SPS-023-27471/14 - Instrumenty kontroli w prawie dewizowym.

W związku z pismem wicemarszałka Sejmu RP z dnia 21 lipca br., znak: SPS-023-27471/14, przesyłającym wspólną interpelację pana posła (...), pani poseł (...) oraz pani poseł (...) z dnia 10 lipca br. w sprawie swobody marży stosowanej przez kantory wymiany walut uprzejmie przekazuję na ręce Pani Marszałek następującą odpowiedź.

Kursy walut obcych, tak jak zdecydowana większość cen towarów i usług w Polsce, nie są regulowane administracyjnie, lecz są kształtowane przez rynek. Brak ograniczeń w ustalaniu kursów kupna i kursów sprzedaży walut obcych, a także wysokości marż w działalności obejmującej skup i sprzedaż tych walut wynika z faktu, że ustalanie tych kursów oraz wysokości marż odbywa się w warunkach silnej konkurencji. W Polsce działa bowiem kilka tysięcy podmiotów prowadzących kantory wymiany walut oraz kilkadziesiąt banków świadczących usługi w tym zakresie.

W tych warunkach ochrona interesów klientów (konsumentów) polega na stosowaniu innych środków niż administracyjne regulowanie kursów walut obcych czy wysokości marż.

W przypadku usług kantorów wymiany walut ochrona ta, zgodnie z ustawą z dnia 27 lipca 2002 r. - Prawo dewizowe (Dz. U. z 2012 r. poz. 826, z późn. zm.), zwana dalej: UPD, polega na stosowaniu wobec podmiotów świadczących takie usługi:

- obowiązku rejestracji działalności kantorowej jako działalności regulowanej w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (art. 11 ust. 1 UPD),

- obowiązku prowadzenia działalności kantorowej w lokalach wpisanych do rejestru działalności kantorowej wyposażonych w sposób określony przepisami prawa dewizowego (art. 14 ust. 1 oraz art. 17 ust. 1 pkt 4 i art. 17a ust. 1 UPD),

- obowiązku wykonywania czynności bezpośrednio związanych z działalnością kantorową (zawieranie umów, przyjmowanie i wydawanie walut) przez osoby, które nie zostały skazane za przestępstwo skarbowe lub za przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, posiadające fachowe przygotowanie do wykonywania tych czynności (art. 13 ust. 1 UPD),

- obowiązku prowadzenia ewidencji wszystkich operacji powodujących zmianę stanu walut obcych i waluty polskiej w kantorze (art. 14 ust. 1 pkt 1 UPD),

- obowiązku wydawania, po zawarciu każdej umowy, dowodów kupna lub sprzedaży walut obcych, imiennych lub na okaziciela (art. 14 ust. 1 pkt 3 UPD).

Powyższe obowiązki stanowią o warunkach wykonywania działalności kantorowej. Przestrzeganie tych warunków, zgodnie z art. 33 ust. 1 pkt 2 UPD, jest przedmiotem kontroli wykonywanej przez prezesa Narodowego Banku Polskiego będącego organem prowadzącym rejestr działalności kantorowej (art. 16 ust. 1 UPD).

Kontrola ta w szczególności obejmuje sprawdzanie, czy lokal, w którym prowadzona jest działalność kantorowa, jest wyposażony w tablicę informacyjną przedstawiającą wykaz skupowanych i sprzedawanych walut obcych oraz aktualne kursy ich kupna i sprzedaży, stanowiącą, zgodnie z § 2 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia ministra finansów z dnia 24 września 2004 r. w sprawie wyposażenia lokalu przeznaczonego do wykonywania działalności kantorowej oraz sposobu prowadzenia ewidencji i wydawania dowodów kupna i sprzedaży wartości dewizowych (Dz. U. Nr 219, poz. 2220) niezbędne wyposażenie każdego kantoru.

Nieprzestrzeganie przez przedsiębiorcę obowiązków przewidzianych w Prawie dewizowym, w tym obowiązku zapewnienia wyposażenia lokalu spełniającego warunki techniczne i organizacyjne niezbędne do bezpiecznego i prawidłowego zawierania i wykonywania umów kupna i sprzedaży walut obcych (art. 14 ust. 1 pkt 4 UPD), stanowi, w razie rażącego naruszenia tych obowiązków, podstawę do wydania przez prezesa Narodowego Banku Polskiego decyzji o zakazie wykonywania działalności kantorowej i wykreślenia z urzędu wpisu przedsiębiorcy w rejestrze tej działalności (art. 71 ust. 1 pkt 3 i ust. 3 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

Powyższe przepisy stanowią prawną gwarancję, że w każdym kantorze powinna znajdować się tablica informacyjna przedstawiająca wykaz skupowanych i sprzedawanych walut obcych oraz aktualne kursy ich kupna i sprzedaży, a tym samym każdy klient (konsument) powinien mieć możliwość przed zawarciem transakcji zapoznania się z oferowanymi przez kantor kursami walut obcych oraz podjęcia świadomej decyzji o ich kupnie lub sprzedaży.

Tym samym powodem pojawiających się skarg na działalność kantorów wymiany walut nie jest brak w wyposażeniu kantoru tablicy z kursami walut obcych, lecz różne praktyki stosowane przez niektórych przedsiębiorców mogące zniekształcać świadome zachowania klientów. Problem stosowania takich praktyk nie jest jednak problemem występującym wyłącznie w zakresie działalności kantorowej, lecz dotyczy także innych rodzajów działalności gospodarczej związanych ze sprzedażą towarów lub świadczeniem usług na rzecz konsumentów.

Każdy konsument, który uważa, że przy zawieraniu umowy z przedsiębiorcą celowo został wprowadzony w błąd (padł ofiarą nieuczciwej praktyki rynkowej) ma możliwość dochodzenia swoich praw polubownie lub na drodze sądowej, korzystając z pomocy udzielanej przez powiatowych (miejskich) rzeczników konsumentów, polegającej m.in. na prowadzeniu bezpłatnego poradnictwa konsumenckiego, udzielaniu informacji prawnej w zakresie ochrony interesów konsumentów, występowaniu do przedsiębiorców w sprawach ochrony praw i interesów konsumentów, wytaczaniu powództwa na rzecz konsumentów oraz wstępowania, za ich zgodą, do toczącego się postępowania w sprawach o ochronę interesów konsumentów (art. 42 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Dz. U. Nr 50, poz. 331, z późn. zm.).

Zasady przeciwdziałania nieuczciwym praktykom rynkowym, w tym także w zakresie działalności kantorowej, określa ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz. 1206).

Swobodzie w ustalaniu cen (kursów) przez przedsiębiorców towarzyszą zatem rozbudowane środki prawne i instytucjonalne mające na celu ochronę interesów konsumentów, a w przypadku usług finansowych takich jak usługa wymiany walut - dodatkowe regulacje określające szczególne warunki świadczenia tych usług.

Taki system jest, w mojej ocenie, zgodny z zasadami gospodarki rynkowej i tym samym nie widzę potrzeby wprowadzania do ustawy - Prawo dewizowe przepisów, które określałyby maksymalną wysokość marż pobieranych przy prowadzeniu działalności kantorowej.

Przy najbliższej nowelizacji ustawy - Prawo dewizowe, nad którą rozpoczęto już prace wewnątrzresortowe, zostanie natomiast rozważone wprowadzenie przepisu określającego sposób eksponowania w kantorze kursów kupna oraz kursów sprzedaży wartości dewizowych (walut obcych) będących przedmiotem oferty kantoru.