na 6 tygodni przed wejściem w życie nowej ustawy ustrojowej, w formie pisemnej, o propozycji dalszego zatrudnienia odpowiednio w jednym z tworzonych sądów okręgowych, w stworzonym sądzie okręgowym lub regionalnym, na dotychczasowych warunkach, ze wskazaniem miejsca wykonywania obowiązków służbowych. W sytuacji złożenia przez pracownika sądu w terminie miesiąca od dnia zawiadomienia o nowym stanowisku oraz wynagrodzeniu oświadczenia o odmowie dalszego zatrudnienia, stosunek pracy z pracownikiem wygasa z dniem wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej.
Kuratorzy społeczni stają się kuratorami społecznymi w rozumieniu ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych i pełnią funkcję w sądzie okręgowym.
Artykuł 182 ustawy stanowią przepisy techniczne dotyczące wszczętych i niezakończonymi przed wejściem w życie nowej ustawy ustrojowej konkursami i naborami do pracy oraz na staże (kończą się z dniem wejścia w życie ustawy).
W art. 185 uregulowany został podział mienia pozostającego w dyspozycji dotychczasowych sądów powszechnych, a także zasady następstwa prawnego w zakresie należności i zobowiązań dotychczasowych sądów oraz praw i obowiązków wynikających z umów i porozumień zawartych przez dotychczasowe sądy. W przepisie tym zawarto również delegację dla Ministra Sprawiedliwości do określenia, w drodze rozporządzenia, odstępstwa od zasad wskazanych w ust. 1-3 art 185, wskazując mienie pozostające w dyspozycji dotychczasowych sądów, należności i zobowiązania dotychczasowych sądów lub prawa i obowiązki wynikające z umów i porozumień zawartych przez dotychczasowe sądy, a także sądy okręgowe i sądu regionalne, które je przejmują, mając na uwadze w szczególności potrzebę racjonalnego i adekwatnego do powierzanych zadań wyposażenia w mienie sądów, w tym sądów regionalnych, których obszar właściwości nie obejmuje siedziby dotychczasowych sądów apelacyjnych.
W związku ze zmianą strukturalną sądownictwa w art. 186 ustawy uregulowana została właściwość sądów dla spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej.
Wprowadzenie w przepisach przejściowych reguł ustalenia właściwości sądów dla spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej wynika z ochrony interesów stron lub uczestników postępowania, konieczności zachowania sprawnego przebiegu implementowania nowych przepisów w symbiozie z prowadzonymi już postępowaniami, a także zachowania dobra wymiaru sprawiedliwości. Przyjęte rozwiązanie daje gwarancję praworządności, bezstronności sądu i transparentności w przydziale spraw do utworzonych sądów. Przekazanie spraw będzie zgodne z wprowadzanym nową ustawą ustrojową podziałem spraw I- i II - instancyjnych odpowiednio sądom okręgowym i regionalnym.
W sytuacji, gdy utworzone sądy będą obejmowały swoją właściwością cały obszar właściwości danego sądu, sprawy, dla których właściwy był:
1. sąd rejonowy - będą rozpatrywane przez sąd okręgowy utworzony na obszarze właściwości tego sądu rejonowego,
2. sąd okręgowy pierwszej instancji - będą rozpatrywane przez sąd okręgowy utworzony na obszarze właściwości tego sądu okręgowego,
3. sąd okręgowy drugiej instancji - będą rozpatrywane przez sąd regionalny utworzony na obszarze właściwości tego sądu okręgowego,
4. sąd apelacyjny - będą rozpatrywane przez sąd regionalny utworzony na obszarze właściwości tego sądu apelacyjnego.
Dla zachowania przejrzystości i gwarancji ochrony interesów stron wprowadzono obowiązek powiadomienia stron i uczestników postępowań we wszczętych i niezakończonych prawomocnym wyrokiem sprawach o sądzie właściwym do dalszego ich rozpoznania, ze wskazaniem adresu jego siedziby - w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej. Obowiązek ten został przekazany sądowi właściwemu w sprawie.
W ustawie uregulowano także sposób określenia właściwości sądu oraz kształtu składu sędziowskiego dla wszczętych i niezakończonych spraw rozpoznawanych przez sąd I instancji, a także gdy obszar dotychczasowego sądu rejonowego albo sądu okręgowego nie został objęty właściwością jednego utworzonego sądu okręgowego. Regulacje te co do zasady uwzględniają niezmienność składu sędziowskiego, za wyjątkami związanymi z wyznaczeniem innego miejsca sędziemu referentowi za jego zgodą, wyznaczeniem członkowi składu sędziowskiego miejsca służbowego w sądzie regionalnym albo poza obszarem właściwości sądu lub sądów obejmujących właściwość sądu, w którym dany sędzia dotychczas orzekał.
Natomiast w regulacji dotyczącej sposobu ustalenia składu orzekającego dla spraw rozpoznawanych w II instancji albo przez sąd apelacyjny, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej, dla których przed tą datą dokonano ich przydziału i wyznaczenia składu orzekającego, a dla tych spraw prowadzonych w ramach postępowania karnego - dodatkowo po otwarciu przewodu sądowego została wprowadzona zasada niezmienności składu sędziowskiego.
W sytuacji ponownego przydzielenia spraw dotychczas rozpoznawanych przez sąd rejonowy albo sąd okręgowy w I instancji z powodu wyznaczenia członkowi składu sędziowskiego miejsca służbowego w sądzie regionalnym (który stanie się sądem II instancji) albo poza obszarem właściwości sądu lub sądów obejmujących właściwość sądu, w którym dany sędzia dotychczas orzekał, w ustawie wprowadzono możliwość zwolnienia przez kolegium sądu właściwego do rozpoznania sprawy - na wniosek sędziego lub z urzędu - wyznaczonego sędziego z obowiązku rozpoznawania części lub wszystkich spraw w szczególnie uzasadnionych wypadkach, przy uwzględnieniu stopnia zaawansowania sprawy. Przy podjęciu uchwały w tym zakresie ustawa wprowadza obowiązek zasięgnięcia opinii prezesa właściwej izby sądu oraz - w przypadku działania z urzędu - zainteresowanego sędziego.
Jednocześnie wprowadza się upoważnienie dla Ministra Sprawiedliwości do wskazania w rozporządzeniu do rozpoznawania spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej: sądów regionalnych właściwych do rozpoznawania spraw rozpoznawanych w drugiej instancji przez znoszone sądy okręgowe oraz rozpoznawanych przez sądy apelacyjne, wskazując, by sprawy te rozpoznawane były w sądach regionalnych utworzonych na obszarze właściwości znoszonych sądów okręgowych i sądów apelacyjnych, a także sądów okręgowych właściwych do rozpoznawania spraw rozpoznawanych przez sądy rejonowe albo sądy okręgowe w pierwszej instancji, których cały obszar właściwości nie został objęty właściwością jednego sądu okręgowego, i w których brak jest wyznaczonego referenta albo dotychczasowemu referentowi wyznaczono inne miejsce służbowe, mając na względzie potrzebę proporcjonalnego obciążenia tworzonych sądów okręgowych tymi sprawami, oraz sądów okręgowych i regionalnych właściwych do podejmowania czynności w sprawach zakończonych przed dniem wejścia w życie nowej ustawy ustrojowej oraz zakresu spraw powierzanych tym sądom, w przypadkach, w których, odpowiednio, na obszarze właściwości dotychczasowego sądu okręgowego utworzono więcej niż jeden sąd okręgowy albo na obszarze właściwości sądu apelacyjnego utworzono więcej niż jeden sąd regionalny, przy uwzględnieniu organizacji tych sądów oraz potrzeby zapewnienia sprawności w podejmowaniu czynności w sprawach po ich zakończeniu.
W związku ze spłaszczeniem struktury sądownictwa oraz wprowadzeniem jednolitego statusu sędziego sądu powszechnego, a także zmniejszeniem ilości stawek wynagrodzenia zasadniczego sędziego, w nowej ustawie ustrojowej w art. 187 wprowadzono regulację, określającą sposób ustalania wynagradzania, w okresie przejściowym, osób zajmujących stanowiska sędziowskie przed wejściem w życie ustawy, uzależniającą wysokość wynagrodzenia od stawki awansowej, która będzie przysługiwała po określonym czasie, bez wpływu w jakim sądzie (okręgowy czy regionalny) dany sędzia będzie miał swoje miejsce służbowe.
Okres przejściowy jest niezbędny dla zapewnienia możliwie sprawiedliwego, a jednocześnie możliwego do sfinansowania w ramach środków budżetowych, przejścia ze stosowania dotychczasowego systemu stawek wynagrodzenia zasadniczego na poszczególnych stanowiskach sędziowskich do nowego, spłaszczonego systemu stawek wynagrodzenia zasadniczego, nabywanych wyłącznie w oparciu o kryterium stażu zawodowego. W okresie przejściowym to długość stażu pracy na zajmowanym stanowisku sędziowskim lub innym stanowisku sędziowskim lub prokuratorskim od dnia nabycia prawa do wynagrodzenia w stawce nabytej na podstawie przepisów dotychczasowych determinować będzie wysokość mnożnika wynagrodzenia zasadniczego przysługującego sędziemu, aż do uzyskania prawa do wynagrodzenia ustalanego na podstawie właściwej stawki wynagrodzenia zasadniczego przewidzianej w nowej u.s.p.
Celem projektowanych przepisów jest wprowadzenie stopniowego osiągania kolejnego, wyższego wynagrodzenia. Przyjęte rozwiązanie pozwoli na wprowadzanie nowych stawek wynagrodzenia dla sędziów etapami bez znacznego obciążania budżetu państwa.
Wprowadzane przepisy eliminują sytuację uzyskiwania przez sędziego powołanego przed wejściem w życie nowej ustawy wynagrodzenia niższego, niż w przypadku sędziego powołanego po wejściu w życie ustawy oraz wiążą czas dochodzenia przez sędziów powołanych przed wejściem w życie nowej ustawy do odpowiedniej stawki z nowej ustawy z dotychczasowym stażem, a nie z upływem czasu od wejścia w życie nowej ustawy.
Staż od nabycia stawki posiadanej w dacie wejścia w życie nowej ustawy podlega także zaliczeniu na poczet stażu niezbędnego dla uzyskania nowej, kolejnej stawki z nowej ustawy tak, by sędziowie znajdujący się w dacie wejścia w życie nowej ustawy "w przededniu" uzyskania kolejnej stawki, nie mieli pogorszonej sytuacji względem przepisów dotychczasowych.
W art. 187 ust. 2 uregulowano zasady uwzględniania dotychczasowego stażu pracy na zajmowanym stanowisku sędziowskim lub innym stanowisku sędziowskim lub prokuratorskim od dnia nabycia prawa do wynagrodzenia w dotychczasowej stawce wynagrodzenia zasadniczego na potrzeby nabycia prawa do kolejnej, nowej stawki wynagrodzenia zasadniczego. Projekt przepisu zakłada, że okres 5 lat, po upływie którego nabywa się prawo do kolejnej stawki wynagrodzenia zasadniczego (ustalanej na podstawie nowej u.s.p.) będzie biegł od daty nabycia prawa do właściwej stawki wynagrodzenia zasadniczego ustalanej na podstawie nowej ustawy. Okres ten będzie przy tym ulegał skróceniu o czas, jaki upłynął między nabyciem przez sędziego uprawnienia do wynagrodzenia zasadniczego w stawce ustalonej na podstawie przepisów dotychczasowych, do dnia nabycia prawa do właściwej stawki ustalonej na podstawie nowych przepisów, zgodnie z treścią art. 187 ust. 1.
IV
Uwagi
Niezależnie od powyższego Krajowa Rada Sądownictwa, nie negując pozytywnej oceny przedłożonych projektów, wnosi do poddania rozwadze w toku dalszych prac legislacyjnych poniższe uwagi.
* Art. 39 § 1 Projekt ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych ud322 (dalej zwany: pusp)
§ 1. Prezes izby sądu sporządza, po zasięgnięciu opinii sędziego wizytatora tej izby, projekt podziału czynności w izbie, który określa (...).
Postulat: usunięcie wymogu zasięgnięcia opinii sędziego wizytatora.
Uzasadnienie: ustawowy wymóg opiniowania przez wizytatora podległego prezesowi przydziału do poszczególnych izb i podziału czynności budzi wątpliwości natury ustrojowej i celowościowej.
* Art. 46 § 1 ust 2 pusp
Kolegium sądu realizuje zadania określone w ustawie, a ponadto (.) opiniuje kandydatów na stanowiska sędziowskie, a także kandydatów na stanowiska asesorów sądowych, którzy zgłosili swoją kandydaturę w trybie przewidzianym w art. 94.
Postulat: usunięcie projektowanego przepisu.
Brak uzasadnienia przesłanek czym kierował się ten organ w formie głosowania dokonując oceny kandydata nie pozwala na przyjęcie, czy przesłanki merytoryczne zostały uwzględnione w tej ocenie. Kryteria oceny kandydata powinny być jasne i muszą podlegać obiektywnej weryfikacji. Takiego charakteru ocena Kolegium jest pozbawiona, albowiem jest ona przedstawiana bez uzasadnienia, a tym samym nie ma charakteru merytorycznego i nie dostarcza wiedzy o umiejętnościach praktycznych i teoretycznych kandydata.
* Art. 115 pkt 5 pusp
Na stanowisko sędziego sądu powszechnego może być powołany ten, kto (.)
5) zajmuje stanowisko asesora sądowego i pełnił obowiązki sędziego co najmniej przez trzy lata wykonując czynności orzecznicze.
Postulat: doprecyzowanie projektowanego przepisu tak, aby uwzględniano rzeczywisty okres wykonywania czynności orzeczniczych, wyłączając długotrwałe nieobecności w pracy z powodu choroby lub urlopów, z wyłączeniem urlopów wypoczynkowych, we wskazanym w projektowanym przepisie okresie 3 lat.
Uzasadnienie: Konieczność zmiany wynika przede wszystkim z problematyczności oceny kandydata na urząd sędziego w sytuacji gdy nie był on obecny przez dłuższy czas trwania asesury, z uwagi na brak wystarczającego materiału wskazującego na aktywność orzeczniczą kandydata. Szczególnie w dużych ośrodkach gdzie na wyznaczenie terminu rozprawy czeka się kilka miesięcy, w sytuacji braku zakończania sprawy na pierwszym terminie wysoce prawdopodobne jest odroczenie sprawy już na kolejny rok. W konsekwencji zakres materiału orzeczniczego do oceny kwalifikacji kandydata jest uboższy.
* Art. 127 pusp
§ 1. Sędzia przechodzi w stan spoczynku z dniem ukończenia 65 roku życia.
§ 2. Sędzia będący kobietą przechodzi na swój wniosek w stan spoczynku po ukończeniu 60 lat. Postulat: zmiana na:
§ 1. Sędzia przechodzi w stan spoczynku z dniem ukończenia 70 roku życia.
§ 2. Sędzia przechodzi na swój wniosek w stan spoczynku po ukończeniu 60 lat.
Uzasadnienie: Projektowany przepis wydaje się być sprzeczny z zasadą równości kobiet i mężczyzn wyrażoną w art. 33 Konstytucji RP. Wiek osób wykonujących inne zawody prawnicze tj. notariusza określono na maksymalnie 70 lat (art. 16 § pkt 2a ustawy - Prawo o notariacie3), zaś możliwość wykonywania zawodu adwokata i radcy prawnego - emeryta nie ma ograniczenia wiekowego. Zatem nieuzasadnione jest ograniczenie wiekowe do pełnienia służby przez sędziego.
Art. 33 Konstytucji RP
1. Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.
3 Art. 16. § 1. Minister Sprawiedliwości odwołuje notariusza, jeżeli notariusz (...) 2a) ukończył 70 lat;
2. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.
Projektodawca nie uwzględnia konsekwencji ewentualnych orzeczeń w przedmiocie ustalenia zmiany płci metrykalnej i uzyskania w ten sposób możliwości przejścia w stan spoczynku we wcześniejszym okresie.
W konsekwencji należy usunąć projektowany art. 166 ust. 1 pwusp:
Art. 166. 1. Sędzia, który oświadczył Ministrowi Sprawiedliwości wolę dalszego zajmowania stanowiska i przedstawił zaświadczenie stwierdzające, że jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego, wydane na zasadach określonych dla kandydata na stanowisko sędziowskie oraz sędzia, co do którego wyrażono zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego po osiągnięciu wieku uprawniającego do przejścia w stan spoczynku, i który do dnia wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1, nie przeszedł w stan spoczynku, przechodzi w stan spoczynku z upływem sześciu miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1 z zastrzeżeniem ust. 2 i 3.
* Art. 135 § 1 i § 4 pkt 1 pusp
§ 1. O przydzieleniu do określonego sądu stanowiska sędziowskiego Minister Sprawiedliwości ogłasza w Biuletynie Informacji Publicznej
§ 4. W przypadku gdy ogłoszenie, o którym mowa w § 1, dotyczy wolnego stanowiska sędziowskiego przydzielonego sądowi regionalnemu:
1. wniosek sędziego, który nie pełnił służby na stanowisku sędziego przez co najmniej 5 lat, pozostawia się bez rozpoznania.
Postulat: oznaczenie okresu na 10 lat.
Uzasadnienie: aktualnie zgodnie z art. 64 § 1 pusp na stanowisko sędziego sądu apelacyjnego może być powołany sędzia sądu powszechnego lub sądu wojskowego, który posiada co najmniej dziesięcioletni okres pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora.
Obniżenie poziomu służby na stanowisku sędziego nie znajduje żadnego uzasadniania aksjologicznego i może rodzić zarzut braku odpowiednio wysokiego poziomu stażu, a w tym "obniżenia poziomu" orzekania przez nowo powołanych sędziów sądu regionalnego ze względu na krótki staż.
Konsekwentnie - zmienić należałoby wymóg pięcioletniego okresu pełnienia służby sędziowskiej na dziesięcioletni w art. 156 § 4 pwusp, przewidującym możliwość wyznaczenia sędziemu sądu rejonowego i sędziemu sądu okręgowego stanowiska służbowego w sądzie regionalnym.
Art. 156 pwusp
4. Za zgodą sędziego Minister Sprawiedliwości może wyznaczyć sędziemu sądu rejonowego lub sędziemu sądu okręgowego inne miejsce służbowe, w tym w sądzie regionalnym w przypadku sędziego, który pełnił służbę na stanowisku sędziowskim co najmniej 5 lat. W takim przypadku sędzia, z dniem wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1, staje się sędzią sądu powszechnego z miejscem służbowym wyznaczonym za jego zgodą przez Ministra Sprawiedliwości.
* Art. 142 § 7 pusp
§ 7. Jeżeli wniosek o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub tymczasowe aresztowanie dotyczy sędziego ujętego na gorącym uczynku zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, występku, o którym mowa w art. 177 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. z 2021 r. poz. 2345 i 2447) w związku z art. 178 § 1 Kodeksu karnego, a także w art. 178a § 1 lub 4 Kodeksu karnego, i pozostającego nadal zatrzymanym, sąd dyscyplinarny podejmuje uchwałę w przedmiocie wniosku niezwłocznie, nie później niż przed upływem 24 godzin od jego wpłynięcia do sądu dyscyplinarnego. Uchwała zezwalająca na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub tymczasowe aresztowanie sędziego jest natychmiast wykonalna.
Postulat: usunąć projektowany § 7.
Uwagi: Projektowany przepis budzi wątpliwości natury konstytucyjnej w zakresie okresu 24 godzin, w którym projektodawca przewiduje podjęcie uchwały w przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub tymczasowe aresztowanie sędziego. Tego rodzaju regulacja została w orzeczeniu TK z 28 listopada 2007 r., sygn. akt K 39/07 uznany za niezgodną z art. 45 ust. 1 w związku z art. 181 Konstytucji - wniosek zarzucał sprzeczność obowiązku rozpoznania przez sąd dyscyplinarny wniosku o uchylenie immunitetu sędziowskiego w terminie 24 godzin z zasadą sprawiedliwego postępowania sądowego wynikającą z treści art. 181 w związku z art. 45 Konstytucji.
(...) termin 24-godzinny jako nierealny (zwłaszcza w sytuacji, gdy tryb normalny ma wynosić 14 dni) będzie skłaniał raczej do odmowy uchylenia immunitetu, z uwagi na zbyt wysokie ryzyko błędu przy orzekaniu pozytywnym. Tym sposobem zamiast większego zdyscyplinowania postępowania immunitetowego nastąpi skutek odwrotny. Regulacja będzie zatem kontrproduktywna. W tej zaś sytuacji należy odrzucić argument, że opłaca się reakcja ustawodawcza nawet przy nikłym statystycznie zjawisku, jeśli można w ten sposób uzyskać lepszy efekt merytoryczny.
(...) jednak samo pojawienie się trybu szczególnego, nadzwyczajnego, charakteryzującego się terminem 24-godzinnym, wymagającym dochowania w celu zakończenia sprawy, oraz ograniczeniem gwarancji towarzyszących rozpoznaniu sprawy, oznacza jakościowo głębszą ingerencję ustawodawcy w ochronną i gwarancyjną istotę immunitetu. Okoliczności takie, jak termin rozpoznania sprawy, wykonalność uchwały nieostatecznej, dopuszczalność orzekania in absentia, zmieniają jakościowo charakter postępowania immunitetowego.
* Art. 142 § 9 pusp
§ 9 Sędzia, którego dotyczy postępowanie, ma prawo wglądu do dokumentów, które zostały załączone do wniosku. Jednak prokurator, kierując wniosek do sądu dyscyplinarnego, może zastrzec, że dokumenty te lub ich część nie mogą być sędziemu udostępnione z uwagi na dobro postępowania przygotowawczego.
Postulat: usunięcie zdania drugiego.
Uzasadnienie: należy tu odwołać się do treści art. 249a § 1 pkt 1 Kodeksu Postępowania Karnego "Podstawę orzeczenia o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania mogą stanowić ustalenia poczynione na podstawie: dowodów jawnych dla oskarżonego i jego obrońcy...".
Należy wskazać, że znajomość przez sędziego i jego obrońcę dowodów umożliwia obronie rzeczową polemikę z obciążającymi dowodami i daje także realną możliwość przedstawienia kontrdowodów w celu swej obrony.
* Art. 142 § 10 pusp
§ 10. Jeżeli prokurator złożył zastrzeżenie, o którym mowa w § 9, prezes sądu dyscyplinarnego niezwłocznie kieruje sprawę na posiedzenie. Sąd dyscyplinarny może odmówić sędziemu wglądu do dokumentów dołączonych do wniosku.
Postulat: usunięcie zdania drugiego.
Uzasadnienie: tak jak w przypadku art. 142 § 9 pusp.
* Art. 142 § 11 pusp
§ 11. Jeżeli prokurator składając wniosek o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej wnosi jednocześnie o zezwolenie na tymczasowe aresztowanie sędziego, uchwała zezwalająca na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej obejmuje również zezwolenie na zatrzymanie sędziego i zastosowanie tymczasowego aresztowania, chyba że sąd dyscyplinarny postanowi inaczej.
Postulat: usunąć projektowany § 11
Uwagi: art. 142 par 11 i 12 budzi poważne wątpliwości natury konstytucyjnej w zakresie domniemania orzeczenia (zgody) na zezwolenie pozbawienia wolności.
Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 15 stycznia 2009r. sygn. akt K 45/07 obecnie obowiązujący art. 80 § 2h ustawy powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim ustanawia domniemanie, że uchwała zezwalająca na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej obejmuje również zezwolenie na zatrzymanie sędziego i zastosowanie tymczasowego aresztowania, jest niezgodny z art. 42 ust. 2 i art. 181 Konstytucji.
* Art. 142 § 12 pusp
§ 12. Orzekając w sprawie, o której mowa w § 1, sąd dyscyplinarny może poprzestać na oświadczeniu sędziego, że wnosi o wydanie uchwały o zezwoleniu na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej.
Projektowany przepis przewiduje, że wyrażenie zgody przez sędziego wyklucza konieczność uzyskania zezwolenia na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej budzi wątpliwości w zakresie w jakim sędzia może podejmować ją w warunkach utrudniających swobodne podjęcie decyzji ze względu na kwestie zewnętrzne (np. presję medialną).
Postulat: usunąć projektowany § 12.
* Art. 154 pusp
Sędzia jest obowiązany do złożenia pisemnego oświadczenia o (...)
Uwagi: celowe było by rozważenie wyjątków w zakresie danych szczególnie wrażliwych (np. możliwość wyłączenia jawności oświadczenia w tym zakresie).
Postulat: zmienić projektowany § 4 tego przepisu uwzględniając wyjątek od jawności przedmiotowego oświadczenia w zakresie danych, o których mowa w art. 9 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) np.:
§ 4. Informacje zawarte w oświadczeniach, o których mowa w § 1, są jawne i podlegają udostępnieniu w Biuletynie Informacji Publicznej, o którym mowa w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, nie później niż 30 dni od dnia złożenia oświadczenia uprawnionemu podmiotowi, z zastrzeżeniem § 5.
§ 5. Organ właściwy do przyjęcia oświadczenia wyłącza jego jawność w całości lub części, jeżeli jawność mogłaby naruszyć ważny interes prywatny przez ujawnienie danych, o których mowa w art. 9 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz. Urz. UE L 119 z 04.05.2016, str. 1, z późn. zm.).
* Art. 170 pusp
W razie przydzielenia sędziego do innego oddziału sądu bez jego zgody, sędziemu przysługuje zwrot kosztów przejazdu z miejsca zamieszkania do tego oddziału, ustalonych na zasadach obowiązujących przy ustalaniu wysokości należności przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju.
Postulat: zmiana treści przepisu na:
W razie przydzielenia sędziego do sądu lub oddziału sądu mającego siedzibę poza miejscem jego zamieszkania, sędziemu przysługuje zwrot kosztów przejazdu z miejsca zamieszkania do tego oddziału, ustalonych na zasadach obowiązujących przy ustalaniu wysokości należności przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju.
Uzasadnienie: Krajowa Rada Sądownictwa negatywnie ocenia proponowane brzmienie art. 170 projektu. Rada przypomina, że zachodzą stany faktyczne w których miejsce zamieszkania sędziego znajduje się w znacznej odległości od siedziby sądu w którym orzeka.
Dodatkowo należy zauważyć, że zgodnie z ustawami o Sądzie Najbliższym oraz sądach administracyjnych stosuje się przepisy ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych w odpowiednim zakresie, a tym samym proponowana zmiana w projekcie będzie skutkowała brakiem zwrotu kosztów przejazdu dla sędziów tam orzekających. Rada przypomina, że istnieje jedna siedziba Sądu Najwyższego tj. Warszawa, a siedziby sądów administracyjnych mieszczą się w miastach wojewódzkich.
W ocenie Krajowej Rady Sądownictwa należy wprowadzić do projektu odpowiednik aktualnie obowiązującego przepisu art. 95 § 3 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych pozostawiając zwrot kosztów przejazdów, ewentualnie proponuje zmianę art. 170 projektu.
* Art. 175 § 2 pusp
§ 2. Sędziemu, którego okres służby na stanowisku sędziego, asesora sądowego, prokuratora lub asesora prokuratury wynosi co najmniej 15 lat, po przejściu lub przeniesieniu w stan spoczynku z powodu wieku, choroby lub utraty sił przysługuje uposażenie w wysokości 75% ostatnio pobieranego wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za długoletnią pracę. Jeżeli okres służby wynosi mniej niż 15 lat, uposażenie określone podlega obniżeniu o 0,15 punktu procentowego za każdy miesiąc, nawet niepełny, brakujący do okresu 15 lat służby.
Postulat: pozostawienie przepisów dotychczasowych
Uzasadnienie: projektowany przepis stawia w gorszej sytuacji osoby przychodzące z innych zawodów prawniczych, co zniechęci do wykonywania zawodu sędziego adwokatów czy radców prawnych.
* Art. 220. § 1 pusp
§ 1. Wznowienie postępowania dyscyplinarnego na niekorzyść obwinionego może nastąpić, jeżeli umorzenie postępowania lub wydanie wyroku nastąpiło wskutek przestępstwa albo jeżeli w ciągu pięciu lat od umorzenia lub od wydania wyroku wyjdą na jaw nowe okoliczności lub dowody, które mogły uzasadniać skazanie lub wymierzenie kary surowszej.
Uzasadnienie: zdanie drugie wątpliwości budzi pięciokrotnie dłuższy okres pozwalający na wznowienie postępowania na niekorzyść obwinionego niż w analogicznej sytuacji w art. 542 § 4 k.p.k.
Postulat: słowa "jeżeli w ciągu pięciu lat" zastąpić słowami "jeżeli w ciągu roku".
* Art. 229 § 1 pusp
§ 1. W razie jednoczesnego ukarania za kilka przewinień dyscyplinarnych sąd dyscyplinarny wymierza karę za poszczególne przewinienia dyscyplinarne, a następnie karę łączną.
Uwagi: Orzekanie kary łącznej w sprawach o przewinienia dyscyplinarne jest niecelowe (brak potrzeby racjonalizacji kary) skutkować będzie koniecznością powstania "wyroków łącznych" w sprawach dyscyplinarnych.
Postulat: usunąć ciąg znaków:, a następnie karę łączną.
* Rozdział 5 Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów i asesorów sądowych, art. 190-229 pusp
Konieczne dostosowanie do znowelizowanej ustawy o zmianie ustawy o SN (likwidacja Izby Dyscyplinarnej).
Ustrojodawca w art. 175 ust. 1 Konstytucji ustanowił zasadę sprawowania wymiaru sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej przez Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. W ustawie - Prawo o ustroju sądów administracyjnych ustawodawca przewidział rozpatrywanie spraw dyscyplinarnych sędziów sądów administracyjnych i sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego w ramach sądownictwa administracyjnego. Celowe wydaje się rozważenie możliwości przyjęcia rozwiązań analogicznych do obowiązujących w zakresie sądownictwa dyscyplinarnego w sądownictwie administracyjnych do sądownictwa powszechnego. Przyjmując takie rozwiązania konieczne wydaje się powierzenie sądom powszechnym spraw z zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych i asesorów sądowych sądów powszechnych.
Postulat: projektowane przepisy powinny przewidywać funkcjonowanie w ramach sądownictwa powszechnego: sądów okręgowym jako sądy dyscyplinarne pierwszej instancji i sądów regionalnych jako sądów dyscyplinarnych drugiej instancji.
* Art. 157 pwusp
Art. 157. 1. Sędzia sądu apelacyjnego, z dniem wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1, staje się sędzią sądu powszechnego. Minister Sprawiedliwości wyznacza sędziemu miejsce służbowe w sądzie regionalnym, utworzonym na obszarze znoszonego sądu apelacyjnego, albo w sądzie okręgowym, którego siedziba mieści się w obszarze właściwości tego sądu regionalnego.
2. Minister Sprawiedliwości zamieszcza zawiadomienie o wyznaczeniu miejsca służbowego sędziego na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Ministra Sprawiedliwości. Zawiadomienie uznaje się za doręczone sędziemu, którego dotyczy, po upływie 14 dni od dnia zamieszczenia na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Ministra Sprawiedliwości.
3. Sędzia sądu apelacyjnego, któremu wyznaczono miejsce służbowe w sądzie okręgowym, może przejść w stan spoczynku z dniem wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1, składając oświadczenie w tym przedmiocie Ministrowi Sprawiedliwości w terminie 14 dni od dnia uznania za doręczone zawiadomienia, o którym mowa w ust. 2. W takim przypadku sędziemu przysługuje, do czasu osiągnięcia wieku 65 lat, uposażenie określone w art. 175 § 1 ustawy, o której mowa w art. 1.
Postulat: Proponuje się wprowadzenie możliwości złożenia odwołania się przez sędziego od decyzji Ministra Sprawiedliwości w zakresie miejsca służbowego do Krajowej Rady Sądownictwa (podobnie jak od zakresu czynności), która to w takim przypadku zobligowana byłaby do rozpoznania takiego odwołania w miarę możliwości na pierwszym posiedzeniu po wpłynięciu takiego odwołania.
* Art. 170 pwusp
Z dniem wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1, ustają delegowania sędziów, referendarzy sądowych, asystentów sędziów i urzędników do innych sądów powszechnych.
Postulat: projektowany przepis powinien zostać rozbudowany i powinien regulować status sędziów delegowanych do sądów okręgowych, orzekających w wydziałach drugoinstancyjnych oraz sędziów delegowanych do sądów apelacyjnych, którzy legitymują się co najmniej dziesięcioletnim okresem pracy na stanowisku sędziego jako stających się, z mocy prawa, sędzią sądu powszechnego z wyznaczonym miejscem służbowym w sądzie regionalnym. Umożliwi to uniknięcie chaosu organizacyjnego wynikającego z utraty przez sędziów delegowanych do sądów odwoławczych dotychczas sprawowanej jurysdykcji, a tym samym prawa orzekania, i uniknięcia konieczności obciążenia ich obowiązkami innych sędziów.
* Art. 177 pwusp
1. Pełnomocnik do spraw utworzenia sądu okręgowego, ustala podział czynności w sądzie, o którym mowa w art. 39 ustawy, o której mowa w art. 1, najpóźniej na 3 miesiące przed dniem wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1.
2. Pełnomocnik do spraw utworzenia sądu regionalnego ustala podział czynności w sądzie, o którym mowa w art. 39 ustawy, o której mowa w art. 1, najpóźniej na 3 miesiące przed dniem wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1.
3. Pełnomocnik do spraw utworzenia sądu do czasu powołania prezesa sądu na podstawie ustawy, o której mowa w art. 1, wykonuje zadania prezesa sądu.
Uwagi: kompetencje pełnomocników i prezesów dotychczasowych sądów mogą się krzyżować Postulat: projektowane przepisy powinny zawierać stosowne reguły kolizyjne.
Art. 187 ust. 2 pwusp
2. Od dnia nabycia przez sędziego sądu powszechnego prawa do wynagrodzenia zasadniczego w stawce ustalonej zgodnie z przepisami ustawy, o której mowa w art. 1, rozpoczyna się naliczanie okresu, o którym mowa w art. 159 § 3 tej ustawy. Okres ten ulega skróceniu o czas, jaki upłynął do tego dnia od dnia nabycia przez sędziego uprawnienia do wynagrodzenia zasadniczego w stawce ustalonej na podstawie przepisów ustawy, o której mowa w art. 2 ust. 1, z tym że w przypadku sędziów sądu rejonowego, którym przysługiwało wynagrodzenie w stawce piątej, ulega skrócenia o czas, jaki upłynął od dnia wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1. Czas, o który ulega wydłużeniu okres pracy sędziego, o którym mowa w art. 159 § 3 ustawy, o której mowa w art. 1, ustalony na podstawie art. 91a § 6 ustawy, o której mowa w art. 2 ust. 1, uwzględnia się.
Uzasadnienie: Przepis w zakresie w jakim czasowo opóźnia osiągnięcie wyższej stawki przez sędziów sądu rejonowego (którym obecnie przysługuje wynagrodzenie w stawce piątej) jest sprzeczny z podstawowym założeniem projektu w tej kwestii tj. likwidacją różnic w wynagrodzeniu sędziowskim w poszczególnych stawkach awansowych. Projektowane rozwiązanie dyskryminuje sędziów sądów rejonowych z najwyższym stażem w stawce piątej uniemożliwiając im czasowo przejście do następnej stawki awansowej.
Postulat: usunąć z projektowanego ust. 2 słowa: z tym że w przypadku sędziów sądu rejonowego, którym przysługiwało wynagrodzenie w stawce piątej, ulega skrócenia o czas, jaki upłynął od dnia wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1.
* Uwagi o charakterze ogólnym:
1. Wskazanie zasad wyznaczania i ewentualnej zmiany przewodniczącego składu w składach wieloosobowych,
2. Konieczność zachowania dotychczasowych przepisów regulujących kwestie urlopu dodatkowego i wynagrodzenia sędziego, z którymi to regulacjami powiązane są rozwiązania dotyczące referendarzy (zob. uwagi do 237 pusp). Zmiany są niekorzystne zarówno dla sędziów jak i dla referendarzy. Proponowane przepisy obniżają poziom statusu sędziowskiego i referendarskiego - stale rosnące obciążenie i rozszerzany zakres obowiązków spotyka się ze strony projektodawcy z deprecjacją tych obowiązków i wykonywanej pracy przejawiający się w pogorszeniu warunków pracy odnośnie do wymiaru urlopu wypoczynkowego (brak corocznych dodatkowych dni urlopu) oraz zmiany zasad obliczania okresu pracy uprawniającego do nagrody jubileuszowej (por. aktualnie obowiązujący art. 92 pusp i projektowany art. 160 § 2 pusp).
Krajowa Rada Sądownictwa, niezależnie od poczynionych wyżej uwag, podkreśla, że nie zostały jej przedłożone, pomimo pisma Przewodniczącego KRS z dnia 29 czerwca 2022 r., materiały obrazujące projektowaną siatkę sądów. Krajowa Rada Sądownictwa wskazuje, że pełna opinia odnośnie do projektu, w zakresie dotyczącym nowej organizacji sądownictwa, będzie możliwa po dostarczeniu tych dokumentów.