Rozdział 1 - Organizacja i zadania Państwowej Inspekcji Pracy - Państwowa Inspekcja Pracy.

Dziennik Ustaw

Dz.U.2001.124.1362 t.j.

Akt utracił moc

Wersja od: 2 października 2005 r.

Rozdział  1

Organizacja i zadania Państwowej Inspekcji Pracy

Art.  1.

Tworzy się Państwową Inspekcję Pracy jako organ powołany do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Art.  2.

Państwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi. Nadzór nad Państwową Inspekcją Pracy w zakresie ustalonym ustawą sprawuje Rada Ochrony Pracy.

Art.  3.

1. Państwową Inspekcję Pracy tworzy: Główny Inspektorat Pracy i okręgowe inspektoraty pracy oraz działający w ramach terytorialnej właściwości okręgowych inspektoratów pracy - inspektorzy pracy.

2. Państwową Inspekcją Pracy kieruje Główny Inspektor Pracy przy pomocy zastępców.

Art.  4.

1. Okręgowy inspektorat pracy obejmuje zakresem swojej właściwości terytorialnej obszar jednego lub więcej województw.

2. Okręgowym inspektoratem pracy kieruje okręgowy inspektor pracy przy pomocy zastępców.

3. Okręgowy inspektor pracy nadzoruje i koordynuje pracę działających na terenie jego właściwości inspektorów pracy; okręgowy inspektor pracy dokonuje podziału zadań między poszczególnych inspektorów pracy.

Art.  5.

1. Marszałek Sejmu na wniosek Głównego Inspektora Pracy ustala:

1) siedziby i zakres właściwości terytorialnej okręgowych inspektoratów pracy,

2) statut Państwowej Inspekcji Pracy.

2. Zarządzenia Marszałka Sejmu w sprawach, o których mowa w ust. 1, podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

Art.  6.

1. Tworzy się Radę Ochrony Pracy jako organ nadzoru nad warunkami pracy i działalnością Państwowej Inspekcji Pracy.

2. Rada składa się z przewodniczącego, zastępców przewodniczącego, sekretarza i członków, których powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu; kadencja Rady trwa cztery lata.

3. 1 Członków Rady powołuje się spośród posłów, senatorów i kandydatów zgłoszonych przez Prezesa Rady Ministrów oraz kandydatów zgłoszonych przez organizacje związkowe i organizacje pracodawców reprezentatywne w rozumieniu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080 i Nr 154, poz. 1793), a także przez inne organizacje społeczne zajmujące się problematyką ochrony pracy. Do Rady powołuje się także ekspertów i przedstawicieli nauki.

31. W skład Rady nie można powołać pracownika Państwowej Inspekcji Pracy, chyba że korzysta on z urlopu bezpłatnego udzielonego w celu wykonywania funkcji z wyboru.

4. Zasady reprezentacji w Radzie oraz wysokość diety członków Rady za udział w jej pracach określa Marszałek Sejmu w drodze zarządzenia.

5. Do zadań Rady należy wyrażanie stanowiska w sprawach objętych zakresem działania Państwowej Inspekcji Pracy, a w szczególności dotyczących:

1) programów działalności i zadań Państwowej Inspekcji Pracy,

2) okresowych ocen działalności Państwowej Inspekcji Pracy oraz wniosków wynikających z tych ocen,

3) problemów ochrony pracy o zasięgu ogólnokrajowym.

6. Rada wyraża opinię o kandydatach na stanowiska Głównego Inspektora Pracy i jego zastępców oraz okręgowych inspektorów pracy.

7. Rada działa na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu, zatwierdzonego przez Marszałka Sejmu.

8. (skreślony).

Art.  7.

1. Główny Inspektor Pracy przedstawia Sejmowi oraz Radzie Ministrów informacje z działalności Państwowej Inspekcji Pracy oraz coroczne sprawozdanie z działalności tej Inspekcji wraz z wynikającymi z tej działalności wnioskami co do przestrzegania prawa pracy przez podmioty kontrolowane i organy sprawujące nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi.

2. Sprawozdania roczne, o których mowa w ust. 1, Główny Inspektor Pracy przedstawia Radzie Ochrony Pracy oraz podaje do wiadomości publicznej.

3. (skreślony).

Art.  8.

1. Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Pracy należą w szczególności:

1) 2 nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych, oraz inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym,

2) kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i innych urządzeń technicznych oraz technologii,

3) uczestniczenie w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych zakładów pracy albo ich części w zakresie ustalonym w przepisach prawa pracy,

4) nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń oraz narzędzi pracy,

5) nadzór i kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji wyrobów i opakowań, których użytkowanie mogłoby spowodować zagrożenie dla zdrowia i życia,

5a) 3 kontrola nad wyrobami wprowadzonymi do obrotu podlegającymi ocenie zgodności, w zakresie spełniania przez nie zasadniczych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w odrębnych przepisach,

6) analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu okoliczności wypadków przy pracy, na zasadach określonych w przepisach prawa pracy,

7) współdziałanie z organami ochrony środowiska w kontroli przestrzegania przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska,

7a) kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, o których mowa w ustawie z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 76, poz. 811),

8) ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w Kodeksie pracy, a także innych wykroczeń związanych z wykonywaniem pracy zarobkowej, gdy ustawa tak stanowi, oraz udział w postępowaniu w tych sprawach przed kolegium do spraw wykroczeń ⁴ w charakterze oskarżyciela publicznego,

9) opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy oraz inicjowanie prac legislacyjnych w tej dziedzinie,

10) inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w dziedzinie przestrzegania prawa pracy, a w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy,

11) udzielanie porad i informacji technicznych w zakresie eliminowania zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników oraz porad i informacji w zakresie przestrzegania prawa pracy,

11a) wnoszenie powództw, a za zgodą zainteresowanej osoby - uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy, o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy,

11b) 5 wydanie zezwolenia i cofnięcie wydanego zezwolenia w przypadkach, o których mowa w art. 304⁵ Kodeksu pracy,

11c) 6 realizowanie zadań instytucji właściwej do informowania, na pisemny wniosek, o minimalnych warunkach zatrudnienia pracowników, w zakresie wynikającym z przepisów działu drugiego rozdziału IIa Kodeksu pracy,

11d) 7 współpraca z urzędami państw członkowskich Unii Europejskiej odpowiedzialnymi za nadzorowanie warunków pracy i zatrudnienia pracowników skierowanych do wykonywania pracy na ich terytorium na określony czas przez pracodawcę mającego siedzibę w państwie będącym członkiem Unii Europejskiej polegająca na:

a) udzielaniu informacji w zakresie warunków zatrudnienia pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej na określony czas przez pracodawcę mającego siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

b) informowaniu o stwierdzonych wykroczeniach przeciwko prawom pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na określony czas przez pracodawcę mającego siedzibę w państwie będącym członkiem Unii Europejskiej,

c) wskazywaniu organu nadzoru nad rynkiem pracy właściwego do udzielania żądanej informacji ze względu na zakres jego działania,

12) wykonywanie innych zadań określonych w ustawie i przepisach szczególnych.

11. Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Pracy należy ponadto:

1) nadzór i kontrola zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,

2) nadzór i kontrola zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków zajęć odbywanych na jego terenie przez studentów i uczniów niebędących pracownikami,

3) nadzór i kontrola zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przez jednostki organizujące pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy, w ramach prac społecznie użytecznych,

4) nadzór i kontrola zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przez pracodawcę przy wykonywaniu pracy na terenie zakładu pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę przez osoby przebywające w zakładach karnych i w zakładach poprawczych oraz zadań i prac wykonywanych przez żołnierzy w czynnej służbie.

12. Pracownicy Państwowej Inspekcji Pracy wykonujący lub nadzorujący czynności kontrolne mają prawo przeprowadzania czynności kontrolnych wobec podmiotów, na rzecz których jest wykonywana praca przez osoby fizyczne, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy.

2. Pracownicy, o których mowa w ust. 1², uprawnieni są do przeprowadzania bez uprzedzenia kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, o każdej porze dnia i nocy.

3. 8 Kontrolę przeprowadza się po okazaniu legitymacji służbowej, z zastrzeżeniem ust. 3¹.

31. 9 Kontrolę przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807) przeprowadza się po okazaniu legitymacji służbowej i upoważnienia do przeprowadzenia kontroli.

32. 10 Jeżeli okoliczności faktyczne uzasadniają niezwłoczne podjęcie kontroli przedsiębiorcy, kontrola może być podjęta po okazaniu legitymacji służbowej. Kontrolowanemu należy niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia podjęcia kontroli, okazać upoważnienie do przeprowadzenia kontroli.

33. 11 Upoważnienie do przeprowadzenia kontroli wydają: Główny Inspektor Pracy i jego zastępcy oraz okręgowi inspektorzy pracy i ich zastępcy.

34. 12 Upoważnienie do przeprowadzenia kontroli powinno zawierać następujące dane:

1) wskazanie podstawy prawnej przeprowadzenia kontroli,

2) oznaczenie organu kontroli,

3) imię i nazwisko, stanowisko służbowe osoby upoważnionej do przeprowadzenia kontroli oraz numer jej legitymacji służbowej,

4) określenie zakresu przedmiotowego kontroli,

5) oznaczenie przedsiębiorcy objętego kontrolą,

6) wskazanie daty rozpoczęcia i przewidywanego terminu zakończenia kontroli,

7) podpis osoby udzielającej upoważnienia, z podaniem zajmowanego stanowiska lub funkcji,

8) pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego przedsiębiorcy,

9) datę i miejsce wystawienia upoważnienia.

4. Marszałek Sejmu, na wniosek Głównego Inspektora Pracy, ustala w drodze zarządzenia wzór legitymacji służbowej, o której mowa w ust. 3. Zarządzenie Marszałka Sejmu podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

Art.  8a.

1. Tworzy się Komisję Kwalifikacyjną do Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców. Główny Inspektor Pracy w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy powołuje i odwołuje członków Komisji.

2. Członkowie Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców otrzymują za udział w pracach Komisji wynagrodzenie na zasadach ustalonych przez Głównego Inspektora Pracy oraz diety i zwrot kosztów podróży - według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.

3. Główny Inspektor Pracy, na wniosek Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców, nadaje uprawnienia rzeczoznawcy do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy, upoważnionego do opiniowania projektów nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, pod względem zgodności z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii. Główny Inspektor Pracy może cofnąć uprawnienia rzeczoznawcy z własnej inicjatywy lub na wniosek okręgowego inspektora pracy.

4. Koszty związane z przygotowaniem kandydatów na rzeczoznawców i podnoszeniem kwalifikacji przez rzeczoznawców, o których mowa w ust. 5 pkt 1, i nadaniem uprawnienia, o którym mowa w ust. 3, ponosi kandydat na rzeczoznawcę lub rzeczoznawca albo pracodawca zatrudniający te osoby - na zasadach ustalonych przez Głównego Inspektora Pracy.

5. Minister właściwy do spraw pracy w porozumieniu z Głównym Inspektorem Pracy określi, w drodze rozporządzenia:

1) szczegółowe zasady oraz tryb nadawania i cofania uprawnień rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy, a także wymagany zakres przygotowania kandydatów na rzeczoznawców i podnoszenia kwalifikacji przez rzeczoznawców,

2) szczegółowe zasady opiniowania przez rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy projektów nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, oraz tryb odwoływania się od opinii,

3) tryb powoływania i odwoływania członków Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców i szczegółowe zasady działania tej Komisji.

Art.  9.

W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy uprawnione są do:

1) w wypadku gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy - nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym w nakazie terminie,

2) nakazania: wstrzymania prac, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,

2a) nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi,

3) nakazania, w wypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników, zaprzestania przez zakład pracy lub jego część działalności bądź działalności określonego rodzaju,

4) zgłoszenia sprzeciwu przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy albo jego części, jeżeli z powodu nieuwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy dopuszczenie ich do eksploatacji mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników; sprzeciw wstrzymuje uruchomienie zakładu lub jego części,

5) skierowania wystąpienia, w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione w pkt 1-4, do pracodawcy lub organu, o którym mowa w art. 7 ust. 1, o usunięcie stwierdzonych naruszeń, a także w razie potrzeby o wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób winnych.

Art.  10.

W postępowaniu przed organami Państwowej Inspekcji Pracy w sprawach nieuregulowanych w ustawie bądź przepisach wydanych na jej podstawie albo w przepisach szczególnych stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.

Art.  11.

1. Nadzorem i kontrolą Państwowej Inspekcji Pracy są objęci wszyscy pracodawcy oraz inne podmioty, na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne.

2. (skreślony).

Art.  12.

Prezes Rady Ministrów w drodze rozporządzenia określi zasady współdziałania innych organów nadzoru i kontroli warunków pracy z Państwową Inspekcją Pracy.

Art.  13.

1. Państwowa Inspekcja Pracy w zakresie swego działania współdziała ze związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi oraz ze społeczną inspekcją pracy.

11. Organy Policji, w razie uzasadnionej potrzeby oraz w celu zapewnienia bezpieczeństwa kontrolującym, są obowiązane, na wniosek inspektora pracy, do udzielenia stosownej pomocy.

2. Państwowa Inspekcja Pracy może, na wniosek związków zawodowych, prowadzić szkolenie i instruktaż oraz udzielać pomocy w szkoleniu społecznych inspektorów pracy, a także podejmować działania na rzecz doskonalenia i zwiększenia skuteczności działania społecznej inspekcji pracy.

¹ Art. 6 ust. 3:

- zmieniony przez art. 19 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz.U.01.100.1080) dniem 1 lipca 2002 r. Z powodu bezprzedmiotowości zmiany nie zostały naniesione na tekst.

- zmieniony przez art. 5 ustawy z dnia 21 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów, ustawy o działach administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.01.154.1800) z dniem 1 lipca 2002 r.

² Art. 8 ust. 1 pkt 1 zmieniony przez art. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U.01.128.1405) z dniem 1 stycznia 2002 r.

³ Art. 8 ust. 1 pkt 5a:

- dodany przez art. 49 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz.U.02.166.1360) z dniem 1 stycznia 2003 r.

- zmieniony przez art. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 2003 r. o zmianie ustawy o systemie oceny zgodności oraz zmianie niektórych ustaw (Dz.U.03.170.1652) z dniem 15 października 2003 r.

⁴ Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń utraciła moc zgodnie z art. 2 § 2 pkt 3 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U.01.106.1149), która weszła w życie z dniem 17 października 2001 r.

⁵ Art. 8 ust. 1 pkt 11b dodany przez art. 2 ustawy z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U.03.213.2081) z dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej.

⁶ Art. 8 ust. 1 pkt 11c dodany przez art. 2 ustawy z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U.03.213.2081) z dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej.

⁷ Art. 8 ust. 1 pkt 11d dodany przez art. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2005 r. (Dz.U.05.64.564) zmieniającej nin. ustawę z dniem 5 maja 2005 r.

⁸ Art. 8 ust. 3 zmieniony przez art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U.04.173.1808) z dniem 21 sierpnia 2004 r.

⁹ Art. 8 ust. 3¹ dodany przez art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U.04.173.1808) z dniem 21 sierpnia 2004 r.

¹⁰ Art. 8 ust. 3² dodany przez art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U.04.173.1808) z dniem 21 sierpnia 2004 r.

¹¹ Art. 8 ust. 3³ dodany przez art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U.04.173.1808) z dniem 21 sierpnia 2004 r.

¹² Art. 8 ust. 3⁴ dodany przez art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U.04.173.1808) z dniem 21 sierpnia 2004 r.