Dauter Bogusław, Przyznanie prawa pomocy osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej w zakresie częściowym
Przyznanie prawa pomocy osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej w zakresie częściowym
Przyznanie prawa pomocy osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej w zakresie częściowym
Przyznanie prawa pomocy osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej w zakresie częściowym
1. Przyznanie osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej prawa pomocy w zakresie częściowym oznacza zwolnienie jej tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego.
2. Instytucja prawa pomocy stanowi system środków zapewniających korzystanie z prawa do sądu osobom, które nie są w stanie z uwagi na sytuację materialną ponieść tych opłat lub kosztów ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika (por. uchwała 7 sędziów NSA z dnia 2 grudnia 2010 r., II GPS 2/10, wyrok TK z dnia 18 listopada 2020 r., SK 5/20, OTK-A 2020, nr 62).
Realizacja prawa do sądu została natomiast zagwarantowana m.in. przez art. 6 ust. 1 Konwencji z dnia 4 listopada 1950 r. o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.), art. 14 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167).
Prawo do sądu zostało także wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.), zgodnie z którym każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Zasadę tę dopełniają zakaz zamykania drogi sądowej do dochodzenia naruszonych wolności lub praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji) oraz prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji wyrażone w art. 78 Konstytucji (por. np. M. Piłaszewicz, Prawo do sądu a prawo pomocy przewidziane w Prawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, M. Pod. 2009, nr 3; P. Gumiński, Prawo ubogich - zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym i postępowaniu sądowoadministracyjnym, Edukacja Prawnicza 2008, nr 6; F. Kolańczyk, Sytuacja pełnomocnika z urzędu w postępowaniu sądowoadministracyjnym w przypadku jego ustanowienia po upływie terminu do dokonania czynności w postępowaniu sądowym, M. Praw. 2010, nr 21).
3. Przyznanie prawa pomocy nie może nastąpić z urzędu, jest to postępowanie incydentalne wszczęte na wniosek strony. Z tego powodu istotne jest, by rozstrzygnięcie nie wykraczało poza zakres prawa pomocy, o jaki strona wnosi. Dopuszczalne jest natomiast uwzględnienie wniosku strony w węższym zakresie, np. strona wnosi o zwolnienie od opłat sądowych w zakresie całkowitym, a referendarz sądowy uznaje za zasadne zwolnienie jej od obowiązku uiszczenia opłat w części. Jeśli strona wnosi o częściowe zwolnienie od opłat lub wydatków, to może ono polegać na zwolnieniu od poniesienia ułamkowej ich części albo określonej ich kwoty pieniężnej (art. 245 p.p.s.a.).
4. Jeśli w sentencji postanowienia nie jest wyraźnie oznaczony zakres przyznawanego zwolnienia od obowiązku uiszczenia kosztów sądowych, oznacza to całkowite zwolnienie z obowiązku wnoszenia zarówno opłat sądowych, jak i ponoszenia wydatków (art. 241 p.p.s.a.).
5. Na podstawie wcześniej obowiązującej regulacji kompetencję do wydania rozstrzygnięcia w tym zakresie posiadał wojewódzki sąd administracyjny oraz referendarz sądowy. Wraz z dniem 15 sierpnia 2015 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, której celem jest m.in. usprawnienie, uproszczenie i zapewnienie szybkości postępowania przed sądem administracyjnym, zarówno w pierwszej jak i w drugiej instancji.
W ramach przeprowadzonych zmian nastąpiło zwiększenie uprawnień i kompetencji referendarzy sądowych, w tym w zakresie postępowania w przedmiocie prawa pomocy. W wyniku nowelizacji przyjęto jako zasadę orzekanie w zakresie prawa pomocy przez referendarzy sądowych. Wydanie orzeczenia w powyższym zakresie przez sąd zostało silnie ograniczone i sprowadzone do wyjątkowych sytuacji procesowych. W konsekwencji wydanie przez sąd postanowienia o przyznaniu prawa pomocy osobie prawnej w zakresie częściowym wystąpi tylko w wyjątkowych sytuacjach. Na postanowienie sądu w powyższym przedmiocie przysługuje zażalenie (art. 258 § 4 in fine p.p.s.a.).
Przewodniczący zgodnie z treścią art. 258 § 4 p.p.s.a. może skierować sprawę do rozpoznania przez sąd na posiedzeniu niejawnym tylko w przypadku zaistnienia szczególnie uzasadnionego przypadku. Ustawodawca nie definiuje pojęcia „szczególnie uzasadnionego przypadku”; nie wskazuje też na jakikolwiek przykład sytuacji procesowej spełniającej tę cechę.
Za taki przykład można uznać sytuację, w której nie jest obiektywnie możliwe rozpoznanie sprawy w przedmiocie prawa pomocy przez referendarza sądowego. Taka okoliczność wystąpi np. wtedy gdy w danym sądzie administracyjnym na skutek braku mianowania nie wykonuje czynności, o których mowa w art. 27 § 1 p.u.s.a. referendarz sądowy, gdy zastosowanie znajdzie instytucja wyłączenia referendarza sądowego (por. M. Jagielska, J. Jagielski, P. Gołaszewski [w:] red. R. Hauser, M. Wierzbowski; Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz; Warszawa 2015, s. 1046), czy też zachodzi inny szczególny przypadek, który wymaga orzekania w tym zakresie przez sąd.
Zaistnienie szczególnie uzasadnionego przypadku nie obliguje do skierowania sprawy do rozpoznania przez sąd a jedynie pozostawia taką możliwość.
6. Stronie przysługuje możliwość zaskarżenia postanowienia referendarza sądowego o przyznaniu i odmowie przyznania prawa pomocy a także umorzeniu postępowania w sprawie przyznania prawa pomocy poprzez wniesienie sprzeciwu w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia (art. 259 § 1 p.p.s.a.).
Procedury prawne pokazane w formie interaktywnych schematów, dzięki którym sprawdzisz, jak krok po kroku przebiega postępowanie w danej sprawie.
Dowiedz się więcej o LEX Navigator.
Zamów bezpłatną prezentację zdalną , podczas której przedstawimy Ci to narzędzie.
Krok: wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym
1. Uprawnionym do złożenia wniosku o udzielenie prawa pomocy jest strona (art. 32 p.p.s.a.), a także uczestnik postępowania (art. 33 w zw. z art. 12 p.p.s.a.). Strona może wnosić o udzielenie prawa pomocy poprzez zwolnienie od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych lub ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika z urzędu.
2. Stroną postępowania w sprawie o przyznanie prawa pomocy jest tylko strona, która z wnioskiem o przyznanie tego prawa wystąpiła (por. art. 252 § 3 p.p.s.a.). W konsekwencji wnioskodawca nie ma obowiązku załączać do pisma odpisów dla pozostałych uczestników
3. Zgodnie z treścią art. 252 § 1 p.p.s.a. wniosek o przyznanie prawa pomocy powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym i dochodach. Oświadczenia, o których mowa powyżej, składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.". Klauzula ta zastępuje pouczenie sądu o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia(por. art. 252 § 1a p.p.s.a.). Konieczność wprowadzenia regulacji, zgodnie z którą składanie przez stronę oświadczeń w tym przedmiocie następuje pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań (art. 233 § 6 k.k.) wystąpiła w związku z przypadkami świadomego podawania przez osoby wnioskujące o przyznanie prawa pomocy nieprawdziwych okoliczności o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.
Upoważnienie do uprzedzenia o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia, o którym mowa w art. 233 § 6 k.k., musi wynikać z ustawy, na podstawie której prowadzone jest postępowanie, zatem dopiero wraz z wejściem w życie art. 252 § 1a p.p.s.a. możliwe stało się pociągnięcie do odpowiedzialności karnej składającego oświadczenie na podstawie art. 233 k.k.
W obecnym stanie prawnym, z uwagi na charakter przestępstwa określonego w art. 233 k.k., a także możliwość przypisania konkretnemu podmiotowi, a nie jego pełnomocnikowi, odpowiedzialności karnej w przypadku wypełnienia znamion tego przestępstwa, oświadczenie o treści wskazanej w art. 252 § 1a p.p.s.a. może podpisać jedynie strona postępowania (por. postanowienie WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 21 grudnia 2015 r., I SA/Go 455/15 oraz z dnia 11 kwietnia 2016 r., III SA/Gl 1944/15 ).
Wniosek składa się do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego na urzędowym formularzu odrębnym dla osób prawnych (jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej) według wzoru ustalonego w załączniku nr 2 do rozporządzenia.
Formularze udostępnia się nieodpłatnie w budynkach wszystkich wojewódzkich sądów administracyjnych oraz w budynku Naczelnego Sądu Administracyjnego, a także na stronie internetowej NSA (www.nsa.gov.pl; zob. § 2 ust. 1 i ust. 2 rozporządzenia).
4. Wniosek o prawo pomocy strona może wnieść przed wszczęciem postępowania lub w toku postępowania (art. 243 p.p.s.a.). Wniosek ten wolny jest od opłat sądowych.
5. Strona określa we wniosku zakres swojego żądania, tj. czy wnosi o udzielenie prawa pomocy w zakresie częściowym poprzez zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub tylko o ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Wskazanie rodzaju pełnomocnika jest dla referendarza sądowego wiążące. Także modyfikacja zakresu prawa pomocy jest wiążąca (zob. J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2010, s. 566).
6. Wniesienie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w terminie zakreślonym do uiszczenia wpisu czyni wcześniejsze wezwanie niebyłym. Dopiero po prawomocnym zakończeniu postępowania w przedmiocie prawa pomocy, w przypadku nieuwzględnienia wniosku, strona winna zostać ponownie wezwana do uiszczenia wpisu (por. postanowienie NSA z dnia 10 maja 2012 r., OZ 307/12).
Krok: odebranie wniosku
1. Właściwy w sprawach dotyczących prawa pomocy jest wojewódzki sąd administracyjny, w którym sprawa się toczy albo ma się toczyć, ustalony zgodnie z art. 13 p.p.s.a Zatem jeśli po wniesieniu skargi kasacyjnej akta sprawy zostały już przekazane NSA, to następuje ich zwrot sądowi pierwszej instancji w celu rozpoznania wniosku o prawo pomocy (art. 254 p.p.s.a.; A. Trela, M. Grzymisławska-Cybulska, Rozpoznawanie wniosków o przyznanie prawa pomocy osobom fizycznym w praktyce sądów administracyjnych, Administracja. Teoria-Dydaktyka-Praktyka 2006, nr 3, s. 81–106).
2. Jeśli wnioskodawca nie ma siedziby na obszarze właściwego WSA, to może złożyć wniosek w innym wojewódzkim sądzie administracyjnym. Wniosek zostanie niezwłocznie przesłany do sądu właściwego (art. 254 § 2 p.p.s.a.).