Projekt dokumentu Komitetu Rady Europy ds. Praw Człowieka i Biomedycyny zawierającego wytyczne w zakresie stosowania bezwarunkowego zakazu osiągania zysku za ciało ludzkie i jego części.

Akty korporacyjne

Lekarz.2017.10.13

Akt nieoceniany

Wersja od: 13 października 2017 r.

STANOWISKO Nr 68/17/P-VII

PREZYDIUM NACZELNEJ RADY LEKARSKIEJ

z dnia 13 października 2017 r.

w sprawie projektu dokumentu Komitetu Rady Europy ds. Praw Człowieka i Biomedycyny zawierającego wytyczne w zakresie stosowania bezwarunkowego zakazu osiągania zysku za ciało ludzkie i jego części

Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej, po zapoznaniu się z projektem dokumentu Komitetu Rady Europy ds. Praw Człowieka i Biomedycyny zawierającego wytyczne w zakresie stosowania bezwarunkowego zakazu osiągania zysku za ciało ludzkie i jego części (jako takie), określonego w art. 22 Konwencji Rady Europy o prawach człowieka i medycynie, przekazanym przy piśmie Pana Krzysztofa Masło - Dyrektora Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka w Ministerstwie Sprawiedliwości z dnia 22 września 2017 r. znak: DWMPC III-853-13/17/3, oraz po zasięgnięciu opinii Ośrodka Bioetyki Naczelnej Rady Lekarskiej, zgłasza następujące uwagi do przedmiotowego projektu.

1. Ad pkt 4

The prohibition of financial gain does not prevent:

- compensation of living donors for loss of earnings and reimbursement of any other justifiable expenses caused by the removal or by the related medical examinations;

- compensation in case of undue damage resulting from the removal of organs, tissues or cells.

In other words, the donation should be financially neutral for the donor.

- zwrot kosztów utraconych zarobków żyjących ofiarodawców oraz innych uznanych kosztów poniesionych przez ofiarodawcę nigdy nie może przyjmować formy zryczałtowanej zapłaty, jednakowej dla każdego ofiarodawcy, ale musi mieć charakter jednostkowo i skrupulatnie obliczanych kosztów dla każdego indywidualnego ofiarodawcy i indywidualnej sytuacji w oparciu o udokumentowane dane. W przypadku stosowania zryczałtowanej opłaty dla bardzo wielu ofiarodawców ta zawyżona kwota będzie miała charakter "undue inducement' i, w związku z powyższym, będzie stanowić "a form of human exploitation" (czego wprost zabrania pkt 3).

2. Ad pkt 5

Furthermore, the prohibition of financial gain does not hinder payment of a justifiable fee for medical or related technical services rendered in connection with the donation.

- konieczne jest ustalenie, jaki podmiot kontroluje i ocenia, czy opłaty pobierane przez instytucje pobierające i przechowywujące komórki, tkanki i narządy są uzasadnione.

3. Ad pkt 16

The Convention of Human Rights and Biomedicine (CETS No. 164) considers the reimbursement of expenses incurred and compensation for loss of earnings as acceptable. This is reiterated in the Additional Protocol concerning Transplantation of Organs and Tissues of Human Origin (CETS No. 186), which authorises compensation for loss of earnings and reimbursement of other justifiable expenses.

- konieczne jest ustalenie, jaki podmiot kontroluje i ocenia, czy zwrot kosztów utraconych zarobków oraz innych wydatków jest na właściwym poziomie.

4. Ad pkt 22 i 23

Where compensation is provided in the form of a fixed rate scheme, the conditions of its implementation must be provided for under national law, including the setting of an upper limit for the compensation. If the upper limit is not specified by law, it should be established by an independent body set up in accordance with national law.

The fixed rate compensation scheme must be transparent and must not act as an inducement to donate.

- schemat zryczałtowanej opłaty z ustalonym górnym limitem ryczałtu określonym przez niezależny podmiot jest godny poparcia, ale wymaga doprecyzowania.

5. Ad pkt 24

Fixed rate compensation schemes must never be allowed for organ donations.

- dlaczego stałej wysokości ryczałt może dotyczyć ofiarodawców komórek i tkanek, a nie może ofiarodawców narządów?

Podsumowując powyższe uwagi, na wstępie należy zauważyć, że w języku polskim określenia darowizna oraz ofiarowanie nie mają tożsamego znaczenia. Przede wszystkim różnica ta polega na tym, że jeśli ktoś coś komuś ofiarowuje, to nie oczekuje niczego w zamian, robi to bezinteresownie. Tego bezinteresownego charakteru nie posiada czasownik darować. I warto tę różnicę w znaczeniu powyższych dwóch słów wykorzystywać szczególnie wtedy, gdy jest mowa o ofiarowywaniu komórek, tkanek i narządów. Nie ma dawstwa - jest tylko ofiarowanie, nie ma dawców - są tylko ofiarodawcy. W korespondencji między polskimi podmiotami warto stosować powyższą zasadę.

Dokument, który zawiera projekt wytycznych w zakresie stosowania bezwarunkowego zakazu osiągania zysku za ciało ludzkie i jego części, określonego w art. 22 Konwencji o prawach człowieka i biomedycynie, a opracowany przez Komitet Rady Europy ds. Praw Człowieka i Biomedycyny, jest wartościowym dokumentem. Posiada jednak braki wynikające po pierwsze z niedoskonałości dokumentów, na które się powołuje i pominięcia kilku istotnych zagadnień.

Pierwszym zagadnieniem jest przemilczana w projekcie kwestia, kto odpowiada przed społeczeństwem za ustalenie i zapewnienie, że dozwolony zwrot kosztów utraconych zarobków żyjących ofiarodawców oraz innych uznanych kosztów poniesionych przez ofiarodawcę, nie będzie miał charakteru niedozwolonego nacisku i nie przyjmie formy wyzysku. Strony zainteresowane pobieraniem, transportowaniem, przechowywaniem i przekazywaniem ludzkich komórek, tkanek i narządów nie powinny same oceniać, czy określona rekompensata dla ofiarodawcy jest dozwolona i odpowiednia. Dokument powinien wskazać organ, który byłby uprawniony do takich działań lub zwrócić uwagę na istniejącą lukę oraz na potrzebę aktualizacji w tym zakresie europejskich wytycznych. Zdaniem Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej, rolę taką powinny pełnić niezależne komisje etyczne.

Po drugie, wyjaśnienia wymaga, dlaczego w przypadku ofiarodawców tkanek i komórek istnieje możliwość stosowania rekompensaty zryczałtowanej (zabronionej w przypadku ofiarodawców narządów - pkt 22, 23 i 24). To rozróżnienie nie znajduje w opinii Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej dostatecznego etycznego uzasadnienia. Motywowane jest najczęściej wygodą stosowania rozwiązań opartych o stawki ryczałtowe. Pytanie, czy normy etyczne można uchylić lub ograniczyć z potrzeby wygody, to właśnie kwestia, której uzasadnienia i wyjaśnienia należy oczekiwać w treści projektu. Podobnie, aby w projekcie podkreślono potrzebę jak najszerszego stosowania zasady indywidualnego szacowania wysokości należnych rekompensat w przypadku wszystkich ofiarodawców oraz potrzebę przedstawienia specjalistycznej opinii etycznej każdorazowo w przypadku zamiaru zastosowania stawek ryczałtowych niezależnie od tego, czy ofiarowanie dotyczy narządu, tkanki czy komórek. Warto podkreślić, że to zagadnienie może nie być dostrzegane z perspektywy zamożnych krajów Zachodniej Europy, ale musi być dostrzegane z perspektywy mniej zamożnych krajów, takich jak Polska. Im bardziej ubogie społeczeństwo, tym poruszany problem jest bardziej istotny - znacznie częściej w tych krajach może dochodzić do niedozwolonych nacisków w oparciu o ryczałtowe wysokie stawki rekompensat.

Po trzecie, i w nawiązaniu do kwestii drugiej, wyjaśnienia wymaga w oparciu o jakie mechanizmy kontroli społecznej zapewniono, że stałej wysokości zryczałtowana rekompensata dozwolona dla ofiarodawców tkanek i komórek nie przybierze w niektórych przypadkach formy wyzysku lub niedozwolonej zachęty? Dokument powinien wskazać organ, który byłby uprawniony do takich działań lub zwrócić uwagę na istniejącą lukę oraz na potrzebę aktualizacji w tym zakresie europejskich wytycznych. Zdaniem Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej, rolę taką powinny realizować niezależne komisje etyczne, które powinny opiniować i wydawać zgodę na ryczałtowe stawki rekompensat dla ofiarodawców.

Po czwarte, wyjaśnienia wymaga, czy procedury ustalania wysokości opłat pobieranych przez instytucje uprawnione do pobierania, konserwowania, przechowywania oraz dostarczania komórek tkanek i narządów za powyższe czynności powinny podlegać nadzorowi niezależnych podmiotów? W tym przypadku Prezydium widzi potrzebę wyjaśnienia tej pominiętej w projekcie kwestii. Zdaniem Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej, taki nadzór prawdopodobnie nie jest konieczny, ale umieszczenie tej informacji wraz z uzasadnieniem w dokumencie należy uznać za wskazane.