Regulamin wyboru członków Akademii, tryb utraty członkostwa, pozbawienie statusu członka oraz rezygnacji z członkostwa Akademii.
PAN.2018.6.21
Akt nieocenianyUCHWAŁA Nr 5/2018
ZGROMADZENIA OGÓLNEGO POLSKIEJ AKADEMII NAUK
z dnia 21 czerwca 2018 r.
w sprawie regulaminu wyboru członków Akademii, trybu utraty członkostwa, pozbawienia statusu członka oraz rezygnacji z członkostwa Akademii
ZAŁĄCZNIK
REGULAMIN
wyboru członków Akademii, trybu utraty członkostwa, pozbawienia statusu członka oraz rezygnacji z członkostwa Akademii
REGULAMIN
wyboru członków Akademii, trybu utraty członkostwa, pozbawienia statusu członka oraz rezygnacji z członkostwa Akademii
Rozdział 1
Tryb zgłaszania i przeprowadzania wyborów członków Akademii
Tryb zgłaszania i przeprowadzania wyborów członków Akademii
Rozdział 2
Tryb utraty członkostwa, pozbawienia statusu członka lub rezygnacji z członkostwa Akademii
Tryb utraty członkostwa, pozbawienia statusu członka lub rezygnacji z członkostwa Akademii
Uzasadnienie zmian w Regulaminie wyboru członków Akademii, trybu utraty członkostwa, pozbawienia statusu członka oraz rezygnacji z członkostwa Akademii.
Uzasadnienie zmian w Regulaminie wyboru członków Akademii, trybu utraty członkostwa, pozbawienia statusu członka oraz rezygnacji z członkostwa Akademii.
Regulamin, poza dostosowywaniem do zmieniającej się ustawy o PAN, praktycznie nie ulegał zmianie od 1970 r. Konieczność zmian w sposobie wyboru członków korespondentów była zgłaszana na zebraniach wydziałowych, jak również podnoszona przez Prezydium PAN. Dostrzega się istnienie szeregu wad w dotychczasowym sposobie przeprowadzanych wyborów, co obniża prestiż i dobry odbiór społeczny korporacji PAN. Wśród zgłaszanych problemów wskazuje się następujące:
* wybory w swojej zasadniczej części dokonywane są na poziomie wydziałów; znaczącą rolę odgrywają w nich nieformalne porozumienia, co w skrajnych przypadkach skutkuje wyborem osób o mniejszym dorobku, w porównaniu do zgłoszonych kontrkandydatów,
* w części wydziałów system "jeden za jeden" uzależnia wybory od zmian naturalnych wręcz na poziomie konkretnych dyscyplin - przykładowo w ostatnich wyborach w ogóle nie byli rozpatrywani przedstawiciele nauk fizycznych,
* w przekonaniu wielu członków Akademii w niektórych wydziałach odczuwa się niedostatek głębszej merytorycznej dyskusji na temat kandydatów na członków korespondentów,
* dotychczasowa procedura wyborcza nie sprzyja wyborowi członków korespondentów PAN, odzwierciedlającemu zmiany w rozwoju dyscyplin naukowych. Niektóre dyscypliny rozwijają się szybciej, inne wolniej, a znaczenie niektórych z nich systematycznie maleje, tymczasem obowiązujący system petryfikuje istniejące podziały na zbyt liczne i wąskie dyscypliny naukowe. Stoi to również w sprzeczności z przygotowywaną nową klasyfikacją dziedzin i dyscyplin naukowych w Polsce.
* niepokojąca jest struktura wiekowa korporacji, a szczególne obawy budzi mała liczba członków Akademii wykonujących swoje zadania w Radach Kuratorów (Wydział I - 15, Wydział II - 33, Wydział III - 27, Wydział IV - 24, Wydział V - 11), co jest również skutkiem dokonywanych wyborów.
W przygotowaniu Regulaminu pomocne były obserwacje sposobu przeprowadzania wyborów w innych akademiach nauk oraz wyników tych wyborów (Ngila et al., 2017, Women's representation in national science academies: An unsettling narrative. South African Journal of Science, 113, 7/8, 1-7). Spośród zanalizowanych 63 akademii nauk z całego świata, Polska zajęła niechlubne przedostatnie miejsce, jeśli chodzi o liczbę kobiet wśród członków krajowych i zagranicznych - za Mongolią a przed Tanzanią. Warto podkreślić, że na tej samej liście Czeska Akademia Nauk zajęła trzecie miejsce z 24% reprezentacją kobiet w korporacji. Ostatnie wybory odrobinę naszą sytuację poprawiły, ale Polska Akademia Nauk jest wciąż postrzegana jako zbyt konserwatywna i niezdolna do zmian. Badania trendów i przyjętej polityki, zwiększającej obecność kobiet w krajowych akademiach jest w chwili obecnej prowadzona w ALLEA (the European Federation of Academies of Sciences and Humanities) i wstępne wyniki wypadają niekorzystnie dla PAN, w porównaniu z innymi europejskimi akademiami.
Praktyką wyborczą w wielu akademiach nauk jest praca kilkuosobowych zespołów roboczych, przygotowujących głosowania w odpowiednich sekcjach/wydziałach tych akademii. Zespoły te zachęcają wybitnych uczonych do startowania w wyborach, opiniują kandydatów, wybierają najlepszych kandydatów spośród zgłoszonych itp. Poniżej podajemy przykłady takich zespołów:
* w Amerykańskiej Akademii Nauk (National Academy of Sciences, USA) taką funkcję pełnią Temporary Nominating Groups na poziomie poszczególnych sekcji Akademii;
* w Niemieckiej Akademii Leopoldina {The Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina e.V.) odpowiednie grupy robocze selekcjonują najlepszych kandydatów zgłoszonych do poszczególnych Sekcji, z kolei Prezydium powołuje tzw. Member Selection Committee, który nominuje kandydatów spośród zgłoszonych o interdyscyplinarnym (międzysekcyjnym profilu);
* brytyjskie Royal Society powołuje odpowiednie komitety na poziomie Sekcji RS, które opracowują krótkie listy kandydatów na członków {RS fellows).
Warto też nadmienić, że większość akademii podjęło poważne starania nad zwiększeniem liczby kobiet w korporacjach. Wspomnijmy w tym kontekście zasady obowiązujące w Szwedzkiej Królewskiej Akademii Nauk (Royal Swedish Aacdemy of Sciences), że w pierwszej kolejności w wyborach na członków Akademii decydują kwalifikacje naukowe, następnie użyteczność dla Akademii, ale w dalszej kolejności są to - odpowiednia reprezentacja poszczególnych dziedzin, równość kobiet i mężczyzn oraz możliwie szeroka reprezentacja różnych regionów geograficznych. Ostatnie Walne Zgromadzenie ALLEA apelowało do wszystkich europejskich akademii o poszukiwanie dróg do spełnienia powyżej wymienionych zasad.
Zaproponowane zmiany regulaminu wyborczego w PAN idą w kierunku prac grup ekspertów, wyłonionych demokratycznie spośród członków PAN, przygotowujących głosowania w wydziałach i na Zgromadzeniu Ogólnym. Ostateczne decyzje podejmują jednak wydziały, a w dalszej kolejności Zgromadzenie Ogólne PAN.
Założenia Regulaminu były dwukrotnie dyskutowane na zebraniach plenarnych wydziałów i trzykrotnie na posiedzeniach Prezydium. Członkowie Akademii przesyłali również swoje uwagi do zespołu przygotowującego Regulamin. Wszystkie uwagi zostały szczegółowo rozpatrzone. Tak szeroka dyskusja wpłynęła na znaczące zmiany Regulaminu. Po ostatniej rundzie dyskusji wprowadzono następujące poprawki:
* wprowadzono obowiązek opiniowania kandydatów na członków przez właściwe komitety,
* ograniczono możliwość zmniejszenia liczby miejsc przyznanych wydziałowi (w stosunku do zwolnionych w wydziale od ostatnich wyborów) o maksimum jedno miejsce,
* wybory członków rzeczywistych i zagranicznych wyłączono z nowych zasad wyborczych,
* szereg zapisów uściślono i dopracowano redakcję Regulaminu.
Głównymi nowymi, w stosunku do obecnie obowiązujących, elementami zasad wyboru członków korespondentów są:
* Powołanie przez zebrania plenarne wydziałów pięcioosobowych Zespołów Nominujących na całą kadencję.
* Głównym zadaniem Zespołu Nominującego jest wyłonienie najlepszych kandydatów (w ilości większej o pięć od liczby miejsc zwolnionych od ostatnich wyborów) spośród dużej liczby zgłoszonych.
* Wcześniej każdy Zespół Nominujący opracowuje zasady oceniania osiągnięć kandydatów w obrębie danego wydziału, według których tworzona jest skrócona lista kandydatów nominowanych przez Zespół.
* Listy kandydatów (listy nominowanych przez Zespół i listy pozostałych kandydatów) z odpowiednim wyprzedzeniem zostaną przedstawione członkom wydziału, co spowoduje głębszą, merytoryczną dyskusję o kandydatach. Zebranie plenarne wydziału może tę listę zmienić, po merytorycznym uzasadnieniu i w wyniku tajnego głosowania, zatem tak jak poprzednio - o ostatecznej liście nominowanych decyduje zebranie plenarne wydziału. Każdy Wydział może opracować swój własny regulamin przeprowadzania tego głosowania. Zebranie plenarne wydziału ustala w drodze tajnego głosowania listę rankingową nominowanych kandydatów.
* W kolejnym etapie, Prezydium PAN powołuje Zespół ds. wyboru członków Akademii (po jednym przedstawicielu wydziału).
Zadaniem Zespołu jest przedstawienie Prezesowi PAN propozycji liczby miejsc i ich podziału między wydziały - po zapoznaniu się z listami nominowanych kandydatów na członków krajowych Akademii. W ślad za tym Prezydium w głosowaniu tajnym podejmuje uchwałę o liczbie wybieranych członków krajowych i podziale miejsc oraz uchwałę o rekomendowaniu kandydatów na członków PAN. Liczba miejsc przyznanych wydziałowi nie może być zmniejszona o więcej niż jedno od liczby miejsc zwolnionych w wydziale od ostatnich wyborów do dnia podjęcia uchwały.