Uchwała nr 14/2018 zarządu krajowe] reprezentacji doktorantów z dnia 23 maja 2018
KRD.2018.5.23
Akt nieocenianyUCHWAŁA Nr 14/2018
ZARZĄDU KRAJOWE] REPREZENTACJI DOKTORANTÓW
z dnia 23 maja 2018
Doktoranci są jedną z grup społeczności akademickiej, która została pozbawiona gwarancji przedstawicielstwa w radzie uczelni. Brak tej ustawowej gwarancji sprawia, że uczelnia może wprawdzie przyjąć to jako dobrą praktykę, ale oczywiste jest, że zdarzać się to będzie incydentalnie, jeśli nie wcale. W ocenie KRD planowane kompetencje rady uczelni są bardzo szerokie oraz dotyczą fundamentalnych kwestii, jak chociażby uchwalanie strategii uczelni. Z tego względu niedopuszczalne jest wykluczanie z jej składu którejkolwiek z grup składających się na wspólnotę akademicką w tym młodych naukowców, czy też nauczycieli akademickich. Każda z tych grup odgrywa bardzo istotną rolę w kształtowaniu nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce, a zatem brak reprezentacji interesów tych społeczności postrzegamy jako bardzo niekorzystny.
KRD proponuje dodanie w art. 19 ustępu 3 w brzmieniu:
"Jeżeli uczelnia prowadzi szkołę doktorską w skład rady uczelni wchodzi:
1) 7 albo 9 osób powoływanych przez senat;
2) przewodniczący samorządu studenckiego;
3) przewodniczący samorządu doktorantów;
4) przedstawiciel młodych naukowców;
5) przedstawiciel nauczycieli akademickich.";
popierając tym samym stanowisko Rady Młodych Naukowców (Uchwała Rady Młodych Naukowców nr Vi/2 z dnia 15 maja 2018 r. dotycząca projektu ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 26 marca 2018 r. - Załącznik 1, II. Uwagi szczegółowe, C. Młodzi naukowcy w organach uczelni, instytucjach przedstawicielskich w środowiskach szkolnictwa wyższego i nauki oraz organach pomocniczych ministra, pkt. 1).
W opinii KRD nie istnieją podstawy, dla których stosuje się w tym przypadku rozwiązania inne, aniżeli w przypadku studentów. Trudno wyobrazić sobie sytuację, w której sprawami doktoranckimi ma zajmować się osoba nieposiadająca akceptacji ze strony samorządu doktorantów.
Propozycja legislacyjna: dodanie w art. 23 ustępu 6 w brzmieniu:
"6. Powołanie osoby do pełnienia funkcji kierowniczej, do której zakresu obowiązków należą sprawy doktoranckie, wymaga uzgodnienia z samorządem doktoranckim. Niezajęcie stanowiska przez samorząd doktorancki w terminie wskazanym w statucie uważa się za wyrażenie zgody na zaproponowaną kandydaturę."
W opinii KRD obecne rozwiązanie nie stymuluje w wystarczającym stopniu podejmowania interdyscyplinarnych problemów naukowych w rozprawach doktorskich. Przygotowywanie rozprawy o charakterze interdyscyplinarnym w ramach dwóch dyscyplin, które zawierają się w różnych dziedzinach nauki, może być bowiem bezcelowe z pragmatycznego punktu widzenia, jeżeli nie będzie możliwe uzyskanie stopni w obu tych dyscyplinach. Skoro zatem projekt ustawy w ramach kształcenia doktoranckiego kładzie nacisk na interdyscyplinarność, to należałoby postulować, aby nie ograniczała się ona tylko do interdyscyplinarności w ramach jednej dziedziny, a procedury nadawania stopnia naukowego doktora powinny być z tymi założeniami kompatybilne. Niniejszy przepis wskazuje również na potrzebę określenia szczegółowego trybu powołania komisji przeprowadzającej postępowanie o nadanie stopnia doktora w dwóch dyscyplinach.
Propozycja legislacyjna: dodanie art. 177 ust. 7 w brzmieniu:
"7. Jeżeli rozprawa doktorska obejmuje zagadnienia naukowe z więcej niż jednej dyscypliny, a dyscypliny te zawierają się w różnych dziedzinach nauki i nie jest możliwe wskazanie dyscypliny, o której mowa w ust. 5, stopień doktora nadaje się w każdej z tych dyscyplin."
naukowego doktora
Projekt w obecnym brzmieniu - paradoksalnie - nie nakłada na podmioty prowadzące szkoły doktorskie takiego zorganizowania toku kształcenia, aby przygotowywało ono doktoranta do spełnienia wymogów niezbędnych do uzyskania stopnia naukowego doktora, a jedynie takiego, aby zakończyło się ono złożeniem rozprawy doktorskiej. Tymczasem np. w kontekście nowych wymogów dot. znajomości języka obcego konieczne jest zagwarantowanie, aby szkoła doktorska zapewniała doktorantowi możliwość uzyskania takiej właśnie znajomości języka, a nie przerzucała ten ciężar (a więc w rzeczywistości także koszt ekonomiczny) na doktoranta. Chodzi zatem o to, aby przygotowanie doktoranta do uzyskania stopnia następowało we wszelkich obszarach, w których procedura nadania stopnia stawia kandydatowi określone wymagania, a nie tylko te dotyczące przygotowania rozprawy. Niniejsza legislacyjna propozycja KRD realizuje ten postulat w sposób najprostszy, tj. poprzez użycie ogólnej formuły, która obejmuje wszystkie wymogi niezbędne do uzyskania stopnia doktora.
Propozycja legislacyjna: zmiana brzmienia art. 198 ust. 2 na następujące:
"2. Szkoła doktorska jest zorganizowaną formą kształcenia w co najmniej 2 dyscyplinach, o których mowa w ust. 3 lub 5, przygotowującą doktoranta do uzyskania stopnia naukowego doktora."
Ponadto, według KRD należy rozszerzyć katalog certyfikatów potwierdzających znajomość nowożytnego języka obcego o kategorie certyfikatów potwierdzających znajomość technicznego języka nowożytnego..
KRD przychyla się do opinii Rady Młodych Naukowców (Uchwała Rady Młodych Naukowców nr VI/2 z dnia 15 maja 2018 r. dotycząca projektu ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 26 marca 2018 r. - Załącznik 1, II. Uwagi szczegółowe, A. Szkoły Doktorskie, pkt. 14). Należy zwrócić uwagę, że spośród wszystkich najważniejszych punktów (zdarzeń) w toku kształcenia doktoranta i nadania stopnia doktora (tj. wyniki rekrutacji do szkoły doktorskiej, następnie procedura nadania stopnia, rozprawa, recenzje), wynik oceny śródokresowej pozostaje jedynym, co do którego projekt ustawy nie przewiduje jawności. W ocenie KRD nie będzie to sprzyjać transparentności dokonywania oceny śródokresowej i społecznego (środowiskowego) zaufania do jej wyników, zwłaszcza że jej negatywny wynik ma stanowić podstawę do skreślenia doktoranta z listy doktorantów. Proponuje się ustalenie standardu jawności na wzór wyników rekrutacji do szkoły doktorskiej, a więc rozumianej - również w literaturze prawniczej - jako obowiązek podania tych wyników do publicznej wiadomości. Przyniesie to pozytywne skutki tak po stronie komisji dokonującej oceny i uzasadniającej jej wynik, jak i doktorantów, którzy tej ocenie się poddają.
Propozycja legislacyjna: dodanie w art. 202 ust. 3 zdania drugiego w brzmieniu:
"3. Wyniki oceny śródokresowej, wraz z uzasadnieniem, są jawne."
Obecne brzmienie przepisów nie chroni uprawnień pracowniczych doktorantów, jeżeli kształcenie zostało przerwane z winy podmiotu prowadzącego szkołę doktorską. Skoro przyczyna ta nie leży po stronie doktoranta, a wręcz mimo zaprzestania prowadzenia szkoły doktorskiej doktorant dokończył rozprawę, a następnie na jej podstawie uzyskał stopień, to nie powinien ponosić negatywnych konsekwencji i stanąć w sytuacji prawnej gorszej niż ci doktoranci, których szkoły nie zostały zlikwidowane.
Propozycja legislacyjna: dodanie w art. 208 ust. 2a w brzmieniu:
"2a. Doktorantowi, który uzyskał stopień doktora po odbywaniu kształcenia w szkole doktorskiej, którego nie ukończył z powodu zaprzestania jej prowadzenia, okres od dnia rozpoczęcia kształcenia w tej szkole do dnia uzyskania stopnia doktora, nie dłuższy niż 4 lata, zalicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze."
KRD przychyla się do opinii Rady Młodych Naukowców (Uchwała Rady Młodych Naukowców nr VI/2 z dnia 15 maja 2018 r. dotycząca projektu ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 26 marca 2018 r. - Załącznik 1, II. Uwagi szczegółowe, A. Szkoły Doktorskie, pkt. 16), według której należy doprecyzować sposób w jaki jednostka tracąca prawa do doktoryzowania byłaby kontrolowana w kwestiach zapewnienia możliwości kontynuowania kształcenia w innej szkole doktorskiej w tej dyscyplinie lub, jeśli nie jest to możliwe, do pokrycia kosztów kształcenia w sprawie nadania stopnia doktora w trybie eksternistycznym.
KRD popiera propozycję Rady Młodych Naukowców (Uchwała Rady Młodych Naukowców nr VI/2 z dnia 15 maja 2018 r. dotycząca projektu ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 26 marca 2018 r. - Załącznik 1, II. Uwagi szczegółowe, A. Szkoły Doktorskie, pkt. 7), która dotyczy wypłaty stypendiów dla doktorantów, którzy ukończą kształcenie w szkole doktorskiej wcześniej niż w terminie przewidzianym w indywidualnym planie badawczym. Jest to zabieg projakościowy i motywacyjny, zapobiegający powstrzymywaniu się doktorantów przed jak najszybszym uzyskaniem stopnia naukowego doktora.
Propozycja legislacyjna: dodanie w art. 209 ustępu 7a w brzmieniu:
"7a. Doktorant, który ukończył kształcenie w szkole doktorskiej w terminie krótszym niż przewidziany w indywidualnym planie badawczym, po uzyskaniu stopnia naukowego doktora otrzymuje stypendium doktoranckie za okres skrócenia odbywania kształcenia. Przepis art. 209 ust. 2 stosuje się."
KRD w całości popiera utworzenie tzw, powszechnego systemu stypendialnego, aie wskazuje, że musi być on ukształtowany w taki sposób, aby motywował doktorantów do poszerzania swojego dorobku naukowego oraz ciągłego podnoszenia swoich kompetencji naukowych. Nie spełnia tego kryterium system, w którym każdy doktorant, niezależnie od swoich osiągnięć lub ich całkowitego braku, ma otrzymywać stypendium w takiej samej wysokości. Dziś taką rolę spełnia system stypendialny, który obejmując tylko część doktorantów, wymusza dobrze rozumianą rywalizację. W warunkach powszechności stypendiów analogiczną rolę musi spełniać zwiększenie kwoty stypendium. Nie jest rozwiązaniem tego problemu kwestia stypendiów dla wybitnych młodych naukowców, bo choć dopuszczenie doktorantów do ubiegania się o to stypendium należy ocenić pozytywnie, to jednak trzeba też zauważyć, że stypendium to uzyska zapewne bardzo mała liczba doktorantów. KRD wnosi o zagwarantowanie zwiększenia stypendium w ustawie, gdyż brak tej gwarancji spowoduje przyznawanie zwiększeń jedynie przez nieliczne uczelnie, w zupełnie incydentalnych przypadkach. Niniejsza propozycja wymusza również konieczność określenia kryteriów, czasu trwania i terminów przyznawania takiego zwiększenia, na przykład w regulaminie szkoły doktorskiej.
Propozycja legislacyjna: dodanie art. 209 ust. 4a w brzmieniu:
"4a. Co najmniej 20% doktorantów posiadających największe osiągnięcia naukowe, a w przypadku doktorantów I roku - najwyższe wyniki rekrutacyjne, otrzymuje w danym roku akademickim stypendium doktoranckie zwiększone o co najmniej 40% kwoty, o której mowa w ust. 4 pkt 1."
Przepis art. 209 ust. 8 w opinii KRD nie spełnia żadnej pozytywnej funkcji. Nie istnieją przesłanki, dla których należy uznać, że bardzo dobry doktorant kształcący się w szkole doktorskiej nie powinien zostać zatrudniony jako asystent. Niezrozumiałe jest sformułowanie przepisu "Doktorant pobierający stypendium...", skoro w nowym systemie każdy doktorant (z wyjątkiem tych, którym przedłużono termin złożenia rozprawy) będzie doktorantem pobierającym stypendium, a uczelnia nie ma żadnej podstawy prawnej, aby doktorantowi tego stypendium nie wypłacić. W rzeczywistości projektowany przepis nie przyniesie żadnych pozytywnych skutków, za to przyniesie szereg negatywnych - najlepszych doktorantów wyprowadzi w zakresie pracy zawodowej poza struktury uczelniane, stworzy model, w którym spośród wszystkich możliwości zatrudnienia doktorantów uczelnia stanie się najmniej opłacalna, a ponadto sprawi, że doktorant, który wygra konkurs na asystenta, po prostu porzuci kształcenie w szkole doktorskiej. W ocenie KRD przepis ma charakter szkodliwy i nie sposób zrozumieć, jaki efekt ma wywołać.
Propozycja legislacyjna: usunięcie art. 209 ust. 8.
W opinii KRD prawa doktorantów w tym zakresie powinny być zbieżne z prawami studentów (por. art. 105 projektu). Doktoranci to kilkudziesięciokrotnie mniejsza liczebnie grupa od studentów, a ponadto już obecnie wiele miast wprowadziło takie ulgi. Ich ustawowe zagwarantowanie nie przyczyni się więc do dużych obciążeń finansowych dla jednostek samorządu terytorialnego, za to zagwarantuje prostotę i pewność prawa w tym zakresie.
Propozycja legislacyjna: zmiana brzmienia art. 214 na następujące:
"Art. 214. Doktorantom przysługuje prawo do korzystania z 50% ulgi w opłatach za przejazdy publicznymi środkami komunikacji miejskiej. ".
KRD planuje wdrożyć, po wejściu w życie projektu ustawy, proces certyfikacji w formie przyznawania wyróżnień najlepszym szkołom doktorskim, które w największym stopniu spełniają opracowane przez KRD standardy dobrych praktyk w szkołach doktorskich. Opracowanie tych praktyk jest aktualnie finansowane przez MNiSW w ramach przyznanej w maju 2018 r. dotacji. Zbiór praktyk będzie oparty na najlepszych międzynarodowych standardach funkcjonowania szkół doktorskich, a już dziś wiele uczelni zadeklarowało, że będzie je wdrażać. Uwzględnienie wyróżnienia nadanego przez KRD sprawi, że uzyskanie go - do czego konieczne będzie spełnienie szeregu wymagań - stanie się realnie korzystne dla podmiotu prowadzącego szkołę doktorską dzięki czemu kształcenie doktorantów będzie się odbywać na wyższym poziomie.
Propozycja legislacyjna: dodanie w art. 262 pkt 9 w brzmieniu:
"9) uzyskanie wyróżnienia nadanego przez Krajową Reprezentację Doktorantów - jeżeli Krajowa Reprezentacja Doktorantów nadaje takie wyróżnienia."
kandydatów do PKA
W opinii KRD, pominięcie KRD w art. 252 ust, 4 nie znajduje uzasadnienia, zwłaszcza że uwzględniono w tym przepisie wszystkie pozostałe przedstawicielskie instytucje środowiska szkolnictwa wyższego i nauki (por. art. 330). Trudno też nie uznać, że KRD nie powinna być uprawniona do wskazywania kandydatów do PKA, skoro PKA ma być instytucją działającą niezależnie na rzecz doskonalenia jakości kształcenia (art. 252 ust. 1), a jednym z podstawowych obowiązków doktorantów jest odbywanie praktyk zawodowych w formie prowadzenia zajęć ze studentami.
Propozycja legislacyjna: dodanie w art. 252 ust. 4 po "PSRF fragmentu "KRD, ",
W ocenie KRD nie istnieją powody, dla których likwiduje się stypendium MNiSW dla doktorantów, podczas gdy pozostawia się to stypendium dla studentów. Stypendium to stanowi wartościowe uzupełnienie form nagradzania najlepszych doktorantów w skali kraju, jest motywatorem do poszerzania dorobku naukowego doktorantów i pozwala wyróżnić tych, którzy wykazali się największymi osiągnięciami. Nie stanowi przy tym dużego obciążenia finansowego dla budżetu. Zdaniem KRD nie jest wystarczającym ekwiwalentem nieistniejąca dotychczas możliwość ubiegania się przez doktorantów o stypendium dla wybitnych młodych naukowców, w ramach którego doktoranci muszą rywalizować z doktorami i doktorami habilitowanymi, a w gronie stypendystów będzie ich zapewne ledwie kilkunastu.
ewaluacji kształcenia w szkole doktorskiej
Zgodnie z art. 260 ust. 4, ewaluacji dokonują eksperci posiadający znaczący dorobek naukowy lub artystyczny powoływani przez przewodniczącego KEN, w tym co najmniej jeden zatrudniony w zagranicznej uczelni lub instytucji naukowej, oraz jeden doktorant. Przepisy nie wskazują trybu wyboru tego doktoranta i w ocenie KRD uregulowanie tej kwestii nie mieści się w przedmiotowym zakresie upoważnienia do wydania rozporządzenia, zawartego w art. 264 (ponadto wytyczne w tym upoważnieniu mają charakter oczywisty i pozorny, co w doktrynie prawa konstytucyjnego jest uznawane za podstawę do stwierdzenia niezgodności z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP). Zdaniem KRD, doktorant biorący udział w ewaluacji szkoły doktorskiej powinien być wybrany przez KRD, przez przewodniczącego KEN spośród osób wskazanych przez KRD albo przez przewodniczącego KEN w uzgodnieniu z KRD.
Tak krótkie okresy przejściowe w rzeczywistości uniemożliwiają dużej części doktorantów uzyskanie stopnia w procedurze, w której spodziewali się uzyskać ten stopień rozpoczynając studia doktoranckie. Rozwiązanie takie budzi poważne wątpliwości z punktu widzenia pewności prawa, zasady ochrony uzasadnionych ekspektatyw prawnych i interesów będących w toku. Największe wątpliwości budzi krótki okres, jaki mają na otwarcie przewodu doktoranci rozpoczynający studia doktoranckie w II połowie roku 2017 i w roku 2018.
KRD przychyla się do opinii Rady Młodych Naukowców (Uchwała Rady Młodych Naukowców nr VI/2 z dnia 15 maja 2018 r. dotycząca projektu ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 26 marca 2018 r. - Załącznik 1, II. Uwagi szczegółowe, A. Szkoły Doktorskie, pkt. 3), zgodnie z którą za niekorzystny należy uznać brak w projekcie ustawy instytucji promotora pomocniczego. Brak ten nie współgra z interdyscyplinarnym charakterem szkół doktorskich, w których - przynajmniej w założeniu - powinno powstawać jak najwięcej interdyscyplinarnych rozpraw doktorskich. W sytuacji, w której rozprawa obejmuje zagadnienia z dwóch dyscyplin ze znaczną przewagą jednej, adekwatne wydaje się wyznaczenie z zakresu tej dyscypliny, której rozprawa dotyczy w znacznie mniejszej części, właśnie promotora pomocniczego, a nie drugiego ("zwykłego") promotora. Ponadto, w dzisiejszej praktyce można zauważyć niezwykle istotny wkład promotora pomocniczego w projektowaniu, realizacji i poprawie jakości prac doktorskich. Słusznie również zwraca uwagę Rada Młodych Naukowców, że instytucja ta powinna być przewidziana przede wszystkim dla osób ze stopniem naukowym doktora i - na wzór dzisiejszy - może stanowić dla tych osób przygotowanie do sprawowania samodzielnej opieki naukowej nad doktorantami w kolejnych latach po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego. Propozycja ta jednak wymaga systemowego wdrożenia do treści ustawy i nie daje się sprowadzić do legislacyjnej propozycji jednego przepisu.
KRD przychyla się do opinii Fundacji Rektorów Polskich oraz Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, zawartej w Raporcie nr 6 Komisji ds. Strategicznych Problemów Szkolnictwa Wyższego, pt. "Wybrane propozycje zmian w tekście projektu ustawy prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 26 marca 2018 r" (komentarz do Art. 146, s.18) oraz Rady Młodych Naukowców (Uchwała Rady Młodych Naukowców nr VI/2 z dnia 15 maja 2018 r. dotycząca projektu ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 26 marca 2018 r. - Załącznik 1, II. Uwagi szczegółowe, D. Młodzi naukowcy jako pracownicy uczelni, pkt. 7), w którym postuluje się przywrócenie w projekcie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce przepisu zrównującego do 65 lat wiek emerytalny nauczycielek i nauczycieli akademickich. Obniżenie wieku emerytalnego dla kobiet postrzegamy jako dyskryminację i ograniczanie możliwości rozwoju naukowego, jak również zajmowania wysokich stanowisk w strukturach uczelni.
Uwagi końcowe
Uwagi końcowe
Ponadto, KRD wyraża swoje zaniepokojenie brakiem odniesienia w aktualnym projekcie ustawy do kwestii związanych z koncepcją Otwartej Nauki i oczekuje, że koncepcja ta zostanie uwzględniona w regulacji związanej z ewaluacją nauki.