Konstytucja dogmatyczna o Kościele.
Akty korporacyjne
Kanon.1964.11.21
Akt nieoceniany Wersja od: 21 listopada 1964 r.
PAWEŁ BISKUP
SŁUGA SŁUG BOŻYCH RAZEM Z OJCAMI ŚWIĘTEGO SOBORU NA WIECZNĄ RZECZY PAMIĄTKĘ
z dnia 21 listopada 1964 r.
KONSTYTUCJA DOGMATYCZNA O KOŚCIELE
1 Por. św. Cyprian, "Epist." 64, 4: PL 3, 1017; CSEL (Hartel), IIIB, s. 720. Św. Hilary z Poitiers, "In MTt." 23, 6: PL 9, 1047. Św. Augustyn, passim. Św. Cyryl Aleks., "Glaph. in Gen." 2, 10: PG 69, 110A.
2 Św. Grzegorz W., "Hom. in Evang." 19, 1: PL 76, 1154B. Por. św. Augustyn, "Serm." 341, 9, 11: PL 39, 1499 n. Św. Jan Damasceński, "Adv. Iconocl." 11: PG 96, 1357.
3 Por. św. Ireneusz, "Adv. Haer." III, 24, 1: PG 7, 966B; Harvey 2, 131, wyd. Sagnard, "Sources Chr.", s. 398.
4 Św. Cyprian, "De Orat. Dom." 23: PL 4, 553: Hartel, IIIA, s. 285. Św. Augustyn, "Serm." 71, 20, 33: PL 38, 463 n. Św. Jan Damasceński, "Adv. Iconocl." 12: PG 96, 1358D.
5 Por. Orygenes, "In Mt." 16, 21: PG 13, 1443C; Tertulian, "Adv. Marc." 3, 7: PL 2, 357C; CSEL 47, 3, s. 386. Co się tyczy dokumentów liturgicznych, por. "Sacramentarium Gregorianum": PL 78, 160B; albo C. Mohlberg, "Liber Sacramentorum Romanae Ecclesiae", Romae 1960, s. 111, XC: «Deus, gui ex omni coaptatione sanctorum aeternum tibi condis habitaculum » (Boże, który zewsząd dobierając świętych budujesz sobie mieszkanie na wieki...). Hymn "Urbs Ierusalem beata" w Brewiarzu zakonnym i "Coelestis urbs Ierusalem" w Brewiarzu rzymskim.
6 Por. św. Tomasz, "Summa Theol." III, q. 62, a. 5, ad 1.
7 Por. Pius XII, Encyklika "Mystici Corporis", 29 czerwca 1943: AAS 35 (1943) s. 208.
8 Por. Leon XIII, Encyklika "Divinum illud", 9 maja 1897: ASS 29 (1896-1897) s. 650. Pius XII, Encyklika "Mystici Corporis", 29 czerwca 1943: AAS 35 (1943) s. 219-220.: Denz. 2288 (3808). Św. Augustyn, "Serm." 268, 2: PL. 38, 1232 i gdzie indziej. Św. Jan Chryzostom, "In Eph." Hom. 9, 3: PG 62, 72. Didymus Aleks., "Trin." 2, 1: PG 39, 449 n. Św. Tomasz, "In Col." 1, 18, lect. 5: wyd. Marietti, II, nr 46: «Sicut constituitur unum corpus ex unitae animae, ita Ecclesia ex unitae Spiritus...» (Jak powstaje jedno ciało dzięki jedności duszy, tak i Kościół dzięki jedności Ducha...).
9 Por. Leon XIII, Encyklika "Sapientiae christianae", 10 stycznia 1890: ASS 22 (1889-1890) s. 392. Tenże, Encyklika "Satis cognitum", 29 czerwca 1896: ASS 28 (1895-1896) s. 710 i 724 nn. Pius XII, Encyklika "Mystici Corporis", 29 czerwca 1943: AAS 35 (1943), s. 199-200.
10 Por. Pius XII, Encyklika "Mystici Corporis", 29 czerwca 1943: AAS 35 (1943) s. 221 nn. Tenże, Encyklika "Humani generis", 12 sierpnia 1950: AAS 42 (1950) s. 571.
11 Por. Leon XIII, Encyklika "Satis cognitum", 29 czerwca 1896: ASS 28 (1895-1896) s. 713.
12 Por. "Symbolum Apostolicum": Denz. 6-9 (10-30); "Symb. Nic-Const.": Denz 86 (150); por. "Prof. fidei Trid.": Denz. 994 i 999 (1862 i 1868).
13 Mówi się «Sancta (catholica apostolica) Romana Ecclesia» - Święty (katolicki apostolski) Rzymski Kościół, w "Prof. fidei Trid.": Denz. 994 i 999 (1862 i 1868) i Sobór Wat. I, Konstyt. dogm. o wierze kat. "Dei Filius": Denz. 1782 (3001).
14 Św. Augustyn, "De civ. Dei", XVIII, 51, 2: PL 41, 614.
15 Por. św. Cyprian, "Epist." 69, 6: PL 3, 1142B; Hartel 3B, s. 754 «inseparabile unitatis sacramentum» (nieodłączny sakrament jedności).
16 Por. Pius XII, Przemówienie"Magnificate Dominum", 2 listopada 1954: AAS 46 (1954) s. 669. Encyklika "Mediator Dei", 20 listopada 1947: AAS 39 (1947) s. 555.
17 Por. Pius XI, Encyklika "Miserentissimus Redemptor", 8 maja 1928: AAS 20 (1928) s. 171 n. Pius XII, Przemówienie "Vous nous avez", 22 września 1956: AAS 48 (1956) s. 714.
18 Por. św. Tomasz, "Summa Theol." III, q. 63, a. 2.
19 Por. św. Cyryl Jerozolimski, "Catech." 17, o Duchu Świętym, II, 35-37: PG 33, 1009-1012. Mikołaj Kabasilas, "De vita in Christo", ks. III, o pożytku bierzmowania: PG 150, 569-580. Św. Tomasz, "Summa Theol." III, q. 65, a. 3 i q. 72, a. 1 i 5.
20 Por. Pius XII, Encyklika "Mediator Dei", 20 listopada 1947: AAS 39 (1947) zwłaszcza s. 552 n.
21 1 Kor. 7, 7: «Każdy ma własny dar (idion charisma) od Boga: jeden tak, drugi inaczej». Por. św. Augustyn, "De Dono Persev." 14, 37: PL. 45, 1015 n: «Non tantum continentia Dei donum est, sed coniugatorum etiam castitas» (nie tylko wstrzemięźliwość jest darem Bożym, ale i czystość małżeńska).
22 Św. Augustyn, "De praed. Sanct." 14, 27: PL 44, 980.
23 Św. Jan Chryzostom, "In Io.", Hom. 65, 1: PG 59, 361.
24 Por. św. Ireneusz, "Adv. Haer." III, 16, 6; III, 22, 1-3: PG 7, 925C-926A i 955C-958A; Harvey 2, 87 n i 120-123; Sagnard, wyd. "Sources Chret.", s. 290-292 i 372 nn.
25 Por. św. Ignacy M., "Ad Rom.", Praef.: wyd. Funk, I, 252.
26 Por. św. Augustyn, "Bapt. c. Donat." V, 28, 39: PL 43, 197: «Certe manifestum est, id quod dicitur, in Ecclesia intus et foris, in corde, non in corpore cogitandum» (jest w każdym razie jasne, że powiedzenie: w Kościele wewnątrz i na zewnątrz, rozumieć trzeba: w sercu, nie w ciele). Por. tamże, III, 19, 26: kol. 152, V, 18, 24: kol. 189; "In Io.", Tr. 61, 2: PL. 35, 1800 i gdzie indziej często.
27 Łk 12, 48: «Od każdego zaś, komu wiele dano, wiele wymagać się będzie». Por. Mt 5, 19-20; 7, 21-22; 25, 41-46; Jkb 2, 14.
28 Por. Leon XIII, List Apostolski "Praeclara gratulationis", 20 czerwca 1894: ASS 26 (1893-1894) s. 707.
29 Por. Leon XIII, Encyklika "Satis cognitum", 29 czerwca 1896: ASS 28 (1895-1896) s. 738. Encyklika "Caritatis studium", 25 lipca 1898: ASS 31 (1898-1899) s. 11. Pius XII, Przemówienie radiowe "Nell'alba", 24 grudnia 1941: AAS 34 (1942) s.21.
30 Por. Pius XI, Encyklika "Rerum Orientalium", 8 września 1928: AAS 20 (1928) s. 287. Pius XII, Encyklika "Orientalis Ecclesiae", 9 kwietnia 1944: AAS 36 (1944) s. 137.
31 Por. Instr. Św. Kongregacja Św. Oficjum, 20 grudnia 1949: AAS 42 (1950) s. 142.
32 Por. św. Tomasz, "Summa Theol." III, q. 8, a. 3, ad 1.
33 Por. "List" Św. Kongr. Świętego Oficjum do arcybiskupa Bostonu: Denz. 3869-3872.
34 Por. Euzebiusz z Cezarei, "Praeparatio Evangelica", 1, 1: PG 21, 28AB.
35 Por. Benedykt XV, List Apostolski "Maximum illud": AAS 11 (1919) s. 440, a zwłaszcza s. 451 nn. Pius XI, Encyklika "Rerum Ecclesiae": AAS 18 (1926) s. 68-69. Pius XII, Encyklika "Fidei Donum", 21 kwietnia 1957: AAS 49 (1957) s. 236-237.
36 Por. "Didache", 14: wyd. Funk, I, s. 32. Św. Justyn, "Dial." 41: PG 6, 564. Św. Ireneusz, "Adv. haer." IV, 17, 5: PG 7, 1023; Harvey, 2, s. 199 n. Sobór Trydencki, ses. 22, rozdz. 1: Denz. 939 (1742).
37 Por. Sobór Wat. I, Konstytucja dogm. o Kościele Chrystusowym, "Pastor aeternus": Denz. 1821 (3050 n).
38 Por. Sobór Florencki, "Decretum pro Graecis": Denz. 694 (1307) i Sobór Watykański I, tamże: Denz. 1826 (3059).
39 Por. "Liber sacramentorum" św. Grzegorza, Prefacja na uroczystość św. Macieja i św. Tomasza: PL 78, 51 i 152; por. Cod. Vat. lat. 3548, f. 18. Św. Hilary, "In Ps." 67, 10: PL 9, 450; CSEL 22, 286. Św. Hieronim, "Adv. Iovin." 1, 26: PL 23, 247A. Św. Augustyn, "In Ps." 86, 4: PL. 37, 1103. Św. Grzegorz W., "Mor. In Iob" XXVIII, V: PL 76, 455-456. Prymazjusz, "Comm. In Apoc." V: PL. 68, 924BC. Paschazjusz Radbert, "In Mt.", ks. VIII, rozdz. 16: PL. 120, 561C. Por. Leon XIII, List "Et sane", 17 grudnia 1888: ASS 21 (1888) s. 321.
40 Por. Dz 6, 2-6; 11, 30; 13, 1; 14, 23; 20, 17; 1 Tes 5, 12-13; Flp 1, 2; Kol 4, 11 i passim.
41 Por. Dz. 20, 25-27; 2 Tm 4, 6 n; por. 1 Tm 5, 22; 2 Tm 2, 2; Tyt 1, 5; św. Klemens Rzymski, "Ad Cor." 44, 3: wyd. Funk, I, s. 156.
42 Por. św. Klemens Rzymski, "Ad Cor." 44, 2: wyd. Funk, I, s. 154 n.
43 Por. Tertulian, "Praescr. Haer." 32: PL 2, 52 n. Św. Ignacy M., passim.
44 Por. Tertulian, "Praescr. Haer." 32: PL 2, 53.
45 Por. św. Ireneusz, "Adv. Haer." III, 3, 1: PG 7, 848A; Harvey, 2, 8; Sagnard, s. 100 n: «manifestatam».
46 Por. św. Ignacy M., "Philad.", Praef.: wyd. Funk, I, s. 264.
47 Por. św. Ignacy M., "Philad.", 1, 1; "Magn." 6, 1: wyd. Funk, I, s. 264 i 234.
48 Por. św. Klemens Rzymski, "Ad Cor." 42, 3-4; 44, 3-4; 57, 1-2; wyd. Funk, I, 152, 156, 171 n. Św. Ignacy M., "Philad." 2; "Smyrn." 8; "Magn." 3; "Trall." 7; wyd. Funk, I, s. 265 n; 282; 232; 246 n. itd.; św. Justyn, "Apol.", 1, 65: PG 6, 428; św. Cyprian, "Epist.", passim.
49 Por. Leon XIII, Encyklika "Satis cognitum", 29 czerwca 1896: ASS 28 (1895-1896) s. 723.
50 Por. Sobór Trydencki, Dekret "De sacr. Ordinis", rozdz. 4: Denz. 960 (1768); Sobór Wat. I, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Chrystusowym, "Pastor aeternus", rozdz. 3: Denz. 1828 (3061). Pius XII, Encyklika "Mystici Corporis", 29 czerwca 1943: AAS 35 (1943) 209 i 212: CIC, c. 329 § 1.
51 Por. Leon XIII, List "Et sane", 17 grudnia 1888: ASS 21 (1888) s. 321 n.
52 Por. św. Leon W., "Serm." 5, 3: PL 54, 154.
53 Sobór Trydencki, ses. 23, rozdz. 3, cytuje słowa 2 Tm 1, 6-7, aby wykazać, że kapłaństwo jest rzeczywiście sakramentem: Denz. 959 (1766).
54 W "Trad. Apost." 3: wyd. Botte, "Sources Chr.", s. 27-30, biskupowi przyznaje się «prymat kapłaństwa». Por. "Sacramentarium Leonianum", wyd. C. Mohlberg, "Sacramentarium Veronense", Romae 1955, s. 119: «ad summi sacerdotii ministerium... Comple in sacerdotibus tuis mysterii tui summam...» (do posługi najwyższego kapłaństwa... Napełnij kapłanów twoich pełnią tajemnicy twojej). Tenże, "Liber Sacramentorum Romanae Ecclesiae",Romae 1960, s. 121-122: «Tribuas eis, Domine, cathedram episcopalem ad regendam Ecclesiam tuam et plebem universam» (Daj im, Panie, tron biskupi aby kierowali Kościołem twoim i całym ludem). Por. PL. 78, 224.
55 Por. "Trad. Apost." 2: wyd. Botte, s. 27.
56 Por. Sobór Trydencki, ses. 23, rozdz. 4, poucza, że sakrament kapłaństwa wyciska niezatarte znamię: Denz. 960 (1767). Por. Jan XXIII, Przemówienie "Iubilate Deo", 8 maja 1960: AAS 52 (1960) s. 466. Paweł VI, Kazanie w Bazylice Watykańskiej, 20 października 1963: AAS 55 (1963) s. 1014.
57 Św. Cyprian, "Epist." 63, 14: PL 4, 386; Hartel, IIIB, s. 713: «Sacerdos vice Christi vere fungitur» (Kapłan prawdziwie pełni funkcję Chrystusa). Św. Jan Chryzostom, "In 2 Tm.", Hom. 2, 4: PG 62, 612: Kapłan jest «symbolem» Chrystusa. Św. Ambroży, "In Ps." 38, 25-26: PL. 14, 1051-1052; CSEL 64, 203-204. Ambrozjaster, "In 1 Tim." 5, 19: PL. 17, 479C i "In Eph." 4, 11-12: kol. 387C. Teodor z Mopswestii, "Hom. Catech." XV, 21 i 24: wyd. Tonneau, s. 497 i 503. Hezychiusz Jerozolimski, "In Lev." ks. 2, 9, 23: PG 93, 894B.
58 Por. Euzebiusz, "Hist. Eccl.", V, 24, 10: GCS II, 1, s. 495: wyd. Bardy, "Sources Chr." II, s. 69. Dionizy u Euzebiusza, tamże VII, 5, 2: GCS II, 2, s. 638 n; Bardy, II s. 168 n.
59 Por. o Soborach starożytnych, Euzebiusz, "Hist. Eccl.", V, 23-24: GCS II, 1, s. 488 nn; Bardy, II, s. 66 nn i passim. Sobór Nicejski, kan. 5: "Conc. Oec. Decr.", s. 7.
60 Por. Tertulian, "De Ieiunio", 13: PL 2, 972B; CSEL 20, s. 292, w. 13-16.
61 Por. św. Cyprian, "Epist." 56, 3: Hartel, IIIB, s. 650; Bayard, s. 154.
62 Por. urzędową relację Zinellego na Soborze Wat. I: Mansi 52, 1109C.
63 Por. Sobór Wat. I, schemat Konstytucji dogm. II, o Kościele Chrystusowym, "Pastor aeternus", rozdz. 4: Mansi 53, 310. Por. relację Kleutgena z poprawionego schematu: Mansi 53, 321B-322B i oświadczenie Zinellego: Mansi 52, 1110A. Zobacz też św. Leon W., "Serm." 4, 3. PL. 54, 151A.
64 Por. CIC, c. 222 i 227.
65 Por. Sobór Wat. I, Konstytucja dogm. "Pastor aeternus": Denz. 1821 (3050 n).
66 Por. św. Cyprian, "Epist." 66, 8: Hartel III, 2, s. 733: «Episcopus in Ecclesia et Ecclesia in Episcopo» (Biskup w Kościele i Kościół w biskupie).
67 Por. św. Cyprian, "Epist." 55, 24: Hartel, s. 624, w. 13: «Una Ecclesia per totum mundurn in multa membra divisa» (Jeden Kościeł w całym świecie na wiele członków podzielony). "Epist." 36, 4: Hartel, s. 575, w. 20-21.
68 Por. Pius XII, Encyklika "Fidei Donum" 21 kwietnia 1957: AAS 49 (1957) s. 237.
69 Por. św. Hilary z Poitiers, "In Ps." 14, 3: PL 9, 206; CSEL 22, s. 86. Św. Grzegorz W., "Moral." IV, 7, 12: PL 75, 643C. Pseudo-Bazyli, "In Is." 15, 296: PG 30, 637C.
70 Por. św. Celestyn, "Epist." 18, 1-2, do Soboru Efeskiego: PL 50 505AB; Schwartz, "Acta Conc. Oec." I, 1, 1, s. 22. Por. Benedykt XV, List Apostolski "Maximum illud": AAS 11 (1919) s. 440. Pius XI, Encyklika "Rerum Ecclesiae", 28 lutego 1926: AAS 18 (1926) s. 69. Pius XII, Encyklika "Fidei Donum" 21 kwietnia 1957: AAS 49 (1957).
71 Por. Leon XIII, Encyklika "Grande munus", 30 września 1880: ASS 13 (1880) s. 145. Por. CIC, c. 1327; c. 1350 § 2.
72 O prawach stolic patriarchalnych por. Sobór Nicejski, kan. 6 o Aleksandrii i Antiochii oraz kan. 7 o Jerozolimie: "Conc. Oec. Decr.", s. 8. Sobór Laterański IV z r. 1215, Konstyt. V: "De dignitae Patriarcharum": tamże s. 212. Sobór Fer.- Florencki: tamże, s. 504.
73 Por. "Cod. Iuris Can., pro Eccl. Orient.", c. 216-314: o patriarchach; c. 324-339: o arcybiskupach większych; c. 362-391: o innych dostojnikach; w szczególności c. 238 § 3; 216; 240; 251; 255: o mianowaniu biskupów przez patriarchów.
74 Por. Sobór Trydencki, Dekret "De reform", ses. 5, rozdz. 2, nr 9 i ses. 24, kan. 4: "Conc. Oec. Decr.", s. 645 i 739.
75 Por. Sobór Wat. I, Konstytucja dogmatyczna "Dei Filius", 3: Denz. 1712 (3011). Por. notę dołączoną do chematu I "De Eccl." (zaczerpniętą ze św. Roberta Bellarmina): Mansi 51, 579C; a także poprawiony schemat Konstytucji II o Kościele Chrystusowym z komentarzem Kleutgena: Mansi 53, 313AB. Pius IX, List "Tuas Libenter": Denz. 1683 (2879).
76 Por. CIC, c. 1322-1323.
77 Por. Sobór Wat. I, Konstytucja dogm. "Pastor aeternus": Denz. 1839 (3074).
78 Por. wyjaśnienie Gassera na Soborze Wat. I: Mansi 52, 1213AC.
79 Por. Gasser, tamże: Mansi 1214A.
80 Por. Gasser, tamże: Mansi 1215CD, 1216-1217A.
81 Por. Gasser, tamże: Mansi 1213.
82 Por. Sobór Wat. I, Konstytucja dogm. "Pastor aeternus", 4: Denz. 1836 (3070).
83 Modlitwa konsekracji biskupiej w obrządku bizantyjskim: "Euchologion to mega", Romae 1873, s. 139.
84 Por. św. Ignacy M., "Smyrn." 8, 1: wyd. Funk, I, s. 282.
85 Por. Dz 8, 1; 14, 22-23; 20, 17 i passim.
86 Modlitwa mozarabska: PL 96, 759B.
87 Por. św. Ignacy M., "Smyrn." 8, 1: wyd. Funk, I, s. 282.
88 Św. Tomasz, "Summa Theol." III, q. 73, a. 3.
89 Por. św. Augustyn, "C. Faustum", 12, 20: PL 42, 265; "Serm." 57, 7: PL 38, 389 i in.
90 Św. Leon W., "Serm." 63, 7: PL 54, 357C.
91 Por. "Traditio Apostolica" Hipolita, 2-3: wyd. Botte, s. 26-30.
92 Por. tekst "examinus" na początku konsekracji biskupiej i "Modlitwę" na końcu Mszy podczas tejże konsekracji, po "Te Deum".
93 Benedykt XIV, Brewe "Romana Ecclesia", 5 października 1752, § 1: "Bullarium Benedicti XIV", t. IV, Romae 1758, 21: «Episcopus Christi typum gerit, Eiusque munere fungitur» (Biskup jest wiernym wizerunkiem Chrystusa i pełni Jego funkcję). Piu XII, Encyklika "Mystici Corporis", 29 czerwca 1943: AAS 35 (1943) s. 211: «Assignatos sibi greges singuli singulos Christi nomine pascunt et regunt» (Każdy wyznaczoną sobie trzode pasie w zastępstwie Chrystusa i kieruje nią).
94 Por. Leon XIII, Encyklika "Satis cognitum", 29 czerwca 1896: ASS 28 (1895-1896) s. 732. List "Officio sanctissimo", 22 grudnia 1887: AAS 20 (1887) s. 264. Pius IX, List Apostolski do biskupów niemieckich, 12 marca 1875, i Przemówienie na Konsystorzu, 15marca 1875: Denz. 3112-3117, tylko w nowym wydaniu.
95 Por. Sobór Wat. I, Konstytucja dogm. "Pastor aeternus", 3: Denz. 1828 (3061). por. relację Zinellego: Mansi 52, 1114D.
96 Por. św. Ignacy M., "Ed Ephes." 5, 1: wyd. Funk, I, s. 216.
97 Por. św. Ignacy M., "Ed Ephes." 6, 1: wyd. Funk, I, s. 218.
98 Por. Sobór Trydencki, "De sacr. Ordinis", rozdz. 2: Denz. 958 (1765) i kan. 6: Denz. 699 (1776).
99 Por. św. Innocenty I, "Epist. ad. Decentium": PL 20, 554A; Mansi 3, 1029; Denz. 98 (215): «Presbyteri, licet secundi sint sacerdotes, pontificatus tamen apicem non habent» (Prezbiterowie, choć są na drugim miejscu kapłanami, nie mają jednak pełni kapłaństwa). Św. Cyprian, "Epist." 61, 3: wyd. Hartel, s. 696.
100 Por. Sobór Trydencki, "De sacr. Ordinis", rozdz. 2: Denz. 956a-968 (1763-1778) a w szczególności kan.7: Denz. 667 (1777). Pius XII, Konstytucja Apostolska "Sacramentum Ordinis": Denz. 2301 (3857-3861).
101 Por. św. Innocenty I, "Epist. ad. Decentium": PL 20, 554A. Św. Grzegorz z Nazjanzu, "Apol." II, 22: PG 35, 432B. Pseudo-Dionizy, "Eccl. Hier.", 1, 2: PG 3, 372D.
102 Por. Sobór Tryd., ses. 22: Denz. 940 (1743). Pius XII, Encyklika "Mediator Dei", 20 listopada 1947: AAS 39 (1947), s. 553: Denz. 2300 (3850).
103 Por. Sobór Tryd., ses. 22: Denz. 938 (1739-1740). Sobór Wat. II. Konst. o liturgii świętej, "Sacrosanctum Concilium", nr 7 i 47: AAS 56 (1964) s. 100-113.
104 Por. Pius XII, Encyklika "Mediator Dei", 20 listopada 1947: AAS 39 (1947), s. 553: Denz. 2300 (3850).
105 Por. św. Cyprian, "Epist." 11, 3: PL 4, 242B; Hartel, II, 2, s. 497.
106 Por. "Pontificale romanum", De Ordinatione Presbyterorum, nałożenie szat.
107 Por. "Pontificale romanum", De Ordinatione Presbyterorum, prefacja.
108 Por. św. Ignacy M., "Philad." 4: wyd. Funk, I, s. 266. Św. Korneliusz I, u św. Cypriana, "Epist." 48, 2: Hartel, III, 2, s. 610.
109 "Constitutiones Ecclesiae Aegyptiacae", III, 2: wyd. Funk, "Didascalia", II, s. 103, "Statua Eccl. Ant." 37-41: Mansi 3, 954.
110 Św. Polikarp, "Ad Phil." 5, 2: wyd. Funk, I, s. 300: Mówi się tam o Chrystusie, że «stał się sługą (diaconus) wszystkich». Por. "Didaché", 15, 1. tamże, s. 32. Św. Ignacy M., "Trall." 2, 3: tamże, s. 242. "Constitutiones Apostolorum", 8, 28, 4: wyd. Funk, "Didascalia", I, s. 530.
111 Św. Augustyn, "Serm." 340, 1: PL 38, 1483.
112 Por. Pius Xi, Encyklika "Quadragesimo anno", 15 maja 1931: AAS 23 (1931) s. 221 n. Pius XII, Przemówienie "De quelle consolation", 14 października 1951: AAS 43 (1951) s. 790 n.
113 Por. Pius XII, Przemówienie "Six ans se sont écoulés", 5 paźdz. 1957: AAS 49 (1957) s. 927.
114 "Missale rom.", z prefacji na uroczystość Chrystusa Króla.
115 Por. Leon XIII, Encyklika "Immortale Dei", 1 listopada 1885: ASS 18 (1885) s. 166 nn. Tenże, Encyklika "Sapientiae christianae", 10 stycznia 1890: ASS 22 (1889-1890) s. 397 nn. Pius XII, Przemówienie "Alla vostra filiale", 23 marca 1958: AAS 50 (1958) s. 220: «la legittima sana laicitá dello Stato».
116 CIC, c. 682.
117 Por. Pius XII, Przemówienie "De quelle consolation", 14 października 1951: AAS 43 (1951) s. 789: «Dans les batailles décisives, c'est parfois du front que partent les plus heureuses initiatives...». Tenże, Przemówienie "L'importance de la presse catholique", 17 lutego 1950: AAS 42 (1950) s. 256.
118 Por. 1 Tes 5, 19 i 1 J 4, 1.
119 "Epist. ad Diognetum", 6: wyd. Funk, I, s. 400. Por. św. Jan Chryzostom, "In Mt.", Hom. 46 (47), 2: PG 58, 478, o zaczynie w cieście.
120 "Missale rom.", Gloria in excelsis. Por. Łk 1, 35; Mk 1, 24; Łk 4, 34; J 6, 69 (ho hagios tou Theou); Dz 3, 14; 4, 27 i 30; Hbr 7, 26; 1 J 2, 20; Obj 3, 7.
121 Por. Orygenes, "Comm. Rom." 7, 7: PG 14, 1122B. Pseudo-Makariusz, "De Oratione", 11: PG 34, 861AB. Św. Tomasz, "Summa Theol." II-III, q. 184, a. 3.
122 Por. św. Augustyn, "Retrack." II, 18: PL 32, 637 n. Pius XII, Encyklika "Mystici Corporis", 29 czerwca 1943: AAS 35 (1943) s. 225
123 Por. Pius XI, Encyklika "Rerum omnium", 6 stycznia 1923: AAS 15 (1923) s. 50 i 59-60. Encyklika "Costi Connnubii", 31 grudnia 1930: AAS 22 (1930) s. 548. Pius XII, Konst. Apost. "Provida Mater", 2 lutego 1947: AAS 39 (1947) s. 117. Przemówienie "Annus sacer", 8 grudnia 1950: AAS 43 (1951) s. 27-28. Przemówienie "Nel darvi", 1 lipca 1956: AAS 48 (1956) s. 574 n.
124 Por. św. Tomasz, "Summa Theol." II-II, q. 184, a. 5 i 6. "De perf. vitae spir.", rozdz. 18. Orygenes, "In Is.", Hom. 6, 1: PG 13, 239.
125 Por. św. Ignacy M., "Magn." 13, 1: wyd. Funk, I, s. 241
126 Por. św. Pius X, Ekshortacja "Haerent animo", 4 sierpnia 1908: ASS 41 (1908, s. 560 n. CIC, c. 124. Pius XI, Encyklika "Ad catholici sacerdotii", 20 grudnia 1935: AAS 28 (1936) s. 22 n.
127 Por. "Pontificale romanum", De Ordinatione Presbyterorum, Wstepne pouczenie.
128 Por. św. Ignacy M., "Trall." 2, 3: wyd. Funk, I, s. 244.
129 Por. Pius XII, Przemówienie "Sous la maternelle protection", 9 grudnia 1957: AAS 50 (1958) s. 36.
130 Por. Pius XI, Encyklika "Casti Connubii", 31 grudnia 1930: AAS 22 (1930): s. 548 n. Św. Jan Chryzostom, "In Ephes.", Hom. 20, 2: PG 62, 136 nn.
131 Por. św. Augustyn, "Enchir." 121, 32: PL 40, 288. Św. Tomasz, "SAumma Theol." II-II, q. 184, a. 1. Pius XII, Adhortacja Apostolska "Menti nostrae", 23 września 1950: AAS 42 (1950) s. 660.
132 O radach w ogólności, por. Orygenes, "Comm. Rom." X, 14: PG 14, 1275B. Św. Augustyn, "De S. Virginitate", 15, 15: PL 40, 403. Św. Tomasz, "Summa Theol." I-II, q. 100, a. 2 C (na końcu); II-II, q. 44, a. 4, ad. 3.
133 O uprzywilejowanym miejscu świętego dziewictwa, por. Tertulian, "Exhort. Cast." 10: PL 2, 925C. Św. Cyprian, "Hab. Virg." 3 i 22: PL 4, 443B i 461A n. Św. Ątanazy (?), "De Virg.": PG 28, 252 nn. Św. Jan Chryzostom, "De Virg.": PG 48, 533 nn.
134 O duchowym ubóstwie por. Mt 5, 3 i 19, 21; Mk 10,21; Łk 18, 22; o posłuszeństwie jest podany przykład Chrystusa J 4, 34 i 6, 38; Flp 2, 8-10; Hbr 10, 5-7. Świadectwa Ojców Kościoła i założycieli zakonów są bardzo liczne.
135 O skutecznym praktykowaniu rad, do którego nie wszyscy są obowiązani, por. św. Jan Chryzostom, "In Mt.", Hom. 7, 7: PG 57, 81 n. Św. Ambroży, "De Viduis", 4, 23: PL 16, 241 n.
136 Por. Rosweyde, "Vitae Patrum", Antwerpiae 1628. "Apophtegmata Patrum": PG 65. Palladiusz, "Historia Lausiaca": PG 34, 995 nn; wyd. C. Butler, Cambridge 1898 (1904). Pius XI, Konst. Apost. "Umbratilem", 8 lipca 1924: AAS 16 (1924) s. 386-387. Pius XII, Przemówienie "Nous sommes heureux", 11 kwietnia 1958: AAS 50 (1958) s. 283.
137 Por. Paweł VI, Przemówienie "Magno gaudio", 23 maja 1964: AAS 56 (1964) s. 566.
138 Por. CIC, c. 487 i 488, 4°. Pius XII, Przemówienie "Annus sacer", 8 grudnia 1950: AAS 43 (1951) s. 27 n. Pius XII, Konst. Apost. "Provida Mater", 2 lutego 1947: AAS 39 (1947) s. 120 nn.
139 Por. Paweł VI, Przemówienie "Magno gaudio", 23 maja 1964: AAS 56 (1964) s. 567.
140 Por. św. Tomasz, "Summa Theol." II-II, q. 184, a. 3 i q. 188, a. 2. Św. Bonawentura, Opusc. XI, "Apologia Pauperum", rozdz. 3, 3: wyd. Opera, Quaracchi, t. 8, 1898, s. 245a.
141 Por. Sobór Wat. I, Schemat o Kościele Crystusowym, rozdz. XV, i przyp. 48: Mansi 51, 549 n. i 619 n. Leon XIII, List "Au milieu des consolations", 23 grudnia 1900: ASS 33 (1900-1901) s. 361. Pius XII, Konstyt. Apost. "Provida Mater", 2 lutego 1947: AAS 39 (1947) s. 114 n.
142 Por. Leon XIII, Konst. "Romanos Pontifices", 8 maja 1881: ASS 13 (1800-1881) s. 483. Pius XII, Przemówienie "Annus sacer", 8 grudnia 1950: AAS 43 (1951) s. 28 n.
143 Por. Pius XII, Przemówienie "Annus sacer", 8 grudnia 1950: AAS 43 (1951) s. 28. Pius XII, Konst. Apost. "Sedes Sapientiae", 31 maja 1956: AAS 48 (1956) s. 355. Paweł VI, Przemówienie "Magno gaudio", 23 maja 1964: AAS 56 (1964) s. 570-571.
144 Por. Pius XII, Encyklika "Mystici Corporis", 29 czerwca 1943: AAS 35 (1943) s. 214 n.
145 Por. Pius XII, Przemówienie "Annus sacer", 8 grudnia 1950: AAS 43 (1951) s. 30. Przemówienie "Sous la maternelle protection", 8 grudnia 1957: AAS 50 (1958) s. 39 n.
146 Sobór Florencki, "Decretum pro Graecis": Denz. 693 (1305).
147 Oprócz starszych dokumentów, od czasów Aleksandra IV (27 września 1258), kierowanych przeciwko wszelkim formom wywoływania duchów, por. Encykl. Świętej Kongregacji Św. Oficjum, "De magnetismi abusu", 4 sierpnia 1856: ASS (1865) s. 177-178: Denz. 1653-1654 (2823-2825); odpowiedź Świętej Kongregacji Św. Oficjum z 24 kwietnia 1917: AAS 9 (1917) s. 268: Denz. 2182 (3642).
148 Zob. syntetyczny wykład tej doktryny Pawłowej u Piusa XII, Encyklika "Mystici Corporis": AAS 35 (1943) s. 200 i passim.
149 Por. m. in. św. Augustyn, "Enarr. in Ps." 85, 24: PL 37, 1099. Św. Hieronim, "Liber contra Vigilantium", 6: PL 23, 344. Św. Tomasz, "In 4m Sent.", d. 45, q. 3, a. 2. Św. Bonawentura, "In 4m Sent.", d. 45, a. 3, q. 2; i in.
150 Por. Pius XII, Encyklika "Mystyci Corporis": AAS 35 (1943) s. 245.
151 Por. liczne inskrypcje w katakumbach rzymskich.
152 Por. Gelazy I, Dekretał "De libris recipiendis", 3: PL 59, 160: Denz. 165 (353).
153 Por. św. Metody, "Symposion", VII, 3: GCS (Bonwetsch) s. 74.
154 Por. Benedykt XV, "Decretum approbationis virtutum in Causa beautificationis et canonizationis Servi Dei Ioannis Nepomuceni Neumann": AAS 14 (1922) s. 23; liczne przemówienia Piusa X o świętych: "Inviti all'eroismo", w: "Discorsi e Radiomessaggi", t. I-III, Romae 1941-1942, passim; Pius XII, "Discorsi e Radiomessaggi", t. X, 1949, s. 37-43.
155 Por. Pius XII, Encyklika "Mediator Dei": AAS 39 (1947) s. 581.
156 Por. Hbr 13, 7; Ekl 44-50; Hbr 11, 3-40. Por. także Pius Xii, Encyklika "Mediator Dei": AAS 39 (1947) s. 582-583.
157 Por. Sobór Wat. I, Konst. dogm. o wierze katol., "Dei Filius", rozdz. 3: Denz. 1794 (3013).
158 Por. Pius XII, Encyklika "Mystici Corporis": AAS 35 (1943) s. 216.
159 Co się tyczy wdzięczności wobec samych świętych, por. E. Diehl, "Inscriptiones latinae christianae veteres", I, Berlin 1925, nr 2008, 2382 i passim.
160 Sobór Trydencki, Dekret "De invocatione... Sanctorum": Denz. 984 (1821).
161 "Breviarum rom.", Invitatorium in festo Sanctorum Omnium.
162 Por. np. 2 Tes 1, 10.
163 Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej, "Sacrosanctum Concilium", rozdz. 5, nr 104: AAS 56 (1964) s. 125-126.
164 Por. "Missale rom.", Kanon Mszy.
165 Por. Sobór Nicejski II, Act. VII: Denz. 302 (600).
166 Por. Sob. Florencki, "Decretum pro Graecis": Denz. 693 (1304).
167 Por. Sobór Trydencki, Dekr. "De invocatione, veneratione et reliquiis Sanctorum et sacris imaginibus": Denz. 984-988 (1821-1824); Dekr. "De Purgatorio": Denz. 983 (1820); Dekr. "De iustificatione", kan. 30: Denz. 840 (1980).
168 "Missale rom.", z Prefacji o Świętych, dozwolonej dla diecezji Francji.
169 Por. św. Piotr Kanizjusz, "Catechismus Maior seu Summa Doctrinae christianae", rozdz. III (wyd. kryt. F. Streichera), cz. I, s. 15-16, nr 44 i s. 100-101, nr 49.
170 Por. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej, "Sacrasanctum Concilium", rozdz. 1, nr 8: AAS 56 (1964) s. 401.
171 Symbol Konstantynopolitański: Mansi 3, 566. Por. Sobór Efeski, tamże 4, 1130 (oraz tamże 2, 665 i 4, 1071); Sobór Chalcedoński, tamże 7, 111-116; Sobór Konstantynopolitański II, tamże 9, 375-396; "Missale rom.", Credo.
172 "Missale rom.", Kanon.
173 Św. Augustyn, "De S. Virginitate", 6: PL 40, 399.
174 Por. Paweł VI, "Przemówienie na Soborze", 4 grudnia 1963: AAS 56 (1964) s. 37.
175 Por. św. German Konst., "Hom. in Annunt. Deiparae": PG 98, 328A; "In Dorm." 2: 357. Anastazy Antiocheński, "Serm." 2 de Annunt., 2: PG 89, 1377AB; "Serm." 3, 2: 1388C. Św. Andrzej z Krety, "Cant. in B. V. Nat.", 4: PG 97, 1321B. "In B. V. Nat.", 1: 812A. "Hom. In dorm.", 1: 1068C. Św. Sofroniusz, "Or. 2 in Annunt.", 18: PG 87 (3), 3237BD.
176 Św. Ireneusz, "Adv. Haer." III, 22, 4: PG 7, 959A; Harvey, 2, 123.
177 Św. Ireneusz, "Adv. Haer." III, 22, 4: PG 7, 959A; Harvey, 2, 124.
178 Św. Epifaniusz, "Haer." 78, 18: PG 42, 728CD-729AB.
179 Św. Hieronim, "Epist." 22, 21: PL 22, 408. Por. św. Augustyn, "Serm." 51, 2, 3: PL 38, 335; "Serm." 232, 2: 1108. Św. Cyryl Jerozolimski, "Catech." 12, 15: PG 33, 741AB. Św. Jan Chryzostom, "In Ps." 44, 7: PG 55, 193. Św. Jan Damasceński, "Hom. 2 in dorm. B. M. V.", 3: PG 96, 728.
180 Por. Sobór Laterański z r. 649, kan. 3: Mansi 10, 1151. Św. Leon W., "Epist. ad Flav.": PL 54, 759. Sobór Chalcedoński: Mansi 7, 462. Św. Ambroży, "De instit. virg.": PL 16, 320.
181 Por. Pius XII, Encyklika "Mystici Corporis", 29 czerwca 1943: AAS 35 (1943) s. 247-248.
182 Por. Pius IX, Bulla "Ineffabilis", 8 grudnia 1854: Acta Pii IX, 1, I, s. 616; Denz. 1641 (2803).
183 Por. Pius XII, Konstyt. Apost. "Munificentissimus", 1 listopada 1950: AAS 42 (1950); Denz. 2333 (3903). Por. św. Jan Damasceński, "Enc. in dorm Dei genctricis", Hem. 2 i 3: PG 96, 721-761, szczególnie kol. 728B. Św. German Konst., "In S. Dei dorm.", Serm. 1: PG 98 (6), 340-348; Serm, 3: kol. 361. Św. Modest Jer., "In dorm. SS. Deiparae": PG 86 (2), 3277-3312.
184 Por. Pius XII, Encyklika "Ad cocli Reginam", 11 października 1954: AAS 46 (1954) s. 633-636: Denz. 3913 nn. Por. św. Andrzej z Krety. "Hom. 3 in dorm. SS. Deiparae": PG 97, 1089-1109. Św. Jan Damasceński, "De fide orth.", IV, 14: PG 94, 1153-1161.
185 Por. Kleutgen, poprawiony tekst "De mysterio Verbi incarnati", rozdz. IV: Mansi 53, 290. Por. Andrzej z Krety, "In nat. Mariae", Sermo 4: PG 97, 865A. Św. German Konstantynopolitański, "In annunt. Deiparae": PG 98, 321BC. "In dorm. Deiparae", III: 361D. Św. Jan Damasceński, "In dorm. B. V. Mariae", Hom. 1, 8: PG 96, 712BC-713A.
186 Por. Leon XIII, Encyklika "Adiutricem populi", 5 września 1895: ASS 15 (1895-1896) s. 303. Św. Pius X, Encyklika "Ad diem illum", 2 lutego 1904: Acta, I, s. 154; Denz. 1978 a (3370). Pius XI, Encyklika "Miserentissimus", 8 maja 1928: AAS 20 (1928) s. 178. Pius XII, "Przemówienie radiowe", 13 maja 1946: AAS 38 (1946) s. 266.
187 Por. św. Ambroży, "Epist." 63: PL 16, 1218.
188 Por. św. Ambroży, "Expos. Lc." II, 7: PL 15, 1555.
189 Por. Pseudo-Piotr Damiani, "Serm." 63: PL 144, 861AB. Godfryd od św. Wiktora, "In nat. B. M.", rkps Paryż, Mazarine, 1002, fol. 109 r. Gerhoh Reich, "De gloria et honore Filii hominis", 10: PL 194, 1105AB.
190 Por. św. Ambroży, "Expos. Lc" II, 7 i X, 24-25: PL15,1555 i 1810. Św. Augustyn, "In Io.", Tr. 13, 12: PL 35, 1499. Por. "Serm." 191, 2, 3: PL 38, 1010; i in. Por. także Beda Venerabilis, "In Lc. Expos." I, rozdz. 2: PL 92, 330. Izaak de Stella, "Serm." 51: PL. 194, 1863A.
191 Por. "Breviarum rom.", ant. «Sub tuum praesidium» (Pod Twoją obronę), I nieszpory Małego oficjum ku czci N. M. P.
192 Por. Sobór Nicejski II, z r. 787: Mansi 13, 378-379; Denz. 302 (600-601). Sobór Trydencki, ses. 25: Mansi 33, 171-172.
193 Por. Pius XII, "Przemówienie radiowe", 24 października 1954: AAS 46 (1954) s. 679. Encyklika "Ad coeli Reginum", 11 października 1954: AAS 46 (1954) s. 637.
194 Por. Pius XI, Encyklika "Ecclesiam Dei", 12 listopada 1923: AAS 15 (1923) s. 581. Pius XII, Encyklika "Fulgens corona", 8 września 1953: AAS 45 (1953) s. 590-591.