Bełczącki Robert Marek, Rozpoznanie skargi nadzwyczajnej przez Sąd Najwyższy w sprawie cywilnej

Rozpoznanie skargi nadzwyczajnej przez Sąd Najwyższy w sprawie cywilnej

Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę nadzwyczajną w myśl art. 398¹³ § 1 k.p.c. w zw. z art. 95 pkt 1 u.SN w granicach zaskarżenia określonych w skardze oraz w granicach podstaw skargi, uwzględniając z urzędu w granicach zaskarżenia jedynie nieważność postępowania zaistniałą przed sądem, którego orzeczenie zostało zaskarżone skargą. Związanie podstawami dotyczy zarówno podstawy z art. 89 § 1 pkt 1 u.SN, polegającej na naruszeniu zasad lub wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, podstawy przewidzianej w art. 89 § 1 pkt 2 u.SN, polegającej na rażącym naruszeniu prawa przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, jak i podstawy przewidzianej w art. 89 § 1 pkt 3 u.SN, polegającej na oczywistej sprzeczności istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego. W postępowaniu ze skargi nadzwyczajnej nie obowiązuje przewidziany w art. 398³ § 3 k.p.c. zakaz opierania podstaw skargi na zarzutach dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów. Świadczy o tym ustanowienie podstawy skargi przewidzianej w art. 89 § 1 pkt 3 u.SN. W razie oparcia skargi na tej podstawie oceny trafności podniesionych przez skarżącego naruszeń Sąd Najwyższy jest obowiązany dokonać w świetle całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Podobnie rzecz będzie się przedstawiać w przypadku oparcia skargi na podstawie przewidzianej w art. 89 § 1 pkt 2 u.SN, a polegającej na rażącym naruszeniu przepisów postępowania regulujących przeprowadzanie dowodów czy innego rodzaju przepisów postępowania, w tym skutkujących jego nieważnością. Natomiast w razie oparcia skargi na podstawie przewidzianej w art. 89 § 1 pkt 2 u.SN polegającej na rażącym naruszeniu jedynie prawa materialnego, oceny trafności podniesionych przez skarżącego naruszeń Sąd Najwyższy dokona według ustaleń faktycznych przyjętych przez sąd powszechny za podstawę zaskarżonego orzeczenia. Z art. 398¹³ § 1 in principio k.p.c. w zw. z art. 95 pkt 1 u.SN można wywieść zakaz powoływania przez skarżącego nowych faktów i dowodów w postępowaniu ze skargi nadzwyczajnej, a co za tym idzie - niedopuszczalność prowadzenia przez Sąd Najwyższy postępowania dowodowego, chyba że w kierunku ustalenia okoliczności związanych z nieważnością postępowania zaistniałą przed sądem, którego orzeczenie zostało zaskarżone skargą.

Przystępując do rozpoznania skargi nadzwyczajnej, Sąd Najwyższy w punkcie wyjścia ustala stan faktyczny oraz jego prawną ocenę przyjęte przez sąd powszechny za podstawę zaskarżonego orzeczenia. Rekonstrukcji tej dokonuje przede wszystkim na podstawie treści uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia. Jeśli uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia nie zostało sporządzone, Sąd Najwyższy może zażądać sporządzenia uzasadnienia na podstawie art. 92 u.SN. Niemniej podstawę ustaleń dokonywanych przez Sąd Najwyższy stanowić może całokształt zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, zależnie od naruszeń podniesionych w podstawach skargi nadzwyczajnej.

Kolejnym etapem jest ustalenie granic, w jakich orzeczenie sądu powszechnego zostało zaskarżone skargą nadzwyczajną. Poza granicami zaskarżenia skargi nadzwyczajnej nie mogą zostać uwzględnione nie tylko naruszenia niepodniesione w skardze, ale także te skutkujące nieważnością postępowania przed sądem, którego orzeczenie zostało zaskarżone. Sąd Najwyższy ustala zatem, czy orzeczenie sądu powszechnego zostało zaskarżone w całości, czy w części oraz w interesie której ze stron postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem. Należy podkreślić, że w postępowaniu ze skargi nadzwyczajnej, podobnie jak w postępowaniu kasacyjnym, nie powinien znajdować odpowiedniego zastosowania art. 378 § 2 k.p.c. Norma zawarta w tym przepisie pozwala sądowi II instancji z urzędu rozpoznać sprawę w granicach zaskarżenia na rzecz współuczestników, którzy wyroku sądu I instancji nie zaskarżyli, jeśli będące przedmiotem zaskarżenia prawa lub obowiązki są dla nich wspólne, a w konsekwencji nakazuje zawiadomić ich o terminie rozprawy apelacyjnej, aby mogli wziąć w niej udział i ewentualnie złożyć pisma przygotowawcze. Odpowiednie stosowanie tego przepisu w postępowaniu ze skargi nadzwyczajnej na podstawie art. 398²¹ k.p.c. i w zw. z art. 95 pkt 1 u.SN pozwalałoby Sądowi Najwyższemu z urzędu rozpoznać skargę nadzwyczajną w przedmiotowych granicach zaskarżenia także na rzecz tych współuczestników, w interesie których skarżący skargi nie wnosił, oraz obligowałoby do zawiadomienia ich o terminie rozprawy. Konsekwencją takiego stanowiska byłoby jednak zanegowanie prawomocności zaskarżonego orzeczenia względem takich współuczestników, do czego brakuje stosownej podstawy prawnej. Należy bowiem pamiętać, że art. 378 § 2 k.p.c. koresponduje z art. 363 § 3 k.p.c., który stoi na przeszkodzie uprawomocnieniu się orzeczenia w części niezaskarżonej, jeśli sąd II instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także w tej części. Skarga nadzwyczajna, podobnie jak skarga kasacyjna, przysługuje natomiast wyłącznie od orzeczeń prawomocnych (por. T. Wiśniewski, Przebieg procesu cywilnego…; wyrok SN z 26.11.1999 r., III CKN 468/98, OSP 2000/7–8, poz. 117). Niemniej należy odnotować odmienny pogląd prezentowany w judykaturze Sądu Najwyższego, dopuszczający w postępowaniu kasacyjnym odpowiednie zastosowanie art. 378 § 2 k.p.c. w zw. z art. 398²¹ k.p.c. (por. wyroki SN: z 23.08.2012 r., II CSK 740/11, LEX nr 1231481; z 11.07.2012 r., II CSK 677/11, LEX nr 1228438; z 24.08.2009 r., I UK 71/09, OSNP 2011/7–8, poz. 106), który w konsekwencji musi oznaczać także odpowiednie zastosowanie art. 363 § 3 k.p.c. Znamienne ponadto, że w stanie prawnym obowiązującym przed 1.07.1996 r. uznawano dopuszczalność odpowiedniego stosowania ówczesnego art. 384 k.p.c., odpowiadającego obecnie obowiązującemu art. 378 § 2 k.p.c., w postępowaniu przed Sądem Najwyższym na skutek rewizji nadzwyczajnej, do której odwołano się w uzasadnieniu projektu ustawy o Sądzie Najwyższym przedstawionego przez Prezydenta RP (por. VIII kadencja, druk sejm. nr 2003; por. W. Siedlecki [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. Z. Resich, W. Siedlecki, Wydawnictwo Prawnicze 1969, s. 673).