Projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 207 z 27 stycznia 2016 r.).
Sędz.2016.2.8
Akt nieocenianySTANOWISKO
PREZYDIUM KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA
z dnia 8 lutego 2016 r.
w przedmiocie projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 207 z 27 stycznia 2016 r.)
W ocenie Krajowej Rady Sądownictwa poważne zastrzeżenia budzi sposób i tryb prowadzenia prac legislacyjnych przedmiotowego projektu, który z uwagi na zakres proponowanych zmian oraz rangę i znaczenie tych przepisów dla ogółu obywateli powinien być procedowany z zachowaniem właściwych standardów. Tego rodzaju prace legislacyjne powinny być poprzedzone stanowiskiem Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, tym bardziej, że projekt nie dotyczy zmiany pojedynczych przepisów, ale całego modelu postępowania karnego. Wobec powyższego i dotychczasowej praktyki stosowanej przy wprowadzaniu poważnych nowelizacji kodeksów, w ocenie Krajowej Rady Sądownictwa, niedopuszczalne jest pominięcie udziału Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, jako organu właściwego do przygotowania stosownego projektu po wnikliwej analizie obowiązującego stanu prawnego i założeń, którym nowelizacja ma służyć.
Prace Komisji Kodyfikacyjnej, których efektem była nowelizacja Kodeksu postępowania karnego dokonana ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz. 1247) rozpoczęły się w dniu 16 listopada 2009 r. W ramach tych prac odbyły się trzy konferencje poświęcone projektowanym zmianom. Propozycje Komisji konsultowane były ze wszystkimi środowiskami prawniczymi, a przygotowany w dniu 22 lutego 2011 r. projekt przybrał kształt ustawy zmieniającej w dniu 27 września 2013 r., która została częściowo zmieniona ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. Zatem obecnie obowiązujące przepisy Kodeksu postępowania karnego zostały wprowadzone po gruntownej dyskusji, w której dostrzeżono potrzebę zmiany modelu szeroko rozumianego postępowania karnego. Przepisy te weszły w życie z dniem 1 lipca 2015 r. i do momentu przygotowania projektu zmian będącego przedmiotem niniejszej opinii, tj. do dnia 23 grudnia 2015 r., funkcjonują zaledwie sześć miesięcy, przy czym regulacje wprowadzające kontradyktoryjny model gromadzenia i przeprowadzania dowodów
w postępowaniu sądowym odnoszą się jedynie do spraw, w których akt oskarżenia wpłynął do sądu po 30 czerwca 2015 r. W tej sytuacji ocena funkcjonowania kontradyktoryjnego modelu postępowania, powinna zostać przeprowadzona na podstawie konkretnych wyników pracy orzeczniczej sądów powszechnych poddanych analizie w dłuższym przedziale czasowym. Zazwyczaj badania takie są przeprowadzane po upływie 2-3 lat funkcjonowania wprowadzonych regulacji prawnych. Aktualnie brak jest danych pozwalających wysnuć w tym zakresie jednoznaczne wnioski np. przez stwierdzenie, że wskutek stosowania procedury kontradyktoryjnej występuje nadmierna przewlekłość toczących się postępowań karnych, czy też, że zmieniła się struktura wydawanych wyroków, przy nienaturalnym wzroście liczby wyroków uniewinniających wynikających z braku aktywności dowodowej stron. Takich konkretnych argumentów przeciwko prawidłowości obowiązującego aktualnie modelu postępowania karnego nie wskazują projektodawcy w uzasadnieniu projektu, będącego przedmiotem niniejszej opinii.
W ocenie Krajowej Rady Sądownictwa punkt wyjścia dla proponowanych zmian powinna stanowić przedstawiona przez projektodawcę pogłębiona analiza obowiązujących przepisów Kodeksu postępowania karnego, gdyż jednym z podstawowych celów nowelizacji powinna być poprawa sprawności postępowania karnego. Przedmiotowy projekt w żaden sposób nie odnosi się do tego aspektu pracy sądów. W tym kontekście należałoby rozważyć jakie są możliwości zawężenia granic kognicji sądów w sprawach karnych. Stosowną analizą należałoby objąć także możliwość rozszerzenia kompetencji referendarzy sądowych o czynności orzecznicze w sprawach z zakresu prawa wykroczeń z wyłączeniem możliwości orzekania o stosowaniu wolnościowych środków zabezpieczających oraz rozpoznawania spraw przewidujących możliwość wymierzenia kary aresztu. Przyjęcie pozytywnych rozwiązań w tym zakresie wiązałoby się z koniecznością uprzedniej zmiany przepisów Kodeksu wykroczeń.
Niezależnie od powyższego podkreślenia wymaga, że wprowadzenie zmian przewidzianych w projekcie spowoduje, że jednocześnie będą obowiązywały trzy różne ustawy procesowe. Pierwsza obowiązująca do 30 czerwca 2015 r., przy zastosowaniu której toczą się postępowania sądowe, druga wprowadzająca kontradyktoryjny model postępowania do czasu wejścia w życie projektowanej ustawy oraz trzecia przewidująca powrót do modelu mieszanego inkwizycyjno-kontradyktoryjnego. Taki stan zaburza stabilność porządku prawnego i będzie z pewnością znacząco utrudniał orzekanie w sprawach karnych.
Odnosząc się do konkretnych rozwiązań zawartych w projekcie Krajowa Rada Sądownictwa zgłasza następujące uwagi.